Çok sevdiği Boğaziçine yeniden
Kavuşan ihtiyat Transız Edibi
(¿1 aude C^cırrcre
d işin i h â l â l i n ç v e e n e r j i k o l a r a k g ö r d ü k t e n s o n r a h u h u s u s t a d u y m u ş o l d u ğ u m e n d i ş e d a ğ ı l d ı . Y ü r ü r k e n b a s t o n k u l l a n ı y o r ; f a k a t b u o n u n d a i m a h a r e k e t e t m e k i h t i y a c ı n ı d u y m a s ı n a m â n i d e ğ il. Y a n ı n d a k a i d ı ğ ı m ı z m ü d d e t ç e h e r f ı r s a t t a y e r i n d e n k a l k t ı . K i t a p f i lâ n g e t i r m e k i ç i n b i r k a ç d e f a o d a s ı n a g i d i p g e ld i. U n u t m a m a k lâ z ı m ki k e n d i s i 74 y a ş ı n d a d ı r . S e si ç o k k u v v e t l i . B e y a z e l b i s e s i i ç i n d e b i r ş e y l e r a n l a t ı r k e n , o n u n g e n ç k e n k u m a n d a e t t i ğ i g e m i l e r d e n b i r i n d e d e n i z c i l e r e e m i r v e r d i ğ i n i g ö r ü r g ib i o l u y o r s u n u z . K a n d i l l i d e ç o k r a h a t m ı ş . “ Bol b o l d i n l e n i y o r u m . ’ d i y o r . . . G e ç e n O c a k a y ı n d a eş in i t o p r a ğ a v e r m i ş . B u n u s ö y l e r k e n se si ilk d e f a o i m a k ü z e r e h ü z ü n l ü b i r h a l a ld ı. Bu s o n g e l i ş i y l e b e r a b e r C l a u d e F a r r e r e y u r d u m u z u y e d i k e r e z i v a r e t e t m i ş o l m a k t a d ı r . İlk d e f a 1 9 0 2 d e g e l m i ş ; 1 9 2 2 d e k i i k i n c i z i y a r e t i n d e G a z i n i n h u s u s î t r e n i y l e A d a p a z a r ı ’n a g i t m i ş v e k e n d i s i y l e b u r a d a d ö r t g ü n k a l m ı ş t ı r . D a h a s o n r a k i g e l i ş l e r i 1 9 3 0 - 3 1 - 33 v e 3 8 t a r i h l e r i n e r a s t l a m a k t a d ı r .C
l a u d e F a r r e r e ’in T ü r k i y e y i v e T ü r k i e r i s e v m e s i n e h e r h a n gi b i r h â d i s e s e b e p o l m u ş d e ğ i l d i r . Bu h u s u s t a : ---- T ü r k i e r i s a d e c e T ü r k o l d u k l a r ı i ç i n s e v d i m , d e d i . S î z l e r in ik i e s a s k a r a k t e r i n i z v a r : K a h r a m a n l ı k v e y u m u ş a k b a ş l ıl ı k . H a y v a n l a r a d a h i i n s a n c a h i s l e r g ö s t e r-Konuşan: Sayhan BİLBAŞAR
Y u k a r ı d a , s o l d a C l a u d e F a r r e r e m i s a f i r l e r i n d e n b i r i y l e s o h b e t e d i y o r ; s a ğ d a m u R a r r i r i m i z . A l t t a , K a n d i l l i ’d e e d i b i n m i s a f i r e t e n k a l d ı ğ ı K o n t O s t r o r o g ’u n evi. 9 A ş a ğ ı d a r e s s a m S a i p T u n a ’yı, ü s t a d ı n D o r t r e s i n i y a p a r k e n g ö r ü y o r s u n u z . A ş a ğ ı y u k a r ı t a m a m l a n m ı ş o l a n t a b l o b i r b u ç u k s a a t i ç i n d e y a p ı l m ı ş t ı r . ( F o t o : B u r h a n )
Ç
o k m ü d d e t t e n b e r i s e v d i ğ i T ü r k i y e ’d e m i s a f i r b u b i r l u n a n k ı y m e t l i F r a n s ı z e d i b i C l a u d e F a r r e r e ’le g ö r ü ş m e k ü- z e r e gü!zel b i r g ü n d e K a n d i l l i y e k a d a r u z a n d ı k . K e n d i s i n i o r a d a o t u r a n , e s k i d o s t l a r ı n d a n K o n t O s t r o - r o g m i s a f i r e d i y o r d u . Y a n ı n a g i r d i ğ i m i z z a m a n ü s t a dı, r e s s a m S a i p T u n a t a r a f ı n d a n y a ğ l ı b o y a b i r t a b l o s u y a p ı l ı r k e n b u l d u k . C l a u d e F a r r e r e , y u r d u m u z u b u n d a n e v v e l k i z i y a r e t l e r i n d e n b i r i n d e A t a t ü r k ’le r e s m i n i ç e k t i r m i ş t i . Bu f o t o ğ r a f l a r d a k i u z u n b o y lu, y a k ı ş ı k l ı v e k a l ı p l ı k ı y a f e t l i a d a m l a , s o n g e l i ş i n d e A n k a r a v a p u r u n d a n ç ı k a r k e n a l ı n a n r e s i m l e r d e k i y a ş l ı z a t a r a s ı n d a k i f a r k d e r h a l d i k k a t i m i z i ç e k m i ş t i . K e n -m e s iı ıi b i l i y o r s u n u z . B u r a d a s ö z k e d i l e r e i n t i k a l e t m i ş t i . B a ş ı n d a n g e ç m i ş b i r h â d i s e y i h e m e n a n l a t t ı . . . B i r g ü n e v i n d e n ç ı k t ı ğ ı z a m a n 8 - 1 0 m e t r e l i k b i r d i r e ğ i n t e p e s i n d e b i r k e d i n i n b a ğ ı r m a k t a o l d u ğ u n u g ö r m ü ş . H a y v a n ı n o r a y a n e ş e k i l d e ç ı k t ı ğ ı n ı d ü ş ü n m e k l e v a k i t k a y b e d e c e ğ i n e h e m e n e n y a k ı n i t f a i y e m e r k e z i n e g i d e r e k v a z i y e t i a n l a t m ı ş . F a k a t o r a n ı n â m i r i n i z a m n a m e l e r i n d e k e d i l e r i k u r t a r m a ğ a d a i r b i r m a d d e b u l u n m a d ı ğ ı n ı , d o l a y ı s i y l e g a r a j d a k i a r a b a l a r ı h a r e k e t e g e ç i r m e k i ç i n d a h a y ü k s e k b i r m a k a m d a n e m i r a l m a s ı l â z ı m g e l d i ğ i n i s ö y l e m iş. N e y s e e m i r t e m i n e d i l m i ş v e u z u n m e r d i v e n l i b i r a r a b a g e l e r e k k e d i y i d i r e k t e n i n d i r m i ş . K e d i , i ç i n d e b u l u n d u ğ u t e h l i k e l i v a z i y e t t e n k e n d i s i n i k u r t a r m ı ş o l a n M. F a r - r e r e ’e n e ş e k i l d e t e ş e k k ü r e t m i ş b i l i y o r m u s u n u z , t ı s l a y ı p ü z e r i n e y ü r ü m e k l e . Bu h i k â y e d e n s o n r a o r a d a b u l u n a n m i s a f i r l e r d e n b i r i, ü s t a d ı n y i n e k e d i p s i k o l o j i s i n e d a i r y a z d ı ğı h i k â y e l e r d e n b i r i n i h a t ı r l a t t ı ' b u h â d i s e n i n d e h a k i k a t e n b a ş ı d a n g e ç i p g e ç m e m i ş o l d u ğ u n u sc d u . O h â d i s e d e h a k i k a t t e c e r e y . e t m i ş .B
ir a k ş a m C l a u d e F a r r e r e ’le eş i b a l o d ö n ü ş ü n d e k e d i l e r i n i a ç l ı k t a n m i y a v l a r b i r ş e k i l d e b u l m u ş l a r . H a y v a n c a ğ ı z ı n e p e y a ç o l d u ğ u h e r h a l i n d e n b e l l i y m i ş . M m e . F a r r e r e h e m e n b i r k u t u s a r d a l y e a ç m ı ş v e ö n ü n e k o y m u ş . F a k a t işe b a k ı n ki k e d i b a l ı k l a r ı b i r d e f a k o k l a d ı k t a n s o n r a o d a n ı n ö- b ü r k e n a r ı n a g i d i p y e n i d e n m i y a v l a m a ğ a b a ş l a m ı ş . E v d e k e d i y e l â y ı k b a ş k a y i y e c e k b u l u n m a d ı ğ ı i ç i n M. F a r r e r e , Ie ş i n i n z o r u y l a g e c e v a k t i y e r i l e n g i y i n i p s o k a ğ a ç ı k m ı ş v e e p e y a r a d ı k t a n s o n r a b i r m i k t a r s ö ğ ü ş b u l u p e v e d ö n m ü ş . E t i k e d i n i n ö n ü n e k o y m u ş l a r . B u n u n ü z e r i n e k e d i n e y a p s a iy i... E t i b i r d e f a k o k l a d ı k t a n s o n r a d ö n ü p s a r d a l y e l e r i y e m i ş . D ü n y a n ı n b i r ç o k y e r l e r i n i g e z m i ş v e b i r ç o k m i l l e t i y a k ı n d a n t a n ı m a k f ı r s a t ı n ı b u l m u ş o l a n m u h a r r i r e , h u y v e â d e t b a k ı m ı n d a n biz e e n ç o k b e n z i y e n m i l l e t l e r i n h a n g i l e r i o l d u ğ u n u s o r d u m . ---- A v r u p a ’d a F r a n s ı z l a r ve İ s p a n y o l l a r , A s y a d a J a p o n l a r . D i y e c e v a p v e r d i . B e n T ü r k i y e v e J a p o n y a ’d a g ö r d ü ğ ü m s e v g i t e z a h ü r l e r i n i v e h ü s n ü k a b u l ü d ü n y a n ı n b a ş k a h i ç b i r y e r i n d e g ö r m e d i m . l a u d e F a r r e r e b i l d i ğ i e s k i T ü r k i y e y l e b u g ü n k ü a r a s ı n d a ç o k b ü y ü k b i r f a r k o l d u ğ u n u t a b i a t i y l e k a b u l e d i y o r . Y a p t ı ğ ı m ı z i n k ı l â p l a r ı n e n ç o k t a k d i r e t t i ği t a r a f ı l ü z u m s u z y e r e k a n d ö k ü l m e m i ş o l m a s ı d ı r . —- F r a n s a v e İ n g i l t e r e g ib i m e m l e k e t l e r d e d a h i b i r r e j i m d e ğ i ş t i r i r k e n , e s k i r e j i m t a r a f t a r l a r ı n ı n y a k a f a s ı k e s i l i r , y a h u t d a h a p se a t ı l ı r l a r d ı , d i y o r . H a l b u k i h a l si z in s u l t a n l a r i ç i n b ö y l e o l m a d ı . B u r a d a n M a r e ş a l P e t a i n h â d i s e s i n e a t l ı y o r . O n a g ö r e F r a n s a b u g ü n k ü d u r u m u n u M a r e ş a l P e t a i n ’e b o r ç l u d u r v e k e n d i s i n i e v v e i c e y a p t ı ğ ı h a t a l a r i ç i n d e ğil d e , s o n r a d a n , e l i n d e o l m a d a n y a p t ı ğ ı h a r e k e t l e r i ç i n m a h k û m e t m i ş l e r d i r . F r a n s a ’d a b u g ü n b i r re fe -r a n d o m y a p ı l s a m u h a k k a k k i h a l k ı n y ü z d e s e k s e n i M ü r e ş a l i n s e r b e s t b ı r a k ı l m a s ı i ç i n r e y v e r i r d i , d i v o r . H ü k ü m e t i n o n u s e r b e s t b ı r a k m a m a s ı k o m ü n i s t l e r d e n ç e k i n m e s i n d e n i l e r i g e l m e k t e d i r .
K
e n d i s i, h a r p i ç i n d e k i İ n ö n ü s i y a s e t i n i n u s t a l ı k l ı o l d u ğ u k a n a a t i n d e d i r . T ü r k i y e ’y e b u b ü y ü k m e n f a a t i s a ğ l a m ı ş o l a n ş a h sa , s o n r a k i h a t a l a r ı n e o l u r s a o l s u n h ü r m e t t e d e v a m e d i l m e s i n e t a r a f t a r . S ö z l e r i n i : __ A m a b e n i m siz e b ö y l e b i r t a v s i y e d e b u l u n m a ğ a y ü z ü m y o k . Z i r a b i z i m m e m l e k e t t e P e t a i n e n e ş e k i l d e h a r e k e t e d i l d i ğ i m e y d a n d a , d i y e b i t i r i y o r . C l a u d e F a r r e r e F r a n s ı z c a d a n b a ş k a d il b i l m i y o r . F a z l a m ü t e v a z ı o l d u ğ u i ç i n : ---- F r a n s ı z c a y ı d a , g ö r d ü ğ ü n ü z g ib i iyi k u l l a n a m ı y o r u m , d i y o r . K e n d i s i , 1 8 7 6 y ı l ı n d a F r a n s a ’ n ı n L y o n ş e h r i n d e K o r s i k a l ı b i r b a b a v e İ n g i li z b i r a n n e d e n d ü n y a y a g e l m i ş t i r . B a b a s ı g i b i b a h r i y e s u b a y ı o l m u ş , 1 9 1 4 h a r b i n e i ş t i r â k e t m i ş v e b u h a r p t e k e n d i i s t e ğ i y l e k a r a o r d u s u n d a d ö v ü ş m ü ş t ü r . B a h r i y e y e m e n s u p k e n y a p t ı ğ ı » e y a h a t l e r d e n b i r i n d e b a ş l a r ı n d a n <u e n t e r e s a n v a k a g e ç m i ş . A r k a ç l a r ı n d a n i k i s u b a y H i n d i ç i n î ’d e- K a t a o ’d a a v l a n m a ğ a ç ı k m ı ş l a r , . k a t e t r a f l a r ı h e m e n b i r s ü r ü y e r - û h a y d u t t a r a f ı n d a n ç e v r i l m i ş . İki s u b a y ı n e l l e r i n d e k i a v s i l â h l a r ı k e n d i l e r i n i m ü d a f a a y a y e t m i y o r m u ş . M. F a r r e r e : i— G e c e i n e n e k a d a r g e m i d e n t o p a t a r a k v a h ş î l e r i n a r k a d a ş l a r ı m ı z a y a k l a ş m a s ı n a m â n i o l d u k , d e di. F a k a t k a r a n l ı k b a s ı n c a e l i m i z d e n b i r ş e y g e l m e d i . H a y d u t l a r a- t e ş y a k ı p a r k a d a ş l a r ı m ı z ı n k a l p v e k a r a c i ğ e r l e r i n i y e m i ş l e r . M. F a r r e r e ’i n i k a m e t g â h ı P a r i s ’t e d i r . 16 E y l ü l t a r i h i n d e v a p u r - l a m e m l e k e t i n e d ö n m e k n i y e t i n d e .Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi I
