— — --- :— 'T“ “ ! ” 7 %
■
BASDfSU Â fiK HİMâNİ*
./) *
- > ^ ey
Kuzeydoğu Ariadolu Bölgesi (Erzurum - daha doğrusu yaşadığı m uhitin dışına çıkma-K ars-A rtvin) 20. yüzyıl âşık ların d an olan yışına banlamaktadır. Bu arad a bazı kaynak Bardızlı Nihânî'nin hayatı ve şiirlerine has re- kişilerin adım da vererek ilgililerin dikkatini dilep bu kitap, âşığı yakından tanıyan ve çekmektedir. . .
dostluğu bulunan değerli hukukçu ve halk "Bardızlı N ihânî'nin Hayatı" başlıklı kı-k ü ltürü araştırıcısı sayın Mehmet Gükı-kalp ta- aımda âşığın hayâtı hakkında bilgi verilmek-rafından hazırlanm ış. K itaptaki şiirlerin |ço- tedir. Buna göre Bardızlı NihAnî; E rzurum ili, ğunluğü M ehmet Gökalp tarafından bizzat Şenkaya ilçesi, Bardız nah iye tise bağlı Göreş-âşığm ağzından söylendiği anda ve a şekliyle ken Köyü'nde 1300 (1885) yılında dünyaya tesbit edilmiştir. Kitabı hazırlayan ile kitaba gelmiştir. Babası Recep U sta adında bir de-konu olan kişilerin yakın taşınıklığı, ortaya mirci olan âşığın annesi Mahbube ham m dırr. konan malzemenin ilk elden derlenip tertip Asıl adı M ustafa olan Nihânî, Gedikoğullan edilmesi anlam ına gelir. Ayrıca Mehmet Gö- nam ıyla m aruf bir sülaleye m ensup olduğu kalp, N ihânî’nin diğer araştırm acılar tarafın1- için, soyadı kanunundan sonra Gedik soyadı-dan m uhtelif inceleme vş antoloji kitaplarına m almıştır.
a l ı n a n şiirlerindeki farklılıklara işaret ederek B âdeli â ş ık la rd a n olan N ih â n î’n in asıl şekillerini de göstermektedir. Her ne ka- âşıklığa başlam ası 15 yaşındayken gördüğü dar bu farklılıklar küçük çapta olsa da âşığın b ir rü y a n etice sin d e g e rç e k le ş m iş tir1, şiirlerine ait sağlam metinlerin tesbit edilme- N ihânî’nin ustaftı olmamakla.beraber âşıklığa si bakımından önem taşırlar. başladığı tarih te 40 yaşlarında bulunan âşık Daha ziyade bir antoloji hüviyetindeki ki- edebiyatımızın güçlü isim lerinden N arm anlı tap, hazırlayıcının da önsözde belirttiği gibi Âşık Süm m anî'nin tesirinde kalm ıştır. Bar-monografik bir çalışmaya ön hazırlık niteliği dızlı N ihânî, rüyasında âşık olduğu Eı*|ir-arzeder. E ser, Önsöz'den sonra B ardızlı han'm kızı M ihriban adlı sevgilisi için Afga-N ihânî'nin H ayatı (s. 1-5), Tesirinde Kaldığı rtistan'a gitm ek istem işse de gidememiş ve Şairler (s. 6), N ihânî’nin Şiirlerindeki özellik- kendi köyünden Perişan adlı bir kızla evlen-ler (s. 7), Şiirevlen-leri (s. 12-80), K arşılaşm aları (s. m iştir. C u m h u riy e tin . ilk y ılların d a Doğu 61-110), Faydalanılan Kaynaklar (s, 111-112}, - Anadolu'da bazı vilayetleri gezmiş, 1944, yı-Sözlük (s. 113-116) ve Şiirlerin İndeksi (si lında, Halkevlerinin 10. kuruluş yıldönümü 117-118) b aşhklan altında tertip edilmiştir. m ünasebetiyle A nkara’ya davet edilm iştir. Yazar, "Önsöz "de N ihânî ile yakınlığın- D aha s o n ra la rı İ s ta n b u l'a gelen âşık dan bahisle, onun şiirlerini derleyişi ve hak- 14.03.1967 tarih in d e İstan b u l’da ö lm ü ştü r/ kındaki çalışm alardan söz -ediyor ve âşıklık Mezarı Kar^caahmet'tedir.
çevrelerinde fazla tam nm ayışm ı N ihânî'nin "Tesirinde Kaldığı Şairler" başlığı altında köyühe ve toprağa bağlı bir hayat sürmesine, N ihânî'nin özellikle en fazla N arm anlı Âşık * Mehmet Gökalp, Bardızlı Âşık Nihânî, Kaltür Sümmanî’nin tesirinde kaldığına işaret edil-Bakanlığı; Milli Folklor Araştırma Dâiresi Ya- m iştir kl bu teBİr çok açık bir halde kendini yİ£krİ!3 îlaJ k Ednebiyftl X Ankara’ gösterir. "Nihânî'nin Şiirlerindeki Özellikler” 1988, VIII+118 s., (2 resim, 1 belge). * ,
başlığı altında âşığın şiirleri hakkında Ziya- ettin Fahri Findıkoğlu, F u at Köprülü, Behçet Kemal Çağlar, Müjgân Cunbur gibi ara ştır m a c ıla rın g ö rü ş le r in e y e r v e rile re k ; Nih ânî'nin FJz. Ali'ye büyük bir m uhabbet beslem ekle beraber Alevî olmadığı, aksine Kadiri olduğu tesbit edilmiştir.
Bu k ısa incelem e k ısm ın d an sonra Nihânî'nin şiirleri ve karşılaşm alarına yer ve^ rilmiş. Âşığın kitaba alınmış toplam 67 şiiri ana ayağın son harfine göre alfabetik olarak sıralandırılm ıştır. Buna göre şair; (48) koşma, (12) destan/ağıt, (2) divan, (2) ilahi, (1) naat-ı, şerif v e'(l) cinaslı [2 adet] ve (1) düz [5 adet] m ani söylemiştir. Bu şiirlerin söyleniş yeri, sebebi ve derlemeyi yapanlar hakkında ge rekli açıklam alar da verilmiştir. .
Bardızlı N ihani âşık edebiyatı geleneği nin gerektirdiği şartları taşıyan ve kendi hu susi şartlarında bu gelenek içinde yetişen bir âşıktır. Yazdığı şiirler yaşadığı devrede olay larla ilgil olup; çevresindeki diğer âşıklarda da g ö rüleceği ü ze re N a rm a n lı Âşık Süm m anî'nin tarz ve edasmdadır. Lirik özel-, likteki bu şiirlerde içli ve samimi ifadelerin yanısıra ham asi söyleyişlere de rastlanır.
Bardızlı N ihani Doğu Anadolu bölgesinde yaptığı geziler sırasında, olgunluk çağını ya şayan N arm an'lı Sümmani'den başka, çağda şı olan âşıklardan Yusufeü’li Huzuri ve Huzu- ri'nin babası Derviş Keşfi Efendi, Âşık îzhari, K ağızm anlı Sezai, Yusufeli'li İzni, Elfazi, E r zu ru m lu Erbabi'nin oğlu Şehvari, Bayburt’lu îrşadi, İrşa d i’nin torunu Âğlar Baba, âş^k B uhrani gibi âşıkların yanında, yaşlılık döne m inde genç âşıklardan olan Alvar'lı Y aşar Reyhani ile karşılaşm ıştır, bu karşılaşm ala rın bir çoğunun m etni tesbit edilememiştir.
Tesbit edilen karşılaşm aları "Âşık Nihımi'nm K arşı|a |tığ ı Âşıklar” başlığı altında Nihafti- Sümmani, (a. 64-70) Nihani-Sezai (s. 70-76), Îzhari-Nihani-Huzuri (s. 77-99), Nihani-Rey- hani (S: 99-102) k a n şıla şm alan verilm iştir. Daha sonra "Âşık N ihani ile Ceylan H anım Hikâyesi" adı altında âşığın Van seyahati es nasında Tebriz Hanı Ab as Han'ın kızı Ceylan H anım la karşılaşm ası ve a ra ların d a geçen m üşaare hikâye edilmiştir (s. 103-110).
Eserin son kısmında, açıklamalı bir bibli* yografya, şiirlerdeki bazı kelime ye terkiple rin karşılıklarını ihtiva eden küçük bir sözlük ve şiirlerin afta ayağının son harfine göre dü zenlenmiş bir indeks yer almaktadır.
Bu küçük çalışma, k ü ltür tarihim izin ka ranlık zam an ye m ekanlara ait kapılarının aralanm asında zincire eklenen yeni bir halka olması bakımından dikkate değer. Halk Ede biyatı sahasında, akademik çalışmaların ya nında, gönlü ile birlikte kalemini de kulana- rak, ihmale uğramış halk kültürü değerlerini gün ışığına çıkaran kalem erbabının çalışma ları, bu sahada küçümsenmeyecek bir boşlu ğu dolduracak ve uzun vadede bütünlüğün kavram asına yardımcı olacaktır.
Bu vesileyle, Prof. Dr. Ş ükrü Elçin hoca mızın m erhum F uat Köprülü’den aktardığı "kültür araştırm aları için bir çakıl taşı dahi olsa kafidir. îlmi genç nesiller tamam layacak tır" ifâdesini hatırlıyor, M ehmet Gökalp’in emek ve gayretlerini kutluyoruz.
(İJ Âşık edebiyatında rüya ve bade için Bkıız. Prof. Dr. Umay Günay, Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneğe vc Rüya Motifi, Akçağ Yayınlan, Ankara 1992. Eserde .Nihani'ye ait rüya motifi ve Aşıklığa geçiş devresi etraflıca ele alınmaktadır.
i ■' •
