Bilgisayar ve iletişim

Marmara I letigim Dergisi, Say :3, Temmuz 1993

BILGISAYAR VE

ILETI$IM

0gr.

cor.

Dr.

_{$engiilozfRxaN}

MARMARA UNIVERSITESI

Iletiqim Fakiiltesi

Iletiqim siireci, kigilerden baqlayarak, uluslararasr diizeye kadar sosyal

etkile-qimin ternel bir dfesidir. Kuhn, iletiqim igin "uygarhlrn kalbidir dersek abartrmq ol-rnayz"(l) demigtir. Gruplar, kururnlar ya da organizasyonlar (aileden ulusa) iletigirn

siirecinde kaynak ya da ahcr olarak yer alabilirler. Giiniimiiziin iletiSim dilnyasr da ka-grnrlmaz bazr deliqikliklere sahne ohnaktadu. Sosyal bir siireg olan iletiqimde, elekt-ronik iletigim kavtauunrn hrzla yer aldrlrna Eahit olmaktayrz. Bilgisayar alanrndaki geliEmeler, bu konunun basrna yaptrlr ve ilerde yapmasr beklenen bazr deligimler

ko-nusunda iletiqimcileri de bu konu iizerine e[ilmeye itmektedir.

Gazetecilerin haberleri anrnda merkezlerine faksla iletmeye,ktiqe yazarlan'

mn yazrlanrl evlerinden yazr iglerine grindermeye baqladrklarr giintimi.izde, Eimdilik

hayal gibi g<iriini.iyorsa da, gazetelerimizi gazete bayiinin ya da kaprcrmrzur elinden delil,bilgisayarrmrzur printerinden -iistelik de yalmzca istedilimiz sayfalan- segerek alacalrmrz giinler pek uzakta gtiriinmtiyor'

Bilgisayarrn Do$ugu

Yapay zeka, 1940'h yrllarur ortalannda tasarlandr' 1950'lerin baqlarrnda

do!-du ve 1956' da bilirn adamlarrnrn, tizyologlann ve psikologlann katrldrlr kiigiik bir

toplantrda adr kondu(2).

llk bilgisayar, yaptldrlrndan geyrek ytizyrl sonra ABD de kadur erkek gocuk

herkesin hayaturr etkilemeye baqladr (3).Iginde yaqadrlrmrz gafda, bu deligirne ma-ruz kalarak edilgin bir bekleyiq igine durmamnya da geliqimlere agrk olmamrz acaba yeterli mi? Ileti$mde yeni bir geliqim galrna giriyoruz. Bu gegiq d<inemi siiresiuce, hangi kanunlara, hangi davramqlara ve sosyal konffol mekanizmalanna ve

altyaprla-nlra

-temeller.ine- ihtiyag duyacalrmzul saptamasrlu yaplyor muyuz? Biiytk

bt

ol-madan dnce yeni iglevlerini ytiklenmiglerdir. Davranrqlard4 etikte, kanun, elitim ve ig alanrnda olumlu deliqmeler ve olumsuz deiiEmeler igiEe gegecektir.

Uzun zamandrr teknoloji geligimi, toplumun ona adapte olmasma imkan ve-recek kadar yavag seltediyordu; ancak bu deliqim arbk hulandr.Zamn artrk daha kl-sa. Ancak bu degigim, bazt sorunlar da yaratabilir.

Teknolojinin hazrlksz kullarulmasrnur, ona kargr bi.iyiiyen bir muhalefeti de doluracalr kagurrlmazdr(4). Bilgisayann igsizlik yaratabileceli , insan dtiqtincesin-de ve gahqma sisteminde, sosyal ya5ammda yabancdaEmaya yol agabileceli, vb. so-rular, belki de bu araca diigmanhk duygularuu k<iri.ikleyecektir. Ancak bir gdrtiqe gore de: "e!er teknik bir hata varsa mutlaka teknik bir goziim de bulunacaktr(5)".

Bilgisayar teknolojisine umutla bakanlara g<ire, yeni teknoloji kullamntr

iqle-ri gerek nitelik ve gerekse nicelik y<iniinden ytikseltecek ve bilgi idarecilerinin hi.jner-Ierini arttracaktr. Bu gcirtiqe gore yeni teknoloji, rutir igleri azaltacak ve daha gegitli,

ilging etkinliklerin ortaya grkmasurr sallamakla. iq yaqamrnrn monotonlulunu

azalta-caktu.?Ornelin, Random'a gcire gelecekte diinya daha az srkr gahgrlan ve anhk hrzL

deligimlere dalu egilimli bir diinya olacak; mekanik endijstrinin siyah periyodundan akelL komputerler galrna gegilecektir(6).

Iggiler de gahganlarla, qu anda oldulundan daha uyumlu bir degiqirn igine gi-receklerdir.Elektronik iletiqim sayesinde artrk gahqanlar ast i.ist iligkisi g<izetmeden daha agrk haberlegrne irnkanrna kavugrnuElardr. Bu elastikiyet ve dinarnizm,

qiiphe-siz yoneticilere yeni yiikler getilmektedir(7)D0nyada ytizlerce milyon bilgisayar,

global bilgi altyaprsura ballanarak hizmet vermektedir. Elektronik posta, iq

rnektup-larrmn ahgrlagehniq beg giinliik haberleqme siiresini beq saniyeye indirerek, iq haber-legmesinde qimdiye kadar ahqrnadrlrmrz bir gabukluk kazandumaktadr. Colrafi

ola-rak birbirinden latalarla ayrrlan mtihendisler. iiriin geliptirmek igin tele-konferans ycintemiyle bir araya gelebilmektedir.

Yonetici srnrfut bilgi kitlesi iginde riznel gergeklere ihtiyacr vardu.

Organi-zasyonlarda bilgisayarlar biitiin kuruluqlar hakkmda bilgi sunduklan igin elektronik veri stireci, iist diizeydeki yrineticilerin daha rasyonel kararlar almalanm rniimkiin

kr-lacaktrr. Boylece ozerklik ve gok rnerkezlilili sa[layarak faaliyet diizeylerini en aza indireceklerdir(8).

Ancak bir bagka gdrtiSe g<ire de, bilgisayar gok merkezli y<inetime ihtiyacr

or-tadan kalduacaktrr(9).Yeni teknoloji sayesinde bilgilerin tek elde toplanmasr artrk daha kolay oldulundan ve bunun igin gok zarnan harcanrnayacalrndan. hatta igyerin-de bulunulmasr bile her zaman gerekmeyecelinden, belki de bilgisayan otoriter tek merkezli yrinetimler daha baganl olarak kullanacaklardu.

Iggiicii ve iletigim Sektdrii

ABD' de iqgiiciiniin yaklaqrk yausuun informasyonla ballantrh iElerde

gahg-htr

tahmin edilmektedir. Ingiltere'de de btitiin gahqanlarur hemen hemen yarrsr bu alanda gahqmaktadu. Bu iki iilkede hrzla yaygrnlagrnaya baglayan yeni bir deligirn

de, bilgisayar bagrnda gahqan personelin bir krsmrntn igyerine gelmeden -ya da en azrndan diizenli mesai saatlerinde gelme zorunlululu olmaksrzrn- yeni bir gahgnra diizenine gegmeye baqlamalandu. Ingiltere' de inforrnasyon alamnda gahqanlarnt bir

krsmrnrn evlerinde gahqmaya bagladrlr ve bunun mesai saatlerinde yaganan fratik so-runu vb. durumlarda olumlu etkilerinin gririilmeye baqlandrfr bildirilmektedir.

ABD' de, elektronik iletiqim devriminin bazr sektcirleri

etkiledili

sciyleni-yor(10). Insanlar artrk, golunlukla,iplerinden grlop evlerine gitmek istiyorlar. Ingilte-re'de publar, restoranlar ve sinernalar bile bundan olumsuz olarak etkilenmeye ba5la-mrglardr.

Blue Cross flumasr, evde gahEan elemanlann Vo50 ddta iiretken olduklarrm ve daha az hata yaptrklarrm belirtmektedir. ESU'ya q<ire _{de, evde gahganlar hern daha} tiretkendirler hem de baglarurda bir denetleyici (siiperviz<ir) olmadan daha kaliteli i$ grkarmaktadrrlar( I 1 _).

Evde gahqan personelin bi.iyi1k krsmr, igyerinde 40 saatte yaptrklarr gahgmayr evlerinde 25 saate yaptrklannr belirtmektedir(l2). Bciylece, ofisten, rnekan btiyi.iklii-liinden, rnobilya telefon vs'den tasamrf edihneye baqlanmrqhr.

ABD'de her gegen giin daha gok girkeg gocuk sahibi olmak isteyen bayan per-sonelin evde gahqmasrnr kabul etmeye baglamrqtu. Ingiltere' de, F International' de yaklagrk 1000 prograrncr evinde gahEmaya ba5lamrgtu(13).Ancak daha gimdiden

bu-nun olumsuzluklarr da yaqanmaya baElamrqtu. Evde gahganlar, zamanla ikinci srnrf eleman durumuna d0qrnekten ve yalmzca kendi yaptrklan iglerden yararlanrlan ve

iq-yeri olanaklanndan yararlaniunayan personel konumunda olmaktan korkrnaktadrlar.

Bilgisayarrn en yolun olarak kullanrldrlr alanlann bagrnda bankacrhk ve si-gorta sektcirleri gelmektedir.(14).Ulkemizde bilgisayar teknolojisini kullanmaya baq-layan bankalarda persouel sayrstnda azalnra baglamr$tf. Ancak personel azaltulrnn

tek sebebinin yeni teknoloji olup olmadr$rnur aragtrnlmasr gerelanektedir.

Ingiliz ekonomisi, bilgiyarlarrn yaygrnlaEtrlr yrllar olan 1970'lerde, petrol

lcrizine ralmen, toplam istihdam oramnda fazla bir diiqiiE gostermemigtir(15).lg9i ba-grra diiEen robot sayrslnrn yiiksek oldulu iilkelerde, omelin Japonya ve Isveg'te

dii-qiik oranda igsizlik vardrr. Otomasyonla ytlksek igsizlilin ters oranhh iligkisi oldulu-na kesin gdzi.iyle bakrhnamahdt. Bu, ilk bakrqta paradoksal gririimnekle birlikte, bu durumu do[ru anlamak igin, yeni teknolojiyle, artan verimlililin. meslekleri nasrl

et-kiledilini diigiinmek gereklidir. Uretim artrnca fiyatrn dtiqtiilii ve kalitenin yii,kseldifi varsayrlrsa, bu, iiri.ine olan talebin artrnasl ve yabnmlarrn geniqlemesi, sonucunu ya-ratacaktr. Bunun sonucunda, yeni gahqma alanlanmn yaratrlabileceli de g<iz oniinde

tutulmahdrr.

Elitim

ve Bilgisayar

Gtindelik hayatrmrzda kullamlan golu teknolojiler gibi bilgisayarlan da mik-ro iglemci adl altmda farlanda olamadan kullanmaya bagladk(16).Kigisel bilgisayar-lar, tv ve telefon gibi ev e$yalamnlzrn arasrndaki yerini almaya baqladr. Gelecek on

yrllarda yolumuzun biraz daha farkhhklar g<istereceli _{bellidir. Qocuklar yeni}

maki-nelerle biiyiimeye baglayacak; belki gocuk yuvalarrnda terminal tuglanna basmaya baglayacaklar. KonuEmayr anne ve babalanndan ci$rendikten soma, bilgisayarla ileti-qim kurmayr cilrenecekler. Matematik <ilrendikleri kadar hrzla bilgisayar da iifrene-cekler.

ABD' de, okullarda bilgisayarlar kalemin yerini _{almaya baqladr.(17).} Qocuk-lar bu alanda,ebeveynlerinden hatta <ilretmenlerinden de daha gok qey biliyorlar .Marshall Mc. Luhan'a g<ire bu geliEmede geg bile kahnmrgtu. "Giiniimiizi.in tv

gocu-!u,

19.yy. elitinr kurumlarrnur ozellilini tagryan okul gewesine

girdili

zaman gaqr-trlmrEtr(18).

Araqtrmalar, gocuklann, bilgisayar kargrsrnda giinde yalnrzca on dakikahk

gahgmayla, matematikte daha baqanh olduklanm saptamlqhr. Bilgisayarla gahgan gocuklar test srnavlannda da daha baganh olmaktadrrlat(19). Ancak, elitimde bilgi-sayar kullanrmr, yalnzca matematikle srnulandurlmamahdrr.

Ndrolizyolog Dr. Gerard'a gtire, insanda beyin geligimi alet kullanma talebi-nin sonucu olarak geligmektedir. Benzer gekilde, bireysel olaralg sinir geligimi, uya-ranlann artmasryla geligmektedir. Farelerde beyin korteksinin deneyimlerin artma-sryla kahnlaqtr[r saptanmrgtr. Uyaramn olmamasr, sinir sistemi yeteneklerinin (abi-lity) azalmasrna yol agmaktadu. Dr. Gerard, dlrenmeyi, "deneyim ve <ilrenmenin

sosyal konholti olarak, elitimin davranrqsal yansrmasr"(20) qeklinde tanrmlamtqtu. Elitimin erkinligi bilgisayarla artturlabilmektedir. Elitimde bilgisayar kullanrldrlrn-dan beri, bireysel <ifrenme gergeklegmeye bElamrqtr. Bilgisayarlar, ozel <ilretim g<i-revi gorecek, krsacasr o[renci veri ile(data) cizel bir iligki igine girecektir. Bu <izel rilretmenle belki elitimin daha giizel yanlarurr bulacaktrr. Bilgisayarh e[itim, bu

alanda geniq imkanlar yaratabilecektir.

Elitimli

ve elitimsiz, kigilerin arasrndaki

farh tamamen kapanmasa da azaltrlabilecektir. Bobrow' a g<ire, b<iyle bir elitim siste-minde ne diploma ne kabul ne girig iicreti ne de mezuniyet srizkonusu olacaktr. Bu

sistemle

elitim

harcamalannda btiyi.ik azalma olacalr da beklenmektedir.

Mevcut elitim sisteminin tamamen deligmesi s<iz konusu olmasa da, yabancr

dil egitimi, belirli srnavlara hazulanma vb. <izel elitimlerin bilgisayar destekli hatta

tamamen geliqtirilmiE 6zel programlarla tek ba5rna bu sistemle gergeklegtirilmesi dti-gtiniilebilir. Qegitli nedenlerle, merkezi elitim olanaklanndart tamamen yararlanama-yanlar, sakatlar, az geligmiE b<ilgelerde yaqayanlar, iyi okullann ve dlretrnenlerin ol-madrlr, elitim yatrnmlarnrn dti$tik oldu!u bcilgelerde ikamet zorunlulu!u

bulunan-lar igin s<izkonusu firsat egitsizlifi bu yolla azaltrlabilir. Ileri zekah ya da geg olrenen

gocuklar igin de cizel programlar geligtirilerek ,bu gocuklar iEin cizel elitim

kurumlan-mn agrlmasuun miimkiin olamayacalr durumlarda, bu programlara dayah ozel suuf-lar agrlarak bu ki6ilerin de bilgisayar doneminde, qu anda olduklartndart daha delerli yerler edinnreleri sallanabilecektir.

Bu sistemin diler bir yaran da cilrenciye, kendi hrzma gore ilerleyebilme irn-kanr sunmasrdrr. Bilgisayar, gocu[a tuqlara basarak dersi ycinlendirme itnkanr ve-rir(21); onu yargrlamaz; bciylece goculun konuya olan ilgisi ve merakr geliqerek, ben-zeri olmayan geyleri bulma isteli de artar. Burad4 yanhg cevabrn deleri dolruyla

ay-mdu.

Dler

segenekleri buldulu zaman gocuk, neden yanrldrlrm kendi kendine

anla-yabilir. Bunlan yapmak igin gok zeki olmak gart

delildir.

Zeka diizeyi yi.iksek kiqiler

her zaman, bilgisayarda baqanh kiqiler delildir; ancak derinlemesine bir kullamm igin bu alanda yetenekli olmak garttu(22).

Olrenciler arasrnda farkhlk olacalr varsayrlarak, bireysel ozelliklere

uydu-ruhnug programlar, ortalama gruplara uygun olanlardan daha etkilidir ve bazr elitint kurumlarr daha da bireysel programlarr uygulamak istemektedir(23). Bilgisayar,

bi-reysel elitim prograrnlarrnda tilretmene de yardrmcr olabilen bir alettir.

GUni.imtizde bir orta okul <ilrencisi. bir denklerni bigisayarla Einsteyn' dan daha gabuk gozebilmektedir. Ancak bu, olrencinin gorecelilik teorisini fomriilleqtire-bileceli anlamma gehnez. Onemli olan olrencinin kavrayrg si.irecini hrzlandumak ve

kavramlar arasr iliqki kurma, senteze ulagma gibi agamalarda gerilememesine dikkat etmektir.

Olasr zararlanndan korunabildi!i si.irece bilgisayar kullanan olrenciler,

bi-reysel karar vermeyi daha erken yaqlarda tilrenecekler ve otoriter olmayan elitirn an-layrqrda yaygurlaqacaktr.Su teknolojiyi hazg olmadal almrq ve tamarnen komputeri-ze olmuq bir toplunrda insanlar yeteneklerine gcire deliqmeyecek ve herkesin

yetene-!i

belli diizeyler iginde egdeler hale gelecektir. Bu

tlr

elitim sisternin gocuklarrn sa-natsal yeteneklerinin anlaqrlmasrnr engellememeli ve bu alandaki ilgilerini geriletme-melidir. Elitirnde higbir test srnavr, kompozisyon srnavrmn yeritri alamayacaktr' Ka-lem hayatrmrzdan higbir zaman tamaman glkmamahdu'

Bilgisayar konusundaki bir diler endiqe de, insanlann sosyal yaqamlannr

et-kileyeceli, y'drzyldrze iletigim siirecini gerileteceli yolundadu. Bilgisayarur kiqileri ro-botlaqtuacalr, insani iliqkileri azaltacalt konusundaki tehlikeler ancak, biitiin zama-nrn terminalin kargrsrnda gegirilmesi dururnunda gegerlilik taEryabilir.Bazr

ara$tr-macilar,gtinde tig saatten fazla bilgisayarla hagu negir olunmamasml <i!titlemekte-dir(24).

Bilgisayarlar, sanat, spor vb. etkinlikleri izlemeye engel olmamah tersine, bog zamam arttuarak ve programlarr, teletekst vb. yollarla daha diizenli takip edebil-me imkanr sunarak bu alana olan ilgiyi arttuabilmelidir.

Bilgisayarh elitimin geleceli ve sonuglarl ne olursa olsun btittin insanlann gelecekte biligim sistemlerinden etkilenecekleri ve spesifik konularla ilgili ek bilgile-ri ararnada ve pek gok alanda. bilgisayara ihtiyag duyulacalr kaErnrlmazdr. Ukemize

bilgisayar teknolojisinin girigi heniiz yeni olmasrna ve hentiz elitim siiresi iginde

bil-gisayarla erken tam$m4 bir neslin yetigmemesine ralmen, pek gok sektorde hrzla

bil-gisayarlar yer almaya bagladrlar bile. Gazetecilik de bunlardan biridir.

21. Yiizyrl Gazetecilili ve Bilgisayar

Bir bulugun yayrlmasr gecikmesi ya da gabuklaqmasr, ekonomik ve sosyal du-rumla iligkilidir(25). Ole R. Hosti' ye gore, gazetelerin tarihi, basrn-yayrn tekni[i tari-hiyle tanrmlanabilir(26).

Ulkemizde gazetecili!in bilgisayar teknolojisini yakalamaktaki tsrarl, mat-baanrn iki yiizyrl geg giriginin ac61nr unutturmak ister gibi bir acele igindedir. Bu alanda ijlkemizde ya$anan geliErnelerin dtinya standartlann, yaklaqtrlrn sriyleyebili-riz. Bu geligim, basur alamnda ne gibi yeni oluqumlan dolurabilir? Gazeteler giintin birinde ortadan kaybolacak mt? Yazrh ktiltiir tiriinlerini bilgisayar ekranrnda gorsel

bir

iile

olarak algilayacalrmrz giinler yakrn mr?

Gazeteci-yazar ve iletigim ara$trmacrsr Dr.Haluk $ahun'e grire, teknolojik

devrime ralmen, kalrt iizerindeki gazetenin bir elli yrl daha varhlrnr s0rdiirecelini

s<iyleyebiliriz(27). Yeni teknolojilerin en yaygm _{oldulu toplumlarda, ornelin, ABD'} de ve Japonya'da bile gazetenin pop0lerlilini hala si.irdiirmesi bunun bir kanrtrdu. "Elektronik iletiEirn sistemlerinin higbirinin psikolojrk doyum agrsrndan o hrguhh

ka-!rt pargasrnln yerini tutamayaca!r" savunulmaktadr.

Fiziksel olarak okura ulaqtnlan kalrt gazetenin ekandan bilgi elde etme y<in-temlerine iistiinlii!i.inii ba;ika bigimlerde agrklayanlara da rastlanmaktadu. Orne!in.

"Mega Trends" kitaplarryla i.ilkernizde de ilgi geken John NaisbiU" bu durumu, yiiksek teknolojilere gosterilen insani tepki ile agrkhyor.Teknolojilerin higbir zaman diiz bir

gizgide ilerlemedilini. insani faktcirler nedeniyle daima bir takrm zigzaglarut yalan-drlurr one stren Naisbitt "high tech" ile "high touch" arasrnda bir aynm yaprhnasr ge-rektilini savunmu$tur. Ekanda gelen bilgi "high tech" iiriini.idiir ama insani agrdan soluktur, "high touch" degildir. Oysa kalrt iizerindeki gazete, bir haber paketinin cite-sinde, bir insan iligkileri yurnalrdrr. Yazar, son yrllarda faks makinelerinin gabucak

yayilmasmr ve bilgisayarla gelen bilgilere tercih edilmesini de aym ilkeyle

agrklamrq-tr.

Faks makineleri bize, Uzerinde fiziksel olarak iqlem yapabilecelimiz dokunabile-celimiz, i.izerine resim yapabilecelimiz, burugturup atabilecelimiz bir kulp vermek-tedir; krsacasr, emektar gazeteden gok da uzakla.Emamlzt sallamaktadr. Elektronik

sistemlerle dolrudan do[ruya bilgisayar ya da tv ekranlanna iletilmekle karqrlagtrnl-dr$urda daha "ilkel" bir teknolojiyi temsil etmesine ralmen cinemli bazr gazetelerin

"faksh gazete"yi denemelerinin nedeni de bu olabilir. Omefin, New York Times ga-zetesi, Tirnesfaks servisiui 1990'dan beri Tokyo'da sunmaktadu. New York saatiyle gece 9.30 srralarurda fakslanan ve segme haberlerden oluqan btilten, saat farkr

nede-niyle sabahleyin abonelere ulaqmaktadu(28).

Geleneksel bilgi saklama ortarnr olan kalrdrn yerini hrzla elektronildmagne-tik/optik bilgi saklama ortbmlanna buakmasrmn kagrmlmazhfr, aqalrdaki

rakamlar-dan da agrkqa goililmektedir(29): Ozeilikle cd-room ve ka[rt arasrndaki yoluuluk ve

maliyet farklarr gok garprcrdu. Tablodaki bilgiler daha ahgrk oldulumuz kavrarnlarla

qriyle ifade edilebilir.Bir cd-room'da saklanabilen bilgi, yazr olarak 300.000 daktilo

sayfasrnda saklanabilir.Bir cd-room 16.5 gram, aynr

bilgiyi

saklarnak igin gerekli olan kalrt, yaklaqrk yanm tondur.

Bilgi saklama ortamlannur, bilgi saklama yoluttlukiarurn gok yiiksek ve bil-gi saklama maliyetlerinin di.iqi.ik olmasrnln yanrsua, bilgiye erigrne hrzlarrnrn

kalrt

bilgi saklama oftarnlarlna gore daha gok ytiksek olmasr, saklanmakta olan bilgilerin kolayca yeniden derlenmesi olanalrnrn bulunmasr, sakladrklarr bilgilerin elektronik iletirn yontemleri ile gok hrzh iletihnesi ve bilgi iqlerne sistemleriyle dolrudan uyurn-lu olmalan gibi gok <inenrli bagka avantajlanmn da olmasr(3O) bu teknoloji

kullammt-nrn kagrnrlmaz bir Eekilde artacalrm gostermektedir. Sonug

Bilgisayara en gok kargr olanlann bile bu geliqirne karqr daha fazla

direneme-yecekleri agikardr. Bilgisayar kullanmanlll bir stire sonra araba kullanmak gibi,hatta

ondan da daha temel bir ihtiyag haline gelece[i kagrmlmaz gortin0yor. Daha gimdiden

bu arag, ondan en uzak dunnaya gahqan ve "ben emektar daktilomdan vazgegmem"

diyen kigileri de etkiliyor.

Gnelin, eler bilgisayar kullanarnryorsak, diinyanrn btiyiik kiitiiphanelerinde

-hatta tilkemizde bile bazr yerlerde artft- kaynak taramasl yaparnayacalrz. Para gekme makineleri bile, eler onlarla iletigim kurmayr bilmiyorsak bize maa$rmzl vermek istemiyorlar.

Bu araglar, kredi kartr merkezleri, ne kadar para kazandr{nntn', bunu ne za-man, nereye harcadrfrmrzr gayet iyi biliyorlar ; hatta borcumuza sadrk olup

olmadt[t-mtzt da... Yakrnda, yanrmrzda tagrmaya ba5layacaprmrz manyetik kartlarla anne

kar-mndan baqlayarak o gi.ine kadar ki. biitiin

sallft

geliqimimizi, biitiin fiziksel ve ruhsal

hastahklanmrzr da sergileyeceliz. Bu kagrnrlmaz bilgi geffahlrnda bireylerin <izel hayatr nasrl korunacaktr? Bilginin saklanmasr konusunda ortak uluslararasr kurallar

hala tarn anlamryla uygularnaya gegememektedir .

Kent yaqamurda zaten baqlaritg olan yalnrzhlr arttrabilecek, bireylerin kap-stiller halinde, telefon, faks. sinema, oyun, ellence vb. biitiin ihtiyaglannr evlerinden grknradan gidermelerini sallayabilecek olan bu teknolojiye hanr mtyz? Hangi konu-da gecikmekten, hangi konuda da hazuhksrz ige girigmekten gekinmeliyiz? Bunlarrn

saptanmasl gereklidir.

Omelin, informasyon teknolojisi geliqmiq olan bazr tilkelerde, gahqan niifu-sun belirli bir ytizdesi evlerinde gaLgma yagamma devam etmeye baglamrglardrr. Qa-hqan kadrn ni.ifusunun <jnerrli bir krsmrnrn informasyonla

igili

alanlarda istihdam edildi!i diigtini.iliirse bu teknolojiyi gecikmeden yakalamalamrrn gart oldulu

gortil-nrektedir. ABD ve Avustralya' da biiyiik bir ig kaybr heniiz onernli boyutta delilse de, kadurlar igin bu yrinde bir etkilemne stjz konusudur. Kadrn personelin bilgisayarda en gok gergeklegtirdili iq, veri giriqi vb. rutin i5ler agamasrndadu(31). Kadrnlann ikinci surrf elernan durumunda kahnamalarr igin daha iist aqamada elitim grirmeleri garttu.

Bu gekilde, hamilelik, dolum, gocuk bakrrm, ulaEun gi.igliikleri, mesai saatlerin

uzun-Iulu

vb. sebeplerle iqlerinden tamamen uzaklaqmamalarr da sallanabilir. B<iylece, baglangrgta bu teknolojinin dezavantajr gibi giiri.inen rizellili, kadrnlarrn iq yaqamrn-dan koprnamasr ve daha rahat ilerlerneleri igin bir avantaj haline getirilebilir.

Ulkemizde bireyler bilgisayarr hentiz ebeveynierinden cilrenrniyorlar.

Okul-lmda yavaq yavaq baElayan bu elitimde, baglangrca yetiEememi$ olan iiniversite

<i!-rencilerine, okullarrnda krsa d6nemli de olsa kurslar, senrinerler verilmelidir.

Bu teknolojiye kargrsrnda soru: higbir zarnan, bunu kullanmak ya da

kullan-rnamak olmamaLdu. Bu aletle savaqrnartrn en iyi yolu, en krsa zanranda ri[renmek ve hern de olasr zararlarrndan sakrnmak ya da azaltrnak igin gahqmalar yapmaktu. Kaldr ki bu konuda qimdiden geg bile kaLnmrgtr.

Bu teknolojinin doldulu

ve

bizden rince yaygurlaEtrlr iilkelerin gegig d6-nernlerini, avantajlarmt ve sotutilannr incelemek ve iilkernizin sosyal ve kiiltiirel qart-lanyla kryaslarnak imkam, bu teknolojiyi biraz daha geriden izlememizin belki de tek avantajr olacaktrr. Ancak yazr kiilttiriintin bir tiirli.i geligemedili tilkemizde, kitap ve kalem aEamasrndan gegmeden, gorsel medyaya slgrayrgln sonuglannut bu aqarnada ig agrcr olanrayacalr bir gergektir. Bu tehlike, rizellikle de, yarrnki nesiller igin gegerli

olabilir. Bu teknoloji bize kalemi ve kitabr terkettirmemeli, bilgiye ulaEmaya

galgr-ken bilgelikten yoksun krlmamahd(. Kiilttir politikacrlannrn gtinderninde olmasr ge-reken en rinemli konularrn baqrnda bu gelmelidir.

DIPNOTLAR

1. Kuhn.A.,The Study of Society:A

Urufied

Approachfiomewood,Itr.:The

Dorsey Press, lnc. 1963,

s.l5l-2. John Diebord-Random House. The World of The Computer. New York 1973 USA. s. 326

3. Aynr

4. Margaret A.Bodens"The Social Impact

ofThinking

Machines", (in) Compu-ters, Ethics-Socicty. ed. M.David Ermann, Mary B. Williams, NY Oxford, Oxford Unrv. Press,. 1990, s. 101-3

5. Aynr

6. Diebord-Random, ayn\

s.491-7. Tom Forester, High Tech Society, The MIT

kess.

Camb dge, Maasachusetts, 3.ed.. 1990. s.151

8. Dr. Pool, "The Social

Utility

of

Computers",

Ed.Bobrow and J.L.Schwartz,

Computers and Policy Making,

Carrer Horizons A Division of NTC Publishing Group, Lincolnwood, Illinois,

l99l

USA. s. 154.

9.I)ollald H. Sanders. Ph.D. tDonald H. Sanders Ph.D.

Texas Christian Uruv.. "Computeni and Managem€nt in a ChangingSociety".Mc.

Graw

Hill

Book Cornp. 1974, s. 507 10. Forester, ayru. s. 16l

11.

Aynls.

16,1 12. Aynr 13. Aynr

1.1. Patjick Jerkin .' Automation is God for us"(in) ED. Ennarrn- Williams. aynr, s.

3',17 -80

15. Aynr

16, Scientific American 1992/91'deD nakl.Biilent G69 Yiiksek Bilirlim Konseyi Uycsi, llctiqim Zirvcsi."Bilgisayar Teknolojisinde Yeni Ufuklar"(yayrn-lanmamrt tebliE notlarr), 12-3 Mayrs 1992 lstanbul

17. Sanders. s.165

lS.James Martir-Adriao R.D.Nonnan. Th€ Computerized Society. PeDgurn Bools,

l9'73. s.481

19."Teknoloji Diinyasr". TV Belgcseli. TV 3. 16 Mart 1993 saat: 23

20. Dr. Pool,"The Social Utiliry of Computers", Ed.Bobrow-Sshwaliz, s. 352-3 21. Sanders. s.563

22. Martir-Normans. s.582 23. Sanders. s.507

24. Charles E. Kriebelii. "The Future

M$",

Sanders . s.201

25. Tom Koch, Journalizm For The 21 st. Century, (conclusion). London 1991, s.301

(in) ed3obrow-Schwartr, s.1 I

I

U7, Haluk _$ahin, "Grzete

nl

TV

ni?-

GrDi! E

TV

f,.berdti"

(bosrhnsn{ teb-lig mtlut),12-13 MryrB

l92ll€iitin

Ziry.ri',

lnrltol

199q

28. Aym

29.

DrrrmfiU€bici'AiE TopbruNrnf

ObcefaEfllrrlohdJr",(trlhro

mq Tebl.i! notlan), Xerigirn

Zinesi

30. Aynr

31. Dhne W€{Ddr€,

rlry@crSL

Vrbs:rl|

ermW',

(h) _{E4 FcedEr,}

e,{p.a14