T.C.
BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
COĞRAFYA ANABĠLĠM DALI
EDREMĠT VE ZEYTĠNLĠ ÇAYI HAVZALARININ
(BALIKESĠR)
EKOLOJĠK KOġULLARA GÖRE ARAZĠ KULLANIM
KABĠLĠYET SINIFLANDIRMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Melike DURAK
T.C.
BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
COĞRAFYA ANABĠLĠM DALI
EDREMĠT VE ZEYTĠNLĠ ÇAYI HAVZALARININ
(BALIKESĠR)
EKOLOJĠK KOġULLARA GÖRE ARAZĠ KULLANIM
KABĠLĠYET SINIFLANDIRMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Melike DURAK
Tez DanıĢmanı Prof. Dr. Ġsa CÜREBAL
ÖNSÖZ
“Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının (Balıkesir) Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırması” baĢlıklı çalıĢma, Prof. Dr. h. c. Ġbrahim ATALAY tarafından geliĢtirilmiĢ metodolojinin Edremit ve Zeytinli çayı havzalarına uygulanmasını amaçlamaktadır. Bu çalıĢma yeni geliĢtirilen bir yöntemin, havza bazında ve büyük ölçekli olarak denenmesi bakımından önem arz etmektedir.
Arazilerin sürdürülebilir bir kullanım ile gelecek kuĢaklara aktarılabilmesi ancak arazi kullanım kabiliyet sınıflarının belirlenmesi ile mümkündür. Arazilerin potansiyellerine göre en uygun kullanım Ģekilleri ve planlamaları arazi kullanım kabiliyetlerine göre yapılabilir. Arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması çalıĢmaları yerel yönetimler tarafından hazırlanan arazi kullanımı ve planlaması çalıĢmalarına altlık veri sağlayacaktır.
Lisans ve yüksek lisans öğrenimim boyunca desteğini her zaman hissettiğim, örnek aldığım danıĢmanlığımı yürüten değerli hocam Prof. Dr. Ġsa CÜREBAL‟a, fikir ve düĢüncelerini her zaman önemsediğim değerli hocalarım Prof. Dr. Abdullah SOYKAN ve Prof. Dr. Alaattin KIZILÇAOĞLU‟na, yöntemin uygulanması aĢamasında desteğini esirgemeyen Doç. Dr. Emre ÖZġAHĠN‟e, tezim için gerekli verilerin temini konusunda yardımcı olan Uzm. Murat YAMAN‟a, desteklerini her zaman hissettiğim Uzm. Furkan ĠNAN ve ArĢ. Gör. Yunus Emre MUTLU‟ya sonsuz teĢekkür ve saygılarımı sunarım. Eğitim hayatım boyunca maddi-manevi desteklerini esirgemeyen her zaman yanımda olan aileme ne kadar teĢekkür etsem azdır.
ÖZET
EDREMĠT VE ZEYTĠNLĠ ÇAYI HAVZALARININ (BALIKESĠR) EKOLOJĠK KOġULLARA GÖRE ARAZĠ KULLANIM KABĠLĠYET
SINIFLANDIRMASI
DURAK, Melike
Yüksek Lisans, Coğrafya Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ġsa CÜREBAL
2019, 151 sayfa
Ġncelemeye konu olan Edremit Çayı ve Zeytinli Çayı havzaları, Ege Bölgesi‟nin Kıyı Ege Bölümü‟nün Edremit Yöresi‟nde yer almakta olup, Edremit Çayı Havzası 119,9 km2
, Zeytinli Çayı Havzası ise 137,8 km2 yüzölçümüne sahiptir. Bu çalıĢma, bahsi geçen akarsu havzalarında Türkiye‟nin ekolojik koĢullarını temel alan ve Atalay tarafından geliĢtirilen bir yöntem ile arazi kullanım kabiliyet sınıflarının belirlenmesine yönelik olarak hazırlanmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda belirlenen ekolojik koĢulları temel alan yeni arazi kabiliyet sınıfları ile TOPRAKSU tarafından 1978 yılında belirlenen arazi kabiliyet sınıfları karĢılaĢtırılmıĢ ve değiĢim yönü ortaya konulmuĢtur.
ÇalıĢmanın hazırlık sürecinde, öncelikle literatür taraması yapılarak konu ve saha ile ilgili altyapı oluĢturulmuĢtur. Daha sonra inceleme alanlarına ait 1/25.000 ölçekli topografya haritaları ve jeoloji haritaları temin edilerek ana materyal, jeomorfoloji ve iklim özelliklerini açıklayan haritalar hazırlanmıĢtır. Arazi kullanımı ve sosyo-ekonomik göstergeler haritaları 2018 uydu görüntüsü kullanılarak hazırlanmıĢtır. Kullanıcı denetimli çakıĢtırma (manual overlay) yöntemi sayesinde inceleme alanlarının arazi kullanım kabiliyet sınıfları belirlenmiĢtir. Tüm haritalar ve analizler ArcMap 10,5 yazılımı ile gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ġncelemeye konu olan her iki akarsu havzasının TOPRAKSU tarafından oluĢturulmuĢ arazi kabiliyet sınıflaması ile ekoloji temelli yeni metodoloji ile üretilmiĢ arazi kullanım kabiliyet sınıfları arasında önemli farklar tespit edilmiĢtir.
Edremit Çayı Havzası‟ndaki arazi kullanım kabiliyet sınıflarındaki değiĢim 50,1 km2 ile havzanın %41,8‟ine, Zeytinli Çayı Havzası‟ndaki arazi kullanım kabiliyet sınıfları arasındaki değiĢim ise 32,02 km2
ile havzanın %23,2‟sine denk gelmektedir.
Tarıma uygun arazi kabiliyet sınıfları arasındaki değiĢimin yönü Ģu Ģekildedir; I. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %1,7 artarak %13,5‟e Zeytinli Çayı Havzası‟nda %1,3 artarak %3,7‟ye yükselmiĢtir. II. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %1,9 azalarak %5,4‟e Zeytinli Çayı Havzası‟nda %2,3 azalarak %0,5‟e düĢmüĢtür. III. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %2 artarak %8‟e yükselmiĢ Zeytinli Çayı Havzası‟nda ise %0,6 azalarak %0,9 düĢmüĢtür. IV. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %0,1 azalarak %11,3‟e Zeytinli Çayı Havzası‟nda ise %10,8 azalarak %2‟ye düĢmüĢtür.
Tarıma uygun olmayan arazi kabiliyet sınıfları arasındaki değiĢimin yönü ise Ģöyledir; V. sınıf araziler, ekolojik koĢulları temel alan yeni sınıflandırmaya göre Edremit Çayı Havzası‟nda %3,4 Zeytinli Çayı Havzası‟nda %3,1 alan kaplamakta olup TOPRAKSU tarafından belirlenen arazi kabiliyet sınıflandırmasında bulunmamaktadır. VI. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %9,8 azalarak %1‟e düĢmüĢtür. VI. sınıf araziler ekolojik koĢulları temel alan yeni sınıflandırmaya göre Zeytinli Çayı Havzası‟nda %0,3 alan kaplamakta olup TOPRAKSU tarafından belirlenen arazi kabiliyet sınıflandırmasında bulunmamaktadır. VII. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %2,9 artarak %55,5‟e Zeytinli Çayı Havzası‟nda %8 artarak %88,4‟e yükselmiĢtir. VIII. sınıf araziler, Edremit Çayı Havzası‟nda %1,7 artarak %1,8‟e Zeytinli Çayı Havzası‟nda %1 artarak %1,2‟ye yükselmiĢtir.
TOPRAKSU tarafından belirlenen arazi kabiliyet sınıfları ile “Atalay Yöntemi” temel alınarak belirlenen ekoloji temelli arazi kabiliyet sınıfları arasında görülen bu farklar A.B.D.‟nin geliĢtirmiĢ olduğu arazi kullanım kabiliyet sınıflamasının ülkemiz için pek uygun olmadığını göstermiĢtir. Sonuç olarak arazi kullanımı ile ilgili planlama çalıĢmalarında mevcut yöntem yerine Türkiye Ģartlarına daha uygun olduğu belirlenen ekoloji temelli Atalay metodolojisinin kullanılmasının daha doğru sonuçlar vereceği düĢünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Arazi kabiliyet Sınıflandırması, Ekoloji, Edremit Çayı
ABSTRACT
LAND USE CAPABILITY CLASSIFICATION ACCORDING TO ECOLOGICAL CONDITIONS IN EDREMIT AND ZEYTINLI CREEK
BASINS (BALIKESIR)
DURAK, Melike
Master of Science, Department of Geography Supervisor: Prof. Dr. Ġsa CÜREBAL
2019, 151 pages
The research‟s areas Edremit Creek Basin and Zeytinli Creek Basin is located in Coastal Aegean Section of Aegean Region in NW Turkey. Edremit Creek Basin 119,9 km2, Zeytinli Creek Basin covers 137,8 km2 area. This study is prepared to determine in the mentioned creek basins of land use capability classes according to the Turkey‟s ecological conditions by using new methodology developed by Atalay. Determined as a result of the study, the new land capability classes based on the ecological conditions and the land capability classes determined by TOPRAKSU in 1978 were compared and the direction of change was revealed.
In the preparation process of the study ,making to literature review about field and subject, infrastructure has been created about the study area. Then, 1 / 25.000 scaled topography maps and geological maps of the study areas were provided and maps explaining the main material, geomorphology and climate characteristics were prepared. Land use and socio-economic indicators maps were prepared using 2018 satellite image. Land use capability classes of the study areas were determined by using user-controlled (manual overlay) method. All maps and analyzes were prepared by using ArcMap 10.5 software.
Significant differences were determined between the land capability classification determined by TOPRAKSU and the new land use capability classes determined by using the Atalay Method in both of these creek basins. The change between land use capability classes in the Edremit Creek Basin corresponds to %41,8
of the basin with 50,1 km2. The change between land use capability classes in the Zeytinli Creek Basin corresponds to %23,2 of the basin with 32,02 km2.
The direction of the change between the agricultural capability classes is as follows; I. class lands in the Edremit Creek Basin increased by 1,7% to 13,5%, in the Zeytinli Creek Basin increased by 1,3% to 3,7%. II. class lands in the Edremit Creek Basin decreased by 1,9% to 5,4%, in the Zeytinli Creek Basin decreased by 2,3% to 0,5%. III. class lands in the Edremit Creek Basin increased by 2% to 8%, in the Zeytinli Creek Basin decreased by 0,6% to 0,9%. IV.class lands in the Edremit Creek Basin decreased by 0,1% to 11,3%, in the Zeytinli Creek Basin decreased by 10,8% to 2%.
The direction of the change between non-agricultural land capability classes is as follows; According to the new classification based on ecological conditions, V. class lands cover an area of 3,4% in Edremit Creek Basin and 3,1% in Zeytinli Creek Basin and are not included in the land capability classification determined by TOPRAKSU. VI. class lands in the Edremit Creek Basin decreased by 9,8% to 1%. VI. class lands classification based on ecological conditions, V. class lands cover an area of 0,3% in Zeytinli Creek Basin Basin and are not included in the land capability classification determined by TOPRAKSU. VII. class lands in the Edremit Creek Basin increased by 2,9% to 55,5%, in the Zeytinli Creek Basin increased by 8% to 88,4%. VIII. class lands in the Edremit Creek Basin increased by 1,7% to 1,8%, in the Zeytinli Creek Basin by 1% to 1,2%.
These differences seen between the land capability classes determined by TOPRAKSU and the land capability classes determined based on the Atalay Method have shown that the land use capability classification developed by USA is not suitable for our country. As a result, it is thought that using the Atalay Method based on ecology determined to be more appropriate Turkey conditions instead of the existing method in land use planning studies will give more accurate results.
Keywords: Land Capability Classes, Ecology, Edremit Creek Basin, Zeytinli
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ... i
ÖZET... ii
ABSTRACT ... iv
ĠÇĠNDEKĠLER ... vi
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... viii
ÇĠZELGELER LĠSTESĠ ... xii
1.GĠRĠġ ... 1
1.1. Ġnceleme Alanının Konumu ... 5
1.2. Amaç, Kapsam, Önem ... 5
1.3. Materyal ve Yöntem ... 7
1.3.1. Veri Toplama Araç ve Teknikleri ... 9
1.3.2. Veri Toplama Süreci ... 10
1.3.3. Verilerin Analizi ... 10
1.4. Önceki ÇalıĢmalar ... 14
1.4.1. Konu Ġle Ġlgili Literatür ... 15
1.4.2. Ġnceleme Alanı ve Yakın Çevresi Ġle Ġlgili Literatür ... 27
2. EKOLOJĠK KOġULLARA GÖRE ARAZĠ KULLANIM KABĠLĠYET SINIFLANDIRILMASINI ETKĠLEYEN FAKTÖRLER ... 34
2.1. Ana Materyal Özellikleri ... 34
2.1.1. Paleozoik Formasyonları ... 35
2.1.2. Mesozoik Formasyonları ... 36
2.1.3. Tersier Formasyonları ... 38
2.1.4. Kuvaterner Formasyonları ... 39
2.2. Topoğrafik Özellikler ... 42
2.2.1. Dağların UzanıĢ Doğrultusu ... 42
2.2.2. Yükselti Faktörü ... 43 2.2.3. Bakı Faktörü ... 50 2.2.4. Eğim Faktörü ... 54 2.2.5. Yarılma Dereceleri ... 55 2.2.6. Jeomorfolojik Özellikler ... 58 2.3. Ġklim Özellikleri ... 61
2.3.1.Sıcaklık ve YağıĢ Faktörü ... 64
2.3.2.Vejetasyon Süresi Faktörü ... 65
2.3.3.Donlu Gün Sayısı... 67
2.4. Hidrografya Özellikleri ... 75
2.5. Toprak Özellikleri ... 75
2.6. Bitki Örtüsü ve Arazi Kullanımı Özellikleri ... 79
2.6.1.Bitki Örtüsü Özellikleri ... 79
2.6.2.Arazi Kullanımı Özellikleri ... 81
2.7. Sosyo-ekonomik Özellikler ... 84
3. ARAZĠ KULLANIM KABĠLĠYETĠ SINIFLANDIRMALARI ... 92
3.1.Mevcut Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırması ... 92
3.2. Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırması ... 97
3.3. Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ile TOPRAKSU Arazi Kabiliyet Sınıflarının KarĢılaĢtırılması ... 101
4. SONUÇ, TARTIġMA VE ÖNERĠLER ... 117
4.1. Sonuç ... 117
4.2. TartıĢma ... 119
4.3. Öneriler ... 126
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1: Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının Lokasyon Haritası ... 6
ġekil 2: Edremit ġehir Merkezinin Kuzeybatısında Yer Alan TOKĠ Konutları Yakınındaki Yol Yarmasında Alt Kretase‟ye Ait KireçtaĢlarının Görünümü ... 37
ġekil 3: Hacıarslanlar Kırsal Mahallesi'nin Kuzeydoğusunda Yüzeylenen Granodiyoritler ... 39
ġekil 4: Edremit Çayı Havzası'nın Ana Materyal Haritası ... 40
ġekil 5: Zeytinli Çayı Havzası'nın Ana Materyal Haritası ... 41
ġekil 6: Edremit Çayı Havzası'nın Yükselti Frekans Histogramı ... 44
ġekil 7: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yükselti Frekans Histogramı ... 45
ġekil 8: Edremit Çayı Havzası'nın Yükselti Basamakları Haritası ... 48
ġekil 9: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yükselti Basamakları Haritası ... 49
ġekil 10: Edremit Çayı Havzası'nın Bakı Haritası ... 51
ġekil 11: Zeytinli Çayı Havzası‟nın Bakı Frekans Diyagramı... 52
ġekil 12: Edremit Çayı Havzası‟nın Bakı Frekans Diyagramı ... 52
ġekil 13: Zeytinli Çayı Havzası'nın Bakı Haritası ... 53
ġekil 14: Edremit Çayı Havzası'nın Eğim Haritası ... 56
ġekil 15:Zeytinli Çayı Havzası'nın Eğim Haritası ... 57
ġekil 16: Edremit ve Zeytinli Çayının Ana Kollarına Ait Talveg Profilleri ... 61
ġekil 17: Edremit Çayı Havzası'nın Jeomorfoloji Haritası ... 62
ġekil 18: Zeytinli Çayı Havzası'nın Jeomorfoloji Haritası ... 63
ġekil 19: Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının Yıllık Ortalama Sıcaklık ve Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Grafiği... 65
ġekil 20: Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının Yıllık Ortalama, Maksimum ve Minimum Sıcaklık Grafiği ... 66
ġekil 21: Edremit Çayı Havzası'nın Yükseltiye Bağlı DeğiĢen Vejetasyon Süresi Haritası ... 68
ġekil 22: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yükseltiye Bağlı DeğiĢen Vejetasyon Süresi Haritası ... 69
ġekil 23: Edremit Çayı Havzası'nın Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ... 71
ġekil 24: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ... 72
ġekil 25: Edremit Çayı Havzası'nın Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Haritası ... 73
ġekil 26: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Haritası ... 74
ġekil 27: Edremit Çayı Havzası Toprak Haritası ... 77
ġekil 29: Zeytinli Çayı Havzası'nın Arazi Kullanımı Haritası (2018) ... 83
ġekil 30: Edremit Çayı Havzası'nın Arazi Kullanımı Haritası (2018) ... 84
ġekil 31: Edremit Çayı Havzası'nın Nüfus Haritası (TÜĠK, 2018) ... 87
ġekil 32: Zeytinli Çayı Havzası'nın Nüfus Haritası (TÜĠK, 2018) ... 88
ġekil 33: Edremit Çayı Havzası'nın Sosyo-Ekonomik Göstergeler Haritası (2019) . 90 ġekil 34: Zeytinli Çayı Havzası'nın Sosyo-Ekonomik Göstergeler Haritası (2019) .. 91
ġekil 35: Edremit Çayı Havzası'nın TOPRAKSU Tarafından HazırlanmıĢ Arazi Kabiliyet Sınıfları Haritası (1978) ... 95
ġekil 36: Zeytinli Çayı Havzası'nın TOPRAKSU Tarafından HazırlanmıĢ Arazi Kabiliyet Sınıfları Haritası (1978) ... 96
ġekil 37: Edremit Çayı Havzası'nın Ekolojik KoĢullara Göre OluĢturulmuĢ Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Haritası (2019) ... 99
ġekil 38: Zeytinli Çayı Havzası'nın Ekolojik KoĢullara Göre OluĢturulmuĢ Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Haritası (2019) ... 100
ġekil 39: Edremit Çayı Havzası'nın TOPRAKSU AKK ile Ekolojik KoĢullara Göre AKK Sınıfları Arasındaki DeğiĢim Yönü Haritası ... 105
ġekil 40: Zeytinli Çayı Havzası'nın TOPRAKSU AKK ile Ekolojik KoĢullara Göre AKK Sınıfları Arasındaki DeğiĢim Yönü Haritası ... 106
ġekil 41: Edremit Çayı Havzası'nda Altınkum Mahallesi‟nin Kuzeyinde I. Sınıf Tarım Arazileri ... 107
ġekil 42: Zeytinli Çayı Havzası'nda Altınkum Mahallesi‟nin Kuzeyinde I. Sınıf Tarım Arazileri ... 107
ġekil 43: Edremit Çayı Havzası'nda Hamidiye Mahallesi ve Kadıköy Kırsal Mahallesi‟nin Güneyinde I. Sınıf Araziler Üzerinde Mandalina Bahçeleri ... 108
ġekil 44: Edremit Çayı Havzası'nda Kadıköy Kırsal Mahallesi‟nin Kuzeyi Altınkum Mahallesi‟nin Güneyinde II. Sınıf Araziler Üzerinde Zeytin Tarımı ... 108
ġekil 45: Edremit Çayı Havzası'nda Altınkum Mahallesi‟nin Kuzeyinde II. Sınıf Araziler Üzerinde Ġncir Bahçeleri ... 109
ġekil 46: Mehmetalanı Kırsal Mahallesinin Güneyinde Yer Alan III. ve VII. Sınıf Araziler Üzerinde Zeytin Tarımı ... 109
ġekil 47: Cennetayağı Mahallesi'nin Doğusunda Yer Alan V. Sınıf Araziler Üzerinde Zeytin Tarımı ... 110
ġekil 48: Edremit-Yenice Karayolunun Yenice'ye Giderken Sağ Tarafında Kalan VI. ve VII. Sınıf Araziler... 110
ġekil 49: Edremit Çayı Havzası'nda Edremit-Yenice Karayolunun Yenice'ye Giderken Sağ Tarafında Kalan VI. Ve VII. Sınıf Araziler ... 111
ġekil 50: Mehmetalanı Kırsal Mahallesi'nin Güneyinde Yer Alan VII. Sınıf Araziler Üzerinde Yürütülen Zeytin Tarımı Faaliyeti... 111
ġekil 52: Zeytinli Çayı Havzası'nda Altınkum Mahallesi‟nin Kuzeyinde I. Sınıf Araziler Üzerinde Yer Alan Üzüm Bağı ... 112 ġekil 53: Edremit ġehir Merkezinin Kuzeyinde Yenice-Edremit Karayolunun Kenarında Yer Alan Teraslama YapılmıĢ IV. Sınıf Zeytinlikler ... 113 ġekil 54: Edremit Çayı Havzası'nda Altınkum Mahallesi'nin Kuzeyinde I. Sınıf Araziler ... 113 ġekil 55: Kadıköy Kırsal Mahallesi'nin Güneyinde Yer Alan II. Sınıf Araziler Üzerinde Patlıcan Tarlası ... 114 ġekil 56: Kadıköy Kırsal Mahallesi'nin Güneyinde Yer Alan II. Sınıf Araziler Üzerinde Ġncir Bahçeleri ... 114 ġekil 57: Dereli Kırsal Mahallesi'nin Kuzeybatısında Yer Alan IV., VI., VII. Ve VIII. Sınıf Araziler ... 115 ġekil 58: Cennetayağı Mahallesi'nin Kuzeydoğusunda Yer Alan V. ve VIII. Sınıf Araziler ... 115 ġekil 59: Ortaoba Kırsal Mahallesi'nin Çevresinde Yer Alan VII. Sınıf Araziler Üzerinde Zeytin Tarımı ... 116 ġekil 60: Edremit Çayı Havzası'nda VIII. Sınıf Akarsu Yatağı Ve Bataklık Alan .. 116 ġekil 61; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının KarĢılaĢtırmalı Ana Materyal Özellikleri ... 120 ġekil 62; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının KarĢılaĢtırmalı Bakı Diyagramı . 122 ġekil 63; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının KarĢılaĢtırmalı Eğim Diyagramı 123 ġekil 64; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının KarĢılaĢtırmalı Ana ve Elemanter YerĢekilleri Diyagramı ... 123 ġekil 65; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının KarĢılaĢtırmalı Vejetasyon Süresi Diyagramı ... 124 ġekil 66; Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının Toprak Özelliklerinin KarĢılaĢtırmalı Diyagramı ... 124
ÇĠZELGELER LĠSTESĠ
Çizelge 1: Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Özellikleri (TOPRAKSU, 1978) .... 4 Çizelge 2: Dünyada Kullanılan Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflandırmamaları (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015) ... 4 Çizelge 3: ÇalıĢmada Kullanılan Veriler, Kaynakları ve Kulanım Alanları ... 9 Çizelge 4: Zeytinli Çayı Havzası'nda Yükselti Basamaklarının Alansal ve Oransal Dağılımı ... 46 Çizelge 5: Edremit Çayı Havzası'nda Yükselti Basamaklarının Alansal ve Oransal Dağılımı ... 47 Çizelge 6: Edremit Çayı Havzası'nın Bakı Özelliklerinin Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 50 Çizelge 7: Zeytinli Çayı Havzası'nın Bakı Özelliklerinin Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 51 Çizelge 8: Edremit Çayı Havzası'nın Eğim Özelliklerinin Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 55 Çizelge 9: Zeytinli Çayı Havzası'nın Eğim Özelliklerinin Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 55 Çizelge 10: Zeytinli Çayı Havzası'nın Yükseltiye Bağlı DeğiĢen Vejetasyon Süreleri ... 70 Çizelge 11: Edremit Çayı Havzası'nın Yükseltiye Bağlı DeğiĢen Vejetasyon Süreleri ... 70 Çizelge 12:Zeytinli Çayı Havzası'nın Arazi Kullanım Türlerinin Alansal ve Oransal Dağılımı ... 82 Çizelge 13: Edremit Çayı Havzası'nın Arazi Kullanım Türlerinin Alansal ve Oransal Dağılımı ... 82 Çizelge 14: Edremit Çayı Havzası'nın Mahalle Nüfusları (TÜĠK, 2018) ... 89 Çizelge 15: Zeytinli Çayı Havzası'nın Mahalle Nüfusları (TÜĠK, 2018) ... 89 Çizelge 16: Edremit Çayı Havzası'nın TOPRAKSU Tarafından YapılmıĢ Mevcut Arazi Kabiliyet Sınıflarının Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 94 Çizelge 17: Zeytinli Çayı Havzası'nın TOPRAKSU Tarafından YapılmıĢ Mevcut Arazi Kabiliyet Sınıflarının Alansal ve Oransal DağılıĢı ... 94 Çizelge 18: Edremit Çayı Havzası‟nın Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kabiliyet Sınıflarının Alansal DağılıĢı ... 98 Çizelge 19: Zeytinli Çayı Havzası‟nın Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kabiliyet Sınıflarının Alansal DağılıĢı ... 99 Çizelge 20: Edremit Çayı Havzası'nın TOPRAKSU AKK ve Atalay Yöntemi'ne Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarının Alansal DağılıĢı ... 102
Çizelge 21: Zeytinli Çayı Havzası'nın TOPRAKSU AKK ve Atalay Yöntemi'ne Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarının Alansal DağılıĢı ... 102 Çizelge 22: Edremit Çayı Havzası'nın Arazi Kabiliyet Sınıflarının DeğiĢim Yönü 103 Çizelge 23: Zeytinli Çayı Havzası'nın Arazi Kabiliyet Sınıflarının DeğiĢim Yönü 104 Çizelge 24 ; Atalay Yöntemi ile YapılmıĢ Olan Önceki ÇalıĢmaların ve Edremit ve Zeytinli Çayı Havzalarının AKK DeğiĢim Oranları ... 126
1.GĠRĠġ
Ġnsan, dünya ekosisteminin bir parçası olduğu andan günümüze kadar geçen süre içinde yaĢamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için araziden çeĢitli Ģekillerde faydalanmıĢtır. Bu süreç içerisinde yeryüzünün doğal arazi örtüsü üzerinde insani faaliyetlere bağlı olarak büyük değiĢiklikler yaĢanmıĢtır. Bu değiĢim bazen söz konusu arazilerin kaybına yol açacak düzeye gelmiĢtir. Doğal kaynakların sınırsız olmadığının ve tükenebileceğinin farkına varan insan doğal kaynakları daha dikkatli kullanma arayıĢına girmiĢtir. Bu da doğal kaynakların planlı ve sürdürülebilir kullanımını ortaya çıkarmıĢtır.
Dünya genelinde arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasında ve arazi kullanımı planlaması çalıĢmalarında sürdürülebilirliğin gerekliliğinin farkına varılması çok yeni bir düĢüncedir. Ancak sürdürülebilirlik kavramının kökleri 1713‟lere kadar uzanmaktadır. Sürdürülebilirlik kavramı ilk defa 1713 yılında Hans Carl von Carlowitz tarafından, “yaşlı ağaçların kesilmesi ile bunların yerine geçecek
yeterli sayıda genç ağaç bulundurulması arasında bir denge kurmayı ima edecek”
Ģekilde kullanılmıĢtır (Pisani, 2006: 85-86; Akt. Yeni, 2014: 184). “Sürdürülebilir
Kalkınma” kavramının kökeni ise Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından
1980 yılında yayımlanan Dünya Koruma Stratejisi (World Conservation Strategy) adlı rapora dayanmaktadır (Yeni, 2014: 184). “Sürdürülebilir Kalkınma” kavramının genel kabulü ve geniĢ bir kullanım alanına sahip olması ise 1987 yılında BirleĢmiĢ Milletler Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu (UNEP) tarafından yayımlanmıĢ olan “Ortak Geleceğimiz” adlı rapor ile olmuĢtur. Bu raporda sürdürülebilir kalkınma
“…bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşaklarında gereksinimlerini karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin karşılayan kalkınma” ifadesi ile tanımlanmıĢtır. 20.
yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan bu kavram doğayı koruma amacının yanısıra mevcut doğal kaynakların sürekliliğinin sağlanması açısından öngörülerde bulunmayı ve sosyo-ekonomik faaliyetlerinde devamlılığının sağlanmasını ifade etmektedir (Karakurt Tosun, 2013). Sürdürülebilir, doğru bir arazi kullanımı planlaması kapsamında yapılan planlamaların merkezinde ekolojik parametreler dikkate alınarak arazilerin korunması ve yanlıĢ arazi kullanımlarının önlenmesi esas alınmaktadır (Erkan vd., 2011).
Hızlı bir Ģekilde artıĢ gösteren dünya nüfusunu besleyebilmek için birim alandan daha çok verim alınması (Çelebi, 1973a: 127) ve mevcut arazi varlığının verimli bir Ģekilde kullanılması gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için arazinin sahip olduğu özelliklerini dikkate alarak arazi kullanım envanteri yani arazi kullanım kabiliyet haritaları hazırlanmalıdır. Mevcut arazi varlığımızın verimini kaybetmeden sürdürülebilir bir kullanım ile gelecek kuĢaklara aktarılabilmesi için bu Ģarttır. Yeryüzündeki her arazi, kullanım açısından bir kabiliyet sınıfına aittir (Anderson vd., 1976: 4; Fischer vd., 2000: 1). Arazilerin kullanım açısından kabiliyet sınıflarına ayırılmasındaki temel hedef sürdürülebilir arazi kullanımı yönetiminin planlı bir Ģekilde yapılmasıdır (AltınbaĢ, 2006:137). Sürdürülebilir bir kullanım için arazinin en verimli kullanım türü tespit edilerek zirai faaliyetler, orman veya mera ya da kayalık, sarp, doğal bitki örtüsünün olmadığı, kullanım dıĢı araziler olarak ayırt edilmektedir (Gülersoy, 2008: 258-259).
Arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasının dikkate alınmadığı arazilerde, arazinin mevcut potansiyelinin üzerinde kullanımı sonucu erozyon, taĢkın vb., gibi problemlerle karĢılaĢılabilmektedir. Bu sorunlar toprağı verimsizleĢtirmenin yanısıra can ve mal kayıplarına da yol açabilmektedir. Ayrıca verimli tarım arazilerine doğru geliĢim gösteren yerleĢim yerleri bu arazilerin kaybedilmesine yol açmaktadır (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015: 12). Örneğin; eğimli bir yapıya sahip VII. Sınıf araziler üzerinde zirai faaliyetlerin yürütülmesi, erozyona yol açarak, arazinin VIII. sınıf kullanım dıĢı arazilere dönüĢmelerine sebep olmaktadır (Gülersoy, 2008: 263).
Arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması Amerika BirleĢik Devletleri (ABD) ve Ġskoçya, Galler, Ġngiltere gibi pek çok geliĢmiĢ Avrupa ülkesinde hazırlanmıĢtır. Dünya genelinde arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması sistemlerinin ve haritalamalarının çoğunun temelinde 1961‟de yayımlanan A.B.D. Tarım Bakanlığına ait sınıflandırma vardır (Çizelge 2).
1961 yılında Amerika BirleĢik Devletleri Tarım Departmanı Koruma Servisi tarafından özellikle çiftçilerin kullanımına yönelik olarak arazi sınıfları ayırt edilmiĢtir. Bu sınıflandırma ingilizcenin resmi dil olarak kullanıldığı ülkeler dıĢında da tercüme edilmiĢtir (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015). Türkiye‟de ise ilk arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması TOPRAKSU teĢkilatı tarafından A.B.D.‟de kullanılan ölçütler çerçevesinde 1978 yılında “Türkiye Arazi Varlığı” raporu olarak yayımlanmıĢtır. Bu rapora göre arazi kullanım kabiliyeti sınıflandırmasında sekiz
sınıf belirlenmiĢtir (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015: 9-21, Atalay ve Değerliyurt, 2015: 500, Atalay, 2016: 264-265, ÖzĢahin vd., 2016: 302) (Çizelge 1). Ancak son yıllarda yürütülen çalıĢmalar sonucunda bu yöntemde: iklim elemanlarının sınırlandırıcı etkisi ile engebeli ve dağlık alanlarda erozyona bağlı yüzeye çıkan ana materyalin toprak oluĢumu ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları üzerindeki etkisinin bilimsel anlamda yeterince değerlendirilememesi gibi (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015: 9) bir takım eksiklikler, boĢluklar ve yetersizlikler tespit edilmiĢtir (Cangir ve Boyraz, 2000: 366, Cangir ve Boyraz, 2005: 159-162, ġenol vd., 2011: 97). Ayrıca söz konusu sınıflandırma Türkiye‟nin ekolojik koĢullarına tam anlamı ile uygun bir sınıflandırma değildir. Çünkü A.B.D. arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması arazide uzun süreli bozulma olmayan, yerleĢime ve tarıma yeni açılan sahalardaki toprakların özelliklerine göre yapılmıĢtır (Haktanır vd., 2000: 219, Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015: 9-21, Atalay ve Değerliyurt, 2015: 500, Atalay, 2016: 264-265, ÖzĢahin vd., 2016: 302). Ancak Türkiye toprakları 9-10 bin yıl öncesinden günümüze kadar geçen sürede bitkisel ve hayvansal üretim amacıyla yoğun bir Ģekilde kullanılmıĢ ve kullanılmaya da devam etmektedir. Bu durum topraklarımız üzerinde çeĢitli sorunlara yol açarak (Sarı, 2006: 17) tahribatı en üst düzeye çıkarmıĢtır. Bu gibi sebeplerden dolayı arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasının doğru bir Ģekilde nasıl yapılacağı ile ilgili çeĢitli bilim dallarından öneriler sunulmuĢtur (Özcan ve ġenol, 1995: 152-162, ġenol vd., 2011: 97-99). Sunulan bu önerilerden biri de coğrafya bilim alanının önde gelen akademisyenlerinden Prof. Dr. h. c. Ġbrahim Atalay‟ın arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması için geliĢtirdiği yöntemdir. Atalay, bu yöntemi Türkiye‟nin ekolojik koĢullarını dikkate alarak hazırlamıĢtır. Bu sınıflandırma, topografya (eğim, bakı, yükselti) ve yerĢekilleri, ana materyal, iklim, toprak, bitki örtüsü ve sahanın sosyo-ekonomik özellikleri dikkate alınarak sahanın geniĢ kapsamlı ve sistemli bir Ģekilde arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasının yapılmasını sağlamaktadır (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015).
Çizelge 1: Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Özellikleri (TOPRAKSU, 1978)
Arazi Kabiliyet Sınıfı Özelliği
I Her türlü tarıma ve iĢlemeye elveriĢli II ĠĢlemeli tarıma orta elveriĢli
III ĠĢlemeli tarıma sınırlı elveriĢli IV Özel önlemle özel ürün
V ĠĢlenmeyen taĢ veya kaya çıkıĢlı düz arazi VI Ġyi mera, iyi orman
VII Bozuk mera, bozuk orman VIII Tarıma elveriĢsiz arazi
Çizelge 2: Dünyada Kullanılan Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflandırmamaları (Atalay ve Gökçe Gündüzoğlu, 2015)
Arazi Kabiliyet
Sınıflamaları Araziler Nasıl Tasnif edilmiĢ Ġncelenen Faktörler
ABD Arazi Kabiliyet Sınıflandırması
8 Sınıf
1-4 Tarıma Uygun 5-8 Tarıma Uygun Olmayan
Topografya, Eğim, Toprak
ve Ġklim KoĢulları CORĠNE Arazi kabiliyet sınıflaması olmamakla birlikte, arazinin kullanım Ģekillerini belirlenmesi yöntemidir. ABD Uzaktan Algılama
verileri ile Arazi Kullanma ve Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi
Bu sınıflandırmada arazinin kullanım özellikleri ve arazi örtüsü sınıflandırılmıĢtır.
Ġngiltere ve Wales Tarım Arazisi Sınıflandırması
Sadece Tarıma Uygun arazi sınıflandırması
yapılmıĢtır. (1-5) Değerler büyüdükçe
verimliliği azalmaktadır.
Tarım arazileri dıĢında kalan araziler ise Kent, Tarım DıĢı Alanlar,
Ağaçlık Alanlar Tarımsal Binalar, Açık
Alanlar, AraĢtırma YapılmamıĢ Alanlar. Ġklim, Tarım Alanının Özel Konumu, Toprak BirleĢik Krallık
Tarım Arazisi, Orman Arazisi, Akuakültür Arazisi, Doğa Koruma
ve Ortam Fonksiyonlarını ĠyileĢtiren Arazi
YerleĢim, Yol, Maden ve TaĢ Ocağı gibi
Araziler, BaĢka Yerlerde SınıflandırılmamıĢ, Diğer Kullanımda Olan
Arazi, Kullanılmayan Arazi Arazinin Ekonomik Potansiyeli, Arazinin Restorasyonu ve Çevresel Etkiler Türkiye (TOPRAKSU)
Arazi 8 sınıfa ayrılır. 1-4 arası tarıma uygun
arazi kabiliyetini belirtir.
5-8 arası ise Tarıma uygun olmayan arazileri
belirtmektedir. Topografya, Eğim, Toprak ve Ġklim KoĢulları Atalay Yöntemi
Arazi 8 Sınıfa Ayrılır. 1-4 Arası Tarıma
Uygun Arazi Kabiliyetini Belirtir.
5-8 Arası Ġse Tarıma Uygun Olmayan Arazileri Belirtmektedir. Topografya (Eğim, Bakı, Yükselti vb.) Özellikleri, Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikler, Ġklim, Toprak, Bitki Örtüsü
1.1.Ġnceleme Alanının Konumu
Türkiye, 1941 yılında Ankara‟da düzenlenen I. Coğrafya Kongresi‟nde 7 bölge, 21 alt bölüme ayrılmıĢtır (Darkot ve Tuncel, 1981). Bu sınıflandırmaya göre incelemeye konu olan Zeytinli Çayı ve Edremit Çayı havzaları, Ege Bölgesi‟nin Kıyı Ege Bölümü‟nün Edremit Yöresi‟nde yer almaktadır.
Türkiye, Avrupa Birliği (AB) uyum süreci doğrultusunda 22 Eylül 2002 tarihinde 2002/4720 sayılı kanun gereğince Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) ve Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından Ġstatistiki Bölge Birim Sınıflamasına (ĠBBS) göre üç ayrı düzeyde sınıflandırılmıĢtır. Ancak incelemeye konu olan alanlar idari bir sınır olmadığı için birden fazla idari bölge veya bölümde yer alabilmektedir. Ġncelemeye konu olan Edremit Çayı ve Zeytinli Çayı havzalarının tamamı bu sınıflandırmaya göre Düzey I‟de TR2 Batı Marmara Bölgesi, Düzey II‟de TR22 Balıkesir, Çanakkale Alt Bölgesi‟nde yer almaktadır. Düzey III‟de ise Edremit Çayı Havzası‟nın tamamı TR221 Balıkesir En Alt Bölgesi‟nde yer alırken Zeytinli Çayı Havzası‟nın 135,1 km2‟si (%98,1) TR221 Balıkesir En Alt Bölgesi‟nde 2,7 km2‟si (%1,9) ise TR222 Çanakkale En Alt Bölgesi‟nde yer almaktadır (ġekil 1).
1.2. Amaç, Kapsam, Önem
Her geçen gün biraz daha artan dünya nüfusunu besleyebilmek adına en önemli doğal kaynak değerlerimizden biri olan arazilerimizi en doğru Ģekilde kullanarak en yüksek verimi elde etmek ve sürdürülebilir bir kullanım ile gelecek kuĢaklara aktarmak için arazi kullanımı ve planlama çalıĢmalarına ihtiyaç vardır.
Özellikle 20 yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan arazi kullanımında sürdürülebilirlik kavramı ile arazi kullanımı planlaması daha da önem kazanmıĢtır. Sürdürülebilir doğru bir arazi kullanımı planlaması çalıĢmaları, doğal ortam koĢullarını baĢka bir deyiĢle ekolojik koĢulları temel almalıdır. Atalay tarafından geliĢtirilen ve Atalay Yöntemi olarak adlandırılan (TekeĢ, 2017) ekolojik koĢullara göre arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması yöntemi çalıĢmaları son yıllarda önem kazanmıĢtır. Bu yöntemi kullanarak CoĢkun ve Uzun Turan, (2016) EskiĢehir ili ölçeğinde, TekeĢ, (2017) Manisa ġehzadeler Ġlçesi ölçeğinde, ÖzĢahin ve Eroğlu, (2018) Tekirdağ Ġli ölçeğinde, Yaman, (2018) Balıkesir Karesi Ġlçesi ölçeğinde, Ġnan,
(2019) Altıeylül Ġlçesi ölçeğinde arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması çalıĢması yapmıĢlardır.
Zeytinli Çayı ve Edremit Çayı havzaları doğal ortam Ģartları açısından değerlendirildiğinde insan yaĢamı için çok uygun sahalardır. Bu havzaların özellikle ovalık bölümleri yazılı kaynaklara göre milattan önce 1443 yılından günümüze kadar insan faaliyetleri açısından yoğun kullanılmıĢ ve kullanılmaya da devam etmektedir (Yetgin, 1947). Günümüzde her iki havzayı da arazi kullanımı açısından değerlendirdiğimizde kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe tarım arazilerinin oldukça geniĢ yer kapladığı görülür. Ancak bu araziler üzerinde günümüzde daha çok turizm amaçlı yazlık konutlar yer almaktadır. Ormanlık alanlar tahrip edilerek zeytinlik alanlara dönüĢtürülmüĢtür. Bataklıklar kurutularak yerleĢmeler bu sahalar üzerine doğru geniĢlemiĢtir. Bunlar ve bunlara benzer yanlıĢ arazi kullanımları doğal ortam Ģartları üzerinde baskı kurarak çeĢitli problemlere (erozyon, taĢkın, sel, kütle hareketle vb. gibi) yol açmaktadır. Tüm bu problemleri önlemek adına sürdürülebilir bir kullanım için ekolojik parametreleri temel alan planlama çalıĢmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu çalıĢmada Prof Dr. h. c. Ġbrahim ATALAY tarafından geliĢtirilen Türkiye‟nin Ekolojik KoĢullarına Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırması yöntemi kullanılarak Edremit Çayı ve Zeytinli Çayı havzalarının ekolojik koĢullara göre arazi kullanım kabiliyet sınıflarının belirlenmesi amaçlanmıĢtır.
Bu çalıĢma, arazi kullanımı ve planlaması çalıĢmalarında kullanılabilecek niteliktedir. Ayrıca alanında yapılan ilk havza bazlı çalıĢma olması ile de dikkat çekicidir.
1.3. Materyal ve Yöntem
Bu çalıĢma Ġbrahim Atalay ve Gündüzoğlu‟nun “Türkiye’nin Ekolojik
Koşullarına Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırılması” adlı eserlerinde ortaya
koydukları yöntem çerçevesinde hazırlanmıĢtır. Atalay Metodu olarak da adlandırılan (TekeĢ, 2017) bu yöntem, Türkiye‟nin coğrafi koĢullarına daha uygun bir yöntem olarak kabul edilmektedir.
Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflandırılması Yöntemi'nde sahanın fizyoğrafya ve topografya birimlerinin özellikleri (eğim, bakı, yükselti, yerĢekilleri), ana materyal özellikleri (jeolojik yapıyı oluĢturan kayaçlar), toprak özellikleri, iklim özellikleri, bitki örtüsü ve sosyo-ekonomik özellikleri
dikkate alınmaktadır. Ekolojik KoĢullara Göre Arazi Kabiliyet Sınıflandırması Yöntemi, Atalay‟ın 1970-2015 yılları arasındaki ekolojik ve coğrafi araĢtırmalar amacıyla Türkiye‟nin tüm bölge, bölüm ve yörelerine yapmıĢ olduğu arazi çalıĢmaları kapsamındaki gözlemleri, bu sırada farklı bölge ve yörelere ait anakaya ve topraklardan aldığı örneklerin fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları bu analizlerden elde edilen bulgular ve bunların toprak ve arazi sınıflandırılmasındaki etkilerine dayanmaktadır (Atalay ve Gündüzoğlu, 2015: 10).
Bu çalıĢmada, karma araĢtırma deseni kullanılmıĢtır. Karma araĢtırma deseni, nitel ve nicel araĢtırma deseninin arasında köprü kurarak üçüncü bir araĢtırma deseni olarak kabul görmektedir (Creswell, 2009). AraĢtırma probleminin daha iyi anlaĢılması açısından karma araĢtırma deseni tercih edilmiĢtir. Karma araĢtırma deseni, nicel ve nitel verilerin aynı anda kullanımını sağlayan üçgenleme; tek bir yöntem ile elde edilen bulguların detaylandırılmasına yönelik tamamlayıcılık; araĢtırma sürecinde bir yöntemin diğer bir yöntemi Ģekillendirdiği buna bağlı olarak her iki yönteminde sıralı bir biçimde kullanıldığı geliĢim; araĢtırma sürecinde kullanılan ilk yöntemin farklı bir yöntem kullanılması ile araĢtırılabilecek yeni araĢtırma soruları veya varsayımlar doğurduğunda ortaya çıkan baĢlangıç ve araĢtırma konusunun farklı bileĢenleri için farklı yöntemlerin kullanılması ile araĢtırmanın kapsamını geniĢleten geniĢletme gibi kullanım gerekçeleri bulunur (Greene vd., 1989; Akt, Baki, 2012). Bu çalıĢmada tamamlayıcılık gerekçesi dikkate alınarak karma araĢtırma deseni tercih edilmiĢtir. AraĢtırmacıların bilimsel çalıĢmalarda tercih edebilecekleri çeĢitli araĢtırma desenleri bulunmaktadır. Bu çalıĢmada nicel verilerin toplanıp analiz edildikten sonra bu veriyi detaylandırmak amacıyla nitel verilerin toplandığı sıralı açıklayıcı tasarım kullanılmıĢtır.
1.3.1. Veri Toplama Araç ve Teknikleri
Bu çalıĢmada, farklı kurum ve kuruluĢlardan elde edilen, aynı zamanda orijinal olarak üretilmiĢ farklı materyaller kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada kullanılan materyaller ile ilgili döküm Çizelge 3‟de verilmiĢtir.
Çizelge 3: ÇalıĢmada Kullanılan Veriler, Kaynakları ve Kulanım Alanları
Türü Kaynak Kullanım Alanı
Topoğrafya Haritaları
(Ölçek: 1/25.000) HGM
Topoğrafya Analizleri Altlık Verisi (Yükseklik, Bakı, Eğim) SYM Verisi (10m)
Topografya Haritalarının SayısallaĢtırmasıyla ArcMap Programında
ÜretilmiĢtir
Topoğrafya (Ana YerĢekilleri)
ÇDP (Ölçek:1/100.000 ) BALIKESĠR BB Sınıflandırması, YerleĢme, Toprak, Corine Arazi Temel Altılık Veriler Edremit ve Zeytinli Çayı
Havzalarının Jeomorfoloji
Haritası 1/200.000 Bilgin, 1969
Temel Jeomorfolojik Harita Verileri (Ana YerĢekilleri) Edremit Metroloji
Ġstasyonu‟nun Ġklim Verileri (1962-2017)
Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2017
Ġklim (Sıcaklık, YağıĢ ve Vejetasyon Süresi) Verileri Zeytinli Çayı ve Edremit
Çayı Havzalarının Jeoloji Haritaları (Ölçek: 1/25.000)
MTA Ana Materyal
2018 Yılı Ekonomik Raporu
Edremit Ticaret Odası, 2018
Sosyo-Ekonomik Özellikler 2016 Yılı Tarım Raporu
Balıkesir Valiliği Ġl Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Müdürlüğü, 2016
Uzman ve Yerel Halk
GörüĢleri Arazi ÇalıĢmaları
Sınır Verileri Topografya Haritaları Havza Sınırlarının Gösterimi Kısaltmalar
ÇDP: Çevre Düzeni Planı SYM: Sayısal Yükseklik Modeli HGM: Harita Genel Müdürlüğü
1.3.2. Veri Toplama Süreci
ÇalıĢma, birbirini takip eden birkaç farklı aĢamada gerçekleĢtirilmiĢtir. Ġlk aĢamada, konu ve konum olmak üzere iki kısımda ele alınarak literatür derlemeleri yapılmıĢtır. Konu ile ilgili yeni yaklaĢım ve eski arazi kabiliyet sınıflandırılmasına yönelik yayınlar incelenmiĢtir. Sonrasında konum ile ilgili Edremit ve Zeytinli Çayı havzaları ve yakın çevresine ait literatürler incelenip değerlendirilmiĢtir. Bu aĢamada çalıĢma alanlarının önemli bir kısmının içerisinde yer aldığı Balıkesir ili Edremit ilçesi ve yakın çevresine ait özellikler hakkında ve arazi kullanım ve kabiliyet sınıflandırılmasına yönelik alt yapı oluĢturulmuĢtur.
ÇalıĢmanın bir sonraki aĢamasında yeni yaklaĢıma göre arazi kabiliyet sınıflandırılması için gerekli olan ham veriler temin edilmiĢtir. Temin edilen bu veriler bilgisayar ortamında iĢlenerek yeni veriler üretilmiĢ ve bu verilerin mekâna dağılıĢını anlatan haritalar oluĢturulmuĢtur.
ÇalıĢmanın üçüncü aĢamasında arazi çalıĢmaları yapılmıĢtır. ÇalıĢmanın bu safhasında farklı zaman aralıklarında araziye çıkılarak sahanın coğrafi özellikleri, arazi kullanımı ve kabiliyet özelliklerine dair kontroller gerçekleĢtirilmiĢ ve fotoğraf çekimi yapılmıĢtır.
1.3.3. Verilerin Analizi
ÇalıĢmanın analiz aĢamasında, ekolojik koĢullara göre arazi kullanım kabiliyetinin belirlenebilmesi amacıyla hazırlanan veri katmanları manuel çakıĢtırma (manual overlay) yöntemi ile analiz edilmiĢtir. ÇakıĢtırma iĢlemi Atalay ve Gündüzoğlu‟nun kitabında belirtilen parametreler ıĢığında gerçekleĢtirilmiĢtir. Coğrafi Bilgi Sistemleri metodolojisinde birden çok katmanın çakıĢtırma iĢlemi uygulanarak analizine yönelik çalıĢmalarda genellikle Ağırlıklı ÇakıĢtırma Yöntemi (Weighted Overlay) tercih edilmektedir. Bu çalıĢmada söz konusu yöntem, 8 tür arazi kullanım kabiliyeti sınıfının birbirinden farklı parametrelerle belirlenebilmesi nedeniyle kullanılmamıĢtır.
Sonrasında mevcut (TOPRAKSU) arazi kullanım kabiliyet sınıflandırması ile ekolojik koĢulların dikkate alınması ile oluĢturulan arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasına ait haritalar karĢılaĢtırılmıĢtır. Böylece kabiliyet sınıflarındaki değiĢim miktarı (km2
oranı (%) belirlenmiĢtir. Sonuçta iki arazi kabiliyet sınıflandırması arasındaki değiĢim ortaya çıkarılarak değiĢimin hangi yönde ve nasıl olduğu saptanmıĢtır.
En son aĢamada çalıĢma esnasında üretilmiĢ ve kullanılmıĢ tüm veriler bilimsel metin yazım kuralları çerçevesine uyacak bir düzen içinde rapora dönüĢtürülmüĢtür.
ÇalıĢmada kullanılmıĢ olan materyaller, aĢağıda detayları verilen Ģekillerde oluĢturularak iĢlenmiĢtir. Verilerin oluĢturulması, iĢlenmesi ve ilgili analizler bilgisayar ortamında gerçekleĢtirilmiĢtir. Haritalamalar ve analizler için ArcGIS-ArcMap 10.5, hesaplamalar için MS Excel ve metin yazımı için MS Word programları tercih edilmiĢtir.
Öncelikle sahanın matematik ve özel konum özelliklerini anlatan lokasyon haritası hazırlanarak inceleme alanlarını oluĢturan Zeytinli Çayı ve Edremit Çayı havzalarının konumu bu haritada gösterilmiĢtir.
ÇalıĢmaya altlık oluĢturacak verilerin üretilmesi amacıyla Zeytinli Çayı ve Edremit Çayı havzaları dahilindeki 1/25.000 ölçekli topografya haritalarına ait paftalar (I17b3-I17c1-I17c2-I17c3-I18d1-I18d4) taranarak bilgisayar ortamına aktarılmıĢ ve WGS_1984_UTM_Zone_35N koordinat sistemi ile koordinatlandırılmıĢtır. Koordinatlandırılan haritalar üzerinden ekran sayısallaĢtırması yöntemi ile ihtiyaç duyulan veriler (10 m izohispleri, tepeler ve yükseltileri, akarsular ve göller, yerleĢmeler, karayolları vb., gibi) üretilmiĢtir.
Topografya haritaları üzerinden sayısallaĢtırılan 10 m izohipsleri kullanılarak Araçlar (ArcToolbox), Mekansal Analiz Araçları (Spatial Analyst Tools), enterpolasyon (interpolation), topografyadan hücresel veri üretme (Topo to Raster) analizi ile Sayısal Yükselti Modeli (SYM = Digital Elevation Model - DEM) üretilmiĢtir. Üretilen Sayısal Yükselti Modeli kullanılarak yine mekânsal analizlerden biri olan yeniden sınıflandırma (Reclass, Reclassify) iĢlemine tabi tutulmuĢ ile 20 m‟lik yükselti basamaklarına ayrılmıĢtır. Sonrasında basamakların alansal değerleri hesaplanmıĢ, yükselti frekans histogramı üretilmiĢ ve tablosu hazırlanmıĢtır.
Ayrıca, Sayısal Yükselti Modeli kullanılarak mekânsal analiz araçlarından yüzey (surface), eğim (slope) analizi ile eğim haritası üretilmiĢtir. Eğim haritası,
yeniden sınıflandırma iĢlemi ile eğim gruplarına ayrılmıĢ, eğim gruplarının alansal değerleri hesaplanmıĢ, tablo ve diyagramı oluĢturulmuĢtur.
Yine Sayısal Yükselti Modeli kullanılarak yüzey analizlerinden bakı (aspect) analizi uygulanmıĢ ve bakı haritası üretilmiĢtir. Yeniden sınıflandırma iĢlemi sayesinde bakı haritasındaki yönlerin alansal değerleri hesaplanmıĢ, tablo ve diyagramı oluĢturulmuĢtur.
Jeolojik özellikler; 1/25.000 ölçekli MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü) tarafından yayımlanmıĢ jeoloji haritaları ve teknik raporlarından sayısal olarak temin edilerek havza sınırlarına göre düzenlenmiĢtir.
Jeomorfolojik özellikler, sayısal yükseklik modeli (SYM), topoğrafya haritaları, jeoloji haritalarının detaylı raporları, arazi çalıĢmaları ve Bilgin‟in 1969 yılında yayımladığı Biga Yarımadası‟nın Jeomorfolojisi kitabında çizmiĢ olduğu 1/200.000 ölçekli Biga Yarımadası‟nın jeomorfoloji haritasından da faydalanarak belirlenmiĢtir. Havza sınırları da dikkate alınarak büyük ölçekli ve daha detaylı yeni bir jeomorfoloji haritası oluĢturulmuĢtur.
Ġklim özellikleri; T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü‟nden alınan Edremit Meteoroloji Ġstasyonu rasat kayıtları kullanılarak belirlenmiĢtir. Edremit Çayı Havzası‟nda meteoroloji istasyonu vardır. Ancak Zeytinli Çayı Havzası‟nda meteoroloji istasyonu bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak iki komĢu havza içinde Edremit Meteoroloji Ġstasyonu verileri kullanılmıĢtır.
Sıcaklık özellikleri, yıllık ortalama sıcaklık değerleri, sıcaklığın yükseldikçe her 200 m‟de 1 oC düĢmesini esas alan “Lapse Rate” varsayımına göre enterpole edilmesi neticesinde yıllık ortalama sıcaklık dağılıĢı haritası üretilmiĢtir.
YağıĢ özellikleri, aylık ortalama toplam yağıĢ verileri temel alınarak yağıĢın yükseldikçe her 100 metrede 54 mm değiĢeceği varsayımına dayanan “Schreiber Formülü” kullanılarak sahaya enterpole edilmiĢ ve haritalanmıĢtır.
Vejetasyon süresinin belirlenebilmesi amacıyla uzun süreli günlük sıcaklık ortalamaları rasatları teker teker incelenerek, sıcaklığın +8°C ve üzerinde kesintisiz olarak devam ettiği zaman aralıkları belirlenmiĢtir. Sonrasında yine sıcaklığın yükseldikçe her 200 metrede 1°C düĢeceği varsayımı ile günlük ortalama sıcaklık değerleri, havzanın yükselti kademelerine enterpole edilmiĢ ve her 100 m‟de
sıcaklığın +8°C ve üzerinde kesintisiz olarak devam ettiği zaman aralıkları belirlenerek haritalanmıĢtır.
1/25.000 ölçekli topoğrafya haritaları kontrolünde drenaj Ģebekesi ve su kaynaklarını gösteren harita oluĢturulmuĢtur.
ÇDP‟nin toprak verileri yeni toprak taksonomisine göre sınıflandırılmıĢ ve Edremit Ġlçe Tarım Müdürlüğü‟nden alınan toprak analiz verileri de kontrol edilerek toprak haritası derlenmiĢtir.
1/100.000 ölçekli ÇDP‟nin verilerinden bitki örtüsüne ait haritalar, 2018 uydu görüntüleri kullanılarak ve arazi çalıĢmaları düzenlenerek arazi kullanımı ve sosyo-ekonomik faaliyetler haritası oluĢturulmuĢtur.
Zeytinli ve Edremit havzalarının mevcut arazi kullanım kabiliyeti özelliklerinin belirlenebilmesi için 1/100.000 ölçekli olarak TOPRAKSU tarafından üretilmiĢ baskı halindeki haritalar taranarak bilgisayara aktarılmıĢ, sonrasında koordinatlandırılmıĢtır. Koordinatlandırılan haritalar üzerinden ekran sayısallaĢtırması yöntemi ile hem toprak hem de mevcut arazi kullanım kabiliyeti verilerine ait sayısal katmanlar üretilmiĢtir.
Ekolojik koĢullara göre arazi kullanım kabiliyet sınıflarını etkileyen faktörlere (ana materyal, topoğrafya, iklim, toprak, doğal bitki örtüsü, arazi kullanımı, sosyo-ekonomik özellikler) ait oluĢturulan veritabanı katmanları üst üste bindirilerek Atalay ve Gündüzoğlu‟nun belirtmiĢ olduğu kriterler çerçevesinde her bir arazi sınıfı için belirtilen özel ana materyal, eğim, sıcaklık, yağıĢ, toprak ve sosyo-ekonomik özelliklerinin çakıĢtığı alanlar sayısallaĢtırılmıĢtır.
Kullanıcı Denetimli ÇakıĢtırma (Manual Overlay) iĢleminde arazi kullanım kabiliyet sınıfları ayırt edilirken dikkate alınan özellikler;
I. sınıf Araziler; tarımsal faaliyetlerin yürütülmesinde iklimin sınırlandırıcı etkisinin olmadığı, eğim değerlerinin 0-2 dereceler arasında değiĢtiği düz ve düze yakın araziler üzerinde, yeterli kalınlıkta, verimli ve iĢlemesi kolay, drenajı iyi entisol ve alfisol toprak türlerinin bulunduğu arazilerdir.
II. sınıf Araziler; iklim koĢullarının tarımı sınırlandırıcı etkisinin pek fazla olmadığı, yılda iki kez ürün alınabilen, ovaların çevresinde nadiren taĢkın tehlikesinin bulunduğu düz ve hafif eğimli sahalar üzerinde, erozyon tehlikesinin
görülmediği, toprağın orta derecede kalın olduğu, kolay iĢlenebilen ve drene edilebilen entisol ve inceptisol toprak türlerinin yayılıĢ gösterdiği arazilerdir.
III. sınıf Araziler; Erozyon tehlikesinin görüldüğü orta derecede eğimli, toprağın az miktarda da olsa kumlu taĢlı ve orta derecede kalın olduğu ya da sürülebilen yumuĢak tortuların bulunduğu, akarsuların kenarlarında zaman zaman taĢkınların meydana geldiği, sulamanın yapılabildiği, bazı yıllar kuraklık ve don olaylarına bağlı verimin düĢtüğü arazilerdir.
IV. Sınıf Araziler; eğimli yerler ile düz ve düze yakın plato yüzeylerinde erozyona bağlı toprağın sığ, taĢlı olduğu, kuru tarım faaliyetinin yürütüldüğü arazilerdir.
V. sınıf Araziler; birikinti koni ve yelpazelerinin bulunduğu, eğim değerlerinin 0-2 ile 2-6 derece arasında değiĢtiği, entisol toprak türünün görüldüğü arazilerdir.
VI. sınıf Araziler; çok dik eğimli yerler dıĢındaki tüm eğim gruplarında, toprağın tarımı engelleyecek derecede sığ, taĢlı, hafif tuzlu ve alkali özelliğe sahip olduğu, iklimin otsu vejetasyonun yetiĢmesine uygun olduğu arazilere karĢılık gelir.
VII. sınıf Araziler; eğim değerlerinin çok yüksek olduğu, tarımsal faaliyetlerin uygun olmadığı, iklimin ise orman ve çalı vejetasyonunun yetiĢmesine uygun olduğu, erozyonun çok Ģiddetli olduğu çoğunlukla dağlık arazilerdir.
VIII. sınıf Araziler; üzerinde toprak bitki örtüsünden yoksun, erozyonun Ģiddetli olduğu, kayalık, maden ocakları, taĢ ocakları, bataklık, baraj gibi yapıların bulunduğu, toprakların bitki yetiĢmesine engel olacak kimyasal yapıda olduğu arazilerdir.
1.4. Önceki ÇalıĢmalar
ÇalıĢmanın hazırlık aĢamasında pek çok kaynaktan yararlanılmıĢtır. Bu çalıĢmada yararlanmıĢ olduğumuz kaynaklar konu ile ilgili literatür ve inceleme alanı ile ilgili literatür olmak üzere iki alt baĢlık altında ele alınmıĢtır.
1.4.1. Konu Ġle Ġlgili Literatür
“Sulamaya Elverişlilik Bakımından Arazi Tasnifi” adlı çalıĢmada arazi
sınıfları, sulu tarım arazileri çerçevesinde ele alınmaktadır. Sulu tarım açısından arazi sınıflamasının yapılma amacı ve önemi açıklandıktan sonra bu sınıflandırmayı etkileyen faktörleri ekonomik ve fiziksel faktörler (toprak, topografya, drenaj) olarak ele alıp açıklamıĢtır (Aytekin, 1959).
“Land-Capability Classification” adlı çalıĢma A.B.D. Tarım Bakanlığı
tarafından Arazi Kabiliyet Sınıflamasının hangi kriterlere göre yapılacağı konusunda bilgi veren bir el kitabıdır. Bu kitapta arazi kabiliyet sınıflandırmasının önemi, hangi amaçlar doğrultusunda yapıldığı ve kimlerin ihtiyacını karĢılamaya yönelik olduğuna dair bilgi verilmektedir (Soil Conservation Service, 1961).
“Toprak Tasnifinin Tarihçesi, Gayeleri ve Kullanıldığı Sahalar” adlı
makalede ana materyalin önemine değinerek toprak tasnifinin tarihçesini anlatırken toprak sınıflaması ile arazi sınıflamasının farklı olduğunu belirtmiĢtir. Arazi tasniflerinin, arazi kullanım kabiliyetine göre, gübreleme amacıyla yapılan, toprak ve su muhafazası bakımından, vergi amacıyla yapılan ve bitki adaptasyonu bakımından olmak üzere amaca göre çeĢitli Ģekillerde sınıflandığını belirtmiĢtir. Ancak söz konusu tasniflerin toprak haritaları kullanılarak yapılabileceği düĢüncesini de belirtmiĢtir (Çelebi, 1973a).
“Muhafazalı Çiftlik Planlaması ve Bunun Memleketimiz Ziraatı Bakımından Önemi” adlı çalıĢma dört bölümden oluĢmakta olup, çalıĢmanın giriĢ bölümünde
arazi kabiliyet sınıflandırmasının önemi anlatılmaktadır. Ġkinci bölümünde ise planın uygulanma aĢamaları üç ana faktör altında açıklanmıĢtır. Bunlar, topraktan esas donelerin toplanma aĢaması daha sonra arazi kullanım kabiliyet sınıflarının tespit edilmesi ve tarlaların belirlenmesi ile son olarak dengeli bir çiftçilik için olması gerekli olan toprak ve su amenajman planının hazırlanması olarak ele alınmıĢtır. ÇalıĢmanın üçüncü bölümünde ise hazırlanmıĢ olan arazi kullanım kabiliyeti haritalarından üretilen planda olması gerekenler açıklanmıĢtır (Çelebi, 1973b).
“Toprak Etüd ve Haritalarının Gayeleri ve Kullanıldığı Yerler” baĢlıklı
makalede toprak sınıflandırmasının farklı alanlarda kullanımının önemi anlatılmaktadır. Makalenin bir bölümünde muhafazalı çiftlik planlaması kavramına yer verilmektedir. Toprak haritaları, arazi ve toprak ile ilgili bütün temel bilgileri
içerdiği için bu haritalar ile arazi kabiliyet haritaları ve çiftlikle ilgili planlamalar yapılarak tarıma uygun olan ya da uygun olmayan arazilerin varlığının belirlenebileceğinden söz edilmektedir. Yapılan arazi kabiliyet sınıflandırmasında ise toprak erozyonu ve iklimin sınırlayıcı etkisi belirleyici faktörler olmuĢtur. Sulama ve erozyon çalıĢmalarında ise toprak haritasının bulunmadığı yerlerde yapılan arazi sınıflama haritalarından yararlanıldığından bahsedilmektedir (Çelebi, 1974).
“A Land Use and Land Cover Classification System For Use With Remote Sensor Data” A.B.D.‟de federal ve eyalet kurumlarının arazi kullanımları ve arazi
örtüsü ihtiyaçlarını karĢılamak için geliĢtirilmiĢ olan yeni bir arazi sınıflandırmasıdır. Bu sınıflandırma uzaktan algılama (UA) yoluyla elde edilen verilere dayandırılmıĢtır. Bu kapsamda çalıĢmada sınıflandırma sistemlerinin tarihsel geliĢimi ile ilgili bilgi verildikten hemen sonra sınıflandırmada kullanılan kriterler, sınıflandırmanın nasıl yapılacağı ve arazi örtüsündeki tanımlamaları ile ilgili açıklamalar yapılmaktadır (Anderson vd., 1976).
“Arazi Sınıflaması” adlı kitap içerisinde arazi kabiliyeti sınıflandırması
bölümünde arazi kabiliyet sınıflandırması ile ilgili genel bilgiler verilmiĢ olup, hemen sonrasında kabiliyet sınıflarının özellikleri açıklanmıĢtır. Ardından arazi kabiliyeti altsınıfları açıklanarak sınırlayıcı faktörler ve kabiliyet birimleri hakkında bilgi verilmektedir. Bu sınıflandırma A.B.D. sistemine göre yapılmıĢtır. Kitabın diğer bölümlerinde ise arazi uygunluk sınıflandırması, tarım arazilerinin sınıflandırılması ve sulu tarım arazi sınıflandırması hakkında bilgiler verilmektedir (Dizdar, 1981).
“Daphan Ovası Topraklarının Arazi Kullanım Yetenek Sınıflaması” adlı
makalede arazi kullanım kabiliyeti hakkında bilgi verildikten hemen sonra bahsi geçen arazinin kullanım kabiliyetine göre sınıflandırması yapılmıĢtır. Bu sınıflandırmada, çalıĢma sahasına ait 31 tane toprak profili ve 200‟den daha fazla sondajdan alınmıĢ olan toprak örnekleri laboratuvarda analiz edilmiĢtir. Elde edilen sonuçlar haritalanarak arazi kullanım kabiliyeti haritası üretilmiĢtir (Akgül, 1994).
“Toprak Etüd ve Haritalama” adlı kitabın son bölümünde yer alan toprak
sınıflandırma sistemi kapsamında temel toprak etüdü çalıĢmaları yapılmıĢtır. Bu arazilerde yapılan bu çalıĢmaların yorumlanması ile oluĢturulan sınıflamalardan biri olan arazi kullanım kabiliyeti sınıflandırması anlatılmaktadır. Söz konusu
sınıflandırmanın amacı, nasıl yapıldığı, yapılma aĢamasında dikkat edilmesi gerekenler, kabiliyet sınıflarının özellikleri, alt sınıfları, birimleri ve haritalamasının yapılıĢ biçimi anlatılmaktadır (Yüksel, 1995).
“Yeni Bir Sayısal, Bilgisayarda Uygulanabilir Sulu Tarıma Uygunluk Arazi Sınıflandırma Yöntemi” adlı çalıĢmada geliĢtirilmiĢ olan bilgisayarlarda
uygulanabilir yeni bir sayısal, sulu tarıma uygunluk arazi sınıflandırma yöntemi geliĢtirilmiĢtir. Bu yöntem ile sulu tarıma açılması planlanan araziler ve ıslah çalıĢması yapılacak araziler için sulu tarıma uygunluğun belirlenebilmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢma sonuçlarında DSĠ‟nin yapmıĢ olduğu sınıflandırmadan faklı sonuçlar elde edilmiĢtir. Sonuçlardaki farklılık, bu yöntemin sayısal sınıflandırma ve arazi kullanım tipini değerlendirmeye alınmasına dayandırılmıĢtır. Bölgenin iklimi, su kalitesi, sanayisi ve sosyo-ekonomik özelliklerinin dikkate alınması ile birlikte uygun kullanım yöntemleri seçilmesi ile bu yeni yöntemin tüm bölgelerde baĢarı ile uygulanabileceği sonucuna ulaĢılmıĢtır (Özcan ve ġenol, 1995).
“Arazi Değerlendirme ve Arazi Kullanım Planlaması Amacıyla Geliştirilmiş Bir Bilgisayar Modeli” adlı çalıĢmada, öncesinde ġenol tarafından geliĢtirilmiĢ olan
arazi değerlendirme sisteminin bilgisayar teknolojisi kullanılarak uygulanması amacıyla bir paket program geliĢtirilmiĢtir. Bu sayede arazi kullanımı planlaması ve arazi kullanım türlerinin tespiti daha kolay olmuĢtur. Sonuç olarak iĢlemin bilgisayar ortamında yapılması sonuçların güvenilirliğini arttırarak daha doğru olmasını sağlamıĢtır (ġenol ve TekeĢ, 1995).
“Arazi Kullanım Planlamasına Multidisipliner Bir Yaklaşım: Bozova Arazi Kullanım Planlaması” adlı çalıĢmada, yeni bir arazi kullanım planlaması önerilerek
çalıĢmanın arazi kullanım planlamasında model olması amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmada, sahanın jeoloji, toprak ve hidroloji haritaları, sulama projeleri, nüfus özellikleri ve uydu görüntüleri kullanılarak arazi kullanım planı hazırlanmıĢtır. Hazırlanan bu arazi kullanım planı ile mevcut arazi kullanımı arasında fark görülmüĢtür (Gündoğan vd., 1995).
“Farklı Arazi Kullanım Planlaması Yöntemlerinin Aksu Pamuk Üretme İstasyonu Tarım Arazilerinde Karşılaştırılması” adlı makalede yeni bir arazi
sınıflandırması geliĢtirilerek mevcut arazi kabiliyet sınıflandırması karĢılaĢtırılmıĢtır. FAO arazi değerlendirmesindeki ilkeler doğrultusunda hazırlanmıĢ olan ġenol Arazi
Değerlendirme Sistemi, araziyi doğal çevre, toprak, sosyal ve ekonomik faktörler ile birlikte ele almaktadır. ÇalıĢmanın sonucunda mevcut arazi kabiliyet sınıflandırması ile ġenol Arazi Değerlendirme Sistemini karĢılaĢtırılarak iki sistem arasında farlılıklar üzerinde durulmuĢ ve yeni geliĢtirilmiĢ olan bu sınıflandırma sisteminin mevcut sınıflandırma sisteminden daha gerçekçi sonuçlar verdiğini tespit etmiĢlerdir (Kılıç ve Sarı, 1995).
“Toprak Kaynakları ve Kullanımı” adlı çalıĢmada Türkiye‟deki mevcut arazi
varlığı ve sorunları hakkında bilgi verilmiĢtir. Mevcut arazi kullanım kabiliyeti ve sulu tarım arazisi gibi sınıflandırmaların araziye göre tarımsal amaçlı yapılarak iklim, bitki örtüsü özellikleri ve sosyo-ekonomik faktörlerin dikkate alınmayarak arazide en uygun kullanımı belirlemede yeterli olmadığını ortaya koymuĢtur. ÇalıĢmanın sonuç kısmında bu sorunların giderilmesine yönelik öneriler sunulmuĢtur (Haktanır vd., 2000).
“Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanımı” adlı çalıĢmada, yanlıĢ
arazi kullanımları ve bu sorunun çözümüne yönelik öneriler sunulmuĢtur. Bu kapsamda önce arazi kullanım planlamalarının önemi hakkında bilgilendirme yapılmıĢ, sonrasında ise Türkiye‟deki mevcut arazi varlığı ve sorunları ortaya koyulmuĢtur. Son olarak da bu sorunlara çeĢitli çözüm önerileri sunulmuĢtur (Cangir ve Boyraz, 2000).
“Karacasu (Dandalas) Havzası’nda Arazi Sınıflandırması ile Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler” baĢlıklı yüksek lisans tezinde Karacasu Havzası‟nın
doğal ortam koĢulları dikkate alınarak mevcut arazi kullanımı ve arazi sınıflandırması arasındaki iliĢki değerlendirilmiĢtir. Anakaya, topografya, iklim, toprak ve sosyo-ekonomik kriterlerin arazi sınıflandırması açısından önemi açıklanmıĢtır. ÇalıĢmanın sonucunda mevcut arazi kullanımı ile arazi yetenek sınıfları arasındaki iliĢki ortaya koyulmuĢtur. Son olarak da sürdürülebilir kalkınma için doğru arazi kullanımının önemi vurgulanmıĢtır (Kantürk, 2002).
“Gömeç Havzası’nda (Balıkesir) Arazi Kullanımı ile Sınıflandırılması Arasındaki İlişkiler” adlı çalıĢmada Balıkesir Ġli‟nde yer alan Gömeç Havzası‟nın
doğal ortam özellikleri açıklandıktan sonra havzanın mevcut arazi kullanımı ortaya koyulmuĢtur. Daha sonra da havzanın arazi yetenek sınıflandırılması yapılarak
havzanın bu sınıflamaya uygun bir Ģekilde kullanılıp kullanılmadığı ortaya çıkarılmıĢtır (Buldan ve Gülersoy, 2003).
“CORINE Arazi Kullanımı Sınıflandırma Sistemine Göre Arazi Kullanım Haritasının Hazırlanması: Isparta Örneği” adlı çalıĢmada Coordination of
Information on the Environment (CORINE) arazi kullanım sınıflama sistemi Isparta iline uygulanmıĢtır. Uydu görüntüleri kullanılarak üretilen haritalar saha çalıĢmaları ile kontrol edilmiĢtir (BaĢayiğit, 2004).
“Ordu’da Melet Irmağı ve Turna Suyu Nehirleri Arasında Kalan Arazilerin Detaylı Arazi Kabiliyet Sınıflaması” adlı yüksek lisans tezinde Melet Irmağı ve
Turna Suyu akarsuları arasında yer alan köylerdeki sahaların arazi kabiliyet sınıflandırması yapılmıĢtır. Sınıflandırma yapmak için arazide toprak profilleri açılmıĢ ve bu toprak profillerinden alınan örnekler laboratuvar çalıĢmaları ile analiz edilmiĢtir. Yapılan analizlerden elde edilen sonuçlar, saha çalıĢmaları ve çeĢitli kuruluĢların yapmıĢ olduğu çalıĢmaların da değerlendirilmesiyle sınıflandırma yapılmıĢtır. Ayrıca toprağın kullanımına etki eden, toprağın yapısı, litolojik özellikler, erozyon, toprak kalınlığı, bitki örtüsü, toprağın tekstürü, drenajı, taban suyu seviyesi, taĢlılık oranı, tuzluluk ve alkalilik özellikleri de göz önünde bulundurulmuĢtur (Türkmen, 2004).
“Kemalpaşa Havzası’nda Arazi Kullanım Bilincinin Değerlendirilmesi” adlı
yüksek lisans tezinde, doğal ortam ve insan arasındaki iliĢki ele alınmıĢtır. Bu kapsamda havzanın doğal ortam özellikleri (Jeolojisi, Jeomorfolojisi, Ġklimi, Hidrografyası, Toprak ve Bitki Örtüsü gibi) ortaya koyulmuĢtur. Havzanın arazi kabiliyet sınıflandırması bu özellikler çerçevesinde oluĢturularak mevcut arazi kullanımı ile karĢılaĢtırılmıĢtır (Gül, 2005).
“Bir Arazi Kullanım Planlaması Modeli: Cehennemdere Vadisi Örneği” baĢlıklı çalıĢmada, arazi kullanım planlamasında karar verme modeli geliĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu modelde arazi kullanım Ģekilleri için çok kriterli arazi uygunluk kriterleri ve alt kriterleri belirlenmiĢtir. Her kriter için de ağırlık değeri belirlenmiĢtir. Tek amaçlı ve çok kriterli arazi uygunluk değerlendirmeleri yolu ile orman, mera ve tarım arazi kullanım Ģekillerinin her biri için arazi uygunluk haritaları oluĢturulmuĢtur. Arazilerin potansiyel arazi kullanım Ģekillerinin belirlenmesi amacıyla kullanılmıĢ ve “Arazi Uygunluklarına Dayalı Arazi Kullanım Tahsisi”
