51
Ö Özzeett
Yürüyüfl ve ayakta durma esnas›nda yap›lan ayak bas›nç de¤erlendirme-si ayak hastal›klar›n›n de¤erlendirmede¤erlendirme-sinde kullan›fll› bir yöntemdir. Ayak bas›nç ölçümleri 1980’lerin bafllar›ndan itibaren uygulanmaktad›r. Son on y›lda, ilgi daha çok biyomekanik, diabetik ayak, ortopedik problemler ve ayakkab› modifikasyonlar›na odaklanm›flt›r. Pedobarografik çal›flmalar romatoid artrit aya¤›nda bas›nç da¤›l›m›n› de¤erlendirmek amac›yla kul-lan›labilir ve bu çeflitli plantar desteklerin düzenlenmesinde k›lavuzluk edebilir. Biz çal›flmalar›m›zda her deformitenin farkl›, kendine özgü sonuç ve biyomekanik etkileri oldu¤unu gözlemledik. Pedobarografi ortopedik cerrahi sonras› biyomekanik de¤iflimleri göstermede önemli bir araçt›r. Klinisyen ayak taban›ndaki afl›r› bas›nçlar› azalt›p, uygun bir flekilde da¤›-l›m›n› sa¤layarak biyomekanik hatalar› normal anatomiye yaklaflt›rmaya çal›flmal›d›r. Bu nedenle pedobarografi ayak hastal›klar›n›n tan› ve teda-visinde kullan›labilecek objektif ve fonksiyonel bir yöntemdir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(Özel Ek B):B51-B54
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Ayak bas›nç ölçümleri, ayak hastal›klar›
S
Suummmmaarryy
Plantar pressure assessment during walking and standing has been a useful tool in the evaluation of foot diseases. Plantar foot pressure me-asurements have been performed since the beginning of 1980. A deca-de later, the interest in pedobarography focused on studies investigating biomechanics, diabetic feet, orthopedic problems, and shoe modificati-ons. Pedobarographic investigation can be useful to evaluate pressure distribution in rheumatoid arthritis feet and may provide suitable guide-lines for the design of various plantar supports. We observed that each deformity caused different, specific results, and had various biomecha-nical effects. Pedobarography has been an important tool showing bi-omechanical alterations after orthopedic surgery. Clinicians should aim to reduce and redistribute excessive pressure on the sole of the foot, bringing biomechanical faults closer to normal conditions. For this re-ason, pedobarography is an objective, functional method that could be used in the diagnosis and treatment of foot disorders. Turk J Phys Med Rehab 2005;51(Suppl B):B51-B54
K
Keeyy WWoorrddss:: Pedobarography, foot disorders
Derleme / Review
Hakan TUNA
Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Edirne
Y
Yaazz››flflmmaa aaddrreessii:: Dr. Hakan Tuna-Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, 22030 Edirne
Tel: 0284-2356904 Faks: 0284-2359187 e-posta: hakantuna@trakya.edu.tr KKaabbuull TTaarriihhii:: A¤ustos 2005
Belly 1882 y›l›nda içine çabuk donan alç› konmufl ince cidarl› torbalar üzerine bast›rarak ç›plak ayak izi alm›flt›r. Do¤al olarak aya¤›n en çok yük tafl›yan k›s›mlar› en derin izler oluflturmufltur. Ayn› teknik daha sonra kum, kil ve çak›l kullan›larak da uygulan-m›flt›r. Ayak taban bas›nc›n› ölçen en eski teknik 1935 y›l›nda Mor-ton taraf›ndan gelifltirilen semikantitatif yöntemdir (1-3).
Literatür gözden geçirildi¤inde, pedobarografi ile ayak ta-ban bas›nç ölçümleri 1980’li y›llar›n bafllar›ndan itibaren baflla-m›flt›r. Ayak bas›nç analiz sistemlerinin klinik kullan›m› ve avan-tajlar› çok say›da çal›flmaya konu olmufltur (4,5). Giderek artan ilgi baflta biyomekanik, diyabetik ayak, ortopedik cerrahi ve or-tez-ayakkab› modifikasyonu ile ilgili çal›flmalara yönelmifltir (Tablo 1).
Klini¤imizde ayak taban bas›nçlar›n›n ölçümü Mini-Emed pe-dobarografi cihaz› ile yap›lmaktad›r. Bu sistem statik (ayakta) ve dinamik (yürürken) olarak ayak taban bas›nçlar›n›n ölçümünü yapmaktad›r. Sistem Canon renkli yaz›c›, monitör, bas›nç alg›la-y›c› platform, uzaktan kumanda cihaz›, güç birimi, yaz›c›-plat-form aras› ve monitör platyaz›c›-plat-form aras› ba¤lant›lar› içermektedir. Cihaz›n bas›nç ölçüm platformu 650x290x25 mm büyüklükteki genel çerçeve içerisinde 360x180 mm alg›lay›c› alan içermekte ve cm2
’ye üç alg›lay›c› düflmektedir. Cihaz›n örnekleme h›z› sani-yede on dört kare, depolama aral›¤› yirmi kare, bas›nç aral›¤› 2-127 N/cm2
, çözünürlük 1 N/cm2
, aya¤a ba¤l› olarak do¤ruluk yüzdesi %5, ölçümlerdeki ›s› aral›¤› 15-40 º
C, ba¤lant› gücü 220/110 Volttur (6).
Ayak Hastal›klar›nda Pedobarografik De¤erlendirme
Pedobarographic Evaluation in Foot Disorders
Aya¤›n statik pedobarografik de¤erlendirmesinde (Resim 1); N/cm2cinsinden 6 bölgeden (arka ayak, orta ayak, ön aya¤›n
iç-orta-yan taraf› ve parmaklar) maksimal bas›nç ölçümleri, ön ve arka ayaktaki maksimal bas›nç de¤erleri, ayaktaki toplam ba-s›nç, toplam bas›nc›n aya¤›n ön/arka bölümüne düflen yüzdele-ri, toplam temas alan› ve toplam temas alan›n ön ve arka aya¤a yüzdelik paylafl›m de¤erleri elde edilir (Resim 2). Bu yöntemle ayak deformite ya da flekil farkl›l›klar› belirlenebilir ancak ayak fonksiyonlar› s›ras›nda ortaya ç›kan stresler elde edilemez. Ha-reket s›ras›nda aya¤›n yere basan k›sm›n›n uzunlu¤u varus veya
valgus pozisyonunda bas›nç de¤ifliklikleri, parmaklar›n fonksi-yonlar› ve di¤er etmenler dinamik ölçümlerde elde edilir (1).
Dinamik de¤erlendirmede hastan›n normal yürüme h›z›n›n oluflmas› için 30 metre uzunlu¤undaki bir alanda, birkaç dakikal›k yürüyüfl sonras›nda befl metrelik yürüme tahtas›nda yap›l›r. Olgu-lardan platform üzerinde sabit durma ve platforma yanl›fl basma durumlar›nda tekrar yürümesi istenir (Resim 3). Dinamik ölçüm-de daha önce statik ölçümölçüm-de tan›mlanm›fl 6 bölgeölçüm-den maksimal bas›nç verileri ve taban temas alan› kay›t edilir (Resim 4).
Çocuklarda ayak bas›nç da¤›l›m› ile ilgili çal›flmalar›n say›s› s›n›rl›d›r (7-9). Bas›nç analizi ile ayak fonksiyonlar› hakk›nda ka-l›c› kay›t sa¤lanmaktad›r (10). Çocuklarda ayak eriflkinler ile kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda tipik farkl›l›klar gösterir ve özellikle infantta aya¤›n flekli ve yürüme paterni çabuk de¤iflmektedir. Klini¤imiz-de yap›lan çal›flmada, pedobarografiKlini¤imiz-den büyüme sürecinKlini¤imiz-deki alt ekstremite de¤iflikliklerinin patofizyolojik spekturumunu anla-mada ve tedavinin takibinde yararlan›labilece¤ini düflünerek il-gili yafllara ait normal ayak bas›nç de¤erlerinin tan›mlanmas› için sa¤l›kl› aya¤a sahip adolesanlarda dinamik ve statik ayak bas›nç de¤erleri araflt›r›ld›. K›z ve erkek çocuklar›n statik de¤er-leri aras›ndaki iliflki araflt›r›ld›¤›nda k›zlarda sa¤ orta ve ön-içte, erkeklerde ise sol orta ayak pedobarografik de¤erleri belir-gin olarak di¤er cinsten yüksekti. Dinamik ölçümlerde erkek grubunda sa¤ ayakta ayak temas alan›, k›z grubunda sol ön ayak iç k›sm›nda maksimum bas›nç de¤erleri istatistiksel olarak anlaml› yüksek bulundu. Dinamik ölçümlerde kilo ve vücut kitle indeksi, maksimum ayak bas›nçlar› ile kuvvetli pozitif iliflkili iken, bu iliflki statik ölçümlerde orta düzeyde bulundu (11).
Bertsch (12), 42 normal çocukta yapt›¤› çal›flmada ilk de¤er-lendirmeyi ortalama 14,8 ayda yap›p daha sonra çocuklar› üç ay aral›klar ile de¤erlendirdi. Böylelikle yafl ile birlikte ayaktaki fiz-yolojik maturasyonu ortaya koydu. Yafl ile birlikte ayakta yük da-¤›l›mlar›n›n belirgin olarak de¤iflti¤i, özellikle orta aya¤›n flekli-nin de¤iflti¤i bu çal›flmada bildirildi. Ayr›ca logitüdinal ark›n ge-liflmesinin ayakta durma ve yürüme ile bafllad›¤›, bu geliflimin h›z›n›n bireyden bireye farkl›l›klar gösterdi¤i kan›tland›. Ancak bu de¤iflimin iskelet gelifliminden mi yoksa çocu¤un aya¤›ndaki ya¤ yast›k盤›n›n azalmas›ndan m› kaynakland›¤›n› saptaman›n zor oldu¤u yazarlarca belirtildi.
Ayakta durma s›ras›nda, vücut a¤›rl›¤› talus üzerinden kalka-neus, lateral kolon ve mediyal kolondan oluflan plantar yüzeyde-ki üç noktaya da¤›l›r (13). Adolesanlarda ayak bas›nçlar› ile ilgili yapt›¤›m›z çal›flmada statik ölçümlerde en yüksek de¤erler topuk bölgesinde saptand›. Bununla birlikte ön ayak bas›nç da¤›l›m› (iç-• Ortopedik tan› ve cerrahi
– Halluk Valgus cerrahisi – Metatarsalji cerrahisi – Diabetik ayak cerrahisi – Romatoid artrit cerrahisi
– Fraktür cerrahisi (Tarsal, metatarsal, kalkaneal) – Diz operasyonlar› (Artroskopi, ampute) – Pes planus cerrahisi
– Ligaman zedelenmesi – Koksartroz erken tan› • Konservatif
– Ortez uygulamalar› – Ayakkab› modifikasyonlar› – Bas› yaralar› (tekerlekli sandalye) • Biyomekanik
– Yürüme paterni – Atletik ayak – Gebe
– A¤›rl›klara adaptasyon
– Çocuk ve eriflkin normal de¤erler – Adelosan skolyoz yüklenme paternleri • Diyabetik ayak – Bas›nç de¤erleri – Ayakkab› modifikasyonu – Ülser riski – ‹skemi • Nörolojik – Hemipleji – Parapleji – Serebral palsi
TTaabblloo 11:: AAyyaakk bbaass››nnçç ööllççüümmlleerrii iillee iillggiillii ççaall››flflmmaallaarr››nn aallaannllaarr››
R
Reessiimm 22:: AAyyaa¤¤››nn ssttaattiikk ppeeddoobbaarrooggrraaffiikk ddee¤¤eerrlleennddiirrmmeessiinniinn b biill--g
giissaayyaarr çç››kktt››ss›› RReessiimm 11:: AAyyaa¤¤››nn ssttaattiikk ppeeddoobbaarrooggrraaffiikk ddee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(Özel Ek B):B51-54 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(Supl B):B51-54 Hakan Tuna
Ayak Hastal›klar›nda Pedobarografi
52
orta-d›fl) 4,16, 4,40, 4,56 N/cm2
olarak gerçekleflti. Bu de¤erler ile ayakta durma esnas›nda Kapandji’nin (13) üç nokta (topuk, I. ve V. metatarsal bafl) temas kural›na uymamaktayd›. Kanatli ve ark. (14) benzer cihazla yapt›klar› di¤er bir çal›flmada sa¤l›kl› ayaklarda Kapandji’nin kuram›n›n olmad›¤›n› ileri sürmüfllerdir. Femery (15) yapt›¤› çal›flmada ön ayakta lateral ve mediyal kolo-na ait bas›nç de¤erlerinin ayr›flmad›¤›n› belirtmifltir.
Uzun dönem romatoid artritli hastalar›n %90’›nda ayak problemleri görülür (16). Ayakta pek çok deformiteye yol açan romatoid artrit hastal›¤›nda, gerek bafllang›ç s›kl›¤›, gerekse ile-ri dönemlerde ayaktaki deformiteleile-rin neden oldu¤u sosyal, ekonomik, fiziksel rahats›zl›klar ayak tutulumunun önemini gös-termektedir. Klini¤imizde yapt›¤›m›z çal›flmada romatoid artritli hastalarda ayak tutulumunda görülen deformitelerin ayak ta-ban bas›nçlar›ndaki yapt›¤› de¤iflikliklerin de¤erlendirilmesi amaçland›. Çal›flma, Trakya bölgesi popülasyonundan, ARA kri-terlerine göre romatoid artrit tan›s› konulmufl, takipleri sürdü-rülen 49 hasta üzerinde yap›ld›. Bu de¤erlendirmeler sonucun-da; hastalarda pes planus (29/49), halluks valgus (22/49), sub-talar valgus (13/49), çekiç parmak (12/49), pençe parmak (4/49) deformiteleri tespit edildi. Radyografi de¤erlendirmesi sonucu kalkaneal spur (18/49), aflil tendon kalsifikasyonu (14/49) sap-tand›. Romatoid artritteki deformitelerin pedogram de¤erlen-dirmeleri sonucunda; her deformitenin farkl› sonuçlar verdi¤i ve biomekanik yönden ayr› etkisi oldu¤u gözlemlendi. Bu nedenle ayak bas›nç ölçümlerinin romatoid artritli hastalarda deformite-lerin takibinde ve biyomekanik etkideformite-lerini görmede önemli bir ge-reç oldu¤u dikkate al›nmal›d›r (17). Ayn› çal›flmada halluks val-gus olgular›n›n de¤erlendirmesinde statik sa¤ ön ayak pik ba-s›nc›nda, ön ayak bas›nç yüzdesinde ve solda taban temas ala-n›nda artma saptand›. Hodge ve ark. (18) yapt›klar› çal›flmada romatoid artritte metatarsalji tedavisinde bas›nç ölçümlerinin önemli bir belirteç oldu¤unu bildirmifllerdir.
Klini¤imizde yapt›¤›m›z di¤er bir çal›flmada romatoid artritli ayaklar›n radyolojik ayak erozyon skorlar› ile ayak plantar ba-s›nç ölçümleri aras›ndaki iliflki araflt›r›ld›. Erozyon skorlamas›n-da Modifiye Larsen Skorlamas› kullan›ld›. Statik pedobarografik de¤erlenmede; ön ayak bas›nç yüzdelerinde ve temas alanlar› yüksek olarak saptand›. Bu bulgular Woodburn ve ark.’n›n (19) belirtti¤i gibi ön ayakta bas›nç art›fl› ile uyumludur. Dinamik in-celemede temas alan› d›fl›nda tüm paremetrelerde romatoid artritli aya¤›n farkl› oldu¤u tespit edildi. Yüksek erozyon skoru-na sahip olgularda statik incelemede yüksek bas›nçlar, diskoru-namik incelemede parmak bölgesinde yüksek bas›nçlar elde edildi
(20).
Kemik deformiteleri ve yumuflak doku atrofisi normal bas›nç da¤›l›m›n› de¤ifltirip yük almayan bölgelerde bas›y› art›r›r. De-formiteler metatarsal ark›n kaybolmas›na ve ön ayaktaki yap›la-r›n afl›r› yüklenmesine sebep olur (21). Bu çal›flmada deformite-lerin tek bafl›na bireysel etkideformite-lerini araflt›ramad›k çünkü ayn› ayakta birden fazla deformite ayn› zamanda bulunmaktayd›. Bulgular ön ayakta yüklenmenin I. metatarstan V. metatarsa do¤ru oldu¤unu gösterdi. Sonuçta romatoid artrit olgusu meta-tarsal a¤r› ve deformitelere ba¤l› olarak yeni bir yürüme pater-ni gelifltirmektedir. Hekim ayak taban›nda afl›r› bas›nçlar› azalt›p onlar› uygun flekilde aya¤a da¤›tmal›d›r. Bu amaçla öncelikle hastal›k aktivitesi bask›lanarak ayaktaki erozyon ve deformite-ler engellenmelidir. Fizik ve radyolojik muayene deformitedeformite-lerin tan›s›nda ve takibinde önemlidir. Ayak de¤erlendirmesinde ek veriler sa¤layan ayak bas›nç ölçümleri ayr›ca uygun ayak des-teklerinin verilmesine rehberlik etmektedir.
Tip II diyabet komplikasyonlar› sebebi ile önemli mortalite ve morbitideye sahiptir. Diyabetik ayak, diyabetin önemli derecede organ kayb›na, ifl gücü ve ekonomik kayba yol açan bir kompli-kasyonudur. Bu nedenle diyabetik ayak oluflmadan önce buna zemin haz›rlayan faktörlerin oluflan yüksek ayak taban bas›nç-lar›n›n de¤erlendirilmesi ve önlem al›nmas› koruyucu hekimlik aç›s›ndan önem kazan›r (22). Statik de¤erledirmede 1,75 kg/cm2
, dinamik de¤erlendirmede 10 kg/cm2
’nin üstündeki ayak bas›nç de¤erlerin önemli oldu¤unu belirtmifltir. Ancak di¤er önemli bir paremetrenin bu yüksek bas›nc›n süresinin oldu¤unu bildirmifl-tir (2). Klini¤imizde yapt›¤›m›z bir di¤er çal›flmada diyabetik ol-gularda hastal›k süresi ile ENMG bulgular› aras›nda korelasyon saptad›k. ENMG (+) hastalarda dinamik ölçümde orta ayak mak-simal bas›nc› yüksek idi. Muayene bulgusu pozitif olgularda di-namik pedogramda ayak maksimal bas›nc› yüksek bulundu (23). Drerup ve ark. (24), yapt›¤› çal›flmada diyabetik olgularda di-¤er önemli bir faktörün yürüme h›z› oldu¤unu bildirmifltir. Topuk bölgesinde artan h›z ile de¤erlerin %20 oran›nda artt›¤›n› be-lirtmifltir. Ayn› çal›flmada h›z artt›kça orta ayakta ise bas›nçlar azalmaktad›r.
Duffin (25), adolesan diyabetli olgulardan ortez uygulanan-larda ayak taban bas›nçlar›nda %63 azalma saptad›. Bir y›ll›k ta-kiplerde ortez b›rak›lm›fl olsa dahi bu katk› devam etti. Ortez kul-lanmayan grupta bir senelik takipte bas›nçlarda bir de¤iflme saptanmad›.
Ayak taban bas›nçlar›na eksternal yüklenmenin etkinli¤ini gösteren bir çok çal›flma düzenlenmifltir (26,27). Daha önce
yap›-RReessiimm 33:: AAyyaa¤¤››nn ddiinnaammiikk ppeeddoobbaarrooggrraaffiikk ddee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii
R
Reessiimm 44:: AAyyaa¤¤››nn ddiinnaammiikk ppeeddoobbaarrooggrraaffiikk ddee¤¤eerrlleennddiirrmmeessiinniinn b biill--g
giissaayyaarr çç››kktt››ss››
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(Özel Ek B):B51-54 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(Supl B):B51-54
Hakan Tuna Ayak Hastal›klar›nda Pedobarografi
53
lan çal›flmalarda obesite ile bas›nçlar›n artt›¤› belirtilmekle bera-ber lokalizasyonu hakk›nda net bilgiye rastlanmam›flt›r. Bizim kli-ni¤imizde yapt›¤›m›z bir di¤er çal›flmada amac›m›z Klas 1 obesite-de ayakta durma ve yürüme esnas›nda ayak taban bas›nç obesite- de¤i-flimlerini saptay›p kontrol grubu ile karfl›laflt›rmakt›. Klas 1 obes-lerde statik pedobarografik de¤erlendirmede ön ayak bas›nç ¤erleri, toplam ayak bas›nc› ve alan›, dinamik pedobarografik de-¤erlendirmede sadece ön ayak bas›nç de¤erleri yüksek olarak saptand›. Ayr›ca statik de¤erlendirmede vücut kitle indeksi ile toplam plantar kuvvet aras›nda (r=0,50, p=0,000) ve toplam te-mas alan› (r=0,33, p=0,019) aras›nda iliflki saptand›. Dinamik de-¤erlendirmede ise sadece orta ayak bas›nç de¤erleri ile vücut kit-le indeksi aras›nda pozitif iliflki saptand› (r=0,32, p=0,025). Bu ça-l›flma farkl› obesite kategorilerinin ayak taban bas›nçlar›na etkisi-ni araflt›rma konusunda bir bafllang›ç olmas›na ra¤men daha ileri çal›flmalar yap›lmas› gereklili¤ini göstermektedir (28).
Yine klini¤imiz ayak laboratuvar›nda opere ayak bile¤i k›r›k-lar›n› de¤erlendirmek için yapt›¤›m›z çal›flmada 63 olgu çal›fl-maya kat›ld› (29). Amerikan Ortopedistleri Ayak ve Ayak Bile¤i Birli¤i De¤erlendirme Skalas›, Phillips-Schwartz radyografik de-¤erlendirme skalas› ile pedobarografik dede-¤erlendirme yöntemi istatistiki olarak karfl›laflt›r›ld›. K›r›k ayaklarda operasyon sonra-s› kontrol ayaklara göre topuk bölgesinde azalm›fl basonra-s›nç de¤er-leri elde edildi. Yürüme esnas›nda ayak daha çok ön aya¤a yük-lenmekte idi. Pedobarografik sonuçlar›nda asimetri saptad›¤›-m›z olgularda uygun ayakkab› modifikasyonlar›na ve egzersiz programlar›na baflvurabiliriz. Tekrarlayan ölçümler ile asimetrik bas›nç de¤erlerinin düzelip düzelmedi¤i görülebilir. Ayr›ca bu yöntem opere aya¤›n de¤erlendirmesinde radyolojik ve klinik de¤erlendirmelere ek bilgi sa¤lamaktad›r.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
ar
r
1. Yetkin H. Yürüme analizi ve ayak bas›nç ölçümleri. In: Ege R, editor. Ayak ve ayak bile¤i sorunlar›. II. Bask›. Ankara, Türk Hava Kurumu Bas›mevi; 1999. p. 1109-18.
2. Abboud RJ, Rowley DI. Foot pressure measurements In: Helal B, Rowley D, Craccihilo III A, Myerson M, editors. Surgery of the foot and ankle. London: Martin Dunitz Ltd.: 1996. p. 123-38.
3. Mann RA. Overview of foot and ankle biomechanic. In: Jahhs MH, editor. Disorders of the foot and ankle: Medical and surgical Mana-gement. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Company; 1992. p. 385-408.
4. Cavanagh PR, Ulbrecht JS, Zanine W, Welling RL, Leschinsky D, van Schie C. A method for the investigation of the effects of outsole modifications in therapeutic footwear. Foot Ankle Int 1996;17(11):706-8.
5. Orlin M, McPoil T. Plantar pressure measurement. Phys Ther 2000;80:399–409.
6. Operating Manuel Mini-Emed System. Munich: Novel; 1991. 7. Aharonson Z, Voloshin A, Steinbach TV, Brull MA, Farine I. Normal
foot-ground pressure pattern in children. Clin Orthop Relat Res 1980;150:220–3.
8. Hennig E, Rosenbaum P. Pressure distribution patterns under the feet of children in comparison with adults. Foot Ankle 1991;11:306–11.
9. Hennig E, Staats A, Rosenbaum P. Plantar pressure distribution patterns of young school children in comparison with adults. Foot Ankle 1994;15:35–40.
10. Bennett P, Duplock L. Pressure distribution beneath the human fo-ot. J Am Pod Med Assoc 1993;76B:674–8.
11. Tuna H, Y›ld›z M, Celtik C, Kokino S. Static and dynamic plantar pressure measurements in adolescents. Acta Orthop Traumatol Turc 2004;38(3):200-5.
12. Bertsch C, Unger H, Winkelmann W, Rosenbaum D. Evaluation of early walking patterns from plantar pressure distribution measure-ments. First year results of 42 children. Gait Posture 2004;19(3):235-42.
13. Kapandji LA. The physiology of the joints. Edinburgh: E & S Livings-tone; 1970.
14. Kanatli U, Yetkin H, Bolukbasi S. Evaluation of the transverse me-tatarsal arch of the foot with gait analysis. Arch Orthop Trauma Surg 2003;123(4):148-50.
15. Femery V, Moretto P, Renaut H, Thevenon A, Lensel G. Measure-ment of plantar pressure distribution in hemiplegic children: chan-ges to adaptative gait patterns in accordance with deficiency. Clin Biomech 2002;17(5):406-13.
16. Coughlin JM. The rheumatoid foot. Postgrad Med 1984;75(5):207-16. 17. Tafltekin N, Tuna H, Kokino S. Romatoid artritli hastalarda ayakta
görülen deformiteler ve pedobarografik de¤erlendirme Türk Fiz T›p ve Rehab Derg 2003;49(1):10-6.
18. Hodge MC, Bach TM, Carter GM. Orthotic management of plantar pressure and pain in rheumatoid arthritis. Clin Biomech 1999;14(8):567-75.
19. Woodburn J, Helliwell P. Relationship between heel position and distribution of forefoot plantar pressures and skin callosities in rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 1996;55:806–10.
20. Tuna H, Birtane M, Tastekin N, Kokino S. Pedobarography and its relation to radiologic erosion scores in rheumatoid arthritis. Rhe-umatol Int 2004 Sep 21; [Epub ahead of print].
21. Hodge MC, Bach TM, Carter GM. Orthotic management of plantar pressure and pain in rheumatoid arthritis. Clin Biomech 1999;14:567–75.
22. Frykberg RG, Lavery LA, Pham H, Harvey C, Harkless L, Veves A. Role of neuropathy and high foot pressures in diabetic foot ulcera-tion. Diab Care 1998;2:1714–9.
23. Ar›kan E, Tuna H, Aktafl fi. Tip II diabetus mellituslu hastalar›n pe-dografik de¤erlendirilmesi. 18. Ulusal Ortopedi ve Travmatoloji Kongresi; Antalya; 2001. p. 157.
24. Drerup B, Hafkemeyer U, Moller M, Wetz HH. Effect of walking spe-ed on pressure distribution of orthopspe-edic shoe technology. Ortho-pade 2001;30(3):169-75.
25. Duffin AC. High plantar pressure and callus in diabetic adolescents. In-cidence and treatment. J Am Podiatr Med Assoc 2003;93(3):214-20. 26. Drerup B, Tilkorn D, Wetz HH. Effect of weight load and carrying
conditions on plantar peak. Orthopade 2003;32(3):207-12. 27. Vela SA, Lavery LA, Armstrong DG, Anaim AA. The effect of
incre-ased weight on peak pressures: implications for obesity and diabe-tic foot pathology. J Foot Ankle Surg 1983;7(5):416-20;448-9. 28. Birtane M, Tuna H. The evaluation of plantar pressure distribution
in obese and non-obese adults. Clin Biomech 2004;19(10):1055-9. 29. Ulker M, Tuna H, Sar›do¤an K. Pedobarographic Evaluation of
Ope-rated Ankle Fractures. IX Congress of Bulgarian Orthopaedics and Trauma Surgeons with International Participation; 14-17.10.2004; Plovdiv, Bulgaria, 2004, p. 119.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51(Özel Ek B):B51-54 Turk J Phys Med Rehab 2005;51(Supl B):B51-54 Hakan Tuna
Ayak Hastal›klar›nda Pedobarografi
