Naciye Sultan'ın anıları

2 2

ix

SAYFA

CUMHURİYET

< 1 --- -— r * ~

OLAYLAR YE GÖRÜŞLER

_{7 7 - k L » 9 < 7 f}

Naciye Sultan’m Anılan

ÇELİK GÜLERSOY

B

yine tuhaf bir olaylar dizisi yaşandı: Neden gerekti ise

Enver Paşa’nın Orta As­ ya’nın çorak topraklarda kalmış kemik kalıntıları, yurda getirildi. Devlet törenleri yapıldı. Yorumcuların bü­ yük bölümü Paşa’yı yücelten yazılar ve sözler ürettiler. En tuhafı, bunlara bir 27 Mayısçı ile kimi üniformalılarda katıldı.

Ben o sıralarda sustum. Çünkü bu say­ faya üç-dört haftada bir yazdığım için ola­ yın güncelliği geçmiş olacaktı. Pekiy şim­ di niye, bu kapanmış sayfayı açıyorum? Onu açıklayacağım. Ama önce bir “ter-

minoloji”konusuna değineyim:

Benim bildiğim kadarı ile çok önceleri gitmiş bir insanın kalıntılarına, dilimizde ve dinimizde, “ naaş” denmez. O deyiş, yeni ölmüş vücutlar için kullanılır. Kemik­ lere; hele onun da artık toza dönüşmüş ha­ line, eski dilde, “bakiyye-i izam ” denilir. Evren Paşa’nın -zor bela saptanabilmiş- madde artıklarına, tüm başlıklar “naaş”

deyiverdiler. Bu yanlıştı.

Sonra, olayın, yani bu taşımaların, hadi taşındı diyelim, devleti ayağa kaldırmanın ve -bilenlerin gözüne parmak sokarcasına-

tarihi saptırmaların., tümü de yanlıştı. Bu­ nu kanıtlamak üzere, bugün birinci elden bir kaynağı gündeme getireceğim:

Paşa’nın eşi Naciye Sultan’ın, artık ki­ tap haline getirilmiş anıları... Bunlar 1952 yılında Milliyet’te dizi yazı olarak çıkmış. Beyazıt’ta bir yayınevi, (dizgi ve baskı yanlışları ile baştan sona kaşını-göziinü yararak) iki yıl önce bir kitap yapmış. Ye­

niçeri fıkrasında olduğu gibi ben yeni gör­ müş olduğum için ondaki çok değerli bil­ gileri okuyucularla paylaşayım. Önce be­ lirtmem gereken bir şey, hanım sultanın

kimliğini ve duygularını anlayışla karşıla­ mak gereğidir. Padişah A b d ü lm ecid ’in to­ runu, Ortaköy sahil-sarayında kendi ken­ disine yeten kapalı bir satelitte büyümüş,

ancak meşrutiyet ile şehri dolaşmaya çıka­ bilmiş, evlenecek çağa geldiğinde, kendisi­ ne day atılan üç beş ad’dan birini -resimle­ rine bakıp- seçebilmiş ve bu genç subaya da temiz yüzüne kapılıp bağlanmış, sonra da ömrü acılarla geçmiş, bir günahsız ha­ nım. (Bana kalsa, Enver Paşa’dan sonra Paşa’nın kardeşi ile evlenmese, daha tutar­ lı olurdu ya, neyse).

A m a sonuçlarını düşünm eden verdiği bilgiler ve “masumane” açıkladığı gizli ko­ nularla, bu temiz kadın, yakın tarihimizde bence önemi i bir yere oturmuş olmaktadır:

Hanım Sultan, Paşa’nın Alman denizal- tısıyla kaçışı ile başlayan “sergüzeştini”

anlatırken Alm an gizli servisleri ile kocası­ nın kesintisiz işbirliğini, bütün aşamaları ile sayıp dökmekte!

Alman hükümeti demeyip, gizli servisi deyişini kullandım. Çünkü 1919 yıkıntı Almanyası’nda, ortada göze görünür bir devlet otoritesi kalmamıştır. Kabineler is­ kambil kâğıdına dönm üş, ordıı kademele­ ri birbirine girmiş durumdadır. Komünist ayaklanmalar güçlenmiştir: işçiler, gece olunca silahı alıp, baskın düzenleyen grup­ lara dönüşmüştür.

Ama her “devlette” olduğu gibi yine de varlığını sürdürebilen etkin bir çekirdek vardır. Ülkesini yıkıp kaçan paşanın, işte

o odakla sürekli ilişki içinde olduğu, ma­ sum eşinin anlattıklarıyla, ekrana, yeni banyodan çıkmış pırıl pırıl bir film netli­ ği ile yansıyor. Kargaşa Almanya’sına sı­ ğınan bizim maceracının, parası yok. Ai­ lesine Berlin’de bir yer alıp, güvence ile yerleştiremiyor. Hanım Sultan, sürgüne çıkmadan önce yok pahasına satabildikle- rinin parası ile ancak bir kira evinde, ucu ucuna geçinebiliyor. Ama cebi boş Paşa, sürekli bir hareket halinde:

O zamanlar çok çok ayrıcalıklı bir yol­ culuk aracı olan uçakla, boyuna, Rusya’ya geçme girişimleri içinde. Bir kez, yakıt için Litvanya’ya inmek zorunda kalıyor­ lar. Oradaki hükümet, bu kuşkulu tipe gü­ venmeyip, hapse atıyor. Paşa’nın elinden resim gelirmiş. Bir şeyler yapıp satarken hapishane müdürünün dikkatini çekiyor. Evdeki Alman dadıyı, kendisinin bir Al­ man subayı olduğuna inandırıp, onun giz­ lice Berlin’e bir m ektup uçurmasını sağlı­ yor. Adres: Herr W angenheim! İstan­ bul’daki eski elçi! Osmanh’yı savaşa sok­ ma tezgâhını, Enver’le birlikte yürüten adam.

Paşa, Riga’dan onun aracılığıyla kurtu­ lunca, bu kez -yine uçakla- giderken Uk­ rayna’ya inmek zorunda kalıyor ve İngi­ liz birliklerine tutsak düşüyor. Onu ora­ dan kaçıran, yine bir Alm an birliği ve bir Alm an kurmay subayı.

Şimdi, U ğu rM um cu’nun üslubu ile so­ rayım: Nedir bu “sistematik” Alman bağ­ lantısı? Kim veriyor bu paralan? Hangi amaçla veriyor? Batmış bir Almanya için Orta Asya Türklerinin ayaklandırılması, neden dolayı o kadar önemli?

Binbaşılıktan çok kısa sürede önce pa­ şalığa, sonra da saray damatlığına sıçramış bu tip, bir yabancı devlete bu derecede bağ­

lanmakta, niçin hiçbir sakınca bulmamış?

Enver, bir seferinde Kremlin’de konuk edil­ miş.

Bu Paşa’nın, Rusya’nın da Türk ayak­ lanmalarını isteyeceği inancına kapılması, saflıktan öteye, nasıl bir “ patolojiyi” yan­ sıtır?

Devletini, sonunda batılacak bir savaşa, sırf kendisinin ayarladığı bir tezgâhla sok­ tuktan sonra yine Almanları rahatlatmak için bir Sankam ış cephesini de -bütün uya­ rılara kulak tıkayıp- açan ve o diyarda sa­ vaştan değil açlıktan, kardan, buzdan ve ölüm den kaçan Anadolu çocuklarını, ta­ bancası ile birer birer vuran bu Paşa’nın, son mermiyi kendi kafasına sıkması gere­ kirken trene binip payitahta “ döndüğü­ nü”, azıcık tarih okumuş herkes bilir. Ama o herkes, bu kadar zaman sonra ve durup dururken bu adamın neden dolayı “onore edildiğini” anlamakta zorluk çekmiş olsa gerek. Düşünen zihinler, şöyle bir yorum yapsa, akla yatar mı?: “Görevimiz Tehli­ ke,” TV dizisinin giriş anlatımına uyarak yazalım: Sovyetler’in çöküşünden sonra

devletlerüstü kapital, Orta Asya'nın yeral­ tı zenginliklerine girm ek kararındadır. Am a Asya’nın ortası, hâlâ Komünist Par­ tisi yetiştirmelerinin yönetimindedir: Ç o­ kuluslu kapital, bunların artık sahneden çekilmelerini arzu eder. Bunun da yolu, o topluluklann tekrar İslamlaştınlmasından

geçecektir.

Bunun için fanatik İran yerine hep “ılım­ lı bir İslâmî” uygulamış olan liberal Tür­ kiye, elverişlidir. Bu amaca en iyi hizmet edecek araç, eğitimdir. Rusça yerine İngi­ lizce ile işe başİanır. Bir eroinmanı, kanın­ daki kimyasından arındırmak gibi sabır ve zaman isteyen bir politika. (Aynı kültür değişimini, geçen yüzyıldan beri Orta As­

ya’ya, Rusya da zorla uygulamıştı.) Artık rüzgâr değişti, şimdi sıra milliyeti olma­ yan, devletlerüstü kapitalde. Ama bu ko­ lejlerin arkasına konulan Türkiye’nin ön­ ce kendisinin İslamlaşması zorunlu olur.

İslam laşm a dem ek, ulusçuluk / barış ve üretim kavramları yerine, üm metçilik ve fetih çizgisine dönüş demektir.

Gerçekçi Mustafa Kemal ve M isak-ı Milli sınırları yerine, “ Enver, macera ve tüfeğe karşı elde kılıç çarpışma”idealleri­ nin benimsetilmesi amaçlanmalıdır.

Bunlarda, kapital bakımından hiçbirsa- kınca yoktur. Çünkü A BD 'nin petrol, İn­ giltere'nin altın, Fransa’nın uranyum., ara­ dığı bir piyasaya, Türkiye nasıl olsa, en çok bisküvi satabilir, ya da inşaat yapabilir.

Enver, bu çizgi üzerinde işe yarar bir sim­ ge olarak görülmüştür.

Yazdığım bu senaryo, çok mu “yakıştır­ ma” oldu? Naaş naklini ve törenleri, “bir Türk büyüğüne gösterilen saygı” diye açık­ lamak, daha basit bir gerçek olamaz mı? Belki de öyledir. Ona da “inşallah öyle­ dir” derim. Ama Enver, bu “T ürkb üyü k- lüğü”nü hiç mi hiç hak etmeyen bir insan. Yakın tarihi okursanız, yanlış adam seçil­ diğini anlarsınız. Yakın tarihe eğilmeyi zahmetli bulacak olanlara, günümüzden kolay bir belge sunayım: Geçenlerde M u­ rat Bardakçı,Cemal Paşa’nın Mustafa Ke­ m al’e çok ilginç bir mektubunu yayımla­ dı. Cemal Paşa gibi bir Harb-i Umumi so­ rumlusu bile Enver M ecnunu’nun Asya se­ ferinden ürkmüş. Türk milleti bir yaşam kavgasında iken ve savaşın Sovyet yardı­ mı ile yürütüldüğü bir dönemde, Enver’in Orta Asya macerasından, o bile, dehşete düşmüş.

Cemal Paşa, 1921 'de uyanmış. Dansı ba­ şımıza.