-T T'
Askerî müzemiz
Y a z a n : H a l û k
Y .
Ş e h s u v a r o ğ l u
tsta n b u ld a fe tih ten so n ra F atih S u ltan M ehm ed S te -lre n e kilisesin i b ir silâh deposu h a lin e koym uş ve asırlarca eski T ü rk silâh larile, g a n i m et o lara k ele geçen yab an cı m il letlere aid silâh la r b u depoda to p lanm ıştı.
C ebehane ism ile an ılan eski Bizans kilisesi zam an la zengin silâh k o lek - siyonlarile dolm uş ve 1726 yılında b u ra y a D arü leslih a denilm işti. A lâ k alı m em u rları tara fın d a n ve m u h a faza gayesile tertib len m iş olan D a rü leslih a h alk ın ziy aretin e açılmaz, y aln ız b u ray ı bazı k im seler m ü sa ade ile g ö rü rlerd i.
18. a srın sonunda D arü leslih ay ı zi y a re t e d en lerd e n b iri B aron de T ott olm uş ve yabancı m ü teh assıs h â tıra ların d a b u ra d a b ir çok kıy m etli s i lâh ve ask e ri eşya g ö rd ü ğ ü n ü , b il hassa K osovada 1. M uradı şehid ed en M iloş K abloviç’in k ılıcın ın da b u ra d a m uhafaza edildiğini, T ü rk d av u l ve köslerin in de p ek d ik k ate şayan o ld u ğ u n u , İsta n b u l m u h asara sında k u lla n ıla n b ir m an cm ık m bina ö n ü n d e açıkta h a rab iy ete b ırak ıld ığ ı nı y azm ak tad ır.
D arü leslih ad a toplanm ış m u h telif a sırla ra ve m illetlere aid silâhlar, y en içeri ocağının k aldırılm ası sıra sında yağm aya uğ ram ış ve b u zen gin k o lek siy o n u n b ir çok kıym etli p a rça la rı bu su re tle elden ç k m ıştı. B una m u k ab il k a ld ırıla n ocağın eski silâh la rı ve bazı h a tırala rı b u ray a getirilm iş ve b u n d a n sonra da h arb g an im etlerin in D arü leslih ay a k o n u l m asına devam olun m u ştu .
S te -İre n e ’deki silâh deposuna m u k a b il T opkapı S arayı Hazine d a ire sinde de h ü k ü m d a ra aid silâhlar, h a rb gan im etleri top lan ıy o r ve bu su re tle S aray içinde de zengin bir a sk e rî m üze te ş ek k ü l etm iş b u lu n u y o rd u .
S ilâh lar, a sk erî m alzem e ve h a rb h a tıra la rın a gösterilen bu alâka y a n ın d a im p a rato rlu ğ u n m u h te lif y e r le rin d e ele geçen eski Roma ve B i zans ese rle ri de toplanm ağa b a şlan - m .ş ve b u n la r d a D arü leslih ad a d e po edilm işti.
A bdülm ecid d ev rin d e T ophane M üşiri Ahm ed M u h ta r Paşa, A v ru - p sd a k i m ân ad a b ir m üze kurm a fik rin i h a k ik a t h alin e getirm iş ve 1847 y ılın d a D a rü ’.esü h ad ak i eserleri Es- lih a i A tika ve M ecm ai âsa ri at ika k ısım ların a ayırtm ış, b in an ın ta rş ı- lık lı re v a k la rı ü zerin e Du isim leri y azd ırtm ıştı.
A hm ed F eth i P aşadan sonra m üze fik ri alâk a görm em iş, an cak  li P a şanın sa d a re tin d e ve 1859 yılın d a G a lata sara y S u ltan isi m u b -'C ’ an M r. Goold, M ecm ai âsari a tik a m ü zesine m ü d ü r tay in o lu n m u ştu , t u n d a n sonra sırasile yabancı m ü d ü rle rin id are ettiği âsari a tik a m üzem iz 1874 y ılın d a Çinili köşke n ak lo lu n m u ş ve o yıl bizde de ilk defa â sa ıı a tik a nizam nam esi n eşredilm işti. 1881 y ı lın d a m üze m ü d ü rlü ğ ü n e getirilçn H nm di B eyle b e rab e r T ü rk m üzeci liğ in d e yeni ve m esud b ir d ev ir b aş lam ıştı.
 sari atik a m üzem izin inkişaf y o
l m a girm esine m ukabil F rh h a i A tik a) m üzem iz A hm ed F eth i P aşa n ın bıraktığı yevde kalnvs. eski s i lâ h la r y en i m üzecilik zihniyetile tanzim ve teş h ir e d ilip h a lk a göste rilem em işti.
A bdülâziz d ev rin d e ilk defa olarak M eh terh an ed e eski y en içeri k ıy afet leri ziy arete açılm ıştı. B urayı ilk ge zenlerden b iri olan N am ık K em al B ey in tih a la rın ı şöyle a n la tm a k ta dır:
Yakında ziyarete açılacak kısımda Sultan Osmandan
Atatürke kadar olan askerî tarihimiz izah ve ifade olun
muştur. Bu esas dahilinde ilk zamanlardan bugüne ka
dar ordumuzda kullanılan silâhlardan numuneler, gene
muhtelif devirlerde ordu kıyafetlerini gösteren manken
ler, muhtelif asırlara aid sancaklarımız, zaferlerimizi tas
vir eden tablolar, şehidlerimizin elbiselerinden
müteşekkil hâtıra eşyası teşhire konulmuştur
(Y en içerilerin M e h terh a n ed e m ah fuz olan resim leri u m u m u n tevr.uşa- sına a rzo lu n d u . G eçen gün g ittik, m illî u su llerim izd ek i b ü y ü k d eğişik lik ve b ir kaç yüz bin n ü fu su n ih- lâ k in l m u cib olan elbiseyi gördük. G aliba vazılarında h ü sn ü ta b ia t yok imiş. İç le rin d e in san ın en d am ın a y a k ışır b ir k ıy afe t bu lam ad ım . Hele h e r sınıfın b aşların a g iy d ik leri şey ler lü zu m u n d a n k a t k at ziyade b ü y ü k ve ak la gelm ez su re tte acayıb g ö rü n ü y o r, fa k a t bilm em kİ bu m ü - talea sahih m id ir, yoksa göz alışk a n lığı mı hasıl oluyor? A caba on lar bizim k ıyam etim izde bir adam g ö r se ler b eğ en irler m iydi, y a h u d göz lerin e daha mı fena g ö rü n ü rd ü ? R esim lerin ekserisi alçıdan, fa k a t beş a ltı sa ray a ğ aları b alm u m u n d an d ır. i B u b a lm u m u la r terzi d ü k k â n la rın d a k i resim lere benziyor, h e r n e ise m u rad resim değil elbisedir.) (1)
A bdülâziz d ev rin d e o rd u y a alm an y en i silâh la r da S te -îre n e 'e ■'onul m u ş ve bu su re tle b in a istiab h a d
d in d en fazla dolm uş ve M açka silâh - h an esi inşa e d ild ik ten so n ra y en i si lâ h la r b u ra y a nak led ilm işti.
F a k a t S te -lre n e kilisesinde eski ve kıy m etli silâh la r y a n ın d a b ir çok h u rd a m alzem e ve eşya d u ru y o r ve b u ra sı b u halile m u n tazam b ir depo o lm ak tan d ah i uzak b u lu n u y o rd u .
M e şru tiy etten evvel A skerî M üze n in k u ru lm a sı y o lu n d a bazı teşeb b ü s ler olm uş, II. A b d ü lh an u d Tahmud Ş ev k et P aşan ın hazırlad ığ ı (K ıyafeti A skeriye) k itab ın d an m ülhem o larak S aray d a b ir (E slihai A tik a M üzesi) k u ru lm a sın ı istem iş; ve p aşan ın ıkü çük silâh la rın asılları v e a ğ ırların mo d e lle ri k o n u lm ak su re tile hazırladığı m üze p ro jesin i) m u v afık görm üştü. S aray d a k u ru lac ak (E slihai A tika M üzesi) için M ahm ud Ş ev k et P a şa n ın reisliğinde, ressam Z onaro, Z e- kâi P aşa, T opçu Sam i, ressam Ü s k ü d a rlı A li Rıza, Ahm ed Ziya, N ec- m i ye H ü sn ü B eylerden m ü teşek k il b ir h ey et k u ru lm u ş, b u h e y e t e sli h ai a tik a am b arın ı, T ophane, M açka,
T ers an e silâh a m b a rla rım gezerek b u ld u k la rı k ıy m etli silâh la rı Yıldıza n a k le ttirm iş le r ve çini fab rik ası y a
n ın d ak i köşkte, B erlin V iyana a sk e rî m üzeleri k ata lo g la rım esas a la rak b ir (T ü rk E slihai A tik a) m üzesi te sis etm işlerd i (2).
B una m ü te n a zır o lara k M eşru tiy et ilân ın d an b ir kaç sene evvel M u h tar Paşa da (A v ru p ad ak i o rd u m üzeleri tarzın d a m illî ve a sk erî b ir m üzenin tesisine d air o v ak it T ophanei  m ire M üşiri b u lu n an Z eki P aşay a b ir lâ y ih a yazm ıştı. B u lâyiha T o p h an ei  m ire m eclisinde te z e k k ü r e d ild ik ten sonra Zeki Paşa tara fın d a n II. A bdü lh am id e arzo lu n m u ş ve bu m ü zen in k u ru lm a sı h a z ırlık la rın a b aş lanılm ası, y e rin in b u lu n m ası için M u h ta r Paşayla A lm anyalI Topçu F e rik i G rom ikof, M ülkiye M ü hendis m ek teb i m u allim lerin d en A lm anyali Y asm ond m em u r d e m işle rd ir (3).
Y ıldızdaki E slihai A tik a M üzesin den sonra II. A b dülham id M açka si- lâh h an esi ön ü n d e y e n i ve b ü y ü k bir a sk erî m üzenin k u ru lm a sın ı M ahm ud Ş ev k et P aşaya em retm iş, fa k a t bir m ü d d et sonra bu m üzenin k u ru lm a sından vazgeçildiği gibi Y ıldızdaki kom isyon da dağıtılm ıştı (4).
M eşru tiy etin birinci senesinde II. A bdü lh am id , A skeri M üze m esele- sile te k ra r a lâ k ad a r olm uş, b u m ü zenin m evcud b in ala rd a n b irin d e y a h u d y en i y ap ılacak b ir b in ad a k u r u l m asını istem işti.
Bu m aksadla F e rik M u h ta r P aşa riy asetin d e b ir de (m üze tesis k o m isyonu) k u ru lm u ş ve kom isyon h aftad a bir kaç gün to p la n a ra k ça lışm aların a başlam ıştı (5).
F a k a t m eşru tiy e t d ev rin in b irb irin i tak ib eden h âdiseleri arasın d a, A s k e ri M üze m evzuu u n u tu lm u ş, k o m isyon dağılm ış, b u n u n ü zerin e H arb iy e N azırı M ahm ud Ş ev k et P a şa, M u h ta r P aşayı (E slihai A skeriye M üzesi) m ü d ü rlü ğ ü n e tay in ed erek b u d av an ın ta h a k k u k u n u m ü m k ü n kılm ıştı.
M u h ta r P aşa, d av an ın b ir g ö n ü llü sü o lara k işe sarılm ış, S te -lre n e k i lisesinde eski silâhlarım ız, b a y ra k la rım ız, b ü tü n h a rb m alzem em iz ve y e n içeri kıy afetlerim izle p ek alâka çekici b ir m üze k u rm u ştu . A yrıca b ir m üze sinem ası yapm ış ve eski m e h te r tak ım ın ı d a can lan d ırm ıştı. M u h ta r P aşan ın 1923 y ılına k a d a r devam eden m ü d ü rlü ğ ü esnasında A skeri M üze îsta n b u lu n sayılı ziy a r e t y e rle rin d e n b iri olm uş ve P a şa n ın a y rılm asın d an bir m ü d d et sonra te k r a r ihm ale uğram ıştı.
İk in ci D ünya H arbinde A nad o lu y a g ö tü rü le n m üze o ta rih te n b e rl te k ra r açılam am ış, e serler İsta n b u la ge tirild ik te n sonra A skerî M üze için m ü n asib bir bina aranm ış, m u h te lif y e rle r ü zerin d e d u ru lm u ş .n ih ay et G ü lh an e hastan esi y a n ın d a k i d ü z lü k te y e n i ve m o d ern b ir m üzenin inşası k a rarlaş tırılm ıştır.
Bu geçen y ılla r içinde A skerî M ü ze eşyası iyi b ir şekilde tasn ife tâoi tu tu lm u ş, e n v a n te rle ri yeniden göz den geçirilm iş ve eşyanın fen n i u - su llerle m uhafazası tem in o lu n m u ş tu r.
M üzeye 1955 yılın d a m ü d ü r o larak tay in edilen G en eral H ulk i S aral, m e sai a rk ad aşlarile b e rab e r m üzenin d ik k ate şayan e serlerin d en bir k ıs m ın ı eski H arb iy e m ek teb in in jım -n a stik h a -n esi-n d e ta-nzim ve teşh ir e t
m iştir.
Y akında ziy arete açılacak olan A s k e rî M üzenin b u kısm ında S u ltan O sm andan, A ta tü rk e k a d a r olan a s k e rî tarih im iz izah ve İfade o lu n m u ştu r. Bu esas d ah ilin d e ilk z a m an lard an bugüne k a d ar ordum uzda k u lla n ıla n silâh lard an n ü m u n ele r, gene m u h telif d ev irlerd e o rd u k ıy a fe tlerin i gösteren m an k en ler, m u h telif a sırla ra aid sancaklarım ız, za ferlerim izi ta s v ir ed en tablolar, se- hid lerim izin elb iselerin d en n ü t-şe k k il h a tıra eşyası teşh ire k o n u lm u ş tu r. M üzenin son kısm ı K ore h a r b in e aid silâhlar, K ore şeh id lerim i- zin eşyası ve K ore Birliğim ize v e rilm iş h ed iy elerle çok iyi olr şekilde tanzim o lu n m u ş tu r (6).
A skerî M üzenn y a k ın d a ziy arete açılacak bu kısm ı eski h aıb lerim iz, o rd u m u z h a k k ın d a e tra flı b ir fik ir verebilecek m ah iy etted ir. Yeni m ü ze binası y ap ıld ık ta n ve h a rb ta r i him ize aiâ b ü tü n m alzem e teşh ire k o n u ld u k ta n so n ra d ü n y a n ın en zen gin b ir a sk erî m üzesine sahib o la cağım ızda şü p h e y o k tu r.
(1) T asviri E fk âr gatezesi 17 k â n u n u sa n i 1283.
(2) Bu h ey ete d ah il olan H ü sn ü T en k izin basılm am ış h a tırala rı.
(3,5) S erm ed M u h tar, A skerî M ü ze R ehberi.
(4) H üsnü T enkiz, h a tıra la rın d a kom isy o n u n 1305 te bom ba hâd ise sin d en sonra dağ ıtıld ığ ın ı yazm akta dır.
(6) A skerî M üzede P lev n e m ü d a faası h a tıra la rın d a n m ü te şe k k il zen gin b ir koleksiyon da v ard ır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
