GÖVEZLİ TEPESİ HÖYÜK DEMİR ÇAĞI SERAMİKLERİ
THE IRON AGES POTTERY FROM GÖVEZLİ TEPESİ MOUND
Hatice ERGÜRER *
1Anahtar Kelimeler: Gövezli Tepesi, Höyük, Demir Çağı, Seramik, Yüzey Araştırması Keywords: Gövezli Tepesi, Mound, Iron Ages, Pottery, Survey
ÖZET
MÖ 1200’lerde Hitit İmparatorluğu’nun yıkılışı ve akabinde gerçekleşen Geç Tunç Çağı’n sonlanışı, Anadolu’da Demir Çağlar olarak isimlendirilecek bir dönemin sayfalarını aralamıştır. Tunç Çağı’ndan tamamen farklı bir kültürel sürecin yaşandığı bu dönemin, dinamiklerinin anlaşılmasında seramiklerin incelenmesi yoluyla edinilecek bilgiler oldukça önemlidir. Bu bağlamda yapılan bu çalışmayla, hala birçok bilinmeyene sahip Orta Anadolu Demir Çağı’na katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Söz konusu çalışmada Demir Çağ özelliği gösteren seramikler evrelerine göre ayrılarak kendi dönemi içerisinde değerlendirilmiştir. Güvenilir stratigrafiye sahip yerleşimlerdeki benzer örnekler yoluyla yapılan karşılaştırmalar bölgeler arası etkileşim ve ilişkilerin anlaşılmasında yol gösterici olmuştur. Ayrıca yapılan karşılaştırmalar, seramiklerin kronolojik çerçevesinin belirlenmesi ve özellikle yerleşimdeki Erken Demir Çağ (EDÇ) seramik geleneğinin, Orta Anadolu için önerilen seramik kültür bölgelerinden hangisiyle bağlantılı olduğunun anlaşılmasında belirleyici olmuştur.
* Dr. Öğr. Üyesi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, E-posta: h-ergurer@yandex.com
Yüzey araştırmaları Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Ercan Aşkın başkanlığındaki bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir.
Makale Bilgisi
Başvuru: 22 Şubat 2018 Hakem Değerlendirmesi: 05 Mart 2018 Kabul: 10 Nisan 2018 DOI Numarası: 10.22520/tubaar.2018.22.005Article Info
Received: February 22, 2018 Peer Review: March 05, 2018 Accepted: April 10, 2018
ABSTRACT
The destruction of the Hittite Empire in 1200 BC and the ending of the Late Bronze Age followed the pages of a period to be called Iron Age in Anatolia. The information to be obtained through the examination of the ceramics is very important in understanding the dynamics of this period when the Bronze Age is experiencing a completely different cultural process. With this work done in this context, it is aimed to contribute to the Iron Age of Central Anatolia, which still has many unknowns. İn this study, ceramics showing Iron Age characteristics were evaluated according to their phases and evaluated during their period. Comparisons made through similar examples in sites with reliable stratigraphy have led to understanding interregional interactions and relations. In addition, the comparisons have been decisive in determining the chronological frame of the ceramics and in particular understanding of the Ceramic tradition of the Early Iron Age (EIA) in the settlement, which is suggested for Central Anatolia.
GİRİŞ
2016 yılının Haziran ayı içerisinde, Karaman ve Mut İlleri Yüzey Araştırmaları projesi kapsamından gerçekleştirilen çalışmalar sırasında, Karaman ili Ayrancı ilçesine bağlı Kavuklar Köyü’nün, yaklaşık 2,5 km kuzeybatındaki Gövezli Tepesi olarak bilinen höyük (Res. 2), gerek ebatları gerekse Demir Çağı’na ait zengin çanak çömlek buluntularıyla dikkati çekmiştir. Yaklaşık olarak 450x370 m. ölçülerindeki höyük, birkaç tepeden oluşan yayvan bir görünüme sahiptir (Res. 1). Karadağ’ın 43 km kuzeydoğusunda kalan yerleşim, verimli bir ova üzerinde, İç Anadolu’yu Kilikya’ya bağlayan önemli yolların kavşak noktasında yer almaktadır.
Höyük ilk kez 1987 yılında S. Güneri’nin bölgede gerçekleştirdiği yüzey araştırmaları sırasında tespit edilmiştir1. Güneri, höyükten toplanan seramikler yoluyla
yerleşimin hem MÖ II. Bin hem de I. Bin yılda iskâna
sahne olduğunu ortaya koymuştur2. Nitekim höyük
üzerindeki araştırmalarımız sırasında ele geçen Tunç Çağlar’a ait boyalı ve boyasız seramiklerin3 varlığı, S.
Güneri’yi destekleyen önemli bulgulardır (Res. 3). Diğer yandan asıl çalışma konumuzu oluşturan Demir Çağı’na ait seramiklerin sayıca çokluğu ve her bir evreyi temsil eden seramiklerin varlığı, höyüğün MÖ I. Bin’de önemli bir merkez olabileceğini düşündürmektedir.
Höyük üzerinde yapılan incelemelerde Demir Çağı’na özgü toplam 300 parça seramik ele geçmiştir. Ancak, benzer form, hamur ve dönem özelliği gösteren seramiklerin sayıca fazlalığı, yalnızca 138 parça seramiğin değerlendirmeye alınmasını mümkün
kılmıştır. Yapılan incelemelerde seramiklerin
%97’sinin çark, %3’ünün ise el yapımı olduğu gözlenmiştir. Çoğunluğunu orta ve ince nitelikli mallar oluşturmakla birlikte kaba nitelikli mallarda
mevcuttur4. Hemen hemen tüm seramikler kum, taşçık,
kireç ve ince bitki katkılıdır. Ancak az sayıda örnekte şamot ve kuvarsa rastlanmaktadır. Seramiklerin fırınlanma atmosferlerinde iki tekniğin ağırlıkta olduğu gözlenmektedir. İlki, pişirme esnasında fırına yeterli oksijen girişinin sağlanarak, kil içerisindeki karbon minerallerinin tümüyle yanması sonucu hamur kesitinde düzenli renklenmenin görüldüğü “Oksidayon/ Yükseltme”5, diğeri ise yeterli oksijen girişine rağmen,
kil içerisindeki organik maddelerin fırınlama esnasında tamamen çıkmaması ve bu nedenle kesitte gri öz
1 Güneri 1989:103.
2 Güneri 1989:103, Res. 38.
3 Benzer örnekler için bkz: Fischer 1963: Taf. 16/177-181, Taf.
18/158, Taf. 23/260-263; Taf. 114/995.
4 Mal gruplarını belirleyici faktörler konusunda detaylı bilgi için
bkz: Ergürer 2016a: 102-110.
5 Rye 1981: 25; Ökse 2012: 42.
oluşumun izlendiği “Tamamlanmamış Oksidasyon”
olarak isimlendirilen tekniktir6. Redüksiyonlu/
İndirgenmiş7 ortamda fırınlanmış gri mallar ise sadece
üç örnekle temsil edilmektedir (Lev. 9/ e, i; Lev. 11/i).
6 Rice 1987: 345.
7 Fırına yeterli oksijen girişi sağlanamadığı için kildeki karbon
mineralleri tümüyle yanmadan kalmakta ve oksijen hamurun iç kısımlarına kadar ulaşamayarak seramiğin rengini kırmızı yerine gri veya siyaha dönüştürmektedir. Bu işlem ise “redüksiyon (indirgeme)” olarak isimlendirilmektedir. Shepard 1985: 216. Resim 1: Gövezli Tepesi Höyük Genel Görüntü / General Image of
Gövezli Tepesi Mound
Resim 2: Gövezli Tepesi Höyük Uydu Görüntüsü / Satellite View
of Gövezli Tepesi Mound (Google Earth)
Resim 3: Gövezli Tepesi Höyük’ten Ele Geçen Tunç Çağı Seramikleri / The Bronze Age Potteries from Gövezli Tepesi Mound
ERKEN DEMİR ÇAĞ (EDÇ) SERAMİKLERİ
Bilindiği gibi, Anadolu’da Hitit İmparatorluğu’nun MÖ 1200 dolaylarında yıkılışı Tunç Çağı’n sonlanmasına ve Demir Çağı olarak isimlendirilecek yeni bir kültürel sürecin başlamasına neden olmuştur. Sosyal ve politik bir reformun yaşandığı bu dönemin izleri Orta Anadolu Bölgesi’nde Gordion, Boğazköy, Kaman Kalehöyük, Porsuk ve Çadır Höyük gibi Demir Çağ merkezlerinde, yıllardır süregelen sistematik kazılardan elde edilen bulgulardan anlaşılabilmektedir8. Özellikle yerleşimlerin
materyal kültürüne ait buluntular, bölgenin Demir Çağı’ndaki kültürel oluşumu ve etkileşim alanını görmemize olanak sağlamaktadır. Bu nedenle yukarıda bahsi geçen güvenilir stratigrafi ve mimariye sahip anahtar yerleşimler, çalışma konumuzu oluşturan yüzeyden toplanmış Demir Çağı seramiklerinin değerlendirmesi ve dönemlerinin tespitinde oldukça önem arz etmektedir. Değerlendirilmeye alınan Demir Çağı seramikleri arasında EDÇ dönem özelliği gösteren toplam 8 parça seramik bulunmaktadır (Lev. 1). Oldukça az örnekle temsil edilen söz konusu dönem seramiğinde hem el (Lev. 1/ a-d) hem de çark yapımı (Lev. 1/ e-h) örnekler mevcuttur. Her iki teknikte üretilmiş kaplarda, katkı boyutu 1-2 mm arasında değişmekte ve orta nitelikli mal özelliği sergilemektedir. Bu dönem el yapımı seramiklerin tümünde yüzey uygulamasında perdah göze çarparken, çark üretimi kapların çoğunlukla düzgünleştirilmiş (smoothed)9 yüzeyli oldukları anlaşılmaktadır.
El yapımı EDÇ seramikleri içerisinde çanaklar (Lev. 1/ a-b), sığ çanak/tabak (Lev. 1/ c) ve çömlek türü (Lev. 1/ d) kaplar yer almaktadır. Çanaklarda iki farklı form tipi ile karşılaşılmaktadır. Bunlardan ilki, dışa düz çekilerek kalınlaştırılmış ağız kenarlı ve keskin gövdeli (Lev. 1/ a), diğeri ise yarı küresel gövdeli, hafif dışa çekilmiş ağız kenarı, içe eğik kalınlaştırılmış formlardır (Lev. 1/ b). Sığ çanak/tabak formu sivriltilmiş, dik üçgen ağız kenarlı yapılmışken (Lev. 1/c), çömlek türü kap hafif dışa çekik, basit ağız kenarlıdır (Lev. 1/d). Söz konu tüm bu kapların gerek form gerekse hamur özellikleri açısından en yakın benzerlerini Boğazköy Büyükkaya EDÇ erken (MÖ 1180-1125) ve geç evre (MÖ 1050-900) seramiklerinde
görmek mümkündür10.
8 Kealhofer/Grave 211:418-442.
9 Çömlek ustasının seramik yüzeyinde oluşan pürüzleri gidermek
amacıyla, kap hala nemli iken yüzeyini ıslak elle hızlı bir şekilde düzgünleştirmesi işlemidir. Islak sıvazlama olarakta bilinmektedir. Bu seramiklerin yüzey uygulamalarında karşılaşılan en basit yöntemdir Hulthén 1974: 26; Ökse 1999: 26/331; Ökse 2012: 55.
10 Referanslar için kataloğa bkz.
Gövezli Tepesi’nde ele geçen çark yapımı EDÇ seramiklerinde ise “S” profilli omurgalı çanaklar (Lev. 1/e-g) açık formlu kapların tek tipini oluşturmaktadır. Geç Tunç Çağ’da oldukça sevilen ve çok sayıda üretilen bu tür çanaklarda genellikle ağız iç veya dış kısmına uygulanan kırmızı boya ve/veya yüzeyde perdah uygulaması yaygındır11. Öte yandan Lev. 1/e-g örneklerine
bakıldığında yüzeyin sadece düzgünleştirilerek (smoothed) bırakıldığı herhangi bir astar veya perdah izne rastlanmadığı görülmektedir. Bu yönüyle Lev. 1/e-g örneklerinin Kaman Kale Höyük IId1-3 (MÖ 1200-800)12 ve Porsuk IV (MÖ 1100-850)13 tabakaları ile
paralellik gösterdiği anlaşılmaktadır. Höyük’ten sınırlı sayıda EDÇ seramiği ele geçmesine rağmen, yukarıdaki karşılaştırmalar sonucu elde edilen veriler, seramik geleneğinin bu dönemde hem Kızılırmak’ın doğu kesimi, hem de güneyi ile ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır.
ORTA DEMİR ÇAĞ (ODÇ) SERAMİKLERİ
Çalışma kapsamına alınan toplamda 138 parça seramik üzerinde yapılan incelemeler, bu seramiklerden 57’sinin ODÇ dönem özelliği yansıttığını göstermektedir. Hem boyalı hem de boyasız örneklerin bulunduğu bu döneme özgü seramikler, tamamen çark yapımıdır. Yüzeyde astar ve perdah uygulamasının yanı sıra düzgünleştirilmiş (smoothed) yüzeyli seramiklerde mevcuttur. Hamur ve yüzey renkleri ağırlıklı olarak 10YR 8/4 ve 10YR 7/4 arasında değişen devetüyü/bej tonlardadır. Boya bezeme stili Orta Anadolu ODÇ seramiğine özgü olup tek renkli, mat kahverenginin tonlarında (7.5YR 4/2, 5/2, 6/4) yapılmıştır. Ancak az sayıda örnekte siyah (10YR 2/1) ve gri (5YR 7/1) boyama ile de karşılaşılmaktadır.
Bezeme repertuarında paralel şeritler (Lev. 2/b; Lev. 4/ı; Lev. 6/h, ı), façetalar (Lev. 2/h; Lev. 4/c; Lev. 6/i), ikili fistolar (Lev. 2/d, f; Lev. 3/a, b, f, g; Lev. 4/b), iç içe konsantrik daire (Lev. 2/c; Lev. 8/b, c), ağ tarama (Lev. 6/d) ve “X” dikkati çeken başlıca motif türleridir(Lev. 8/e). Özellikle ikili fisto ve façeta türü motiflerin, çanakların sadece dudak üzerlerinin süslenmesinde tercih edildiği görülmektedir. Paralel şeritlerden oluşan çizgisel motifler ise daha çok çanakların dış yüzey süslemesinde kullanılmıştır ( Lev. 4/ı) Höyük ’ten ele geçen ODÇ seramiklerinde açık formları çanaklar (Lev. 2-5; Lev. 6/a-b) ve fincan/bardak (Lev. 6/c-d) türü kaplar oluştururken, kapalı formları ise çömlek (Lev. 6/e-ı), krater (Lev. 7/a-g) ve pitos türü depolama kapları (Lev. 8/a) oluşturmaktadır.
11 Fischer 1963:Taf. 112; Müller-Karpe 1988: S 10b/9, 10, 12;
Dupre 1983: Pl. 16-19: Matsumura 2005: Taf. 5.
12 Matsumura 2005: Taf. 74/KL94-M58, KL93-M121, KL94-M96,
KL90-M54; KL94-M98.
Gövezli Tepesi ODÇ dönemi çanakları ağız işlenişleri bakımından kalınlaştırılmış ağızlılar (Lev. 2-3, Lev. 4/a), dışa çekik ağızlılar (Lev. 4/b-ı; Lev. 5/a-c), “S” profilli (Lev. 5/d-i) ve kapak yuvalılar (Lev. 6/a-b) olmak üzere 4 gruba ayrılmaktadır. Ancak bunlardan ilk grubu oluşturan kalınlaştırılmış ağızlı çanakların ağız işlenişlerindeki farklılıklarına göre değişik alt tipler de bulunmaktadır. Bu alt tiplerden ilki basit ağız kenarı, hafif içe yuvarlatılarak kalınlaştırılmış, yarı küresel gövdeli çanaklardır (Lev. 2/a-b). Bir örneğinde ağız kenarının dış kısmına mat koyu kahve renkte boya bezeme uygulanmıştır (Lev. 2/b). ODÇ’nin erken evresine ait olabileceğini düşündüğümüz bu tip çanaklar başta Alişar’ın Post-Hitit tabakası (MÖ
I. Bin)14 olmak üzere Kaman Kalehöyük IIc2-3 (MÖ
900-700)15 ve Porsuk III (MÖ 8. yüzyıl ortaları)16
tabakalarından bilinmektedir.
Tek bir örnekle temsil edilen bir başka alt tipte ise ağız yatay bir şekilde içe çekilerek kalınlaştırılmıştır (Lev. 2/c). Devetüyü bej renkli ve astarlı olan kabın ağız üzeri, kahve renkte iç içe konsantrik daire dizileriyle bezenmiştir. Söz konusu boya bezeme stili ve motif türü, Orta Anadolu Bölgesi ODÇ seramikleri için karakteristik olup benzer form ve bezeme özelliği gösteren örneklerini Kültepe Karahöyük II. yapı katının eski safha seramiğinde17 ve yine Porsuk III18 tabakalarında
görmek mümkündür. Bu form tipi her iki yerleşimde MÖ 8.yüzyıla tarihlendirilmektedir. Aynı şekilde dışa yuvarlatılarak kalınlaştırılmış ağız kenarlı çanakların (Lev. 2/d-f) hem boyalı hem de boyasız, benzer form ve mal özelliği taşıyan paralelleri, özellikle Porsuk III19 tabakasında yaygındır. Ancak Kültepe20 ve Çadır
Hüyük’ün21 ODÇ’ye tarihlendirilen MÖ 9-8. yüzyıl
seramikleri içerisinde de benzer formlar görülmektedir. Ağız kenarı hafif içe çekilerek dışa eğimli kalınlaştırılmış, yarı küresel gövdeli çanaklar (Lev. 2/g-ı; Lev. 3/a-h) höyükten ele geçen en baskın form tipinden biridir.
Büyük çoğunluğunda yüzey düzgünleştirilerek
(smoothed) bırakılmış, zaman zaman astar ve perdahta uygulanmıştır22. Yine ikili fisto dizisi (Lev. 3/b, f, g) veya
bu fistoların içi taralı biçimleri (Lev. 3/a) bu çanaklarda en sık karşılaşılan motif türleridir. H. Bahar’ın Konya çevresinde gerçekleştirdiği yüzey araştırmaları sırasında da tespit ettiği bu tip çanaklar23 ODÇ’de Alişar IV24,
14 Von der Osten 1937a: Fig. 432/38. 15 Matsumura 2005: Taf. 109/KL89-M77. 16 Dupré 1983: Pl. 60/1. 17 Özgüç 1953: Res. 5. 18 Dupré 1983:61/26. 19 Dupré 1983: Pl. 63/27; Pl. 66/48, 50; Pl. 67/70. 20 Özgüç 1971: 14, Fig. 8-9. 21 Genz 2001: Fig. 2/4.
22 Her bir seramiğin yüzey, hamur ve katkı türleri için kataloğa bkz. 23 Bahar 1999: Lev. XL/1-3, 22.
24 Von der Osten 1937a: Fig. 432/32, 47-48.
Kültepe Karahöyük II. yapı katı25, Elbistan Karahöyük
Post-Hitit tabakası26, Kaman Kalehöyük IIc2-327, Posuk
III28 ve Oymaağaç29 gibi birçok yerleşimde görülmektedir.
Höyükte ele geçen dışa çekik ağız kenarlı çanaklar, yine Orta ve Kuzey Orta Anadolu Demir Çağı için karakteristik olan bir başka form tipidir (Lev. 4/b-ı; Lev. 5/a-c). EDÇ’den GDÇ’ye kadar Demir Çağı’n her evresinde üretim görmüş bu tür çanaklar, özellikle ODÇ başlarıyla artış göstermektedir. Hemen hemen tümü astarlı ve perdahlıdır. Genellikle yarı küresel gövdeli olup küresel gövdeli yapılmış örnekleri de mevcuttur (Lev. 5/b-c). Ağız üzerlerinin façetalar (Lev. 4/c, g) veya façetalarla birlikte kombine edilmiş ikili fistolarla (Lev. 4/b) süslendiği bu tip çanaklarda, kabın dış yüzeyine yapılmış boya bezeme uygulaması da söz konusudur (Lev. 4/ı). Bu çanakların gerek boya bezeme üslubu gerekse form ve mal özellikleri açısından birer bir örnekleri özellikle Porsuk’un MÖ 8. yüzyıl ortalarına verilen III tabakasından bilinmektedir. Ayrıca Kaman Kalehöyük, Alişar, Boğazköy Büyükkaya, Çadır Höyük, Niğde Kınık Höyük ve Kültepe gibi yerleşimlerin ODÇ’ye tarihlendirilen seramikleri içerisinde de benzer formlu çanaklar yaygın olarak görülmektedir30.
Demir Çağı’n sevilen bir başka formu “S” profilli çanaklar Gövezli Tepesi Höyük’te de bulunmuştur (Lev. 5/d-i). Bu tip çanaklar Kaman Kalehöyük’ün EDÇ tabakasından (IId1-3) itibaren görülmeye
başlamasına rağmen31, özellikle ODÇ dönemiyle birlikte
yaygınlaştığı bilinmektedir. Gövezli Tepesi örnekleri üzerinde yaptığımız incelemeler form, mal ve bezeme özellikleri açısından ODÇ karakteri yansıtmakta olup, çok sayıda benzerine Kızılırmak’ın doğusunda Alişar, Boğazköy, Çadır Höyük ve Oymaağaç, güneyinde ise Kaman Kalehöyük, Porsuk, Kültepe ve Kınık Höyük
gibi yerleşimlerin ODÇ tabakalarında rastlanmaktadır32.
Bu dönem içerisinde kapak yuvalı çanaklar az da olsa bulunmaktadır (Lev. 6/a-b). Höyükte boya bezemeli ve boyasız iki farklı örneği bulunmuş bu tip çanaklar ODÇ’ye özgü olup çok sayıda benzeri Porsuk III tabakasında
görülmektedir33. Ayrıca Oymaağaç ODÇ tabakası (MÖ
25 Özgüç 1953: Res. 3. 26 Özgüç/Özgüç 1949: Lev. XXXIV/2. 27 Matsumura 2005: Taf. 113/KL89-M219, 3607, KL87-3608. 28 Dupré 1983: Pl. 64/39, 41, 50. 29 Yılmaz 2015: Lev. 21/1.
30 Bu tip çanakların boyalı ve boyasız benzer örnekleri için
kata-logdaki karşılaştırmalar kısmına bkz.
31 Matsumura 2005: Taf. 75.
32 “S”profilli çanakların her bir benzeri için katalogdaki
karşılaş-tırma kısmına bkz.
900-600/550)34 ve M. Omura tarafından Yassıhöyük’te
(Kırşehir)35 gerçekleştirilen yüzey araştırmasında benzer
formlar ele geçmiştir.
Dönemin açık formları arasında yer alan fincan veya bardak olarak nitelendirilebilecek kaplar sadece iki adettir (Lev. 6/c-d). Bunlardan Lev. 6/c ince, Lev. 6/d ise orta mal özelliği sergilemektedir. Lev. 6/d örneğinde, boyunda dikey zikzak dizileri, gövdede ise ağ taralı panel ve paralel dalga motif arasında nokta dizilerinden oluşan bezeme dikkati çekmektedir. Bezeme mat siyah boya ile yapılmıştır. Matsumura’nın Kaman Kalehöyük IIc2-3 (MÖ 900-700) tabakasına özgü olduğunu belirttiği36 bu tip kaplar sıvı gıdaların
tüketiminde kullanılmış olmalıdır. Çok sayıda boyalı ve boyasız paralel örnekleri başta Kaman-Kalehöyük
IIc2-3 (MÖ 900-700)37 olmak üzere Porsuk III (MÖ 8.yüzyıl
ortaları)38 ve Alişar Post-Hitit tabakasında (MÖ I. Bin)39
görülmektedir.
Gövezli Tepesi kapalı formlarına bakıldığında çömleklerin hem boyunsuz (Lev. 6/e-g) hem de boyunlu (Lev. 6/h-ı) tipleri ile karşılaşılmaktadır. Yüzeylerinde fırınlama veya kullanım amacından kaynaklı alacalanma gözlenen boyunsuz çömleklerde, üç farklı ağız tipi ile karşılaşılmaktadır. Bunlardan birincisi içe yatık gövdeli, dışa yuvarlatılarak kalınlaştırılmış ağız kenarlı (Lev. 6/e), ikincisi ise basit dik ağız kenarlı çömleklerdir (Lev. 6/f). Her iki çömlek tipinde yüzey düzgünleştirilmiş (smoothed) ve üzerine yer yer perdah uygulanmıştır. Pişirme kapları olarak işlev gördüğünü düşündüğümüz bu çömleklerin üçüncü tipi ise basit dışa çekik ağız kenarlıdır (Lev. 6/g). Her üç tipin gerek form gerekse mal özellikleri açısından
benzerlerini hem Kaman-Kale Höyük IIc2-340 hem de
Porsuk III41 tabakasında görmek mümkündür.
Çömleklerin boyunlu biçimleri sadece iki örnekle temsil edilmektedir (Lev. 6/h-ı). Bunlardan Lev. 6/h, dışa çekik ağız kenarlı olup devetüyü bej renkli hamur üzerine gri (5YR 7/1) renkte boyanmıştır. 4 sıra paralel şerit ve bunların hemen altında üçgen olması muhtemel geometrik motiflerle süslenen bu tür çömleklerin gerek form gerekse mal ve bezeme stili açısından çok yakın benzeri Niğde Kınık Höyük’ün EDÇ sonu-ODÇ
başlarına verilen tabaka V (MÖ 11-9)42 seramiklerde
34 Yılmaz 2015: Lev. 2/1. 35 Omura 2008: Fig. 28/3. 36 Matsumura 2005: 504. 37 Matsumura 2005: Taf. 144. 38 Dupré 1983: Pl. 81/ 154-162.
39 Von der Osten 1937a: Fig. 408/d 701, Fig. 441/5 .
40 Matsumura 2005: Taf. 128/KL89-M72, Taf. 129/KL89-M277. 41 Dupré 1983: Pl. 86/204, 206, 207, 216.
42 Ergürer 2016a: Lev. 59/564.
görülmektedir. Diğer yandan ağız üzerinin façeta ve boyun kısmının yine ince paralel şeritlerle dekore edildiği Lev. 6/ı örneği ise dışa çekilerek kıvrılmış ağız yapısıyla oldukça ilginçtir. Yayınlarda benzer bir örneği bulunamayan bu çömlek türünü tarihlemek oldukça zor olsa da, devetüyü/bej tonlarında hamur ve yüzey rengi, ayrıca mat kahve renkteki (7.5YR 4/2) bezemesi, EDÇ sonu-ODÇ başlarına ait olabileceğini düşündürtmektedir.
Yüzey araştırmasında höyükten toplanan seramikler arasında bu döneme ait krater türü kapalı formlarda bulunmuştur (Lev. 7/a-g). Tümü kapak yuvalı olan bu kraterlerin sadece ikisinde boya bezeme ile karşılaşılmıştır (Lev. 7/c-d). Orta nitelikte mal özelliği yansıtan söz konusu kraterlerin ağız işleniş biçimine göre 7 farklı tipi bulunmaktadır43. Özellikle bunlar
içerisinde Lev. 7/d-g, Orta-Kuzey Orta Anadolu ODÇ seramiklerinde en sık karşılaşılan krater form tipleri olup, Boğazköy’den Gordion’a (yıkım tabakası), Alişar’dan Kültepe ve Maşat Höyük’e kadar pek çok
yerleşimin ODÇ tabakalarında görülebilmektedir44.
Bu döneme verilebilecek pitos türü depolama kapları tek bir parçadan ibarettir (Lev. 8/a). Kaba nitelikli, kuvarts, kireç ve taşçık katkılıdır. Dışa yuvarlatılarak çekilmiş ve kalınlaştırılmış ağız kenarlı bu örneğin ağızdan gövdeye geçiş kısmında ince bir kabartma şerit bulunmaktadır. Benzer form ve mal özelliğine sahip paraleli Kınık Höyük EDÇ sonu-ODÇ başlarına
verilen tabaka V (MÖ 11-9.yüzyıl)45 ve Kaman
Kalehöyük IIc2-3 (MÖ 900-700)46 tabakasından
bilinmektedir.
Az sayıda ele geçen boya bezemeli, profil vermeyen seramik parçalar ise iç içe konsatrik daireler (Lev. 8/b-c), dalgalı hat (Lev. 8/d) ve “X” motifleri (Lev. 80/e) ile süslenmiştir. Tamamı devetüyü üzerine mat kahve renkte yapılmışlardır. İç içe konsantrik daire bezemeli Lev. 8/b-c’deki seramiklerin çok sayıda benzer örneği
Alişar IV’ten47 bilinmektedir. Öte yandan Lev. 8/e’nin
paralellerini ise Gordion yıkım tabakasında (MÖ
800)48 görmek mümkündür.
43 Ağız tipleri için Lev. 7’ye bkz.
44 Her bir kraterin benzerleri katalogdaki karşılaştırma kısmında
yer aldığı için burada tekrar edilmemiştir.
45 Ergürer 2016a: Lev. 57/541-544. 46 Matsumura 2005: Taf. 124/KL89-M140. 47 Von der Osten 1937a: Fig. 464/1, 3. 48 Sams 1994: Fig. 24/638.
GEÇ DEMİR ÇAĞ (GDÇ) SERAMİKLERİ
Orta Anadolu Demir Çağı kronolojik dizininde kabaca MÖ 7-4 yüzyıl aralığı Geç Demir Çağ olarak
isimlendirilmektedir49. Gövezli Tepesi Demir Çağ
seramikleri içerisinde bu dönem özelliği taşıyan toplam 73 parça seramik bulunmaktadır. Çoğunluğu astarlı ve perdahlı olan seramikler çark yapımıdır. Kaba mallar (katkı boyutu 2-3mm) az olmakla birlikte ince (0.5 mm) ve orta mallar (1-2 mm) ağırlıktadır. Hamur renkleri devetüyü bejden (10YR 8/4) açık kırmızıya ( 2.5YR 7/8) çeşitlilik göstermektedir. Kırmızı boya bezemenin hakim olduğu bu dönem seramiklerinde, özellikle GDÇ için karakteristik olduğunu bildiğimiz “Red Banded Wares/ Kırmızı Bandlı Kaplar” yoğunluktadır50. Bunların yanı
sıra iki (Lev. 9/f; Lev. 13/h: Lev. 14/c; Lev. 16/c-ı) ve çok renkli boyanmış seramikler de bulunmaktadır (Lev. 9/ı; Lev. 16/i-j).
Bu dönemde karşılaşılan açık form gruplarından ilkini sığ çanak veya tabak olarak tanımlanan kaplar oluşturmaktadır (Lev. 9). Höyükte, özellikle GDÇ dönemi ile artış gösterdiği anlaşılan bu kaplarda, 3 farklı ağız işlenişiyle karşılaşılmaktadır. Bunlar basit ağız kenarlı (Lev. 9/a-f), dışa çekik ağız kenarlı (Lev. 9/g-ı) ve içe çekik ağız kenarlı (Lev. 9/i) tabaklardır. Basit ağız kenarlı tabaklar yayvan (Lev. 9/a-b) veya yarı küresel gövdeli (Lev. 9/c-f) olup ağız çapları 16 ile 20 cm arasında değişmektedir. Parlak kırmızı boya bezemenin ağırlıkta olduğu bu tip tabaklarda, kırmızı ve siyahın bir arada kullanıldığı iki renkli boyama da
görülmektedir (Lev. 9/f). Sams51, Anadolu’da iki renkli
(bichrome) boyama geleneğinin MÖ 7. yüzyıl sonu
6. yüzyıl başlarına özgü olduğunu düşünmektedir52.
GDÇ’nin erken evresiyle birlikte kendini göstermeye başlayan bu bezeme stilinin, çömlekçi ustası tarafından dönemin sonlarına değin üretildiği anlaşılmaktadır. Bu tabakların tek renk, kırmızı bant motifle dekore edilmiş benzer örnekleri Gordion Geç Akamenid evre (MÖ 4.
yüzyıl)53, Kaman Kalehöyük IIa3-5 tabakası (MÖ
580-330)54, Akalan55 ve Oymaağaç’ta56 görülebilmektedir.
Bununla birlikte iki renkli ince paralel çizgilerle süslenmiş Lev. 9/f’nin, hem form hemde boya bezeme üslubu açısından çok sayıda benzerine Alacahöyük57,
49 Genz, Geç Demir Çağı’n başlangıcı olarak MÖ 8.yüzyıl sonu 7.
yüzyıl başları önermektedir. Genz 2011: 349.
50 Kealhofer/Grave 2011: 421. 51 Sams 1978: 228.
52 Bu konudaki diğer görüşler için bkz: Ergürer 2016b: 132. 53 Toteva 2007: Pl. 2/15.
54 Matsumura 2005: Taf. 192/ KL87-3291, Taf. 200/KL87-3326. 55 Cummer 1976: 32, Abb.1/8.
56 Yılmaz 2015: Lev. 15/1. 57 Koşay/Akok 1966: Lev. 75.
Kerkenes58, Boğazköy Büyükkale I (MÖ 7-5. yüzyıl)59,
Kaman Kalehöyük (IIa3-5 MÖ 580-330)60, Kınık Höyük
(tabaka III MÖ 6-4. yüzyıl)61 ve Seyitömer GDÇ erken
evre (MÖ 7-6. yüzyıl)62 seramiklerinde rastlanmaktadır.
Basit ağızlı çanaklar içerisinde bir adet gri seramikte bulunmaktadır (Lev. 9/e). Redüksiyonlu ortamda fırınlanmış bu örneğimiz, ince mal özelliği sergilemektedir. Yüzeyi astarlı ve perdahlıdır. Matsumura bu tür malların Kaman Kalehöyük’te IIa6-IIc1 tabakası (MÖ 600-580) yani ODÇ sonu GDÇ başlarıyla artış
gösterdiğini düşünmektedir63. Nitekim Niğde Kınık
Höyük’te aynı form ve mal özelliği gösteren seramiklerin yine ODÇ sonu-GDÇ başlarına verilen tabaka IV’te (MÖ 8-6. yüzyıl) ele geçmesi Matsumura’nın görüşünü destekler niteliktedir64. Benzer formlu gri seramikler
başta Gordion YHSS 5 (MÖ 700-550)65 olmak üzere,
Boğazköy Büyükkale I (MÖ 7-5. yüzyıl)66, Alişar V
(MÖ I. Binin ikinci yarısı)67, Kuşaklı evre VI-VII
(600-500)68, Pazarlı69, Tavium70, Seyitömer (MÖ 7-6. yüzyıl)71,
Topaklı72, Oymaağaç (MÖ 600/550-330)73, Kaman
Kalehöyük IIa6-IIc1 (MÖ 600- 580) ve IIa3-5 (MÖ 580-330)74 tabakalarından bilinmektedir.
Sığ çanak veya tabakların dışa çekik ağız kenarlı örnekleri ise 3 örnekle temsil edilmektedir. Bunlardan Lev. 9/g, dışa hafif çapraz çekik ağızlı, ağız iç ve dış kısmına uygulanan kırmızı band motif ile dikkati çekerken, Lev. 9/h-ı örneğinde ağız dışa düz çekiktir. Özellikle bunlar içerisinde Lev. 9/ı, ağız tablası üzerindeki özenli işçiliği ile göze çarpmaktadır. Ağız üzerinde bir delik benzeri boşluk bulunan tabak, çok renkli (polichrome) boyanmıştır. Bezeme açık renkli bir zemin üzerine 10YR 2/1 siyah ve 2.5YR 4/6 kırmızı renk kullanılarak oluşturulmuştur. GDÇ için karakteristik olan bu tip boyalı
58 Summers/Karol/Summers 1995: 48, Fig. 4/5. 59 Bossert 2000: Taf. 74/857.
60 Matsumura 2005: Taf. 201/KL87-3257, KL87-3301. 61 Ergürer 2016a: Lev. 26/224.
62 Çakalgöz 2011: Lev. 9/2, 6, 7. 63 Matsmura 2005: 224. 64 Ergürer 2016a: Lev. 1/12.
65 Henrickson 1993:133 Fig. 14, 135 Fig. 16/8-9.
66 Bossert 2000: Taf. 69/777, Taf. 71/810-814, Taf. 73/837, 840. 67 Von der Osten 1937b: Fig. 57/6-7.
68 Powroznik 2010: Taf. 16/20, 23, 25, Taf. 17/14, Taf. 20/15-21. 69 Koşay 1941: Lev. XV/6230.
70 Gerber 2005: Fig. 10. 71 Çakalgöz 2011: Foto 34/b. 72 Polacco 1974: Res. 20. 73 Yılmaz 2015: Levha 4/6.
74 Matsumura 2005: Taf. 151/KL87-3131, KL88-1454, Taf. 152/
KL87-3170, KL87-3262, KL88-1276, Taf. 159/KL87-3205 (IIa6-IIcI), Taf. 201/KL86-1271 (IIa3-5).
tabaklara Alaca Höyük75, Eskiyapar76 ve Tavium’da77
rastlamak mümkündür. Ayrıca Boğazköy Büyükkale I’de78 ağız üzerinde delik benzeri açıklık bulunan ve
olasılıkla tutamak işlevi sağlayan, örneğimizle benzer tabaklar da bulunmaktadır.
Yine bir başka gri mal özelliği gösteren sığ çanak/ tabak formu ise içe çekik basit ağız kenarlı ve yuvarlak keskin gövdelidir (Lev. 9/i). Düzgünleştirilmiş yüzeyli ve yer yer sert açkı perdahlı bu örnek, memecik biçimli bir tutamağa sahiptir. Bu tabağın birebir paraleli ise Seyitömer’in MÖ 7-5. yüzyıla ait GDÇ seramikleri içerisinde görülebilmektedir79.
Gövezli Tepesi’nde GDÇ’ye ait açık formların bir diğer grubunu çanaklar oluşturmaktadır. Çanakların ağız işlenişlerindeki farklılıklara göre 6 tipi bulunmaktadır. Bunlar, basit dik ağız kenarlı (Lev. 10/a-b), kalınlaştırılmış ağızlı (Lev. 10/c-f), dışa çekik ağızlı (Lev. 10/g-h; Lev. 11/a-c), “S” profilli (Lev. 11/d-g), içe çekik ağızlı (Lev. 11/h-k) ve omurgalı biçimlerdir (Lev. 12/a-c). Dik basit ağız kenarlı çanaklar ile (Lev. 10/a-b) içe yuvarlatılarak kalınlaştırılmış ağız kenarlılar (Lev. 10/c-d) aynı hamur rengi ve boya bezeme stiline sahiptir. Astarlı ve perdahlı olan bu çanak tipleri, özellikle Gordion Geç Akamenid
evre (MÖ 4. yüzyıl)80 ve Kaman Kalehöyük IIa3-5
tabakasında görülmektedir81.
GDÇ özelliği yansıtan “S” profilli çanaklar, düzgünleştirilmiş yüzeyli olup yuvarlatılmış basit ağızlı (Lev. 11/d) ve inceltilmiş ağızlı (Lev. 11/e) olmak üzere iki farklı biçimde yapılmıştır. Bu tip çanaklar özellikle Kuşaklı evre VI-VII’ de (MÖ 600-500) oldukça yaygındır82. Diğer yandan “S” profilli çanaklar arasında
“Akhaimenid Kâseler” olarak adlandırılan, dışa çapraz çekik ağızlı seramikler de yer almaktadır (Lev. 11/f-g). Ağız içi ve dış kısmının kırmızı band motifle süslendiği bu çanaklar, Akhaimenid etkili yerel üretimler olup
benzer örneklerini Gordion Geç Akhaimenid evre83,
Seyitömer III. tabaka84, Alişar V85, Pazarlı86, Oluz Höyük
75 Koşay/Akok 1966: 41.
76 Bayburtluoğlu 1979: 179, Res. 25. 77 Gerber 2005: Fig. 9 (üst sağ köşe). 78 Bossert 2000:Lev. 84/1023, Lev. 85/1025. 79 Çakalgöz 2011: Lev. 18/1, 4.
80 Toteva 2007: Pl. 15/141, 143, 144. 81 Matsumura 2005: Taf. 192/KL87-3164.
82 Powroznik 2010: Taf. 27/42, 45, Taf. 27/24, 26, Taf. 28/15 . 83 Toteva 2007: Pl. 10/93, 94.
84 Çoşkun 2011: Fig.II/13, 15; Çoşkun 2015: Fig. 55. 85 Von der Osten 1937b: Fig. 59/4.
86 Koşay 1941: Lev. XIV.
2B mimari tabaka87, Ovaören88 ve Oymaağaç89 GDÇ
tabakalarında görmek mümkündür.
Bu dönemin formları içerisinde yer alan içe çekik ağız kenarlı çanaklar (Lev. 11/h-k) ince nitelikli olup, Lev. 11/h örneği redüksiyonlu ortamda fırınlanmış gri mal özelliği sergilemektedir. Yüzeyi 10YR 2/1 renkte siyah astarlı ve parlak perdahlı bu çanak küresel gövdelidir. Özellikle GDÇ başlarında Kaman Kalehöyük IIa6-IIc1 tabakasında90 karşılaşılan bu tür benzer mal ve form
özelliği taşıyan çanaklara, Boğazköy Büyükkale Ib-Ia91
ve Hüseyinli92 gibi yerleşmelerde rastlanmaktadır. Öte
yandan oksidasyon ortamda fırınlanmış Lev. 11/ı-k’ daki örnekler ise Kızılırmak’ın batısında Gordion’dan, doğusunda Boğazköy Kuzeybatı Yamaç, Kuşaklı, Kerkenes, Alaca Höyük, Pazarlı, Ladik/ Köyiçi Tepesi, Asarağaç Kalesi ve Oymaağaç gibi çok sayıda yerleşimin
GDÇ seramiklerinden bilinmektedir93.
Höyükte GDÇ dönem özelliği gösteren omurgalı çanaklar sayıca azdır. Üç farklı ağız işlenişine sahip çanaklardan Lev. 12/ a, dik, yuvarlatılarak kalınlaştırışmış ağızlı, Lev. 12/b dışa açılan düz basit ağızlı, Lev. 12/c ise dışa ve içe düz çekilerek kalınlaştırılmış ağız kenarlıdır. Söz konusu omurgalı çanakların benzer örnekleri Gordion Geç Akamenid evre94, Boğazköy Büyükkale I95, Çadır
Höyük96, Kaman Kalehöyük (IIa3-5)97 ve Elbistan
Karahöyük’te98 görülmektedir.
Höyükten ele geçen açık formlu seramikler arasında biri “İonya” (Lev. 16/c) diğeri ise “Bandlı Kâse” (Lev. 16/d) olarak tanınan ithal kaplarda yer almaktadır. İlk kez Rhodos ve Samos’ta üretildikleri düşünülen99
İonya Kâseleri Ege, Akdeniz ve Karadeniz kıyılarındaki Grek koloni kentlerinde MÖ 7. yüzyıl ortalarıyla 6.
yüzyıl sonlarında yaygın olarak görülmektedir100.
Kilikya Bölgesi’nde Kelenderis101, Meydancık
87 Dönmez/Dönmez 2009: Çiz. 2-3; Dönmez 2013a: Resim 34 a-b,
Resim 35 a-c, Resim 36 1-b.
88 Şenyurt/Akçay/Kamış 2014: 74, Çiz. 2/13-14 . 89 Yılmaz 2015: Lev. 33/2.
90 Matsumura 2005: Taf. 151/KL89-M271. 91 Bossert 2000: Taf. 74/853.
92 Summers 1994: 251, Fig. 23.2/10.
93 Söz konusu yerleşimlerdeki benzer örnekleri katalogda
bulabilirsiniz. Burada tekrara düşmemek için yenilenmemiştir.
94 Toteva 2007: Pl. 1/3. 95 Bossert 2000:Taf. 83/997. 96 Genz 2001: Fig. 4/3.
97 Matsumura 2005: Taf. 151/KL89-M620; Taf. 202/KL87-3505,
KL87-3854, KL87-3590.
98 Özgüç/Özgüç 1949: Lev. XXXIII/5. 99 Karydi 1982: 13.
100 Furtwänger/Kienast 1989: 81.
Kale102, Yumuktepe103 ve Tarsusu Gözlükule gibi çok
sayıda yerleşimde görülebilen İonya Kaseleri’nin104,
Hanfmann Rodos üretimi olduklarını düşünmektedir105.
Öte yandan Doğu Grek üretimi oldukları varsayılan
“Bantlı Kâseler”106 ise MÖ 6. yüzyılda başta Kelenderis
ve Yumuktepe107 gibi Kilikya yerleşimlerinin yanı
sıra Kıbrıs108 ve Sukas’da109 da görülebilmektedir.
Ancak Kelenderis’te bu tip kapların yerel üretildiği sanılmaktadır110. Örneğimizin arındırılmış kil yapısı
ve kalitesi Kelenderis üretimi olmadığı Grek ithali olduğunu ortaya koymaktadır. Çünkü Kelenderis üretimi bantlı kâseleri, orta incelikte olup, genelde içerisindeki kireç katkısı fırınlama esnasında yüzeyde çukurluklar oluşturmaktadır. Höyükten ele geçen her iki örnek, GDÇ başlarında Grek Dünyası ile başlayan ticari ilişkilerin varlığını göstermesi açısından son derece önemlidir. Gövezli Tepesi kapalı formları ise çömlek (Lev. 12/d-ı; Lev. 13), krater (Lev. 14-15) ve pitos (Lev. 16/a-b) türü kaplardan oluşmaktadır. Bunlardan Lev. 12/d’deki çömlek formu koyu kırmızı astarlı ve perdahlı olup, dışa açık, basit inceltilmiş ağız kenarlıdır. Von der Osten’in “Çan Biçimli Ağız Kenarlı” olarak isimlendirdiği bu tip çömlekler sadece Alişar’ın MÖ I. Binin ikinci yarısına tarihlendirilen
V. tabakasından bilinmektedir111. Von der Osten,
ağızdan gövdeye bağlanan iki dikey kulpa sahip Alişar örneklerinin, Grek Amforaları etkisinde üretildiklerini düşünmektedir112. Lev. 12/d’nin gerek hamur gerekse form
açısından Alişar örnekleri ile olan yakın benzerliği Alişar ithali olma olasılığını güçlendirmektedir.
Çömleklerin dışa çekik (Lev. 12/e-ı) veya kıvrık ağız kenarlı (Lev. 13/a-c) biçimleri en çok ele geçenlerdir. Diğer yandan dışa yatay çekilerek kalınlaştırılmış ağız kenarlılar (Lev. 13/d-e) yanında makara kulplu (Lev. 13/h-ı) ve omuzlu çömlekler de mevcuttur (Lev. 13/i). Makara kulplu çömleklerin birinde iki renkli boya benzeme dikkati çekmektedir (Lev. 13/h). Tümü gerek form gerekse mal ve boya bezeme özellikleri açısından GDÇ karakteri yansıtmakta olup çok sayıda benzeri Alişar V, Maşat Höyük II. yapı katı (MÖ 600-450), Alaca Höyük, İkiztepe, Boğazköy Büyükkale I ve Kuşaklı gibi yerleşmelerde görülmektedir113.
102 Arslan 2010: Lev. 51/352, 353, 356. 103 Özaydın 1999: Lev. XII-XIII. 104 Hanfmann 1963: Fig. 96. 105 Hanfmann 1956:167-168.
106 Bu kapların kökeni MÖ 7. yüzyıl Kuşlu Kaseleri’ne
dayandırıl-maktadır (Ploug 1973: 40; Coldstream 1981: 19).
107 Arslan 2010: Lev. 63/470 (Kelenderis); Lev. 62/463 (Yumuktepe) 108 Gjerstad 1977: Pl. 12/1-8.
109 Ploug 1973: Pl. 7/133-137. 110 Arslan 2010: 61.
111 Von der Osten 1937b: 51, Fig. 47/d1155, Fig. 48/e 876. 112 Von der Osten 1937b: 36.
113 Her bir çömleğin benzeri için katalogdaki karşılaştırma kısmına bkz.
Bu döneme ait kraterler, kapak yuvasız (Lev. 14/a-h) ve kapak yuvalı (Lev. 15/a-e) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kapak yuvasız kraterlerde 3 farklı ağız işlenişi göze çarpmaktadır. Bunlar, dışa çekik ağızlılar (Lev. 14/a-b), kalınlaştırılmış ağızlı (Lev. 1/c-g) ve kıvrık ağız kenarlılardır (Lev. 14/h). Dışa çekik ağız kenarlı kraterler (Lev. 14a-b) düzgünleştirilmiş yüzeyli olup benzer örnekleri Maşat I. yapı katı (MÖ
450-330)114, Boğazköy Büyükkale Ib (MÖ 650-600)115,
Kuşaklı evre VI-VII (MÖ 600-500)116, Alaca Höyük117 ve
Kaman Kalehöyük IIa3-5 (MÖ 580-330)118 tabakasında
görülebilmektedir. Kapak yuvasız kraterlerin dışa yuvarlatılarak kalınlaştırılmış ağız biçimine sahip tipleri (Lev. 14/c-g) ağırlıklı olarak astarlı ve perdahlı olup sadece birinde yüzey yalın bırakılmıştır (Lev. 14/g). Lev. 14/c ve d’deki kraterlerin boyun kısmında kırmızı renkte (10R 4/4) boyanmış birbirine paralel uzanan iki sıra paralel şerit motif yer almaktadır. Düzenli bir hat oluşturmayan bu şerit motifler elle boyanmış olmalıdır. Bu tip kraterlerin birinde ise (Lev. 14/e) iki renkli boya bezeme uygulaması ile de karşılaşılmaktadır. Orta Anadolu GDÇ seramiklerinde yaygın olarak karşılaşılan bu boya bezeme stili ve krater formlarının paralelleri Alişar V119, Çadır Höyük120, Kuşaklı evre
VI-VII121 ve Kerkenes’ten122 bilinmektedir. Kıvrık ağız
kenarlı kraterlerin ise (Lev. 14/h) gerek form gerekse hamur özellikleri bakımından benzerlerine yine Alişar
V123, Alaca Höyük124 ve Niğde Kınık Höyük’te (tabaka
III)125 rastlamak mümkündür.
Dönemin kapak yuvalı kraterlerine bakıldığında (Lev. 15/a-e), tümünün orta nitelikte, düzgünleştirilmiş (smoothed) yüzeyli ve yer yer perdahlı olduğu görülmektedir. Ağız dışa yuvarlatılarak çift kalınlaştırılmıştır. Sadece bir örnekte ağızın dış kısmında iki sıra yiv bulunmaktadır (Lev. 15/e). Ağız çapları 33 ile 54 cm arasında değişen bu kraterlerin
benzerleri Gordion YHSS 5126 ve Geç Akamenid evre127,
Alişar V128, Maşat Höyük II. yapı katı (MÖ 600-450)129,
Kuşaklı130 ve Boğazköy Büyükkale Ic (MÖ 7. yüzyıl
114 Özgüç 1982: Şek.-Fig. J/25, Fig. M/14. 115 Bossert 2000: Taf. 55/598.
116 Powroznik 2010: Taf. 42/18. 117 Koşay/Akok 1966: Lev. 76.
118 Matsumura 2005: Taf. 210/KL87-3385.
119 Von der Osten 1937b: Fig. 66/11, Fig. 67/1 , Fig. 67/7. 120 Ross 2010: Fig. 14/a.
121 Powroznik 2010: Taf. 56/17.
122 Summers/Karol/Summers 1995: 50, Fig. 6/6. 123 Von der Osten 1937b: Fig. 67/2.
124 Koşay/Akok 1966: Lev. 76 (Sağ en baştaki). 125 Ergürer 2016a: Lev. 52/498.
126 Henrickson 1994: Fig. 10.8/h. 127 Toteva 2007: Pl. 7/66
128 Von der Osten 1937b: Fig. 67/1. 129 Özgüç 1982: Fig. J/7.
ortaları)131 evresinde görülmektedir.
Bu döneme ait olduğunu düşündüğümüz kapalı formlar içerisinde pitos türü kaplar sadece iki parçadan ibarettir (Lev. 16/a-b). Depolama amaçlı kullanılan bu kaplar içe yatık gövdeli olup dışa yuvarlatılarak kalınlaştırılmış ağız kenarlıdır. Benzer
örnekleri Kuşaklı evre VI-VII seramikleri132 ve Kaman
Kalehöyük IIa3-5133 tabakasından bilinmektedir.
Gövezli Tepesi Höyük’te GDÇ’yi tanımlayıcı boya bezemeli parçalar az sayıda da olsa ele geçmiştir (Lev. 16/e-i). Ağırlıklı olarak kapların gövde kısmına ait bu seramiklerde iki (Lev. 16/e-ı) ve beyaz panel üzerine çok renkli boya bezeme dikkati çekmektedir (Lev. 16/i-j). İki renkli boyamada kırmızı ve siyah renk hakimken (Lev. 16/f-ı), koyu kahve ve sarımsı kahvenin kullanıldığı da görülmektedir (Lev. 16/e). Çok renkli seramiklerde ise kırmızı, siyah ve gri sevilen renkler arasındadır (Lev. 16/i-j). Bossert’in “Etikettenartigem Dekor (Etiket Biçimli
Dekor)”134olarak tanımladığı beyaz panel üzerine
çok renkli boyama tekniği, GDÇ’de Orta Anadolu ve Kuzey Orta Anadolu’yu içine alan geniş bir
coğrafyada izlenebilmektedir135. Söz konusu bezeme
tekniğinin dağılımına bakıldığında GDÇ’nin erken evresiyle (MÖ 7. yüzyıl sonu-6. yüzyıl başı) ortaya çıktığı ancak asıl yoğun üretiminin geç evrede (MÖ 6-4.yüzyıl) gerçekleştiği anlaşılmaktadır.
Sonuç olarak, Gövezli Tepesi Demir Çağı seramiklerinin tanıtımı ve kronolojik çerçevesinin anlaşılmasına yönelik yapılan bu çalışmada, höyükte güçlü bir Demir Çağı yerleşiminin var olduğu anlaşılmaktadır. Demir Çağı’n her bir evresine ait seramikler bulunmasına karşın özellikle ODÇ ve GDÇ seramiklerindeki fazlalık bu dönemlerde höyükteki iskânın daha yoğun olduğunu ortaya koymaktadır. Erken Demir Çağı seramikleri içerisinde el yapımı olanlar tamamen Kızılırmak yayı içerisinde kalan Boğazköy Büyükkaya EDÇ erken ve geç evre seramikleri ile çark yapımı olanlar ise güneyde Kaman Kalehöyük ve Porsuk’un EDÇ tabakalarıyla bağlantılı olup yaklaşık olarak MÖ 12-9. yüzyıl aralığına tarihlendirilmektedir.
Orta Anadolu genelinde ODÇ ile başlayan seramik kültüründeki değişim Gövezli Tepe’de de
131 Bossert 2000: Taf. 21/195. 132 Pawroznik 2010: Taf. 29/7.
133 Matsumura 2005: Taf. 204/KL87-3033. 134 Bossert 2000: 31.
135 Bu boyama stilinin görüldüğü yerler için kataloğa Lev. 16/i’ye
bkz.
izlenebilmektedir. Tamamı çark yapımı, devetüyü üzerine koyu kahve veya siyah renkte boya bezeme stilinin hakim olduğu bu dönemde, Alişar IV etkili seramiklerin yoğun olduğu anlaşılmaktadır. Yapılan karşılaştırmalardan elde edilen veriler bu dönem seramiklerinin MÖ 9-8 yüzyıl aralığına verilmesini mümkün kılmaktadır.
GDÇ ile birlikte seramik kültüründeki değişim kendini boya bezeme stilinde göstermiş, ODÇ’nin mat renkleri yerini parlak kırmızı ve siyaha bırakmıştır. Özellikle iki ve beyaz panel üzerine çok renkli boya bezeli seramikler bu dönemle artış göstermiştir. Kızılırmak yayı içinden Orta Anadolu’nun geneline yayılan bu bezeme üslubu tamamen GDÇ’ye özgü olup MÖ 7-4. yüzyıl aralığında tarihlendirilmektedir. Bununla birlikte höyükten ele geçen iki ithal kâse ise bu dönemde yerleşimin Grek dünyası ile ticari ilişkiler kurduğunun somut verileri olarak görülmelidir.
ADIBELLİ, I. A. 2016
“2014 Kırşehir Kale Höyük Kazısı”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı-3. Ankara: 45-56.
AKÇAY, A. 2011
Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında Tabal Ülkesi (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
ARSLAN, N. 2010.
Kilikya Demir Çağı Seramiği. İthal Boyalı Seramikler ve İlişkileri. İstanbul.
BAHAR, H. 1999.
Demir Çağında Konya ve Çevresi. Konya. BAHAR, H. / KOÇAK, Ö. 2004
Eskiçağ Konya Araştırmaları 2. Neolitik Çağ’dan Roma Dönemi Sonuna Kadar. Konya.
BAYBURTLUOĞLU, İ. 1979.
“Eskiyapar Phryg Çağı”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt 1. Ankara: 293-303.
BİLGİ, Ö. 1999.
“İkiztepe in the Late Iron Age”, Anatolian Studies 49: 27-54. BOSSERT, E. M. 2000.
Die Keramik Phrygischer Zeit von Boğazköy, Funde aus den Grabungskampagnen 1906, 1907, 1911, 1912, 1931-1939 und 1952- 1960. Berlin.
COLDSTREAM, J. N. 1981.
“The Geometric and Plain Archaic Import”, Excavations at Kition IV: The Non-Cypriote Pottery (Ed. V. Karageorghis). Nicosia: 17-22.
CUMMER, W. W. 1976
“Iron Age Pottery from Akalan”, Istanbuler Mitteilungen 26: 31-39.
ÇAKALGÖZ, S. 2011.
Seyitömer Höyüğü Kazıları Işığında Eskişehir, Afyon, Kütahya Çevresinde Bulunan Frig Keramiği (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
ÇINAROĞLU, A. / ÇELİK, D. 2014
“2013 Yılı Alaca Höyük Kazı Çalışmaları”, 36. Kazı
Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 175-190. COŞKUN, G. 2011.
“Achaemenid Bowls from Seyitömer Höyük”, OLBA XIX: 57-80.
COŞKUN, G. 2015.
“Akhaemenid Dönem Yerleşimi (III. Tabaka)”, Seyitömer Höyük I (Ed. N.Bilgen). İstanbul: 35-60.
DİNARLI, G. 2013.
Oluz Höyük Demir Çağı Bitkisel Bezemeli Çanak Çömleği (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
DÖNMEZ, Ş. 2002.
“Samsun Asarağaç Kalesi”, Anadolu Araştırmaları XVI: 133-144.
DÖNMEZ, Ş. 2005a.
“Orta Karadeniz Bölgesi’nde Önemli Bir Demir Çağı Yerleşmesi: Lâdik-Köyiçi Tepesi/Ikizari”, Anadolu Araştırmaları 18-1: 65-109.
DÖNMEZ, Ş. 2005b
“Amasya Province in the Iron Age”, Anatolian Iron Ages 5. Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-10 August 2001 (Eds. A. Çilingiroğlu / G. Darbyshire). Ankara: 65-74.
DÖNMEZ Ş. / DÖNMEZ, E. N. 2009.
“Amasya-Oluz Höyük Kazısı 2007 Dönemi Çalışmaları: İlk Sonuçları” Belleten LXXIII: 395-421.
DÖNMEZ, Ş. 2010.
“Oluz Höyük Kazısı Üçüncü Dönem (2009) Çalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuçlar” Colloquium Anatolicum/ Anadolu Sohbetleri IX, İstanbul, 275-306.
DÖNMEZ, Ş. 2013a.
“Oluz Höyük: Kuzey-Orta Anadolu’nun Krâli Pers Merkezi”, Güneş Karadeniz’den Doğar/Lux ex Ponto Euxino, Sümer Atasoy’a Armağan Yazılar/Studies Presented in Honour of Sümer Atasoy (Ed. Ş. Dönmez). Ankara: 103-140.
DÖNMEZ, Ş. 2013b.
Arkeolojik Bulgular”, TÜBA-AR 16: 21-56. DÖNMEZ, Ş. 2015.
“Oluz Höyük Kazıları Işığında Kuzey-Orta Anadolu (Pontika Kappadokia) Akhaimenid Varlığına Güncel Bir Bakış”, TÜBA-AR 18: 71-107.
DUPRÉ, S. 1983.
Porsuk I. La Ceramique de L’Age Dur Bronze et de L’Age du Fer. Paris.
DURBİN, G. E.S. 1971.
“Iron Age Pottery from the Provinces of Tokat and Sivas”, Anatolian Studies 21: 99-124.
EMRE, K. 1973.
“Sultanhanı Höyüğünde 1971-1972 Yıllarında Yapılan Kazılar”, Anadolu XV: 87-118.
ERGÜRER, H. 2016a.
Niğde Kınık Höyük Demir Çağı Seramikleri (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum.
ERGÜRER, H. 2016b.
“Kınık Höyük Demir Çağ Boyalılarında Bezeme Geleneği”, OLBA XXIV: 67-170.
FISCHER, F. 1963.
Die Hethitische Keramik Von Boğazköy. Berlin. FURTWÄNGER A. E. / KİENAST, E. 1989 Der Nordbau im Heraion von Samos. Samos III. GENZ, H. 2001.
“Iron Age Pottery from Çadır-Höyük”, Anatolica XXVII: 159-170.
GENZ, H. 2003.
“The Early Iron Age in Central Anatolia”, Identifying Changes: The Transition from Bronze Age to Iron Ages in Anatolia an its Neighbouring Regions, Proceedings of the International Workshop (Eds. B.Fischer/H. Genz /E. Jean/K. Köroğlu). İstanbul: 179-192.
GENZ, H. 2004.
Büyükkaya I. Die Keramik der Eisenzeit, Funde Aus den
Grabungs Kampagnen 1993 bis 1998. Mainz. GENZ, H. 2006.
“Die Eisenzeitliche Besiedlung im Bereich Der Grabungen am Mittleren Büyükkale-Nordwesthang 1998-2000”, Ergebnisse der Grabungen an den Ostteichen und am mittleren Büyükkale- Nordwesthang in den Jahren 1996-2000, Boğazköy-Berichte 8. Mainz am Rhein: 98-158.
GENZ, H. 2011.
“The Iron Age in Central Anatolia”, The Black Sea, Greece, Anatolia and Europe in The First Millennium BC, Colloquia Antiqua 1 (Ed. G. Tsetskhladze): 331-368 GERBER, C. 2005.
“Tavium in the First Millennium BC: First Survey Result”, Anatolian Iron Ages 5. Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Colloguium Held at Van, 6-10 August 2001 (Eds. A. Çilingiroğlu / G. Darbyshire). Ankara: 85-90.
GJERSTAD, E. 1977
“Pottery from Various Parts of Cyprus”, Greek Geometric And Archaic Pottery Found in Cyprus (Ed. E. Gjerstad): 23-59.
GÜNERİ, S. 1989.
“Orta Anadolu Höyükleri, Karaman-Ereğli
Araştırmaları”, Türk Arkeoloji Dergisi XXVIII: 97-144. HANFMANN, G. M. A. 1956
“On Some Eastern Greek Vases Found at Tarsus”, The Aegean and the Near East Studies Presented to Hetty Goldmann: 167-168.
HANFMANN, G. M. A. 1963.
“The Iron Age Pottery of Tarsus”, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, Volume III Text-Plates, The Iron Age (Ed. H. Goldman). Princeton.
HASPELS, C. H. E. 1951.
Phrygıe Exploration Archeologique La Cite de Midas Ceramique et Trouvailles Diverses, Institut Français D’archeologie De Stamboul Paris.
HENRICKSON, R. C. 1993
in The Late Second and First Millenia B.C.”, Social and Cultural Contexts of New Ceramic Technologies, Ceramics and Civilization VI., American Ceramic Society (Ed. W.D. Kingery). Ohio: 89-176.
HENRICKSON, R. C. 1994
“Continuity and Discontinuity in the Ceramic Tradition of Gordion During the Iron Age”, Anatolian Iron Age 3, the Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990 (Eds. A. Çilingiroğlu / D. H. French). Ankara: 95-129.
HULTHÉN, B. 1974.
On Documentation of Pottery. Lund.
KAPLAN, M. / ARIKAN, P. /KALAYCI, Y. / ŞENYURT, S. Y. / AKÇAY, A. / KAMIŞ, Y. 2014
“Inorganic Paint Pigment Analysis in Ovaören Ceramics by Micro XRF Spectrometry”, International Interdiscilinary Journal of Secientific Research 1/1: 158-164.
KARYDİ, E.W. 1982
Ostgriechische Keramik. Alt-Ägina II. KEALHOFER, L. / GRAVE, P. 2011.
“The Iron Age on the Central Anatolian Plateau”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, 10.000-323 B.C.E. , (Eds. R. Sharon / McMahon Steadman-Gregory). Oxford: 415-442.
KOHLER, E. L. 1995
The Lesser Phrygian Tumuli Part 1. The Inhumation, The Gordion Excavations (1950-1973) Final Reports. Volume II (Ed. G.K. Sams). Pennsylvania.
KOŞAY, H. Z. 1941.
Türk Tarik Kurumu Tarafından Yapılan Pazarlı Hafriyat Raporu/Les Fouilles de Pazarlı, Entreprises par la Societe D’historie Turque. Ankara.
KOŞAY, H. Z. / AKOK, M. 1966.
Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı 1940-1948’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor/Ausgrabungen von Alaca Höyük Vorbericht Über Die Forchungen und Entdeckungen von 1940-1948. Ankara.
MANUELLİ, F. 2013.
“Pottery as an Indicator of Changing Interregional
Relations in the Upper Euphrates Valley, the Case of the Late Bronze-Iron Age Assemblages from Arslantepe/ Malatya”, ANES 42. Across The Border: Late Bronze-Iron Age Relations Between Syria and Anatolia, Proceedings of a Symposium held at the Research Center of Anatolian Studies, Koç Universty, İstanbul May 31-June 1, 2010 (Ed. K. Aslıhan Yener),. Leuven-Paris-Walpole: 373-391.
MATSUMURA, K. 2005.
Die Eisenzeitliche Keramik in Zentralanatolien aufgrund der Keramik in Kaman-Kalehöyük, (Freie Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi). Berlin.
MAZZONİ, S. / D’AGOSTİNO, A. / ORSİ, V. 2010 “Survey of the Archaeological Landscape of Uşaklı/ Kuşaklı Höyük (Yozgat)”, Anatolica XXXVI: 111-163. MELLAART, J. 1955.
“Iron Age Pottery from Southern Anatolia”, Belleten XIX/74: 115-130.
METİN, M. / AKALIN, M. 1999.
“Ankara Ulus Kazısı Frig Seramiği”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1998 Yıllığı. Ankara: 141-161. MÜLLER-KARPE, A. 1988.
Hethitische Töpferei Der Oberstadt von Hattuşa, Ein Beitrag zur Kenntnis spät-großreicbszeitlicber Keramik und Töpferbetriebe unter Zugrundelegung der Grabungsergebnisse von 1978-82 in Boğazköy, Marburger Studien zur Vor-Und Frühgeschichte. Band 10.
OMURA, M. 2008.
“Archaeological Surveys at Yassıhöyük”, Anatolian Archaeological Studies XVII: 97-169.
OMURA, M. 2011.
“2009 Yılı Yassıhöyük Kazıları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı-4. Ankara: 360-368.
OMURA, M. 2016.
“Yassıhöyük Kazıları 2014”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı-3. Ankara: 303-304.
ÖKSE, A. T. 1988.
dem Schwerpunkt Karakaya-Stauseegebiet am Euphrat. Berlin.
ÖKSE, A. T. 1999.
Önasya Arkeolojisi Seramik Terimleri. İstanbul. ÖKSE, A. T. 2012.
Önasya Arkeolojisinde Çanak Çömlek-Teknik Özellikler, Biçimler-Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca Terimler. İstanbul.
ÖZAYDIN, T. 1999.
Yumuktepe Demir Çağı Çanak-Çömleği (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
ÖZGÜÇ, T. 1953.
“Kültepe (Karahöyük) Hafriyatı 1950”, Belleten XVII / 65-68: 251-267.
ÖZGÜÇ, T. 1971.
Demir Devrinde Kültepe ve Civarı/Kültepe and Its Vicinity in the Iron Age. Ankara.
ÖZGÜÇ, T. 1982.
Maşat Höyük II. Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi/A Hittite Center Northeast of Boğazköy. Ankara.
ÖZGÜÇ, T. / ÖZGÜÇ, N. 1949
Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Karahöyük Hafriyatı Raporu 1947. Ankara.
PLOUG, G. 1973.
The Aegean, Corinthian and Eastern Greec Pottery and Terracottas. Sukas II.
POLACCO, L. 1974.
“Topaklı-1972 Field Expedition Dig Preliminary Reports”, Türk Arkeoloji Dergisi XXI-I: 159-176.
POLACCO, L. 1976.
“Topaklı-1974 Field Expedition Excavation”, Türk Arkeoloji Dergisi XXIII-2: 67-76.
POLAT, G. 1993.
A Group of Phrygian Pottery from the Archaeological
Museum of İstanbul/İstanbul Arkeoloji Müzelerinden Bir Grup Frig Seramiği. İstanbul.
POWROZNİK, K. J. 2010.
Kuşaklı-Sarissa Band 5. Die Eisenzeit in Kuşaklı. Rahden, Westf
RYE, OWEN S. 1981.
Pottery Technology Principles and Reconstruction. Washington.
RICE, P. M. 1987.
Pottery Analysis a Sourcebook. Chicago. ROSS, J. 2010.
“Çadır Höyük: The Upper South Slope 2006-2009”, Anatolica XXXVI: 67-87.
SAMS, G. K. 1978.
“Schools of Geometric Painting in Early Iron Age Anatolia”, The Proceedings of the Xth International
Congress of Classical Archaeology. Ankara-İzmir 23-30/ IX/1973. Vol. 1. Ankara: 227-236.
SAMS, G. K. 1994.
The Early Phrygian Pottery, The Gordion Excavations, 1950-1973, Final Reports, Volume IV. Text and Illustrations. Pennsylvania.
SEVİN, V. / ÖZAYDIN, T. 2004.
“Iron Age Levels”, Mersin –Yumuktepe a Reappraisal (Eds. I. Caneva / V. Sevin). İstanbul: 85-101.
SCHMIDT, E. F. 1929.
“Test Excavations in The City on Kerkernes”, The American Journalof Semitic Languages and Literatures 45/4: 221-174.
SCHMIDT, E. F. 1932.
The Alişhar Hüyük Seasons of 1928-1929 Part I. Chicago. SCHMIDT, E. F. 1933.
The Alishar Hüyük, Seasons of 1928 and 1929. Part II. Chicago.
SHEPARD, A. O. 1985
SUMMERS, G. D. 1994.
“Grey Ware and the Eastern Limits of Phrygia”, Anatolian Iron Ages 3. The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquim held at Van, 6-12 August 1990 (Eds. A. Çilingiroğlu/D.H. French). Ankara: 241-252.
SUMMERS, M. E. F. / KAROL, A. / SUMMERS, G. D. 1995.
“The Regional Survey at Kerkenes Dağ: An Interim Report on the Seasons of 1993 and 1994”, Anatolian Studies 45: 43-68.
ŞENYURT, Y. / AKÇAY, A. / KAMIŞ, Y. 2014
“Ovaören 2013 Yılı Kazıları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 101-120.
TEMİZER, R. 1954.
Kayapınar Höyüğü Buluntuları”, Belleten XVIII/71: 317-330.
TİGREL, G. 1979.
“Kocabaş Koleksiyonundaki Karapınar Kaynaklı Frig Vazoları”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt 1. Ankara: 557-562.
TOTEVA, G. D.2007.
Local Cultures of Late Achaemenid Anatolia (Minnesota Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi). Minnesota. TÜRKER, A. 2014.
“Avanos Arkeolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Avonos Sempozyumu Bildirileri 23-25 Ekim 2014 (Ed. Adem Öğer). Nevşehir: 111-128.
VON DER OSTEN, H. H. 1937a
The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32, Part II. Chicago. VON DER OSTEN, H. H., 1937b
H.H. The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32, Part III. Chicago.
YILMAZ, M. A. 2015
Vezirköprü/Oymaağaç Höyük Demir Çağ Seramikleri (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum.
