Doç. Dr. Oya HAZER* Arş. Gör. Uzm. Aynur GÜL* Arş. Gör. Uzm. Esna Betül BUĞDAY*
ÖZET
Araştırma evde bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini incelemek amacıyla Hacettepe Üniversitesinde çalışan 308 personel üzerinde yürütülmüştür. Evde bilgisayar kullanımı aile bireylerinin faaliyetleri yerine getirme biçimini değiştiren ve sınırlı olan zaman kaynağının kullanımı üzerinde önemli bir güce sahip olan etkili bir zaman tüketim aracıdır. Araştırma sonucunda evde bilgisayar kullanımı ile ortak yürütülen faaliyetlere ayrılan zamanın azaldığı, tek başına geçirilen zamanın ise arttığı bulunmuştur. Bu araştırma insanların evlerinde bilgisayar kullanımının ev ve aile yaşamına ilişkin önemli davranış değişimlerine neden olabileceğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: zaman kullanımı, bilgisayar, evde zaman kullanımı
ABSTRACT
This study of 308 users of home computers was conducted to explore the relationship between computer use and shifts in time allocation patterns in the household. Computers are also very effective time consuming devices which force users to reallocate their limited time and change the ways they perform tasks. In this study, major changes in time allocated to various activities were detected. The results suggest that home computers engender a shift from recreational or pleasure-oriented activities to task-pleasure-oriented activities (i.e., more time spent alone, less). The study provides evidence that significant behavior changes can occur when people adopt personal computers in their homes.
Key words; Time using, computer, time using at the home
bilgisayar teknolojilerindeki büyüme baş döndürücüdür. Bu teknolojilerin aynı hızla kişi ve ailelerin yaşamına girdiği düşünüldüğünde bilgisayarlar ve internet teknolojilerinin yaşamımızdaki vazgeçilmez yeri ve önemi bir kez daha açıkça görülebilmektedir. [www.egitim.nigde.edu.tr, 2005; Plaisant, Druin ve Hutchinson, 2002]Güncel haber ve bilgi sağlama, görüş ve bilgi paylaşma, zaman ve mekandan bağımsız iletişim sağlama, görsel ve işitsel öğelerle destekli iletişim gibi sunduğu birçok olanak, interneti günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. İnternetin bu yönde artan olanakları ve gittikçe zenginleşen içeriği, interneti özellikle aileler için vazgeçilmez bir teknolojik araç durumuna sokmuş, hatta ailenin nerdeyse yeni nesil bir üyesi haline getirmiştir. (ASAGEM, 2008).
Ancak günümüz gelişmiş teknolojilerinden olan bilgisayarlar ve internet kullanımının yaşamımızda istenilen bilgiye anında ulaşabilme, bilgi paylaşımını sağlayabilme gibi getirdiği kolaylıklar yanında çok sık kullanımından kaynaklanan birçok problemi de beraberinde getirmekte olduğu bilinen bir gerçektir. Bundan on yıl öncesine kadar insanlar bilgisayar hakkında sınırlı bilgilere sahip iken bugün bu aracın aktif olarak kullanılmasıyla birlikte insanlar bilgisayar olmadan iş yapamaz bir hale gelmiştir. [www.egitim.nigde.edu.tr, 2005; Plaisant, Druin ve Hutchinson, 2002] Yapısı sürekli değişen ve gittikçe zenginleşen içeriğiyle bilgisayar ve internet, aile ve toplumsal yapımızı, değerlerimizi değiştirmeye hatta dönüştürmeye başlamıştır. (ASAGEM, 2008)
Günümüzde zaman azlığından şikâyet eden aile bireylerinin sayısı azımsanamayacak kadar çoktur. Oysaki zaman insanların her dönemde eşit olarak sahip oldukları tek kaynaktır. İnsanların zamanla ilgili bu sıkıntıları zaman kullanımı ve yönetimi çalışmalarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu kavram, verimlilik artırma tekniklerinden biri olarak kullanılmaktadır. Çünkü zaman kullanımı ve yönetimi ile yapılan iş verimi ve motivasyon artırıldığından maliyetler düşürülmekte ve kalite ile verim yükseltilmektedir. [Haris, 1999]
Evde bilgisayar kullanımı da aile bireylerinin faaliyetleri yerine getirme biçimini değiştiren ve sınırlı olan zaman kaynağının kullanımı üzerinde önemli bir güce sahip olan etkili bir zaman tüketim aracıdır. Evde yiyecek hazırlama, TV seyretme, eğlence, dinlenme gibi birçok faaliyet yürütülmektedir.Kullanılabilecek zaman miktarı sınırlı olduğundan bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde yararlanılacak olan yeni teknolojilerin kişi ve ailelerin zaman kullanımı ve tasarrufu üzerindeki etkisi oldukça önemlidir. [Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug, 1985; Venkatesh,1985]
Bilgisayarlar ortaya çıktığından buyana genellikle zamandan tasarruf etmemizi sağlayan araçlar olarak kabul edilmişlerdir [Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug, 1985]. İlk başta bilgisayarlar evde sadece işle ilgili çalışmalar yapmak amacı ile kullanılırken, zamanla kullanımının giderek kolaylaşması ve işlemlerin hızlı ve doğru yapılıyor olması ev içinde her alanda kullanılabilir hale gelmesine neden olmuştur. Televizyon, video ve telefon gibi diğer teknolojik araçlardan farklı olarak bilgisayar diğer araçların işlevlerini de üstlenebildiğinden aile üyeleri bilgisayarı eğitim, iş, eğlence, iletişim vb. farklı amaçlar için de kullanabilmektedirler [Kraut, 2005; Kennedy, 2004]
Pek çok işlevi yerine getirmesinin yanında bilgisayar bireyleri sahip oldukları sınırlı zamanın kullanımını yeniden düzenlemeye zorlayan bir araçtır.
Evde bilgisayar kullanımı da ev içinde yürütülen faaliyetler için ayrılacak zaman miktarında değişiklik yapılmasını gerektirmektedir. Aile üyeleri ile birlikte zaman geçirme, uyuma zamanı, televizyon seyretmek için ayrılan ve tek başına geçirilen zaman evde bilgisayar kullanımıyla en çok etkilenen faaliyetler arasında yer almaktadır [Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug,1985].
ARAŞTIRMANIN AMACI
Bilgisayar, internet hizmetlerinin özellikle son yıllarda iletişim amaçlı kullanım olanaklarının gelişmesiyle birlikte, ailelerin temel teknoloji gereksinimleri arasına girmiştir. Öyle ki günümüzde artık her evde internet bağlantısı olan bir bilgisayar bulunması neredeyse zorunlu bir hal almıştır. Aile yaşantısına bu derece girmiş olan bilgisayar ve internet teknolojilerinden kuşkusuz aile içi iletişimde de geniş çaplı yararlanma söz konusudur. (ASAGEM, 2008)
Bilgisayar teknolojisinin evde kullanılmaya başlanması ile birlikte araştırmacılar tarafından bu konu pek çok yönü ile araştırılmaya başlanmıştır. Literatürdeki araştırma sonuçları incelendiğinde bilgisayar kullanımının aile ile geçirilen zaman ve evde zaman kullanımı ile ilgili araştırmaların çok az sayıda olduğu dikkat çekmektedir. Buna bağlı olarak bu araştırma; bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini incelemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Araştırma Ankara ilinde Hacettepe Üniversitesi Merkez kampüsünde görev yapan akademik ve idari personeli üzerinde yürütülmüştür. Hacettepe Üniversitesi’nin çalışan personel listesinden basit rasgele örnekleme yöntemi ile seçilen 308 personel araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırma Haziran-Temmuz 2005 tarihleri arasında yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından kişilerle yüz yüze yapılan mülakatlar sonucu toplanmıştır. Anket formunda araştırma kapsamına alınan bireylerin demografik özelliklerinin yanı sıra bilgisayarı kullanım amaçları ile bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerindeki etkisini inceleyen sorulara yer verilmiştir. Anket formunun hazırlanmasında daha önce Venkatesh, Vitalari ve Gronhaug tarafından yapılan araştırmadan ve konuyla ilgili yapılmış diğer çalışmalardan yararlanılmıştır.(Harris;1999, Plaisant, et. al.;2002) Araştırma sonucunda elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesi ki-kare analizi ile yapılmıştır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu 1993).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırma kapsamına alınan kişilerin % 59.4’ünü kadınlar, % 40.6’sını erkekler oluşturmaktadır. Bu kişiler arasında evli (% 77.3), 1 çocuğa sahip (% 34.7), 25-34 yaş grubunda olanlar (% 28.6), yüksek lisans düzeyinde öğrenim görenler (% 42.2) ile 1.201 YTL ve daha fazla gelire sahip olanların (% 64.3) oranı yüksektir. Araştırmaya alınan kişilerin % 91.9’u satın almadan önce de bilgisayarı kullanırken, bu kişilerin % 75.6’sı 4 yıl ve daha fazla süre ile, % 55.1’i günde 1-3 saat arasında bilgisayar kullanmaktadır (Tablo 1).
Araştırmaya katılan kişilerin bilgisayarı öncelikli kullanım amaçları incelendiğinde, internette gezinmek (hobi, eğitim için) amacıyla kullananların (% 31.5) ilk sırada yer aldığı, bunu eşit oranlarla (% 18.8) oyun/eğlence/sohbet ile hesap yapmak/ kayıt tutmanın izlediği bulunmuştur. Venkatesh ve Vitalari de [1986] evde bilgisayar kullanım modellerini incelemek amacıyla yaptıkları araştırmada evde bilgisayarın en çok iş ve eğitim amaçlı kullanıldığını bulmuşlardır. Intel’in 2009 yılında gerçekleştirdiği Bilgisayar Kullanım ve Tutum
araştırması sonuçlarına göre ise bilgisayar evde genellikle film/program ve video kayıtlarını izlemek, fotoğraf kaydetmek, web sitelerinde dolaşmak ve chat yapmak amacıyla kullanılmaktadır. Son olarak diğer bir çalışma “İnternet Kullanımı ve Aile” adlı araştırma olarak ASAGEM tarafından yapılmıştır. Sonuçlar kapsamında araştırmaya katılanların % 67,7’sinin interneti bilgi edinme, % 42, 12’sinin haber okuma, % 40.42’sinin eğitim, ders, araştırma, %38.8’inin haberleşme, % 2.39’unun ise iş amaçlı kullandığı bulunmuştur. Konu kişilerin eğitim düzeylerine göre incelendiğinde; ilköğretim ve daha az (% 63.6) ile lise düzeyinde (% 50.0) öğrenim görenlerde oyun/eğlence/sohbetin, üniversite (% 36.7) ve yüksek lisans (% 30.5) düzeyinde öğrenim görenlerde internette gezinmenin (hobi, eğitim için) önde geldiği saptanmıştır (Tablo 2). Oyun/eğlence/sohbet, hesap yapmak/kayıt tutmak amaçlarıyla bilgisayar kullanımı ve eğitim düzeyleri arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemli (p<0.05), internette gezinmek (hobi, eğitim için) ile eğitim düzeyleri arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Kişilerin öğrenim düzeyleri azaldıkça bilgisayarı eğlence, öğrenim düzeyleri arttıkça eğitim amacıyla kullanma oranı artmaktadır.
Tablo 1. Araştırma Katılan Kişilerin Demografik Özelliklerine, Satın Almadan Önce Bilgisayarı Kullanma Durumuna, Evde Bilgisayarı Kullanmaya Başlama Zamanına ve Bilgisayarı Kullanım Sürelerine Göre Dağılımı Sayı % Kadın 183 59.4 Erkek 125 40.6 Cinsiyet Toplam 308 100.0 İlköğrenim ve daha az 11 3.6 Lise 40 13.0 Yükseköğrenim 60 19.5 Yüksek Lisans 130 42.2 Eğitim Durumu Toplam 308 100.0 16-24 10 3.2 25-34 88 28.6 35-44 62 20.1 45-54 58 18.8 55-64 73 23.7 65-74 17 5.5 Yaş Grupları Toplam 308 100.0 Evli 238 77.3 Bekar 59 19.2 Dul/Boşanmış 11 3.6 Medeni Durum Toplam 308 100.0 Yok 84 27.3 1 107 34.7 2 91 29.5 3 ve daha fazla 26 8.4 Çocuk Sayısı Toplam 308 100.0 600 ve daha az 3 1.0 601-900 43 14.0 901-1200 64 20.8 1201 ve daha fazla 198 64.3 Gelir Durumu Toplam 308 100.0 Evet 283 91.9 Hayır 25 8.1
Satın Almadan Önce Bilgisayarı Kullanma
1 yıldan az 10 3.2
1-3 yıl 65 21.1
4 yıl ve daha fazla 233 75.6 Bilgisayarı Kullanmaya
Başlama Zamanı
Toplam 308 100.0
Bir saatten az (çok nadir) 51 16.6
1-3 saat 170 55.1
4 saat ve daha fazla 87 28.2 Bilgisayarı Kullanım
Süresi
Toplam 308 100.0
Tablo 2. Araştırma Katılan Kişilerin Bilgisayarı Kullanım Amacına ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
İlköğretim ve daha az (N=11) Lise (N=40) Üniversite (N=60) Yüksek lisans (N=197) Toplam (N=308) Bilgisayarı Kullanım Amacı
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
X2 Oyun/eğlence/soh bet 7 63,6 20 50,0 12 20,0 19 9,6 58 18.8 X2 =50,80 p<0,05 Hesap yapmak/kayıt tutmak - - 2 5,0 11 18,3 45 22,8 58 18.8 X2 =9,642 p<0,05 İnternette gezinmek (hobi/eğitim için) 3 27,3 12 30,0 22 36,7 60 30,5 97 31.5 X2 =0,975 p>0,05 Ev dışı iş yaşamına ait olarak kullanmak - - - - 1 1,7 9 4,6 10 3.2 * Alışveriş - - - 12 6,1 12 3.9 * Doküman yazmak/hazırlama k - - 1 2,5 6 10,0 43 21,8 50 16.2 * Müzik dinlemek - - 5 12,5 4 6,7 1 0,5 10 3.2 * Flim izlemek - - - - 1 1,7 1 0.3 * e-mail göndermek - - - 1 0,5 1 0.3 * CD ile eğitim (okul ve iş yaşamı için)
- - 1 2,5 - - 2 1,0 3 0.9 *
Diğer 2 18,2 - - - 2 0.6 *
* X2 Uygulanamadı
Bilgisayarın öncelikli olarak kullanım amacı bilgisayara sahip olunan yıla göre incelendiğinde; 1 yıldan az süredir sahip olanlarda oyun/eğlence/sohbet (% 60.0), 1-3 yıl (% 35.4) ve 4 ve daha fazla yıl (% 30.5) sahip olanlarda ise internette gezinmek (hobi, eğitim için) önde gelmektedir (Tablo 3). Oyun/eğlence/sohbet, hesap yapmak/kayıt tutmak ve müzik dinlemek amacıyla bilgisayar kullanma ve bilgisayara sahip olma süresi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. (p<0.05)
Bilgisayarı kullanım süresi arttıkça bilgisayarı eğlence ve müzik dinleme amacıyla kullanım oranı azalmakta, bilgisayarı eğitim ve iş amacıyla kullanım oranı artmaktadır. Bu durum bireyin bilgisayarı kullanmaya başladığı ilk yıllarda sadece eğlence amacıyla kullanırken zaman içerisinde bilgisayarın diğer özelliklerini tanımasıyla bilgisayarı farklı amaçlarla da kullanmaya başlaması ile açıklanabilir.
Tablo 3. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Bilgisayarı Kullanım Amacına ve Bilgisayara Sahip Olma Süresine Göre Dağılımı
1 yıldan az (N=10) 1-3 yıl (N=65) 4 ve daha fazla yıl (N=233) Bilgisayarı Kullanım Amacı
Sayı % Sayı % Sayı %
Oyun/eğlence/sohbet 6 60,0 18 27,7 34 14,6 X2 =17,17 p<0,05 Hesap yapmak/kayıt tutmak - - 7 10,8 51 21,9 X2 =6,51 p<0,05 İnternette gezinmek (hobi/eğitim için) 3 30,0 23 35,4 71 30,5 X2 =0,58 p>0,05
Ev dışı iş yaşamına ait olarak kullanmak - - 4 6,2 6 2,6 * Alışveriş - - - - 12 5,2 * Döküman yazmak/hazırlamak - - 6 9,2 44 18,9 X2 =5,49 p>0,05 Müzik dinlemek 1 10,0 5 7,7 4 1,7 X2 =6,02 p<0,05* Flim izlemek - - 1 1,5 * e-mail göndermek - - 2 0,9 *
CD ile eğitim (okul ve iş yaşamı için)
- - 1 1,5 2 0,9 *
Diğer - - 1 1,5 1 0,4 *
* X2 Uygulanamadı
Araştırma kapsamına alınan kişilerde bilgisayar kullanımı ile birlikte tv izleme (% 36.0), arkadaş ile birlikte zaman geçirme (% 27,9), aile ile birlikte boş zaman geçirme (% 27.3), ev dışı rekreasyon (% 26,3) ve uyuma (% 23.1) faaliyetlerinde azalma olduğu, yalnız başına (% 21.4) ve iş yaşamına ait zaman geçirme (%12.0) ile ders çalışma (% 14.0) faaliyetlerinde ise artış olduğu saptanmıştır (Tablo 4). Evde bilgisayar kullanımının artması ile bu faaliyetler için kullanılan zamanın değişimi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Vitalari, Venkatesh ve Gronhaug [1985] yaptıkları araştırmada bilgisayar kullanımı ile TV izleme (% 67.0), aileyle zaman geçirme (%19.0) ve spor faaliyetlerine (%18.0) ayrılan zamanda azalma olduğunu bulmuşlardır. Pakistan’da 2004 yılında internet ve bilgisayar kullanımının toplum üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılan bir araştırmada bilgisayar kullanımının aile içinde birlikte geçirilen zamanı azalttığı ve zayıf aile iletişimine neden olduğu belirlenmiştir. (Rajani ve Chandio, 2004). Kore’de 4,5 ve 6. sınıftaki 222 çocuk ile gerçekleştirilen çalışmada çocukların internet kullanımının aile ile geçirilen zamanla ilişkisi araştırılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre çocukların toplam internet kullanımı sürelerinin aile ile geçirilen zamanı azalttığı belirlenmiştir. (Sook-Jung ve Young-Jil, 2007). ASAGEM tarafından 2008 yılında gerçekleştirilen İnternet Kullanımı ve Aile araştırmasının sonuçlarına göre de bireylerin internet kullanım sıklıkları ve süreleri arttıkça, aileyle geçirdikleri zaman azalmaktadır. 2000 yılında yapılan ve İsrail’in bütün bölgelerini kapsayan bir araştırmada, 1000’den fazla aileden görüşme yoluyla veri toplanmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, ergenlerin internet kullanımına ayırdıkları zaman arttıkça ebeveynlerine olan yakınlıkları azalmaktadır. Ancak internetin ödev yapma ve bilgi edinme aracı olarak kullanılması durumunda, harcanan zamandan bağımsız olarak, ebeveynler çocuklarını onaylamakta ve aralarındaki yakınlık artmaktadır. (Mesch, 2003).
Tablo 4. Bilgisayarın Evde Kullanılmasıyla Birlikte Evde Yürütülen Faaliyetlerde Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim
T v iz le m e ok u m a A il e il e b ir li k te z am an A r k ad aş i le b ir li k te b o ş z am an E v d ış ı r e k re as y on faa li y e tl er i sp or u yu m a Y al n ız b aş ın a z am an İş yaş a m ın a ai t zam an E v iş le ri iç in h ar c a n an D e r s ç al ış m a % % % % % % % % % % % Arttı 2,3 7,1 0,6 0,3 1,3 0,6 1,6 21,4* 12,0* 2,6 14,0* Aynı kaldı 61,7 73,1 72,1 71,8 72,4 78,9 75,3 67,9 79,5 77,3 76,9 Azaldı 36,0* 19,8* 27,3* 27,9* 26,3 20,5* 23,1* 10,7 8,4 20,1* 9,1 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 *p<0,05
Araştırma bulguları, evde bilgisayar kullanımı ile evde yürütülen faaliyetler için ayrılan zaman miktarının değiştiğini, zaman kullanımı açısından oransal olarak en büyük azalışın tv izleme ile aile ve arkadaş ile birlikte geçirilen zamanda, en büyük artışın ise yalnız başına geçirilen zamanda olduğunu göstermektedir. Kişilerin tv seyretmek, aile veya arkadaşlarıyla zaman geçirmek yerine evde yalnız olarak bilgisayar başında zamanını geçirmesi bilgisayarın; kişi ve ailelerin yaşamını önemli derecede etkileyerek ev ve aile yaşamına girdiği varsayımını doğrulamaktadır.
Zaman kullanımı açısından oluşan değişim cinsiyete göre incelendiğinde tv izleme, aile ile birlikte zaman geçirme ve uyuma faaliyetlerine ayrılan zamandaki azalış ile ders çalışma faaliyeti, iş yaşamı ile ilgili çalışma ve yalnız başına zaman geçirmedeki artışın erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak tv izleme zamanındaki azalış ile iş yaşamına ait geçirilen zamandaki artış oranı diğer faaliyetlere göre erkeklerde kadınlardan daha yüksektir. (Şekil 1). Aile ile birlikte zaman geçirme, uyuma, yalnız başına zaman geçirme ve ders çalışma faaliyetlerine ayrılan zamanın değişimi ile cinsiyet durumu arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz (p>0.05), tv izleme ve iş yaşamına ait zaman geçirme faaliyetlerine ayrılan zamanın değişimi ile cinsiyet durumu arasındaki ilişki önemli bulunmuştur. (p<0.05) 33,3 40 26,2 28,8 21,3 25,6 21,9 20,8 9,8 15,2 11,5 17,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Kadın Erkek Ders çalışma (+)
İş yaşamına ait zaman geçirme (+)
Yanlız başına zaman geçirme (+) uyuma (-)
Aile ile birlikte boş zaman geçirme (-)
Tv izleme (-)
Şekil 1: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim ve Cinsiyet Durumu
Konu araştırma kapsamına alınan kişilerin öğrenim düzeylerine göre incelendiğinde tüm öğrenim düzeylerinde, tv izleme (ilköğrenim ve daha az, %
45.5; lise, % 25.0; yükseköğrenim, % 40.0; yüksek lisans, % 36.5), aile ile birlikte zaman geçirme (ilköğrenim ve daha az, % 36.4; lise, % 25.0; yükseköğrenim, % 18.3; yüksek lisans, % 29.9) ve uyuma (ilköğrenim ve daha az, % 27.3; lise, % 17.5; yükseköğrenim, % 18.3; yüksek lisans, % 25.4) faaliyetlerinde azalma olduğu bulunmuştur. Yalnız başına zaman geçirme faaliyetinde ise ilköğrenim ve daha az ( %45.5), lise (% 12.5) ve yüksek lisans ( %19.8) düzeylerinde artış görülürken yükseköğrenim ( %5.0) düzeyinde bir artışa rastlanmamıştır. Ders çalışma faaliyetine ayrılan zamanda görülen artış yüksek lisans düzeyinde en yüksek oranı (% 19.3) oluşturmaktadır. İlköğrenim ve daha az ve yüksek öğretim düzeyinde herhangi ders çalışma faaliyetine ayrılan zamanda herhangi bir artışa rastlanmamıştır. İş yaşamına ait zaman geçirme faaliyetinde en fazla yükseköğretim (%15.2) düzeyinde öğretim görenlerde bir artış görülmüştür(Şekil 2). TV izleme, aile ile birlikte zaman geçirme, uyuma ve yalnız başına zaman geçirme faaliyetleri için ayrılan zamanın değişimi ile öğrenim düzeyi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz (p>0.05), iş yaşamına ait zaman geçirme ve ders çalışma faaliyetine ayrılan zamanın değişimi ile öğrenim düzeyi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. (p<0.05)
Öğrenim düzeyi arttıkça ders çalışma faaliyetine ayrılan zaman artmaktadır. Bu durum yüksek lisans düzeyindeki kişilerin bilgisayarı ders çalışma amaçlı kullanım oranının yüksek olması ile açıklanabilir.
45,5 36,4 27,3 4 5,5 9,1 0 25 25 17,5 1 2,5 2,5 5 40 18,3 18,3 0 0 0 36,5 29,9 25,4 1 9,8 15,2 19,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Tv i zl eme(-) Aile ile birlikte boş
za man geçirme(-)
uyuma(-) Yanlız başına zaman
geçirme(+)
İş yaşamına ai t zaman ge çi rme(+)
Ders çalışma(+)
İlk öğr eti m ve daha az Li se Yüks ek Öğr eni m Yüks ek Li sans
Şekil 2: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim ve Öğrenim Düzeyi
1 çocuk, 2 çocuk ve 3 ve daha fazla çocuğa sahip olanlarda TV izleme ( 1 çocuk, % 37.4; 2 çocuk, % 36.3 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 26.9), aile ile birlikte boş zaman geçirme (1 çocuk, % 28.0; 2 çocuk, % 27.5 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 34.6) ve uyuma (1 çocuk, % 24.3; 2 çocuk, % 24.2; 3 ve daha fazla çocuk, % 30.8) faaliyetlerinde azalma, yalnız başına zaman geçirme (1 çocuk, % 23.4; 2 çocuk, % 18.7 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 26.9) ile ders çalışma (1 çocuk, % 13.1; 2 çocuk, % 11.0 ; 3 ve daha fazla çocuk, % 30.8) faaliyetlerinde ise artış görülmüştür. (Şekil 3) Evde iş yaşamına ayrılan zamanın artışı 3 ve daha fazla çocuğa sahip olan ailelerde (% 7.7), 1 (% 10,3) ve 2 çocuğa (% 13.2) sahip olan ailelere nazaran daha azdır. Bu faaliyetler için ayrılan zamanın değişimi ve çocuk sayısı arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. (p>0.05)
0 5 10 15 20 25 30 35 40
1 çocuk 2 çocuk 3 ve dah a fazla çocuk
Tv izl eme (-)
Aile i le birl ikte bo ş zaman geç irme(-)
uyuma (-)
Yan lız başın a zama n geç irme(+)
İş ya şamına ait zam an geç irme(+)
De rs çalışma (+)
Şekil 3: Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Evde Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim ve Kişilerin Sahip Olduğu Çocuk Sayısı
Bilgisayarı kullanma süresi arttıkça tv izleme, aile ile birlikte zaman geçirme ve uyuma faaliyetlerindeki azalma oransal olarak artmakta yani bilgisayarı kullanım süresi arttıkça bu faaliyetlere ayrılan zamanda giderek azalmaktadır. Ancak ders çalışma ile iş yaşamına ait çalışma için ayrılan zaman da görülen artış 1 saatten az kullananlarda oldukça düşük iken 1-3 saat kullananlarda bu oranda hissedilir bir artış gözlenmekte ancak bilgisayarı kullanım süresi 4 ve daha fazla olduğunda bu faaliyetler için ayrılan zamanda artış oranında düşüş görülmektedir. Bu durum evde bilgisayarı uzun süreli kullanan kişilerin ders veya iş ile ilgili çalışma yapmaktan çok farklı amaçlar için kullandıkları izlenimini vermektedir.
Evde bilgisayarın kullanılmasıyla birlikte tüm bilgisayara sahip olma sürelerinde tv izleme, aile ile birlikte boş zaman geçirme ve uyuma faaliyetlerinde azalış olmakla beraber en fazla azalışın 4 ve daha fazla süredir ( tv izleme, % 39.5; aile ile birlikte zaman geçirme, % 31.3; uyuma, % 25.8) bilgisayar kullananlarda olduğu görülmüştür. Bununla birlikte yalnız başına zaman geçirme ve ders çalışma faaliyetlerinde en fazla artışın yine 4 ve daha fazla süredir ( yalnız başına zaman geçirme, % 22.7; ders çalışma, % 16.7, iş yaşamına ait zaman geçirme, % 15.0) bilgisayar kullananlarda olduğu saptanmıştır( Tablo 5). Zaman kullanımı açısından oluşan değişim ve bilgisayara sahip olma süresi arasındaki ilişki istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. ( p>0.05) 1 yıldan az süredir bilgisayar kullananlardan 4 ve daha fazla süredir bilgisayar kullananlara gidildikçe tv izleme faaliyetindeki azalma oranı oransal olarak artmaktadır. Bu durum zaman geçtikçe bilgisayarın pek çok özelliğinin öğrenilmesi ve bilgisayarın birden fazla amaç için kullanılmasından kaynaklanabilir. Ayrıca bilgisayar kullanmayı öğrenen genç kuşakların oranının hızla arttığı ve evde bilgisayar kullanımının zorunlu hale gelebileceği böylece kullanım sürelerinin artacağı düşünüldüğünde faaliyetlerdeki zaman kullanımı değişiminin oldukça önemli sorunlara yol açacağı kanısına varılmaktadır. Aile ve arkadaş ile zaman geçiren kişilerin giderek azalacağı ve yalnız başına zaman geçiren kişilerin artacağı açık olarak görülmektedir.
Tablo 5. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişime ve Bilgisayara Sahip Olma Süresine Göre Yüzdelik Dağılımı
Bilgisayara Sahip Olma Süresi Zaman kullanımı
açısından oluşan değişim
1 yıldan az 1-3 yıl 4 ve daha fazla yıl
X²
Tv izleme
10.0 (-)¹ 27.7 (-) 39.5 (-) * Aile ile birlikte zaman
geçirme 20.0 (-) 13.8 (-) 31.3 (-) *
Uyuma
- 16.9 (-) 25.8 (-) *
Yalnız başına zaman
geçirme - 20.0 (+) 22.7 (+) *
Ders çalışma
10.0 (-) 9.2 (-) 16.7 (+) * İş yaşamına ait zaman
geçirme - 3.1 (-) 15.0 (+) *
¹(-) işareti azalmayı (+) işareti artışı göstermektedir. * p>0.05
Konu bilgisayarı kullanma durumuna ve bilgisayara sahip olma süresine göre incelendiğinde; bilgisayara önceden kullananlar arasında tüm bilgisayara sahip olma sürelerinde tv izleme ve aile ile birlikte zaman geçirme faaliyetlerinde azalma görülmekle beraber 4 ve daha fazla süredir bilgisayar kullananlarda ( tv izleme, % 30.7; aile ile birlikte zaman geçirme, % 24.7) bu azalmanın diğer gruplara göre daha fazla olduğu bulunmuştur. Bilgisayarı önceden kullanmayanlar arasında 1 yıldan az kullananlarda sadece ders çalışma faaliyetinde bir azalma ( % 4.0) diğer faaliyetlerde ise azalma veya artış gözlenmemiştir. 1-3 yıl ve 4 ve daha fazla süredir bilgisayar kullananlar arasında tv izleme ve aile ile birlikte zaman geçirme faaliyetlerinde azalmanın en fazla 4 ve daha fazla süredir ( tv izleme, % 20.0; aile ile birlikte zaman geçirme, % 12.0) bilgisayar kullananlarda olduğu görülmektedir. Uyuma faaliyetindeki azalmanın en fazla 1-3 yıldır bilgisayar kullananlarda (%16.0), yalnız başına zaman geçirme faaliyetindeki artışın en fazla yine 1-3 yıldır bilgisayar kullananlarda olduğu bulunmuştur (Tablo 6).
Gerek bilgisayarı önceden kullananlarda gerekse kullanmayanlarda bilgisayarı kullanım süresi arttıkça ev içinde yürütülen ortak faaliyetlere ayrılan zaman azalmakta, yalnız başına geçirilen zaman artmaktadır.
Tablo 6. Araştırma Kapsamına Alınan Kişilerin Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişime, Bilgisayara Sahip Olma Süresine ve Önceden Bilgisayar Kullanma Durumuna Göre Yüzdelik Dağılımı
Önceden Bilgisayarı Kullanma Durumu Bilgisayarı Önceden Kullanan Bilgisayara Sahip Olunan Süre Bilgisayarı Önceden Kullanmayan Bilgisayara Sahip Olunan Süre Zaman Kullanımı Açısından Oluşan Değişim 1 yıldan az 1-3 yıl 4 ve daha fazla 1 yıldan az 1-3 yıl 4 ve daha fazla Tv izleme 0.3 (-)¹ 5.0 (-) 30.7 (-) - 16.0 (-) 20.0 (-)
Aile ile birlikte boş zaman geçirme 0.7 (-) 2.5 (-) 24.7 (-) - 8.0 (-) 12.0 (-) Uyuma - 2.5 (-) 20.5 (-) - 16.0 (-) 8.0 (-) Yalnız başına zaman geçirme - 3.2 (+) 17.6 (+) - 16.0 (+) 12.0 (+) Ders çalışma - 1.4 (-) 13.4 (+) 4.0 (-) 8.0 (-) 8.0 (-)
¹(-) işareti azalmayı (+) işareti artışı göstermektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımına etkisini açıklamayı amaçlamaktadır. Bilgisayarı ilk yıllarda eğlence ve müzik dinleme amacıyla kullanım yaygınken bilgisayarı kullanım süresi arttıkça bu oran azalmakta, bilgisayarı eğitim ve hobi amaçlı kullanım ağırlık kazanmaktadır. Öğrenim düzeyleri azaldıkça bilgisayarın eğlence amacıyla kullanımı, öğrenim düzeyleri arttıkça bilgisayarın eğitim amaçlı kullanımı artmaktadır.
Araştırma sonucunda evde bilgisayar kullanımının ev içi faaliyetler için ayrılan zamanı etkilediği söylenebilir. Bilgisayar kullanımı ile ortak yürütülen faaliyetlere ayrılan zaman azalmakta, tek başına geçirilen zaman artmaktadır. Bu doğrultuda bilgisayar kullanımının sosyal izolasyona yol açtığı düşünülebilir. Bu da konuyla ilgili dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biridir.
Yeni teknolojilerin evde kullanılması genellikle bazı ev içi faaliyetlerin değişimine ya da yok olmasına neden olabilmektedir. Örneğin televizyonun ev içine girmesi ile eğlencenin şekli değişmiş, aile içi iletişim azalmıştır. Benzer şekilde telefon ile de yazılı iletişim ortadan kalkmıştır. Bilgisayar kullanımı ile evde baskın bir araç olan televizyona ayrılan zaman azalmıştır. Teknolojik gelişmeler bu hızla devam ettikçe yaşam tarzları daha karmaşık ve çok yönlü olacaktır. Bu araştırma sonuçları da bilgisayarın evde yaşam tarzını değiştirebileceği düşüncesini desteklemektedir.
Araştırmanın bir başka sonucu da evde bilgisayar kullanımının evde iş yaşamına ilişkin yürütülen faaliyetlerdeki oranın artmasıdır. Bu oranın giderek artacağı düşünüldüğünde günümüzde sayıları azda olsa evlerin ofis olarak kullanılmasının gelecekte daha çok yaygınlaşacağı açıkça görülmektedir.
Tüm bu sonuçlara bakıldığında gelecekte bilgisayar ve bilgisayar odaklı faaliyetlere daha fazla zaman ayrılacağı ve tüm bireylerin bilgisayar kullanımına ilişkin yeteneklerini geliştirmek zorunda kalacakları söylenebilir. Bu öğrenme süreci de bilgisayar başında geçirilen zamanı artıracağından evde yürütülen faaliyetler için yeni düzenlemeler gerekecektir.
Bu araştırma Hacettepe Üniversitesi personeli üzerinde yürütülmüştür. Bu nedenle araştırma verileri genelde eğitim düzeyleri yüksek olan kişilerden toplanmıştır. Ancak yapılan bu araştırmanın bilgisayar kullanımının evde zaman kullanımı üzerine etkisini detaylı olarak inceleyen, kapsamlı ve tekrarlanan araştırmalar için bir adım olabileceği düşünülmektedir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGEM). “İnternet Kullanımı ve Aile Araştırması”.Ankara: İsmat Matbaacılık 2008.
Cengizhan C. “Bilgisayar ve Internet Bağımlılığı” (www.egitim.nigde.edu.tr/articles.php?Ing=tr&pg=340’den
alınmıştır.) 17.08.2005.
Harris, S., Secondary School Students’ Use of Computer at Home. British Journal of Educational Technology, Vol.30, No.4., October, 1999. Intel. Bilgisayar Kullanım ve Tutum Araştırması 2009.
http://www.slideshare.net/Ozmen/intel-bilgisayar-kullanm-ve-tutum-aratrmas ‘den alınmıştır
. (16.03.2011)Kennedy, T.L.M., The Household Internet: Issues and Processes od Domestication. (http://www.netwomen.ca/research/domestic.htm ‘den alınmıştır. ) 27.03.2005.
Kraut, R. “The Social Impact of Home Computing”. (http://homenet.hcii.cs.cmu.edu/progress/ppg.html den alınmıştır.) 22.02.2005
Mesch, G. S. The family and the internet: The Israeli case. Social Science Quarterly, 84(4). 2003.
Plaisant, C., Druin, A., Hutchinson, H. Technologies for Families. CHI 2002: Changing the world, changing ourselves. 20-25 April 2002.
Rajani, M. K., Chandio, M. S., Use of Internet and Its Effect on Our Society, National Conference on Emerging Technologies,
www.szabist.edu.pk/NCET2004/Docs/Session%20VIII%20Paper %20No%202%20(P%20157-161).pdf’ den alınmıştır. 16.03.2011 Shih, C.F., Venkatesh, A., A Comparative Study of Home Computer Adoption
and Use in Three Countries: U.S., Sweden, and India. CDITO Working Paper, January, 2003.
Sook-Jung, L., Young-Jil, C. Children’s Internet Use In a FamilyContext: Influence on Family Relationship and Parental Mediation. Cyberpsychology&Behaviour. 10 (5). 640-644. 2007.
Sümbüloğlu, K., Sümbüloğlu, V., Bioistatisitk. Özdedir yayıncılık, 4. basım, Ankara, 1993.
Venkatesh, A. “A Conceptualization of the Household/ Technology Interaction”. Advances in Consumer Research. Vol.12.1985. Vitalari, N.P.,Venkatesh, A., Gronhaug, K. “Computing in the Home: Shifts in
the Time Allocation Patterns of Households”. Communications of the ACM. Vol. 28., No. 5., May 1985.
