, . ^
KRİSTAL AVİZE
• Muayede Saionu'nun tava nı, bir kösesi boş kalmamacasına tezyin edil miştir. Bu süslü tavandan 750 ampulle aydın latılmış essiz bir avize sarkar. Dolmabahçe Sarayı'nın bütün salonları aynı ihtişam içindedir.•
B a y r a m g ü n ü S a r a y ı
t e m e lle r in d e n s a r s a n
b ü y ü k d e p r e m .
•
P a d iş a h , y e r d e n t e m e n n a
e d ile r e k t e b r ik e d ilir ,
y a ln ız b a ş ta ş e y h ü lis lâ m
o lm a k ü z e r e , ilm iy e
s ın ıf ı e l ö p e r d i.
•
D ü n y a n ın e n b ü y ü k
19 m a r t 1 8 7 7 ’d e İk in c i
A b d ü lh a m it ta ra fın d a n
ilk M e c li s i M e b u s a n ın
t ö r e n le a ç ıld ığ ı s a lo n .
R 6 • /
«yi
m m
* »
trrrrırm nttftı
İ L , , , . . . . , , ,«DİVANHANE»*
Sarayın ortasında yer aian Muayede Salonu'na daha önce »Divanhane» deniliyordu. Bu uzun salo nun 36 metre yükseklikteki kubbesi. 56 sütun üzerine oturtulmuştur. Saraydaki 36 billur avizenin en büyüğü buradadır.ta b a n h a lıla r ın d a n b ir k a ç ı
D o lm a b a h ç e S a r a y ın d a .
VERSAİLLES’IN MODELİ
- Dolmabahçe Saray i nin dış görünüşü oldukça sadedir. Ama çiçeklerle bezen miş, düzenli ve geniş bahçesi, bembeyaz çehresiyle bakanlara huzur verir. Dışının sadeliğine karşılık, zengin iç süslemeleriyle Paris’teki Versailles'ın küçük bir modelidir Dolmabahçe (üstte). Pek çok sanatçıya ilham veren Sarayın havuzlu bahçesini gösteren bir tablo da halen Resim ve Heykel Müzesi’ndedir (altta)...
D
OLM ABAHÇE Sarayı'nın en muhteşem yeri, Muayede Salonu'dur. Padişahların bayram tebriklerini kabul ettikleri yer. -Muayede», -bayramlaşma» demektir. Burası, dünyanınen ünlü salonlarından biridir. Dünyanın herhangi bir sarayında, bu derece muhteşem bir salon gösterme nin kolay olmadığını da birçok yazar belirtmiştir.
Salon, 45 m x 40 m = 1 800 metre karedir. Yan taraftaki ilâvelerle 2 250 metre kareyi bulur. Yakının da sarayın mescidi vardır. Salonun kubbesinin yer den yüksekliği 36 metredir. Bu kubbe, 56 sütun üze rine oturtulmuştur. Saraydaki 36 büyük billur avize nin en büyüğü buradadır. Salonun ortasından sarkan bu avize, 4,5 ton ağırlığında billurdur ve 750 ampul le aydınlanmaktadır. Maddî değerinin 10 milyon lira olduğu söylenmektedir.
Avizenin Kraliçe Victoria tarafından Sultan Abdül- mecit’e hediye edildiği bazı kitaplarda yazılmışsa da. bu hususta bir vesika görülmemiştir.
4500 Ampulle Aydınlatılan Salon
M
UAYEDE Salonu'nun 56 sütun çevresi ve loca ların altları, çepçevre ışıklandırılmış, ayrıcadört tarafına billur şamdanlar konmuştur. Muayede Salonu. 4 500 ampulle aydınlanmaktadır.
Padişah, bu salona kurulan ve tören için geçici ola rak Topkapı Sarayı'ndan getirilen altın tahtında bay ram tebriklerini kabul ederdi. Tebrik edenlerin başın da veliaht ve şehzadeler, sonra sadrazam gelirdi. Ka dınların tebriki, Harem’de Mavi Salon'da yapılırdı. Tö ren sırasında üst kat localardaki orkestra, havalar
ça-MUAYEDE SALONUNA BAĞLANAN KORİDOR
• Dolmabahçe Sarayı nda, mükellef ve tezylnatlı salonlar heriç, 200'ün üstünde oda vardır. Odaların hepsi de baştan başa en değerli Hereke ve Şark halıları ile kaplıdır Üst katı localarla çevrili olan Muayede Salonu, bir koridorla, sarayın üst kattaki odalarına bağlanır.• Tablolara geçen
sarayda, ömür
tüketen padişahlar...
Isrdı. Sefirler de burada padişahı tebrik ederlerdi. Pa dişah. yerden temenna edilerek tebrik edilir, yalnız başta şeyhülislâm olmak üzere, ilmiye sınıfı el öper di. V'lncl Mehmet'le Vl'ncı Mehmet zamanında tah tın saçağı öpülerek tebrik edilmiştir. Halife ll’nci Ab- dulmecit de bu şekilde tebrik kabul etmiştir.
Bir bayram tebrikinde zelzele olmuş, büyük avize den kocaman billur parçaları düşmeye, salon sallan maya başlamış, orkestra susmuş, vezirler saflarını muhafaza edemeyerek kaçışmaya başlamış, yalnız ll'nci Abdülhamlt, tahtından kımıldamamıştır. Zelzele bitince, törene devam edilmiştir.
Burada yabancı devlet başkanları şerefine kabul re simleri de verilmiştir ve hâlâ verilmektedir. Atatürk' ün na’şı önünden İstanbullular, bu salondan geçip git mişlerdir. Yine Atatürk, 1927’de cumhurbaşkanı sıfa- tıyle İstanbul'a ilk gelişinde burada milletvekillerine, generallere ve şehrin ileri gelenlerine hitap ederek İstanbul için pek güzel ve veciz sözler söylemiştir. Üst kattaki kafesli pencereler, saray kadınlarının, muayedeyi seyretmelerine mahsustu.
* Topkapı'dan
Dölmabahçe'ye
getirilen altın taht...
Bu salonda geçen çok önemli bir olay, 19 mart 1877'de ll’nci Abdülhamit'in ilk Meclisi Mebusanı törenle açmasıdır.
Muayede Salonu, sarayın ortasına düşer. Büyük gi riş kapısı, mermer merdivenlerle bahçeye ve deniz cephesine açılır. Üst kattaki koridorlarla da sarayın öteki kısımlarına bağlanır. Deniz cephesinde bahçe ye bakan oda, muayededen önce ve sonra, padişa hın dinlendiği yerdir. Salonun üst kısmı, çepçevre lo calarla kuşatılmıştır. Salonun ilk adı «Divanhane» idi, sonra «Muayede Salonu« denilmiştir. Padişah, bay ram namazından sonra buraya gelir ve tören başlardı.
Yüz Binlerce Lira
Değerindeki Koltuk
T
OPKAPI Sarayı'nda olduğu gibi, Dolmabahçe Sa- rayı'nda da bir Şehzadeler Mektebi vardı. Oku lun dershanesinde, kapının tam karşısına gelen mükellef taht, çocuk veliahda mahsustu.• Sarayda ilk
konserler, piyesler,
. ve operalar...
Dolmabahçe Sarayı. Kabataş tarafındaki cephesin de bulunan güzel saat kulesi ile ünlüdür.
Sarayın döşenmesi ve süslenmesi için Fransız ve İtalyan sanatkârlar da getirilmiştir. Bunların başında Fransız Söchan bulunuyordu. Mobilyaların önemli kıs mı da Avrupa'dan getirtilmiştir. Bir kısmı XVII, XVIII ve XIX'uncu yüzyıllarda Avrupa’da, özellikle Paris'te yapılan ve çok tanınmış sanatkârlar tarafından İmal edilen antika mobilyalardır. Sarayın şurasında, bura sında görülen kanepe ve koltuklar içinde yüz binler ce lira değeri olanlar az değildir.
Sarayda yüzlerce tablo vardır, önemli kısmı. Sul tan Abdülaziz tarafından, Avrupa seyahati sırasında. Londra’dan, Paris'ten, Brüksel’den, Viyana’dan satın alınmıştır. Bu padişahın resme meraklı olduğu ve iyi resim yaptığı bilinmektedir.
Halılar, Hereke veya Avrupa yapısıdır. Başka halı lar da vardır. Dünyanın er. büyük birkaç taban halı sından bazıları bu saraydadır. Perdeler ve mobilya döşemeleri, Hereke dir. Çoğu Sultan Reşat zamanın da yenilenmiştir. Saatler, şamdanlar, vazolar
MA V İ S A L O N . . .
Muayede Salonunda erkeklerin bayram tebriklerini kabul eden padişah, Dolmaba hçe'de, bu salonda kadınlarla bayramlaşırdı. Kadınlar, padişahın huzuruna peçesiz çıkarlardı. Salon, baştan başa mavi döşeli olduğu için, Mavi Salon adını almıştır. Sa lon, üç büyük kristal avize ve dört sütunlu şamdanlarla aydınlatılmaktadır. Çin boy vazoları, salonun en değerli eşyasıdır.
SARAYI SÜSLEYEN
ŞAHESERLER...
Mavi Salon'dan Valide Sultanın odasına kadar sarayın pek çok salonu birbirinden güzel, değerli boy vazoları ve benzeri de- koratif eşya ile donatılmıştır. Bunlardan minyatürlü vazo (üstte solda) sedef kakmalı zarif masa (ortada) ve porselen vazo (sağda) en güzel örneklerden birkaçıdır. Sarayın diğer kıymetli eşytları arasında çoğu tarihi değeri olan saatleri sayabiliriz.
Topkapı S arayında olduğu
gibi, Dolmabahçe Sarayın'da
da bir Şehzadeler Mektebi
vardır. Okulun dershanesinde
kapının tam karşısındaki taht,
çocuk veliahda mahsustur...
200 odalı sarayın üst kattaki
kafesli pencerelerinden bay
ram törenlerini seyreden sa
raylılar ve bir gecede yanıp
kül olduktan sonra ahır ha
line getirilen tiyatro salonu...
DOLMABAHÇE SARAYINDA VALİDE SULTAN DAİRESİ
VALİDE SULTAN DAİRESİ
«Mavi Salon», Sultan Abdülaziz'in yatak odası ve «Büyük Salon» dan sonra sarayda Valide Sultanın dairesi gelir. Burası, geniş salonlardan meydana gelmiştir. İçeri girer girmez ilk gözümüze çarpan eşyalardan biri, muhteşem şöminedir (solda], Avizeli salon (sağda), kırmızı perdeleri ve kırmızı döşemesiyle dikkati çeker. Burası, sarayın denize bakan cephesindedir.
MERDİVENLERİ ÇOR-
Sarayın servis merdivenleri hariç, hepsi de girişteki salondan üst katlara çıkan be» merdiveni daha vardır. Parmaklıkları billurdan olan bu merdivenler, sarayın görülmeye değer yerlerindendir.• Mısır Hıdivi İsmail Paşa tarafından Padişah
U'nci Abdülham it'e hediye olarak gönde
rilen
80
kiloluk masif gümüş boy saati...
• Dünyada eşi olmayan Sèvres, Dresden, Yıl
dız ve Çin yapısı
, birbirinden değerli porse
len vazolar; billur parmaklıklı merdivenler...
da maddî ve tarihî değerinin yanı sıra, sanat değerle ri çok yüksek olanlar az değildir. Meselâ Büyük Sa- lon’daki saat, 80 kilo masif gümüşten yapılmış ve Hıdiv İsmail Paşa tarafından U'nci Abdülhamit'e he diye edilmiştir. Sèvres, Dresden, Yıldız, hatta Çin mamulâtı büyük vazolar, son derece değerlidir.
Dolmabahçede Bir
Versailles Sarayı
D
IŞ cephenin nispî sadeliği yanında, İç döşeme ve süsleri çok gösterişlidir. Bu gösteriş, klasik Türk sanatına aykırı ise de, X lV ’üncü Louis Ver- sailles'ının başarılı bir adaptasyonunu meydana geti rir. Saraydaki odaların sayısı 200'den fazladır ve hep si çok geniştir. Salonlar, bunun dışındadır.Sarayın merdivenleri de meşhurdur. Başlıca beş bü yük merdiven vardır. Hepsi girişteki salondan yuka rıya çıkar, hepsinin parmaklıkları billurlarla ışıl işli dir. Ayrıca, bir hayli servis merdiveni yapılmıştır, ilk defa Atatürk için, onun özel dairesine asansör kon muştur.
Sarayın saat kulesi, 27 metre yükseklikte, dört kat lı ve dört köşedir. Dolmabahçe Camii tarafındaki sal tanat kapısının önündedir. Saraydan sonra, 1860'ta inşasına başlanmış, fakat ancak 1863'te Sultan Ab- dülaziz zamanında tamamlanmıştır. Her köşesinde bi rer yöne bakan dört saat vardjr. İzmir ve İzmit'teki saat kulelerine benzer. Her saat başı ve yarım saat lerde saatler çalar. Saatler haftada bir kurulur.
Mi-KRİSTAL ŞAMDAN
- Köşelere konulmuş şamdan larla Muayede Salonu, ışıktan bir cennet halindedir.merî bakımdan sarayın bir parçası olan kulenin dört yönünde birer Osmanlı arması, alt katının dört yö nünde birer barometre - termometre vardır.
Sarayda Tiyatro
S
ARAYIN bir parçası da, Dolmababçe Sarayı Ti yatrosu idi. Bugün yoktur. Dolmababçe Camii'nin muvakkıthanesinln karşısında, yine Sultan Abdül- mecit tarafından yaptırılmıştı. Ampir üslûbunda ve Italyan tiyatro planlarına göre inşa edilmişti. Burada opera ve tiyatro temsilleri ile konserler verilir, padi şah, saray mensupları ve davetliler gelirlerdi. Avru pa'nın pek ünlü artistleri, ses ve saz sanatkârları, burada hünerlerini göstermişlerdir. Ayrıca, Türk sa natkârları da oynar ve konser verirlerdi. Dolmabah- çe Saray Tiyatrosu, Sultan Abdülaziz zamanında yan dı. Bu padişah, ağabeysi gibi Batı musikisi ve sa natları ile değil, Türk musikisi ve sanatları ile uğ raştığı için, yeniden yapılmadı. Sarayın has ahırı ola rak kullanıldı.Burada hangi padişahlar oturdu? I’nci Sultan Ab- dülmecit, hayatının ve saltanatının son 6 yılını bura da geçirdi. 1861'de öldü, yerine 7 yaş küçük kardeşi Sultan Abdülaziz geçti. Sultan Aziz, sarayın veliaht dairesinden, padişah dairelerine yerleşti. 15 yıllık sal tanatını Sultan Aziz, burada geçirdi. Ama. arada Çı- rsğan veya Beylerbeyi Saraylarında da kalırdı.
Dolmabahçe Sarayı'nda tahtından indirildi ve kayık la alınarak önce Topkapı, sonra Beşiktaş'ta Feriye Sa raylarına nakledildi.
Bayram Günleri Çıkan Altın Taht
S
ULTAN A ziz’in yerine, ondan 10 yaş küçük olan yeğeni V ’nci Sultan Murat geçti. Sultan Mecit'in, yani sarayın kurucusunun büyük oğluydu. O da 3 aylık Osmanlı tarihinin en kısa saltanatını Dolma- bahçe’de geçirdi. Burada tahttan indirildi ve hayatı nı tamamlamak üzere Çırağan Sarayı'na gönderildi. Yerine 2 yaş küçük kardeşi IJ'nci Abdülhamit tahta çıktı.Sultan Hamit, ilk padişahlığında birkaç ay Dol- mabahçe'de oturduktan sonra, burasını terk etti. Uzun saltanatını Yıldız Sarayı'nda geçirdi. Ancak bayram günleri «muayede» denen bayramlaşma töreni için Dolmabahçe Sarayı'na gelir ve o gün için Topkapı Sa rayı 'ndan altın taht getirilirdi.
1909'da ll'nci Abdülhamit, Yıldız Sarayı’nda tahtın dan indirilerek Selanik'e sürüldü. Orada birkaç yıl ge çirdi. Balkan Savaşı çıkınca, İstanbul'a getirildi ve Beylerbeyi Sarayı’nda, yani Boğaz'ın karşı kıyısında hayatını tamamladı. Yerine 2 yaş küçük kardeşi Sul tan Reşat, resmî adiyle «V'incl Mehmet» geçti. Q, ikamet için Yıldız'ı değil, Dolmabahçe'yİ seçti. Sa ray, Mimar Vedat Bey tarafından 1909'da bu padişah için onarıldı ve döşemelerinin çoğu değiştirildi. Zira 32 yıldır içinde bir padişah oturmamıştı.
1918’de Sultan Reşat, Dolmabahçe Sarayında öldü. Babası Sultan Mecit'ten sonra bu sarayda ölen ikinci ve sonuncu padişah oldu. Yerine 16 yaş küçük karde şi Sultan Vahidettin, resmî adiyle Vl'ncı Mehmet geç ti. O. bir müddet Dolmabahçe'de kaldı. Fakat sonra
Yıldız Sarayı'na, ağabeysi ll’nci Abdülhamit’in ünlü sarayına taşındı. Ama Yıldız’da iken de arada bir ge lir, Dolmabahçe'de kalırdı. Sultan Vahidettin, 1922’de saltanat kaldırıldıktan bir hafta sonra, Dolmabahçe rıhtımından Ingiliz Malaya zırhlısına geçerek Türki ye’yi terk etti.
Sultan Vahidettin’ln yerine ll'nci Abdülmecit, Dol mabahçe Sarayı'na yerleşti. Abdülmecit, Sultan Abdül- aziz'in oğlu idi. Amca oğfu Sultan Vahidettin'den 7 yaş gençti. Padişah değil, sadece halife idi. 101'nci ve sonuncu İslâm halifesi. 4 yıllık veliahtlığını esasen sarayın Veliaht Dairesi'nde geçirmişti. Bir yıl, üç bu çuk ay süren halifeliği süresince, kendinden önce ki padişahlardan farksız bir protokol içinde yaşadı. 3 mart 1924'te halifeliğin kaldırılması üzerine, bütün hanedan He birlikte Türkiye’yi terk etti.
Abdülmecit’in ardından saray 3,5 yıl boş kaldı. 3,5 yıl sonra Atatürk, İstanbul'a geldi ve sarayda kaldı. Bundan sonraki sık ve uzun İstanbul'a gelişlerinde de bu sarayı tercih etti. Bu sarayda öldü. İstanbullular, O'nun na'şı önünden Muayede Salonu’nda geçtiler. Ay nı salonda cenaze namazı kılındı. Cenazesi, Dolma bahçe Sarayı’ndan alınarak Ankara'ya nakledildi. İnö nü de cumhurbaşkanlığı sırasında birkaç defa sara ya gelip kaldı. Sonra bu âdet kaldırıldı.
Hilâfetin kaldırılmasından sonra, «millî saraylar» adı verilen padişah sarayları, T.B.M.M . Başkanlığına bağ landı. Bugün de öyledir. Başkan adına. Meclis Hesap larını İnceleme Komisyonu, sarayı denetlemeye yet kilidir.
Bu komisyon, nispetlerine göre, partilerden se
çilen 13 milletvekilinden kuruludur. • DEVAM
EDECEK
KIŞ BAHÇESİ
■ Yola bakan pembe binadaki bu kış bahçesi, bugün kapatılmıştır. Kafesleri ve istirahat için konulan kamış koltuklarıyle sarayın sakin yerlerindendlr.KABUL SALONU
- Adı üstünde, padişahların, resmi misafirlerini ve özellikle yabancı devletlerin elçilerini kabul ettiği bu salon, boyaları, perdeleri, halı ve hatta Bohemya porselen vazolarına kadar, baştan başa al rengiyle donanmıştır. On bir pencereli Kabul Salonu'nun bir tarafı denize, diğer cephesi bahçeye bakmaktadır.80 KİLOLUK GÜMÜŞ SAAT
Sarayın her köşesinde karşımıza nefis saatler çıkar. Bu saatlerin bazısı Türk ustalarının elinden çıkmıştır. Üstteki 80 kilo ağırlığında gümüş bir boy saatidir.
MEVLEVİ DEDESİNİN ESERİ...
Sarayın en değerli saatlerinden biri de Merdiven Sa- lon’da bulunur. Burada Türk ustalarının eseri olan şa hane duvar saatlerinden başka, altın yıldızlı bir seh pa üzerindeki zarif saat de özellikle dikkati çekmek tedir. Bu saati bir Mevlevi sanatkârı olan Ahmet Ef lâki Dede, Padişah ll'nci Mahmut zamanında yapmış tır. Saate dikkatle bakıldığı zaman,- üzerinde saatin kime ait olduğunu gösteren bir kitabe göze çarpar...
KUBBELİ SAAT
- İçi, dışı, kaidesi tamamen altın, gömüş ve değerli taşlarla süslü olan bu masa saati de Ahmet Eflâki Dede’nin eseridir. Üzerindeki zarif, minik kubbesiyle dikkati çeker. Dolma- bahçe Sarayı'ndaki saatler, Topkapı Sarayı 'ndaki kadar çok olma makla beraber, küçümsenmeyecek bir koleksiyon teşkil etmektedir.36
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T a h a T o ro s Arşivi
