makale
KOJENERASYON VE BÖLGESEL ISITMA
S STEMLER NDEK GEL
MELER
Erdem I IK * , Mustafa NALLI **
Nüfusun ve endüstrinin h zla geli mesi ile birlikte dünyan n enerji ihtiyac da h zla artmaktad r. Yakla k olarak elli y lda do al gaz ve kömür rezervlerinin tükenece i tahmin edilmektedir. Birle ik s -güç üretim sistemleri veya kojenerasyon sistemleri, kullan labilir s ve elektrik enerjisinin birlikte e zamanl olarak üretimi eklinde tan mlanmaktad r. Proseste at k s n n kullan lmas ile, % 85-90 düzeyinde toplam verime ula lmakta ve önemli miktarda yak t tasarrufu sa lanmaktad r. Bu makalenin ilk k sm nda bölgesel s tma ve kojenerasyon sistemlerinin dünyadaki geli meleri ve önemi tart lm t r. Daha sonra ise bölgesel s tmada kullan lan santral türleri anlat lm ve sonuçta kojenerasyon sistemi ile bölgesel s tman n avantaj ve dezavantajlar s ralanm t r.
Anahtar sözcükler: Bölgesel s tma, kojenerasyon
sistemleri.
With high growth rates of population and industry World's energy need is also increasing at a high speed. Natural gas and coal reserves will be de-pleted approximately in fifty years.
Combined heat and power generation (CHP) or Cogeneration systems could be defined as the pro-duction of both heat and power. When the waste energy is used in a process, overall efficiency could be increased up to 85 - 90 % and significant amount of fuel saving could be achieved.
The importance and development of district heat-ing and cogeneration systems in the world are dis-cussed in the first part of his paper. After this, cen-tral type of district heating is explained. Finally, advantages and disadvantages of district heating with cogeneration systems has been enumerated.
Keywords: District heating, cogeneration systems
* Mak. Yük. Müh. Meteoroloji Meydan Müdürlü ü
** Doç. Dr., F rat Üniversitesi, Müh. Fak. Mak. Müh. Bölümü
G R
ermodinamikteki enerji korunumunu en iyi artlar da sa layan birkaç teknikten biri; mekanik ve s enerjisinin e zamanl olarak üretilmesidir. Son y llarda yayg n kullan m alan bulan bu yönteme kojenerasyon ad verilmektedir. Kojenerasyon sistemi ile mükemmel termodinamik performans sa lanmaktad r. Kojenerasyona endüstriyel enerji ihtiyac n n kar lanmas aç s ndan da ilgi duyulmaktad r. Özellikle s n rl ulusal mali imkanlar ile az enerji kaynaklar na sahip geli mekte olan ülkelerin sosyo-ekonomik geli meleri için gerekli enerjiyi sa lamak amac ile endüstriyel kojenerasyon ulusal enerji kaynaklar na ek olarak bir f rsat sunmaktad r. Böylece kojenerasyon toplumun ya am kalitesini artt rma amaçl kalk nma programlar n sürdürmeye yard mc olmaktad r. Çünkü geli mekte olan ülkeler için en önemli sorunlar; ekonomik büyüme ve yetersiz enerji arz d r.
1750 Sanayi Devrimi h zl bir kentle meye neden olmu tur. Sonuçta su, kanalizasyon, toplu ta ma gibi sosyal faaliyetler de paralel olarak artm t r. Di er servislerde oldu u gibi s n n da merkezi bir yap da üretilip, da t m n n yap labilece i fikri kendini göstermi tir. lk bölgesel s tma sistemi 1877 y l nda ABD'nin New York Eyaleti'ndeki Lockport'ta kurulmu tur [1, 2, 3, 4].
Bölgesel s tma veya uzaktan s tma çok say da blokun tek merkezden s t lmas eklinde tarif edilebilir. Bölgesel s tmada genellikle iki devre bulunur. Birincil (primer) devre; s merkezinde üretilen s y bloklara ta yan devredir. kincil (sekonder) devre ise; blok baz nda s da t m yapan devredir. Birincil ve ikincil devreler blok alt nda e anjör dairesi ad verilen noktada kesi irler. Burada da iki farkl çözüm vard r. Dolayl sistemde arada bir s de i tirici (e anjör) bulunur. Bu e anjörde primer devre ak kan vas tas yla sekonder devre ak kan s t l r. Dolays z sistemde ise bir pompa yard m ile primer devre ak kan do rudan sekonder devrede dola t r lmaktad r [5, 6].
KOJENERASYON VE BÖLGESEL ISITMA
Ekonomideki büyüme h z , yakla k olarak enerji tüketimi ile do ru orant l d r. Enerji gereksinimindeki ve enerji fiyatlar ndaki h zl art ile
m a ka le
enerji teminindeki d a ba ml l k, üretimin süreklili ini, maliyetini ve d ödemeler dengesini etkilemektedir. Enerji teminindeki dar bo azlar, mevcut enerji dönü üm teknolojilerinin al lmam enerji kaynaklar ndan yararlan lmas ndaki yetersizli i ve maliyeti, enerjinin tutumlu kullan lmas n zorunlu k lmaktad r [7].
ekil 1.'de geleneksel s tma sistemi ve kojenerasyon sistemlerindeki enerji üretiminin kar la t r lmas bir Sankey diyagram nda gösterilmi tir. Görülece i üzere; 40 birim elektriksel, 53 birim s l güce ihtiyac olan bir tesisin bu ihtiyaçlar n kar lamak için; geleneksel sistemde 168 birim enerji gerekirken, kojenerasyon sistemleri ile 100 birim enerji yeterli olmaktad r.
Klasik güç santrallar nda fosil esasl yak t enerjisinin yakla k üçte biri elektrik enerjisine dönü türülebilmekte ve üçte ikisi ise çevreye at lmaktad r. Buna kar l k bir kojenerasyon sisteminde elektrik üretimi s ras nda ortaya
ç kan at k s , e anjörler yard m ile çe itli s ihtiyaçlar için (s cak su, buhar, absorpsiyonlu so utma v.b.) de erlendirilebilmektedir. Gazla çal an kojenerasyon sistemlerinde elektrik ve s n n e zamanl olarak üretilmesi ile %80-90 oran nda verim elde edilebilmektedir. Böylece primer enerjinin at k k sm minimum düzeyde tutulmaktad r. Bu yüksek sistem verimi sayesinde kojenerasyon sistemi, ilk yat r m tesis giderini 1.5-6 sene gibi k sa bir sürede geri ödemektedir [5, 8].
ekil 2.'deki s makinas ndan da görülece i üzere, bir s makinas nda üretilen i in (W), sisteme verilen enerjiye (QH) oran , s l verimi ( ) verir.
H
Q
W
(1)
Bu s l verime kojenerasyon uygulamalar nda elektrik çevrim verimi ad da verilmektedir.
ekil 1. Kojenerasyon ve Geleneksel Sistemler le Enerji Üretimlerinin Sankey Diyagram le Kar la t r lmas [9].
56
40 Elektriksel Güç
53
Is l Güç 6 78 Kay plar Is l = %90 Kazan 70 el = %36 Kondens Bölgesi 112 Do al Gaz Enerji Giri i 168 Enerji Giri i Kojenerasyon 100 Kay plar 13Birincil Enerji Kayna = 68/168 = %40
makale
Çevreye aktar lan s l enerji, QL, kojenerasyon
sisteminde kullan lan s d r. Böylece enerjiden yararlanma oran (EYO) maksimum düzeye ç kart lmaktad r.
H L
Q
Q
W
EYO
(2)
EYO'ya kojenerasyon uygulamalar nda toplam verim de denilmektedir. Her ne kadar EYO, termodinami in birinci yasas na göre '1' olsa da, uygulamada at k s n n tümünden yararlan lamad ndan bu mümkün olmamaktad r. Bu at k s dan, do rudan s olarak yararlan lmad kça, % 35 - 55 aral nda uygulamalar gerçekle tirilmi tir. Bile ik çevrimde dünyadaki en iyi örneklerinden biri olmas na ra men, stanbul Ambarl Birle ik Çevrim Santrali'nde s l verim de eri % 50 civar nda kalmaktad r. Oysa at k s dan yine s olarak faydalan lan kojenerasyon sisteminde toplam sistem veriminin yani EYO'nun % 80 - 90'lara kadar ç kar lmas mümkündür.
Bile ik s -güç santrallar nda üretilen i in (elektri in) faydalan lan s ya oran , elektrik s oran , (EIO) diye
tan mlan r. Termodinami in birinci yasas uyar nca s l verimle de gösterilebilir. EIO, kojenerasyon sisteminin önemli özelliklerinden biri olup a a daki gibi ifade edilir:
EIO = L
Q
W
=1
(3)Türbinlerde ise genellikle EIO'n n tersi (1/EIO) olan Is Oran temel parametrelerden birisi olarak verilir:
Is Oran =
1
W
Q
L(4)
ekil 3'de hava kompresörü, hava ön s tma ünitesi, yanma odas , gaz türbini ve s geri kazan m buhar jeneratöründen olu an bir kojenerasyon sistemi için genel bir ak diyagram görülmektedir [10].
Kojenerasyonun (bile ik s - güç santrallar n n) bölgesel s tmada kullan lmas durumunda, büyük boyutlarda yak ttan tasarruf edilebilmekte ayr ca elektrik enerjisi de üretilebilmektedir. Kojenerasyon santrallar nda yak t enerjisinin yakla k %15-30'u elektri e dönü mekte, %40-60' ise s tüketicilerine verilmektedir [11].
19. yüzy l n son çeyre i ile 20. yüzy l n ilk çeyre inde Almanya, Danimarka, sveç, Fransa, Hollanda, Avusturya, Norveç, sviçre, Belçika, ngiltere, SSCB ve Polonya gibi birçok Avrupa ülkesinde bölgesel s tma sistemleri kurulmu tur. En büyüklerden biri olan Moskova bölgesel s tma sisteminde, boru ebekesinin uzunlu u 600 km'yi a maktad r. kinci Dünya Sava 'n n y k m ard ndan Avrupa'da ba layan yeniden yap lanma süreci içinde bölgesel s tmaya büyük önem verilmi tir. Buna en çarp c örnek; Polonya'da daha önceden yap m na ba lanan sistemlerin devreye girmesiyle, toplam kapasitenin 1958 y l nda iki kat na ç kar lmas d r. Bugün yukar da sözü edilen ülkelerde bölgesel s tma; elektrik, gaz, su gibi yayg n bir uygulama haline gelmi tir [4]. skandinav ülkeleri bölgesel s tmada dünya lideri durumundad rlar ve bu konuda sürekli olarak geli me göstermektedirler. Kullan lan sistemler genellikle s cak su üreten büyük programlar
T H QH QL W T L
m a ka le
eklindedir. sveç'te s temininin büyük bir bölümü bölgesel s tma ile gerçekle tirilmektedir. 2000 y l nda toplam üretim 45.6 TWh olmu tur. Bu de er toplam temin edilen s ve elektri in %15' idir. Birçok belediye s n rlar içerisindeki s ihtiyac n kar lamak amac ile iyi i leyen bir bölgesel s tma ebekesine sahiptir [12, 13].
Ülkemizde üniversite kampüsleri ve resmi lojmanlar n tek merkezden s t lmas d nda, di er ülkelerde uyguland anlamda bir bölge s tma sistemi mevcut de ildir. Ancak son y llarda toplu konut yap m n n desteklenmesiyle, bölge s tmas na çekirdek olu turabilecek toplu s tma çal malar yap lmaktad r [4]. Endüstriyel prosesler veya bölgesel s tma için elektrik ve s n n birlikte üretilmesi, enerji verimini artt ran bir tercihtir. Kojenerasyon sisteminin uygulanmas yla CO2
emisyonu da azalmaktad r. 1990'lar n ortalar nda Avrupa
Birli i'nde elektrik üretiminin %10' undan daha az , üye ülkeler aras nda önemli de i iklikler ile birlikte üretilmekteydi. Bu de i iklikler; endüstriyel yap daki farkl l klardan veya kentsel fiziksel yap dan daha ziyade farkl yasalar n gücü ve ulusal kanunlardan kaynaklanmaktad r. 'Tek enerji ta ma (single energy carrier)' yönergesi kojenerasyon geli imini desteklemekte fakat bölgesel s tma altyap sistemlerinin geli mesini ve geni lemesini desteklememektedir [14].
Karbon miktar n n azalt lmas nda, etkili bir enerji teknolojisi olarak de erlendirilen kojenerasyon, ilk enerji girdisinin büyük miktarlar n muhafaza etmesinden dolay endüstriyel tesisler içinde olas bir alternatif olarak dü ünülmektedir. Yakla k olarak % 10-30 oran nda yak t tasarrufu sa layarak, çe itli yak tlardan s ve elektrik enerjisi üreten kojenerasyon sistemleri, ka t ve ka t
Hava Tesis Yak t Yanma Ürünü BFW/Buhar Enerji 11 10 9 8 6 5 4 3 1 Net Enerji Hava Kompresörü Gaz Türbini
Is Geri Kazan m Buhar Jeneratörü
Yanma Odas Doymu Buhar Besleme Ak m 7 Hava Ön Is tma 2
makale
hamuru, kimyasal madde, g da, petrol rafineleri, tekstil ve gübre endüstrileri gibi çok çe itli endüstrilerde kullan lmaktad r. ekil 4.'de bir endüstriyel kojenerasyon sistemi örne i görülmektedir [15-17].
Kojenerasyon; tekstil, ka t, seramik, kimya, sunta, g da, metal i leme gibi s ve elektri in yo un olarak kullan ld sektörlerde enerjinin maliyetini yar ya yak n dü ürmekte ve bu sektörlerde rekabetin vazgeçilmez araçlar ndan biri olmaktad r [18, 19].
Kojenerasyon sistemleri enerji verim de erinin gereklili i üzerine kuruldu u kadar, endüstriyel enerji alan nda karbon miktar n n azalt lmas yönündeki politikalar desteklemek temeli üzerine de kurulmu tur. Çünkü insan n neden oldu u CO2 emisyonlar n n
kayna n ; endüstri sektörü ve enerji üretimi sa layan
sistemler olu turmaktad r. Fosil yak tlar n yak lmas sonucu olu an yüksek CO2 konsantrasyonlar sera etkisinin
olu mas na neden olmaktad r. Bu ise önemli bir çevresel problemdir. Kojenerasyon, üretilen CO2 miktar n n
dü ürülmesi ve enerji korunumu için en iyi ve en pratik yollardan biridir. Bu nedenle, günümüzde mevcut tesislerde yeni veya daha verimli çift amaçl kojenerasyon sistemleri kurulmaktad r [16, 20, 21, 22].
SANTRAL TÜRLER
Klasik s santralleri: Bu tip santraller s cak su,
kaynar su veya buhar üreten kazanlardan olu makta ve fosil yak tlar kullan lmaktad r. Santralden ç kan suyun s cakl 110 - 150 °C aras nda de i mektedir. Ancak baz eski sistemlerde su s cakl 180 °C'ye kadar
ekil 4. Endüstriyel Kojenerasyon [15].
Su Ekzost Gaz
Güç
Yüksek Bas nç Buhar Orta Bas nç Buhar Dü ük Bas nç Buhar SuIs Geri Kazan m Buhar Jeneratörü Buhar Türbini AIK Bas nç Azaltma Valfleri Bas nç Azaltma Valfi
Yanma Odas Gaz Türbini Yüksek Bas nç Boyler Sistemi lk Enerji Buhar Borular Elektrik Enerjisi Kompresör Ekzoz Gaz
m a ka le
ç kabilmektedir. Yüksek bas nçl buhar kazanlar n n maliyeti fazla oldu u için daha çok endüstriyel s ihtiyac n n oldu u bölgelerde tercih edilmektedirler.
Bile ik s - elektrik santralleri: Gaz türbinli, buhar
türbinli veya dizel motorlu türdendirler. Bile ik s - elektrik üretiminde s k kullan lan bir terim olan s - elektrik oran santralden al nan s n n santralde üretilen elektri e oran d r. Bu oran n alt s n r n termodinamik, üst s n r n ise ekonomik faktörler belirler.
Jeotermal enerjiyle bölgesel s tma: Jeotermal
kuyulardan sa lanan suyun s cakl elektrik üretimi amac yla kullan lamayacak kadar dü üktür. Bu durum en ideal kullan m yeri olarak bölgesel s tmay ön plana ç karmaktad r. Jeotermal enerji ile bölgesel s tman n ilk ve en önemli uygulamas Reykjavik'te ( zlanda) yap lm t r. Sistem 1930 y l nda kurulmu , daha sonra iki kez büyütülmü tür. Son kapasitesi 250 MW't r. Su s cakl ise 80 - 127 °C aras nda de i mektedir. Boru ebekesinin yar s tek boruludur. Bölgesel s tmada kullan labilecek dü ük entalpili jeotermal kaynaklara örnek olarak, u an ön çal mas yap lm olan Yunanistan Traianoupolis Evros bölgesi verilebilir. Bu bölgedeki jeotermal su s cakl 53 - 92 oC aras ndad r. 200 m
derinlikteki kuyulardan 250 m3/h üzerinde su
çekilmektedir. Bu çal maya göre jeotermal bölgesel s tma sistemi ile bu bölgede bulunan üç belediyenin s ihtiyac n n tamam kar lanabilecek durumdad r [4, 23].
Türkiye'deki jeotermal enerji ile bölgesel s tma yap lan yerler, kurulan tesislerin kapasiteleri, jeotermal ak kan s cakl klar , geri dönü s cakl klar , s t lmas dü ünülen konut say s ile mevcut s t lm konutlar n say s Tablo1.'de verilmi tir.
Kat at k yakma santralleri: Ekonomikli i
tart lmakla birlikte bu santrallerden de bölgesel s tma için faydalan lmaktad r. Kentlerin büyümesi ve kalabal kla mas ile miktar h zla artan çöp ve benzeri kat at klar n klasik yöntemlerle ekonomik ve kolay bir ekilde stabil bir hale getirilmesi önemli bir sorun olu turmaktad r. Çözümü otoriteler; çöpün bir santralde yak l p, elde edilen s n n bölgesel s tmada kullan m nda görmü lerdir. Ancak bu yolla elde edilen s n n maliyeti di er üretim metotlar na göre çok yüksektir. Çünkü çöpün s l de eri en iyi halde bile linyitin s l de erinden azd r ve yanmayan madde miktar ile nem oran oldukça yüksektir. Ayr ca kat at k yakma santrallerinde yat r m maliyeti klasik s santrallerinkinden çok yüksek ve yanma verimi en iyi halde bile % 60' geçmemektedir. Çöpün s l de erini yükseltmek için fosil yak tlarla kar t r larak yak lmas da mümkündür. At k yakmay sadece alternatif enerji kayna olarak de il ayn zamanda depolama alanlar ndaki bertaraf yöntemlerinin fiyat n da dü ürmesi bak m ndan de erlendirmek gerekmektedir [4, 25].
Kat at k yakma santralinin bölgesel s tmada
Yer l Kapasite, MWt Jeotermal Ak kan S cakl , OC Kurulma Y l Ak kan n Geri Dönü S cakl Konut Kapasitesi / mevcut s t lm konutlar n say s
Gönen Bal kesir 32 80 1987 - 4.500/3.400 Simav Kütahya 25 120 1991 50 6.500/3.200 K r ehir K r ehir 18 54-57 1994 42 1.800/1.800 K z lcahamam Ankara 25 80 1995 - 2.500/2.500 Balçova zmir 72 115 1996 60 20.000/6.849 Kozakl Nev ehir 11,2 90 1996 - 1.250/1.000 Afyon Afyon 40 95 1996 45 10.000/4.000 Sand kl Afyon 45 70 1998 40 5.000/1.700 Diyadin A r 42 78 1998 45 2.000/1.037 Salihli Manisa 142 94 Devam
Ediyor - 20.000
makale
kullan labilmesi için y llar boyunca tam yükte çal mas , çöp miktar n n 3 ton/h de erinden az olmamas ve s maliyetinin di er yollarla üretilmesi halinde olu an fark n at ktan sorumlu otorite taraf ndan kar lanmas gerekti i görülmü tür.
Kat at klar sveç'te önemli bir enerji kayna d r. Yakla k olarak 5.1 TWh kat at klar n yak lmas ndan, 0.4 TWh ise depolama gazlar ndan ve organik at klar n anaerobik olarak ayr mas ile elde edilen biyogazdan elde edilmektedir. Enerjinin büyük bir bölümü bölgesel s tma amac ile kullan lmaktad r. Toplamda güç tesisleri, kojenerasyon ve bölgesel s tma tesislerinde yak lan yak t n %7' si at klardan temin edilmektedir. Son y llarda sveç'te hizmet sektöründe ve konutlarda su ve yer s tmas için gerekli enerjinin %40' bölgesel s tma tesislerinden elde edilmektedir. Biyoyak t kullan m sveç'te bölgesel s tma sektöründe 1990 y l nda yakla k 38 PJ iken h zl bir geli me göstererek 1999 y l na kadar 99 PJ' ye yükselmi tir. sveç'te biyoenerjinin kullan m konut sektörü gibi birkaç sektörde geli me göstermektedir. Atmosferdeki sera etkisine neden olan gazlar n emisyonlar n dü ürmesi nedeni ile biyoyak t kullan m n n artt dü ünülmektedir [26, 27, 28].
Nükleer enerji santralleri : u anda s santrallerine
tam bir alternatif olmamakla birlikte baz bölgesel s tma sistemlerinde s santrali olarak kullan lmaktad rlar. Nükleer enerji santralleri ucuz yak t ve iyi bir kontrolle yok denecek kadar az çevre kirlili i gibi avantajlar n n yan nda, yüksek ilk yat r m, santralin yerle im yerlerinden uza a kurulmas ve k smi yükte çal mama gibi dezavantajlara sahiptirler. Nükleer enerji ile bölgesel s tma ancak birle ik s -elektrik üretimi ile birlikte yap lmak zorundad r. Çünkü nükleer reaksiyonun ve dolay s yla s üretiminin zamanla artt r l p azalt lmas oldukça zordur. Ayn zamanda ilk yat r m maliyetinin yüksek olu u enerji maliyetinin dü ük tutulabilmesi için santralin tam yükte çal mas n zorunlu k lmaktad r. Bölgesel s tma için nükleer enerjiden faydalan lan ilk uygulama Fransa'daki Agesta santralidir. Santral 1957 y l nda yap lm olup birle ik s - elektrik santrali olarak çal maktad r ve s l gücü 55 MW' t r. Bu
güç kentin toplam s l yükünün % 60' n kar lamaktad r. Santral granite oyulmu bir hacim içinde yeralt na yap lm , en yak n konuta 2 km uzakta yerle tirilmi tir.
SONUÇ
Son zamanlarda bölgesel s tma sistemleri; hava kirlili inin önlenmesi, yer kazan lmas ve enerji korunumu nedeni ile yerle im bölgelerinde enerji temin sistemi olarak büyük ilgi görmektedir [29]. Bölgesel s tma sisteminin seçimini etkileyen faktörlerin ba nda ekonomik olmas gelir. Sistemin ekonomik olarak kurulup i letilebilece i boyutlar n belirlenmesinde faydalan lacak genel bir kriter mevcut de ildir. Bu kriterler her ülke için farkl d r. Bölgesel s tman n ekonomik s n rlar n n belirlenmesinde kullan lan önemli parametrelerden biri s l yük yo unlu udur. Almanya'da yap lan bir çal ma, ülkede bölgesel s tman n 62-65 MW/km2 s l yük yo unlu unda ekonomik
oldu unu göstermektedir. Seçimi etkileyen di er faktörler; ülkede uygulanan ekonomi ve enerji politikalar d r. Ülke enerji politikas n n bölgesel s tmaya etkisini gösteren en iyi iki örnek; Danimarka ve Almanya'daki uygulamalard r. Danimarka'da yak t tamamen ithal edildi i halde, petrol türevli hafif yak tlara uygulanan yüksek vergi, bölgesel s tmay te vik etmi tir. Almanya'daki Ruhr bölgesinde ise madencili in bölge ekonomisi üstündeki etkisini göz önüne alan yönetim, daha ucuz olan ithal kömür yerine bölge kömürünü kullanan s tma sistemlerine ekonomik destek vermektedir. Ülkenin hava kirlili i standartlar da bölgesel s tma sisteminin seçiminde olumlu yönde rol oynar. Çünkü küçük kapasiteli s t c larda hava kirlili ini önlemek için yap lacak yat r m bölgesel s tma santral nkine oranla hayli yüksektir [4].
Yat r m maliyetinin yüksekli i, boru dö enmesi ve personel masraf bölgesel s tman n dezavantajlar n olu turmaktad r.
Elektrik enerjisinin yan s ra, s tma ve s cak su tüketimi bulunan bölgesel s tma projeleri kojenerasyon sistemlerinin en geni uygulama alan buldu u tesislerin ba nda gelmektedir. Bölgesel s tma projesinin uygulad alan n özelli ine göre, s tma yan s ra so utma yap lmas na da
m a ka le
olanak sa layan kojenerasyon sistemlerinin, kuruldu u bölgesel s tma projelerine; kesintisiz, kaliteli, ekonomik ve çevreci ekilde enerji üretmenin yan s ra konforda sa lad göz önüne al nd nda ülkemiz için öneminin artaca dü ünülmektedir.
KAYNAKÇA
1 . Consonni, S., Lozzo, G., Macchi, E., 1989, Optimisation of
Cogeneration Systems Operation Part a: Prime Movers Modelization, 3.rd International Symposium on Turbo Machin-ery, Combined-Cycle Technologies and Cogeneration (1989 ASME Cogen-Turbo), G.K. Serovy, T.H. Frensson, J. Farbi (Editörler), 313-322.
2 . Roy-Aikins, J.E.A., 1994, Cogeneration in Rural
Develop-ment, Energy, 20, 2, 95-104.
3 . Aras, U., 1997, Enerji Üretimi ve Kojenerasyon, Yüksek Lisans
Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 955.
4 . Pelit, E., 1996 zmit Yeni ehir Toplu Konut Alan n n Bölgesel
Is tmas n n Termodinamik ve Ekonomik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 133 s.
5 . Önen, A., 1999, Çorlu Emlak Konut Sitesinde Is Kuvvet
santralinin uygulanabilirli i, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 44s.
6 . Ar soy, A., 1998, Bölgesel Is tma, Bölgesel Is tma ve
Kojenerasyon Konferans (24 - 25 Ekim 1998) Bildirileri, Makine Mühendisleri Odas Yay n No: 210, stanbul, 73-84.
7 . Tüter, A., 1999, Do al Gaz Yak tl Kombine Çevrim Santrali ile
At k Is Kazan n n Tasar m Hesaplar , Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 43s.
8 . mal, M., 1991, Endüstriyel Tesislerde Kullan lan Buharl
Birle ik s güç sistemleri, Yüksek Lisans Tezi, stanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 69s.
9 . Koçak, T., ve Gül en Aksa, O., 1998, Kojenerasyon nedir?
Kojenerasyon Teknikleri ve Sistem Seçimi, Bölgesel Is tma ve Kojenerasyon Konferans , (24-25 Ekim 1998) Bildirileri, Makina Mühendisleri Odas Yay n No: 210, stanbul, 35-58.
10. Tsatsaronis, G. and Pisa, J., 1994, Exergoeconomic
Evalua-tion and OptimisaEvalua-tion of Energy Systems-ApplicaEvalua-tion to the CGAM Problem, Energy - The International Journal, 19, 3, 287-321.
11. Bavbek, M., 1990, Bölgesel Is tma Bile ik Is -Güç Santrali
Tasar m ile lgili Bilgisayar Program Geli tirme, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 126s.
12. Urbanek, J., 1988, Optimization of Heat Supply From Atomic
power stations, 2nd. International Symposiums on Turbo Ma-chinery, Combined-Cycle Technologies and Cogeneration (1988 ASME Cogen-Turbo), G.K. Serovy and T.H. Fronsson (Editörler), 253-258.
13. Gebremedhin, A. and Carlson, A., 2002, Optimisation of
Merged District Heating Systems Benefits of Co-Operation in the Light of Externality Costs, Applied Energy, 73, 223-235.
14. Grohnheit, P.E. and Martensen, B.O.G., 2003,
Competi-tion in the Market for Space Heating. District Heating as the Infrastructure for Competition Among Fuels and Technologies, 2003, Energy Policy, 31, 817-826.
15. Jain, D.K. and Mora, J.C., 1992, Cogeneration Potential in the
Indian Pulp and Paper Industries, Energy, 17, 12, 1249-1234.
16. Bonilla, D., Akisawa, A., Koshiagi, T., 2003, Modelling the
Adoption of Industrial Cogeneration in Japon Using Manufac-turing Plant Survey Data, Energy Policy, 31, 895-910.
17. Cormio, C., Dicoroto, M., Minoia, A., Trovato, M., 2003, A
Regional Energy Planning Methodology Including Renewable Energy Sources and Environmental Constraints, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 7, 99-130.
18. Tomsic, M., and Mansour, F., 1989, Optimal Operation of
Cogeneration Plants in Industry, Energy, 14, 8, 483-490.
19. Sönmez, A., 1988, Kojenerasyon Teknolojisi ve Bir Kombine
Çevrim Santralinde Çal ma artlar n n Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, stanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 61s..
20. Wahlund, B., Yan, J., Westermark, M., 2002, A Total
En-ergy System of Fuel Upgrading by Drying Biomass Feeds to for Cogeneration: A Case Study of Skelleftea Bio Energy Combine, 2002, Biomass and Bio Energy, 23, 271-281.
21. Taki, Y., Babus' Haq, R.F., Probert, D., 1993, A
Cogenera-tion-District Heating Scheme for Leicester city, UK, Energy, 18, 6, 687-698.
22. Sucuo lu, S., 1999, Kojenerasyonun klim Bölgelerine Göre
De erlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 695.
23. Karytsos, C., Mendrinos, D., Goldbrunner, J., 2003, Low
Enthalpy Geothermal Energy Utilisation Schemes for Green-house and District Heating at Traianoupolis Evros, Greece, Geothermic, 32, 69-78.
24. Hepbasl , A. and Canakci, C., 2003, Geothermal District
Heating Applications in Turkey: A Case Study of zmir-Balçova, Energy Conversion and Management 44, 1285-1301.
25. Porter, R. W., 1985, Economic Distribution Distance for
Cogenerated District Heating and Cooling, Energy, 10, 7, 851-859.
26. Söderman, M. L., 2003, Recovering Energy From Waste in
Sweden-a Systems Engineering Study, Resources, Conservation and Recycling, 38, 89-121.
27. Roos, A., Bohlin, F., Hektor, B., Hillring, B., 2003, Wood
Fuel Procurement Strategies of District Heating Plants, Enerji, 28, 127-140.
28. Gustovsson, L. and Karlsson, A., 2003, Heating Detached
Houses in Urban Areas, Energy, 28,851-875.
29. Sakawa, M., Kato, K., Ushiro, S., noaka, M., 2001,
Opera-tion Planning of District Heating and Cooling Plants Using Genetic Algorithms for Mixed Integer Programming, Applied Soft Computing, 1, 139-150.
