Bilimsel Araştırmalarda Etik Dışı Davranışlar: Bir Durum Çalışması

Bilimsel Araflt›rmalarda Etik D›fl› Davran›fllar:

Bir Durum Çal›flmas›*

Unethical behaviors in scientific studies

‹lhan Günbay›, Gamze Kasalak, Serdar Özçetin Akdeniz Üniversitesi E¤itim Fakültesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, Antalya

Lisansüstü ö¤rencilerinin bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllara iliflkin görüfllerini belirlemeyi ve derinlemesine veriler sunmay› amaçla-yan bu çal›flmada nitel araflt›rma yöntemi kullan›lm›flt›r. Bu çal›flma, bü-tüncül tek durum desenli bir durum araflt›rmas›d›r. Araflt›rman›n çal›flma grubunu, 2011-2012 y›l› Akdeniz Üniversitesi E¤itim Fakültesi’nde E¤i-tim Bilimleri Bölümünde lisansüstü e¤iE¤i-tim gören yedi gönüllü ö¤renci oluflturmakt›r. Amaçl› örneklem yöntemlerinden kolay ulafl›labilir durum örneklemesi kullan›lm›flt›r. Araflt›rman›n veri toplama tekni¤i bireysel gö-rüflme ve doküman analizidir. Verilerin çözümlenmesinde içerik analizi yaklafl›m› kullan›lm›flt›r. Verilerin kodlan›p kategorilendirilmesi aflama-s›nda NVivo 9.2 paket program› kullan›lm›flt›r. Araflt›rma sonuçlar› bilim-sel araflt›rmalarda ö¤renciler; ö¤retim elemanlar› ve kendileri taraf›ndan izinsiz sahiplenme, bilimsel araflt›rmalar›n› baflkas›na yapt›rma, bilginin do¤rulu¤unu araflt›rmama, verileri sapt›rma/de¤ifltirme ve kad›n kimli¤i-nin kullan›lmas› gibi etik d›fl› davran›fllar›n sergilendi¤ini belirtmifllerdir. Kolaya kaçma, ifl çoklu¤u ve vakit darl›¤›, akademik yükselme, bilinçsiz-lik, eksik bilgilendirme, tembelbilinçsiz-lik, etik d›fl› çal›flmalar›n takdir edilmesi ve yetersizlik nedeniyle bu davran›fllar gerçekleflmektedir. Dolay›s›yla bili-min geliflmesini engelleme, bilime güvensizlik, para ve zaman kayb› flek-linde bilime zarar verildi¤i düflünülmektedir. Bu tür davran›fllar› engelle-mek için kat›l›mc›lar, etik bilinci oluflturma, sorgulay›c›l›k, etik kurullar› oluflturma, ceza verme, ifl yükünün azalt›lmas› ve görev ayr›m›n›n yap›l-mas›, kontrol mekanizmas› oluflturulyap›l-mas›, yay›n sürecinin k›salt›lyap›l-mas›, ya-z›l›mla engelleme, bilgi üretmede yanl›fl alg›lar›n ortadan kald›r›lmas›, il-gi odakl› çal›flmalar›n yap›lmas›, kiflisel egosundan vazgeçirme ve akran denetimi önerilerinde bulunmufllard›r.

Anahtar sözcükler:Bilimsel araflt›rma, bilimsel araflt›rmalardaki etik d›-fl› davran›fllar, etik d›d›-fl› davran›fllar, lisansüstü e¤itim, yüksekö¤retim.

This is a qualitative study with a holistic case design. The purpose of this study was to analyze and to present data in details related to the opinions of graduate students about unethical behaviors in the scientific studies. The sample of the study consisted of 7 voluntary graduate students doing their Master of Science at Educational Sciences in 2011-2012 academic years. A non-probability sample, which is a purpose sampling strategy, was used. Data were collected with face to face individual interviews and document analysis and were analysed by using content analysis technique. Data analy-sis process was aided by the use of a qualitative data analyanaly-sis computer pro-gram called NVIVO 9.2. As a result of the findings of the study participants admitted that instructors and they performed unethical behaviours such as plagiarism, having others do their scientific studies, not checking reality of the information, manipulating research data and making use of their femi-nine gender. The reasons why they performed unethical behaviors were cutting corner, lack of time, intensity of over-work, being promoted in aca-demic career, laziness, unconsciousness, inadequate guiding, the accept-ance of unethical studies and self-inadequacy. Those unethical behaviors were thought to be harmful for science as hindering the development of science, not trusting in science, lack of time and money. In order to over-come such kind of unethical behaviors, participants put forward sugges-tions such as building up ethical consciousness, punishment, questioning, building up ethical boards, decreasing intensity of work, distinguishing in duties, organizing controlling mechanisms, decreasing the time in publica-tion procedures, using software to avoid, abolishing misperceppublica-tions in the production of knowledge, doing studies based on their own interests, mak-ing one give up selfishness and peer review.

Key words: Higher education, master of science education, scientific research, unethical behaviors in scientific researches.

‹letiflim / Correspondence:

Uzman Gamze Kasalak Akdeniz Üniversitesi, E¤itim Fakültesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, E¤itim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dal›, Antalya

e-posta: gamzekasalak@gmail.com

Yüksekö¤retim Dergisi 2013;3(2):97-108. © 2013 Deomed

Gelifl tarihi / Received: May›s / May 13, 2013; Kabul tarihi / Accepted: Haziran / June 30, 2013; Çevrimiçi yay›n tarihi / Published online: A¤ustos / August 13, 2013

*Bu çal›flma,”Lisansüstü Ö¤rencilerinin Bilimsel Araflt›rmalardaki Etik D›fl› Davran›fllara ‹liflkin Görüflleri” ismiyle Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi TODA‹ taraf›ndan düzenlenen II. Kamu Eti¤i Kongresi’nde (Ankara, 27-28 Mart 2013) sözlü bildiri olarak sunulmufltur.

Özet Abstract

Y

Y

üksekö¤retim kurumlar›nda bilim eti¤ine iliflkin çal›fl-malar son y›llarda art›fl göstermektedir (Uçak ve Bi-rinci, 2008; Erdem, 2006; Büken, 2006; Uzbay, 2006; Kavakl›, 2006; Karluk, 2011; Uluo¤lu, 2009; Y›lmaz, 2012). Bilim eti¤i, Ongun (2006, s. 89) taraf›ndan “gerçe¤i arama

ça-bas› içine girmifl olan bilim insanlar›n›n, içinde yaflad›klar› toplum-lara ve tüm insanl›¤a karfl› do¤ru hareket etmeleri ve onlar› yan›lt-mamalar› için uymalar› gereken kurallar zinciri” olarak

tan›m-lanmaktad›r. Di¤er bir ifade ile bilim eti¤i, “bilim insan›n›n

bi-lim yaparken uyaca¤› etik talepleri yans›tmaktad›r” (Ayd›n, 2010,

s. 138). Bilim eti¤i, bilimsel araflt›rma ve yay›n eti¤ini kapsa-maktad›r. Bilimsel araflt›rma eti¤i, Y›lmaz (2012) taraf›ndan

“bilimsel bir araflt›rman›n planlanmas›ndan raporlaflt›r›lmas›na ve sonuçta yay›nlanmas›na kadar geçen süreçte uyulmas› gereken etik kodlar” olarak ifade edilmifltir. Tan›mlardan yola ç›karak “etik talepleri yans›tmama”, “uyulmas› gereken kurallar zincirini yans›t-ma” ve “etik kodlara uymayans›t-ma” durumlar› da bilimsel

araflt›rma-lardaki etik d›fl› davran›fllard›r (Y›lmaz, 2012).

Alanyaz›n incelendi¤inde bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fl türleri kopya, afl›rma (intihal), uydurma, çarp›t-ma, yay›n tekrar›, dilimleme, destek belirtmeme, haks›z ya-zarl›k ve yazar adlar›nda de¤ifliklik yapma ve di¤er etik ihlal-ler (ÜAK [Üniversiteihlal-ler Aras› Kurul], 2001; TÜB‹TAK, 2006; YÖK, 2012, Madde 8) fleklinde s›n›fland›r›lm›flt›r.

Sergilenen bu etik d›fl› davran›fllar, Ayd›n (2010)’a göre bi-linçli (bilimsel yan›ltma ve yalanc›l›k) oldu¤u kadar bilinçsiz (disiplinsiz çal›flma) bir flekilde de yap›labilir. Dolay›s›yla li-sansüstü e¤itim sürecinde de ö¤renciler ve ö¤retim elemanla-r› taraf›ndan bilinçli ve bilinçsiz bir flekilde bilimsel araflt›rma-larda etik d›fl› davran›fllar yap›labilir.

Bilim eti¤i hakk›nda TÜBA (2002, s. 40) taraf›ndan haz›r-lanan raporda, bilimde etik d›fl› davran›fllar›n nedenleri belir-tilmifltir. Buna göre ilk neden bilimsel araflt›rma e¤itimi, di-siplini ve eti¤inin yeterli düzeyde ö¤retilmemesidir. Bilimsel araflt›rma e¤itimi ile bireylere “bilimsel tutum ve davran›fllar ile

araflt›rma teknik yeterlikleri kazand›r›lmas›” hedeflenmektir

(Karasar, 1994, s. 6). Karasar (1994, s. 7) araflt›rma yöntemi, istatistik, bilgisayar ile ölçme kavram ve ilkelerini uygulama becerisi, lisansüstü e¤itimde en yüksek düzeyde oldu¤unu ta-n›mlamaktad›r.

Yüksekö¤retim Kurulu (2007, s. 207-227) ö¤retmen yetifl-tirme ve e¤itim fakülteleri (1982-2007) ile ilgili rapor incelen-di¤inde, 2006-07 ö¤retim y›l› itibariyle E¤itim Fakültesi ö¤ret-menlik lisans programlar› kapsam›nda en erken 3.yar›y›l ile en geç 7. yar›y›l içinde “Bilimsel araflt›rma yöntemleri” ve “Ölçme ve de¤erlendirme” dersleri verilmektedir. Bilimsel araflt›rma yöntemleri dersine iliflkin birçok üniversitenin ders içeri¤i flu flekilde ifade edilmifltir: “Bilim ve temel kavramlar (olgu, bilgi,

mutlak, do¤ru, yanl›fl, evrensel bilgi vb.), bilim tarihine iliflkin temel

bilgiler, bilimsel araflt›rman›n yap›s›, bilimsel yöntemler ve bu yön-temlere iliflkin farkl› görüfller, problem, araflt›rma modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanmas› ve veri toplama yöntemleri (nicel ve nitel veri toplama teknikleri), verilerin kaydedilmesi, analizi, yo-rumlanmas› ve raporlaflt›r›lmas›”. Bilimsel araflt›rma yeterli¤inin

temelleri lisans düzeyinde at›lmas›na ra¤men bilimsel araflt›rma eti¤inin yeterli düzeyde ö¤retilmemesi, ö¤retilememesi ya da ö¤renilmemesi bilime zarar veren bir davran›flt›r. ‹kinci neden, bireyin akademik yükselme ve takdir görmeyle iliflkili olarak toplumdan, üniversiteden ve bilim çevrelerinden yüksekte yer alma duygular›d›r. Fazla say›da yay›n yapma ile bilimde sayg›n-l›k aras›nda do¤ru orant›l› bir iliflkinin var oldu¤u düflüncesi/ya-n›lg›s› ise bir baflka nedendir. Dördüncü neden ise, bilim insan-lar›n›n araflt›rmalar› kapsam›nda kendilerine sunulan maddi deste¤i kaybetmek istememeleridir (TÜBA, 2002, s. 40). Erkufl (2005, s. 182) bilimsel bilginin güvenirli¤ini sarsan davran›flla-r›n nedenlerini belirtmifl; e¤itim eksikli¤i ve bilgisizlik, ekono-mik ve yönetsel davran›fllar ve psikolojik etmenler fleklinde s›-n›fland›rm›flt›r. Özellikle ülkemizde bilimsel araflt›rma eti¤ine uyulmamas›n›n nedenlerini belirten Uzbay (2006, s. 25) “bir fley olmaz mant›¤›”, “idare et abi mant›¤›” ve “bak bu seferlik idare ediyorum bir daha olmas›n mant›¤›” ile araflt›rma eti¤ine uymama ve önemsememenin ülkemiz insan›na has bir davran›fl oldu¤unu vurgulam›flt›r.

Bilimsel araflt›rmalar› yapan lisansüstü ö¤renciler, araflt›r-mac›lar ya da lisansüstü e¤itimi veren ö¤retim üyesinin davra-n›fllar›n›n etik ilkelere uygun davran›fllar sergilemesi (Karakü-tük, 2002, s. 139) bilimin ilerlemesi için önemlidir. Bu süreç-te bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar›n engellene-bilmesi için çeflitli yasal yapt›r›mlar vard›r. YÖK taraf›ndan 2012 y›l›nda “Yüksekö¤retim Kurulu Bilimsel Araflt›rma ve Yay›n Eti¤i Yönergesi” ç›kart›lm›flt›r. Ülkemizde bu yönerge kapsam›nda çeflitli üniversitelerde kendilerine özgü etik ku-rullar ve yönergeler oluflturulmaktad›r. Ayr›ca, 2012 y›l›nda Yüksekö¤retim kurumlar›nda ö¤renci disiplinleri yönetmeli¤i ç›kart›lm›flt›r. Yönetmelik ve yönergeler incelendi¤inde ceza ve disiplin yapt›r›mlar›n›n oldu¤u görülmektedir. Böylece araflt›rmac›lar› üzerinde cezan›n cayd›r›c› bir etkisi söz konu-su olabilir.

“Herhangi bir yüksekö¤retim derecesini baflar› ile tamamlayan bir kiflinin neleri bilebilece¤i, neleri yapabilece¤i ve nelere yetkin olaca¤›n›” belirlemek amac›yla ülkemizde Türkiye

Yüksekö¤-retimde Yeterlilik Çerçevesi oluflturulmufltur (YÖK, 2011). Bu çerçevede lisansüstü e¤itim düzeylerine göre (7. Düzey Yüksek Lisans E¤itimi Yeterlilikleri ve 8. Düzey Doktora E¤itimi Yeterlilikleri) akademik a¤›rl›kl› alana özgü yetkinlik-ler belirlenmifltir. Etik kavram› ile ilgili 7. düzeyde yer alan ö¤rencilerden “Alan› ile ilgili verilerin toplanmas›,

kültürel ve etik de¤erleri gözeterek denetleyebilme ve bu de¤erleri ö¤retebilme.” ve 8. düzeydeki ö¤rencilerden ise, “Alan› ile ilgi-li konularda karfl›lafl›lan toplumsal, biilgi-limsel, kültürel ve etik so-runlar›n çözümüne katk›da bulunabilme ve bu de¤erlerin geliflimi-ni destekleyebilme.” davran›fllar›n› sergilemeleri beklegeliflimi-nilmekte-

beklenilmekte-dir. Kalk›nma planlar›nda, araflt›rma eti¤inin teflvik edildi¤i ve önemli görüldü¤ü anlafl›lmaktad›r (DPT, 1985; 1990; 2007). Etik ihlaller yüksekö¤retimde akademik bütünlü¤ü bozan bir erozyon gibi görüldü¤ünden (Scott, 2001), bilimin do¤al afet-lerle afl›nmamas› için bilimsel araflt›rman›n temellerinin at›l-d›¤› lisansüstü e¤itimde, ö¤retim üyelerinin gerekli özeni gös-termeleri gerekmektedir. Böylece onlar› model alacak bilim uzman› ve doktoru adaylar›, uygun etik durufl ve de¤erlere göre yo¤rulabilirler. Ayr›ca, etik ilkeleri ö¤renme ve bunlar› davran›fla dönüfltürme lisansüstü ö¤renim sürecinde ö¤renci-lere kazand›r›lmas› gereken niteliklerin en önemlisidir. Bu-nun nedeni lisansüstü e¤itimin yüksek lisans ve doktora ö¤-rencilerine ba¤›ms›z ve bireysel çal›flma yapabilme yeterli¤ini kazand›rmakt›r (Karakütük, 2002, s. 138). Bu araflt›rmada, li-sansüstü ö¤rencilerinin bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› dav-ran›fllara iliflkin görüfllerini belirlemek ve derinlemesine veri-ler sunmak amac›yla flu sorulara cevap aranm›flt›r:

Bilimsel araflt›rmalarda sergilenen etik d›fl› davran›fllar ne-lerdir?

Bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar kimler tara-f›ndan sergilenmektedir?

Bilimsel araflt›rmalarda, etik d›fl› davran›fllara niçin baflvu-rulmaktad›r? Yap›lma nedenleri nelerdir?

Bilimsel araflt›rmalarda sergilenen etik d›fl› davran›fllar›n bilim alan›na verdi¤i zararlar nelerdir?

Bilimsel araflt›rmalarda etik d›fl› davran›fllar nas›l ortadan kald›r›labilir?

Yöntem

Çal›flma grubu

Bu çal›flma bütüncül tek durum desenli bir durum araflt›r-mas›nda nitel bir çal›flmad›r.

Araflt›rman›n çal›flma grubunu, 2011-2012 e¤itim-ö¤re-tim y›l›nda Akdeniz Üniversitesi E¤ie¤itim-ö¤re-tim Fakültesi E¤ie¤itim-ö¤re-tim Bi-limleri Bölümü E¤itim Yönetimi ve Denetimi Yüksek Lisans Program›nda ö¤renim gören otuz üç yüksek lisans ö¤renci-sinden yedi gönüllü ö¤renci oluflturmakt›r. Program, 2001-2002 E¤itim-Ö¤retim Y›l› Güz Yar›y›l›nda yüksek lisans e¤i-timi vermeye bafllam›flt›r. E¤itim Bilimleri Bölümünde ilk aç›-lan yüksek lisans program› oldu¤u için E¤itim Yönetimi ve Denetimi program›nda araflt›rman›n yap›lmas› uygun görül-müfltür. Amaçl› örneklem yöntemlerinden kolay ulafl›labilir durum örneklemesi kullan›lm›flt›r.

Veri toplama arac› ve yöntemi

Araflt›rman›n veri toplama tekni¤i bireysel görüflme ve do-küman analizidir. “Bireylerin öyküleri, betimleri ve düflüncele-ri, özetle kiflinin zihindeki kültürel kategorileri” tan›mlayabil-mek için (Türnüklü, 2000, s. 543-559) bireysel görüflme; olgu ya da olgulara iliflkin çeflitli kaynaklardan bilgi toplayarak fark-l› bak›fl aç›lar› ve farkfark-l› yaklafl›mlar› incelenmesine ve sentezlen-mesine imkân sa¤layacak daha zengin ve kapsaml› bir ç›kar›m sa¤lanmak oldukça önemli (Bafl ve Akturan, 2008, s. 99) görül-dü¤ü için de doküman analizidir tekni¤i kullan›lm›flt›r.

Görüflmelerde yap› bak›m›ndan yar› yap›land›r›lm›fl aç›k uçlu veri toplama arac› kullan›larak ve ö¤rencilerin proje ödev-leriyle iliflkin dokümanlar incelenerek veriler toplanm›flt›r. Bi-reysel görüflmelerde ses kay›t cihaz› kullan›lm›flt›r. Lisansüstü ö¤renciler ile görüflmeler yaklafl›k 30 dakika sürmüfltür.

Verilerin çözümlenmesi

Verilerin çözümlenmesinde içerik analizi yaklafl›m› kulla-n›lm›flt›r. Lisansüstü ö¤rencilerinin verdi¤i yan›tlar›n s›kl›¤›-na göre, bafll›klar alt›nda s›n›flamalar yap›lm›flt›r. Kat›l›mc›la-r›n görüflleri do¤rudan al›nt›larla desteklenerek analiz edil-mifltir. Bunun için veriler öncelikle bilgisayar ortam›na akta-r›lm›flt›r. Kat›l›mc›lara sorulan sorular ana temalar, bu ana te-malara yönelik ö¤rencilerin görüfl ve önerileri alt temalar ola-rak kodlanm›fl ve kategoriler oluflturulaola-rak çözümlemeler ya-p›lm›flt›r. Verilerin kodlan›p kategorilendirilmesi aflamas›nda NVivo 9.2 paket program› kullan›lm›flt›r. Efl denetleme (uz-man incelemesi), uzun süreli çal›flmalar ve kat›l›mc› teyidi gi-bi stratejileri kullan›larak geçerlik ve güvenirlik sa¤lanm›flt›r.

Etik prosedür

Araflt›rma süresince gizlilik esaslar›na ba¤l› kal›nm›flt›r. Görüflmeye geçmeden önce kat›l›mc›lara araflt›rman›n amac› hakk›nda bilgi verilmifltir. Araflt›rmaya kat›l›mlar›n›n gönül-lülük esas›na dayal› olarak gerçeklefltirilece¤i belirtilmifltir. Araflt›rmada hiçbir surette isimlerinin geçmeyece¤i ve kodla-naca¤› söylenilmifltir. Bu sayede araflt›rman›n gizlili¤i ve gü-venli¤i konusunda kat›l›mc›lara güven verilmifltir. Kat›l›mc›-lar›n görüflmenin kaydedilmesi konusunda hem fikir olmalar› ve araflt›rmaya gönüllü olarak kat›lacaklar›n› beyan etmeleri-nin ard›ndan onlardan araflt›rmaya kat›l›m için izin formunu okuyup imzalamalar›n› istenilmifltir.

Bulgular

Bu çal›flmada, e¤itim bilimleri alan›ndaki lisansüstü ö¤renci-lerinin bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllara iliflkin gö-rüflleri ortaya konulmaya çal›fl›lm›flt›r. Kat›l›mc›lar›n gögö-rüflleri bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar, etik d›fl›

davran›fl-lar› sergileyenler, etik d›fl› davran›fllara baflvurma nedenleri, etik d›fl› davran›fllar›n bilime verdi¤i zararlar ve etik d›fl› davran›flla-r›n ortadan kald›rma yöntemleri fleklinde s›n›fland›r›lm›flt›r.

Bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar Kat›l›mc›lar›n 7/7’si “izinsiz sahiplenme, kopyala-yap›fl-t›r” davran›fl› sergilendi¤ini ifade etmifllerdir. Kat›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Bir ödev haz›rlarken diyelim ki birisinden bir kaynak ald›k yapt›¤› bir araflt›rmay› kaynak ald›k, yapt›¤› araflt›rmay› çal›fl-mam›za konu ettik ve o kiflinin ismi hiç geçmiyorsa sanki ken-dimiz yapm›fl gibi ortaya koyarsak bu mesela bu etik d›fl› dav-ran›flt›r. ‹zinsiz birisinin yay›n›n› makalesini ya da herhangi bir alanda yapt›¤› çal›flmas›n› onun bilgisi d›fl›nda kullanmak etik d›fl› davran›flt›r (YLÖ1,1).

Etik d›fl› davran›fllar, kendimizin olmayan fleylerin kendimizin gibi göstermifl olmam›z genelde baflkas›n›n görüfllerini ya da yapt›¤› araflt›rmalar› çal›flmalar› kendi çal›flmam›z gibi göster-mifl olmam›z (YLÖ2,1).

En çok duyulan etik d›fl› davran›fl olarak gördü¤ümüz bilgi h›r-s›zl›¤› diyebilece¤imiz baflkalar›n›n çal›flmalar›ndan al›nan bil-giler bir adres gösterilmeden verilen bilbil-giler ya da baflkalar›n›n bilgilerini sadece kendi yazm›fl ya da kendi fikriymifl gibi onla-r› vermeleri. Kendi çal›flmalaonla-r›n› çal›flmak ya da emek harca-mak yerine haz›r bulunan kaynaklardan ya çevirileri Türkçe-ye çevirerek haz›r al›yorlar, kendi yak›n arkadafllar›ndaki ya da bildikleri yerdeki kaynaklar› al›p kendi ödevleri gibi mesela sunabiliyorlar (YLÖ3,1).

Kopyala- yap›flt›r yap›p tabi bunu bilmedi¤imiz için mi nedir, bu davran›fllar› sergilerken alt›na kaynak yazmay› bazen unu-tuyoruz (YLÖ4,1).

Ödev haz›rlamada özellikle kopyala yap›flt›r yap›lmas› etik d›fl› davran›flt›r (YLÖ5,1).

Özellikle ödev haz›rlarken yapt›klar› al›nt›lar› kimlerin oldu-¤unu belirtmiyorlar. Sanki kendilerininmifl gibi yap›yorlar. Hatta YÖK’nun ulusal tez veri taban›ndan önce ‹ngilizce tez bulup Türkçeye çevirdik mi tamamd›r deyip yabanc›lar›n yap-m›fl oldu¤u araflt›rmay› sanki kendi yapyap-m›fl gibi uygulayanlar vard› (YLÖ6,1).

Yap›lan al›nt›lar›n, tezlerden veya araflt›rmalardan al›nt›lara önem verilmemesi. Kifli kendi sonucunda önerilerinden bahse-debilir ama birçok tezlerden okudu¤u öneriyi harmanlay›p ken-di önerisi gibi sunabilir. Kifli gerçekten bir amaç yani hani be-lirli bir fley gösterip efor sarf ediyorsa ona da sayg› duymak la-z›m ama biz sayg› duymay›p aman o da ayn› fleyi baflka birin-den yapm›flt›r baflka birinbirin-den alm›flt›r zaten ben de ondan ala-y›m ne olacak tarz›nda düflünüp bu sistem böyle devam ediyor. Belirli bir kitab›n mesela yurt d›fl› kaynakl› bir kitab›n

de¤iflti-rilip hani belirli bir noktalar›n at›l›p direk aynen yay›na veril-mesi gibi bu tür fleylere denk geldim (YLÖ7,1).

Kat›l›mc›lar›n 4/7’si “çal›flmalar›n› baflkas›na yapt›rma” ve “bilginin do¤rulu¤unu araflt›rmama” görüflünü bildirmifller-dir. Kat›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Kendi yapaca¤› çal›flmalar›n alt yap›s›n ö¤rencilere haz›rlatan hocalar da var. Mesela kendi yapaca¤› alanla ilgili ödevler ve-rerek özellikle Avrupa’daki yeni çal›flmalar› yabanc› dilden Türkçeye çevirttirirken ö¤renciye çok fazla ödev vermesi bu gi-bi örnekler olagi-bilir. Mesela gi-bir yüksek lisans ö¤rencisi gi-bir dö-nemde en az on on befl çeviriyi belki bunlar› kendini gelifltirmek ad›na olabilir ama birço¤unu baz› hocalar kendi yeni çal›flma-lar›na kaynak olarak kullanmak için ö¤rencilerine yapt›rmak-tad›rlar. Arkadafllar›m›n bahsetti¤i bir bölümde hocalar›n›n soru bankalar›n› haz›rlatmak için ö¤rencilerine soru haz›rlat-t›¤› bu sorulara kendi soru bankalar›ym›fl gibi yay›na verdikle-rini yay›nlad›klar›n› duymufltum (YLÖ3,2).

Baz› hocalar var ki bilime hiçbir katk›s› bulunmuyor. Ben flu-nu gördüm asl›nda etik d›fl› davran›fllarda en önemli fley hoca yüksek lisans ö¤rencilerine kendisine ilerde laz›m olaca¤› istedi-¤i konular› bölüyor, veriyor (YLÖ4,2).

Ö¤retim üyelerinin ö¤rencilere ö¤rencinin baflar›ya ulaflmada-ki hedefledi¤i fleylerin d›fl›nda ö¤rencilerden ekstra fleyler iste-mesi bence etik d›fl› davran›flt›r. Ya da buna bir nevi kendini iflini yapt›rmada denebilir (YLÖ5,2).

Birbirlerine ödev yapt›r›yorlar. Baflkalar›na yapt›r›yorlar. Ba-na bile ödevimi yap diye söyleyen oldu. Benim ödevimi sunumu haz›rlasana diye. Ödevini sunumunu baflkalar›na yapt›r›yor-lar. Tezi bile haz›rlatanlar bile varm›fl (YLÖ6,2).

Herhangi bir kaynak gösterilmeden özellikle internet ortam›n-da rahat ulafl›labilen bilgilerin do¤rulu¤u araflt›r›lmaortam›n-dan kay-naklarda verilmesi (YLÖ3,3).

Kitaplara pek girmiyor kimse ben de dâhil. Herkes Google’dan buldu¤u o makale ya da araflt›r›lmas› gereken neyse onu al›yo-ruz, biraz okuyoal›yo-ruz, ba¤lant›l›ysa nerdeyse de¤ifltirmeden al›p kopyala yap›flt›r yap›yoruz, etik d›fl› belki de ama daha çok ki-taptan yararlanmam›z gerekirken biz sadece bilgisayardan, in-ternetten haz›r fleyleri daha çok yararlan›yoruz. (YLÖ4,3). Birincil kayna¤a ulaflmadan kayna¤›n kayna¤› ikincil kaynakla-r› birincil kaynak gibi gösterme etik d›fl› davran›flt›r (YLÖ5,3). Bir tez bulup o tezin literatür taramas›ndan faydalan›p oradaki al›nt›lar› kayna¤›ndaki kitaplar› yazarak sanki o literatür tara-mas›n› kendileri yapm›fl gibi gösteriyorlar. Bu çok etik d›fl› bir davran›fl. Oradaki kitaplar›n hiçbirini bulup okumuyorlar ama bir tezden al›p sanki o kitaptan okumufl gibi bize yutturuyorlar (YLÖ6,3).

Kat›l›mc›lar›n 2/7’sinin “verileri sapt›rma ve de¤ifltirme” davran›fl›n›n sergilendi¤ini belirtmifller; konuyla ilgili görüfl-leri afla¤›da verilmifltir:

Bir önce ki y›l yapt›¤› çal›flmay› baflka bir konuya uyarlayarak

yaparken çeflitli verilerin sapt›r›lmas› olabilir mesela 100 tane anket yapm›flt›r bunu 150 anket göstermifltir bunu kendi istedi-¤i alana do¤ru çekmifltir ortaya ç›kacak düflünceleri. Mesela an-ketlerde hiç verilmemifl bir cevaba kendisi cevap vermifl hâlbuki böyle bir cevap söz konusu de¤il. Ya da aç›k uçlu sorulan sorular-da kendisine göre bir yorumlama yapm›fl ama asl›nsorular-da orsorular-da söyle-nen fleyle yapt›¤› fley aras›nda çok da bir ba¤lant› yok. Yani biraz konuyu sapt›rma olay› sapt›rma diyebiliriz yani bu da bir etik d›-fl› davran›flt›r (YLÖ1,4).

Ona emek harcam›yor yani bu da etiksizliktir. Mesela bunu bi-liyorsun, sonuçta sadece oturuyorsun ve o sonuçlar› izliyorsun as-l›nda o sonuçlar bir hayal ürünü yani çok gerçek de¤il. Birebir bir arkadafl›m›n bir tezinde bir çal›flmas›nda flöyle bir fley oldu fiim-di biz soruya verilen bir cevapta likert ölçe¤i tarz›ndayd›. Birin-de çok fazla y›¤›lma vard› ve sonuçlar› böyle ç›kmamal› Birin-deyip ba-z›lar›n› de¤ifltirdiler evet bu böyle olmaz deyip baz› noktalar› kayd›rd›lar. Kendi yorumlar›n› asl›nda objektif olan bir duruma kendi duygular›n› katmas›, anket çal›flmalar›nda kiflileri yönlen-dirmesi (YLÖ7,4).

1/7 oran› ile son s›rada “kad›n kimli¤inin kullan›lmas›” görül-mektedir. Kat›l›mc›n›n bu konudaki görüflü afla¤›da verilmifltir:

Ö¤renciler aç›s›ndan düflündü¤ümde çevremde gözledi¤im baz› fleyler var, özellikle bayanlar›n kad›n ya da difli kimliklerini kullanarak, ö¤retim üyelerine ya da çevresine ortaya bir fley sunmadan dahi sunmufl gibi davran›lmas›, kad›n kimli¤ini kullanmas› etik d›fl› davran›flt›r (YLÖ5,5).

Bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar› sergileyenler

Kat›l›mc›lar›n hepsi (7/7) bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar›n “ö¤renciler” taraf›ndan sergilendi¤ini ifade etmifl-lerdir:

Daha çok ö¤renciler taraf›ndan sergileniyordur (YLÖ1,1). Genelde yüksek lisans ö¤rencileri özellikle, doktora daha bilim-sel geldi¤i için bunlara yak›flt›r›lmayan bir davran›fl tarz› ola-bilir (YLÖ2,1).

Etik d›fl› davran›fllar hani en temel basama¤›yla ö¤rencilerden bafllayarak yukar› do¤ru sergileniyor (YLÖ3,1).

Örne¤in yüksek lisans ö¤rencileri, e¤er ki gerçekten yüksek li-sans› hak ederek, u¤raflarak, çok okuyarak ve araflt›rarak yap-m›yorsa bir kifli, buna gidiyor yüksek lisans ö¤rencileri (YLÖ4,1).

Ö¤rencilerin yine ödev konusunda yapt›¤› fleyler (YLÖ5,1). Ö¤renciler de çok fazla. ‹lk baflta Yüksek Lisansa uyum sa¤la-yamad›¤›n›z için, ödev haz›rlamay›, al›nt› yapmay› tam olarak bilmiyorsun ve bunlar›ndan etkilenme nedeni ile iflin kolay›na kaçt›¤›m›z için hep ö¤rencilerde çok fazla var (YLÖ6,1).

Tez yapan arkadafllar, masterda proje ödev yapan arkadafllar. Birebir bir arkadafl›m›n bir tezinde bir çal›flmas›nda flöyle bir fley oldu, anketi likert ölçe¤i tarz›ndayd›. Sorulardan birinde çok fazla y›¤›lma vard› ve sonuçlar› hani hipotezi onu ya bu böyle ç›kmamal› deyip baz›lar›n› de¤ifltirdiler evet bu böyle ol-maz deyip baz› noktalar› kayd›rd›lar (YLÖ7,1).

Kat›l›mc›lar›n 6/7’si ise “ö¤retim elemanlar›” ve “kendisi” taraf›ndan sergilendi¤ini belirtmifllerdir. Kat›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Hocalar›nda bu anlamda bilimsel çal›flmalarda baflka kiflilerin çal›flmalar›ndan yararland›klar›n› görüyoruz. Hatta Doç.'li¤i, Yrd. Doç.'li¤i gibi unvanlar›n düfltü¤ünü de görebiliyoruz. Bu nedenle hocalar aç›s›ndan da söz konusu olabilir. Ö¤retim gö-revlilerinde flunu biliyorum mesela Üniversitede okurken lisans e¤itimim s›ras›nda biz mesela anket çal›flmas› yapt›k baz› so-nuçlar ortaya koyduk bir dersimizde ve bu dersin hocas› sanki çal›flmay› kendisi yapm›fl gibi bir kitap halinde bunlar› yay›nla-d› (YLÖ1,2).

‹lk etapta ö¤renciler gibi alg›lansa da asl›nda akademisyenler-de akademisyenler-de bu tür fleylerin yap›ld›¤›n› duyuyoruz. Araflt›rma görev-lileri ve daha üst pozisyondaki kiflilerin bile bu tarz davran›fl-lar› gösterdi¤ini duymufllu¤um var. Hocadavran›fl-lar›m›z›n yapt›¤› su-numlar›nda genelde bizim yapt›¤›m›z gibi bir kaynak belirtil-miyor. Kendi sunumlar› olarak görüyoruz hangi kaynaklardan yararlan›yorlar kaynaktan al›nt›m› yap›yorlar yoksa kendi fi-kirlerini mi yans›t›yorlar bu konuda herhangi bir bilgimiz ol-muyor (YLÖ2,2).

Bu tek tarafl› ö¤renciler aç›s›ndan de¤il hani üniversitede gö-revli olan veya gerçekten belirli bir mertebeye eriflmifl doktora-s›n› yapm›fl profesörlü¤ünü yapm›fl kiflilerde de gözüken davra-n›fl olarak düflünülebilir. Kendi yapaca¤› çal›flmalar›n alt yap›-s›n ö¤rencilere haz›rlatan hocalar da var. Mesela kendi yapa-ca¤› alanla ilgili çevirileri kendisi vakit bulamad›¤›nda veya çok fazla vakit ay›r›p onlarla yorulmaktansa ö¤rencilere daha çok ödevler vererek özellikle Avrupa’daki yeni çal›flmalar› yeni ödevleri yabanc› dilden Türkçeye çevirttirirken ö¤renciye çok fazla ödev vermesi bu gibi örnekler olabilir (YLÖ3,2). Baz› hocalar var ki biraz önce dedi¤im gibi o hocalar bilime hiçbir katk›s› bulunmuyor. Ben flunu gördüm asl›nda etik d›fl› davran›fllarda en önemli fley hoca yüksek lisans ö¤rencilerine kendisine ilerde laz›m olaca¤› istedi¤i konular› bölüyor, veriyor (YLÖ4,2).

Ö¤retim üyesi aç›s›ndan mobbing uygulama ya da kendi iflleri-ni yapt›rmas› (YLÖ5,2).

Hocam›z›n sunumlar›n› hat›rl›yorum. Kendisi ‹ngilizceden Türkçeye çevirdi¤ini söylüyordu. ‹ngilizceden Türkçeye neyden çevirdi bilmiyoruz. Kaynak yok. Sunumlarda slâytlarda birçok bilginin yanlar›nda kimin yapt›¤› veya kayna¤› yok. Sanki

hepsini kendi yapm›fl gibi gösteriyor. Mesela; bir hocam›z dan›fl-man oldu¤u ö¤rencilerde uzdan›fl-manl›k alan› dersi çerçevesi içeri-sinde sanki o dersin ifliymifl gibi s›n›f yönetimi deriçeri-sinde kulla-naca¤› materyalleri ‹ngilizce olanlar› kendisinin ‹ngilizcesinin iyi olmad›¤› için ö¤rencilere çevirtmiflti (YLÖ6,2).

Lisanstayken bu kadar önem vermiyordum, o bilinçle de¤il de, o ödevi siz yapacaks›n›z gidiyorum yap›yorum arkas›na kaynakça yazmadan vermifl oldu¤um ödevlerim vard› ama flu an yüksek li-sansa bafllad›ktan sonra art›k bir fleylerin bilincine var›yorsun. Aksi halde yap›lan ödevin kabul olmayaca¤›ndan dolay› tabi ki böyle bir fley yapm›yorum ama lisans da bu bilinçsizlikten dolay›, etik d›fl› oldu¤una dair bir bilgim olmay›fl›ndan, hem de o tarz bir fleyin bize bilgi olarak verilmemesinden dolay› yapm›fl olabilirim. Kaynakça vermeden ödevler vermiflimdir (YLÖ2,3).

Kendim bir yüksek lisans ö¤rencisi olarak bakt›¤›m zaman ça-l›flmalar›m›zda bu yollara ister istemez baflvurabiliyoruz. Bu-nun belki ileriki safhalarda yapar m›y›z yapmaz m›y›z bir fley söyleyemem peflinen ama flu anki en basit aflamalarda rahatl›k-la onun etik d›fl› davran›fl oldu¤unu bile düflünmeden baflvura-biliyoruz. Bunun en basiti bir çal›flmam›z› haz›rlarken, kendi-miz haz›rlamak yerine arkadafl›m›zdan yard›m istemek bu en basiti. Bunun yan›nda arkadafl›m›z›n haz›rlad›¤› bir ödevi, al sen bunu geçen y›l haz›rlam›flt›n bu senede bana bu hoca bu öde-vi verdi deyip ayn› ödeöde-vi al›p ayn› bir sene önceki dersteki 2009-2010’daki hocaya verilmifl ödevi 2010-2011 de al›p ve-rebiliyoruz. Ben kendimde düflündü¤üm zaman, bu söyledi¤im etik d›fl› davran›fllardan hangisini yapt›m. Evet, bir tane öde-vimde, ödev de denemez sunumda, evet (YLÖ3,3).

Muhakkak olmufltur ama öncelikle, üniversite de derslerde özellikle bu dönem 4 tane dersimiz vard›, art› çal›flt›¤›m›z ken-di okulumuz var. Bu kadar yo¤unlukta baz› fleyleri haz›rla-mak da çok zaman istiyor, zamana gücün yetmiyor bazen. Ödev haz›rlarken bazen internetten bulup sadece bana laz›m olanlar› al›p, kopyalay›p power point sunular› haz›rlad›¤›m ol-du. Bir de kitaptan aç›p da okuma s›k›nt›s› var bende, kitaplar-dan da araflt›rmak laz›m ama kitap ifline pek giremiyorum. Oda benim bir etik d›fl› davran›fl›m oldu¤unu düflünüyorum. Baflka mesela al›nt›lar› pek yazm›yorum veya kaynakçay› pek oluflturmuyorum. Baz› hocalar›m›z bunu önemsiyor baz›lar› önemsemiyor o da bizde bir denge problemi oluflturuyor ve ho-cas›na göre davran›yorum. Bütün hocalar bu al›nt›lar› gösterin derse ona göre kendimi kasar›m (YLÖ4,3).

Evet, önce bir araflt›rma oldu¤unda hani bunun için ön haz›r-l›k yapmak gerekiyor, dolay›s›yla birçok yerden birçok döküma-na ulafl›yorsunuz. Bazen ulaflmak istedi¤iniz ama kaydöküma-na¤a ulaflamad›¤›n›z durumlar oluyor. Böyle durumda bende bazen ulaflmad›¤›m kayna¤a ulaflm›fl›m gibi gösterdi¤im zamanlar oldu. Bu çok s›k olmamakla birlikte oldu ama bunun bilincine vard›ktan sonra dikkat etmeye çal›fl›yorum (YLÖ5,3).

Ben de yap›yorum. Kopya ile ilgili bir ödev verilmiflti. Bu ko-nuda yabanc› bir araflt›rma buldum. Onun anketini al›p Türk-çeye çevirdim. Sanki anketi kendim haz›rlam›fl gibi çocuklara uygulay›p haz›rlad›m. Anketin kayna¤›n› belirtmedim. Her-halde bu da bir etik d›fl› davran›fl say›l›r. Anket sahiplerinden kullan›m için izin almad›k. Bir kere flöyle bir fley yapm›flt›m kendim hocalar›m›z›n biri bizden y›l içerisinde derste anlatt›¤›-m›z makaleleri, haz›rlad›¤›anlatt›¤›-m›z ödevleri, sunum yaparken kul-land›¤›m›z kaynaklar› dosya olarak istemiflti. O dosyaya anlat-t›¤›m konumu, konumla ilgili yabanc› makale çevirisini ko-numda kulland›¤›m kaynak makaleleri koymufltum. Ama ödevlerim eksikti ve haz›rlayamam›flt›m. Haz›rlayan bir arka-dafl›mdan al›p fotokopi çektirdim. Onlar› dosyaya koydum ve teslim ettim. Hoca üstünkörü kontrol etti¤i için fark etmedi. Böyle bir etik d›fl› davran›fl› da kendim yapt›m. Kopyala yap›fl-t›r, tezden al›p oradaki literatürden kendim o kitaplar› bulmu-flum gibi al›nt›lar› aynen koydum ve s›n›fta sundum. Hepsini yapt›m (YLÖ6,3).

Mesela ben bir tez yazm›flt›m. Sonuçlar› de¤erlendirdi¤imde bi-zim hipotebi-zimize yönelik sonuçlar ç›kt›. fiöyle düflündü¤üm za-man hani o aç›dan bakt›¤›mda evet böyle olaca¤›n› biliyorduk ama ben o sürecin bafl›nda yanl›fl yapm›fl›m bu da benim, benim önümdeki kiflilerin beni yönlendirmemesinden kaynaklan›yordu yani bu yönlendirme de çok önemli. Kifli bir fleyi yapacakken di-yor ki; zaten hoca o kadar basit kurudi-yor ki cümleyi flöyle flöyle ya-pars›n fluraya gidersin flunu haz›rlars›n bunu yaya-pars›n. Bir ba-k›yorsun zaten hani masa bafl›nda oturup karar verilen fleklinde bilimsel çal›flma böyle olabilir mi, Yani masa bafl›nda iki üç cüm-leyle bitirilip zaten bir insanla çal›flmaya girerken belki baflka bir dünya keflfedeceksin asl›nda öyle düflünmüflsündür (YLÖ7,3).

Bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllara baflvurma nedenleri

Kat›l›mc›lar›n 5/7’sinin etik d›fl› davran›fllara baflvurma ne-denlerine iliflkin görüflleri “kolaya kaçma” ve “ifl çoklu¤u ve va-kit darl›¤›” ile ilk s›rada yer almaktad›r. Kat›l›mc›lar›n bu konu-daki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Kolaya kaçma tamam›yla, ifli biraz daha kolaylaflt›rma, ortaya koyaca¤› verileri biraz daha k›sa yoldan ortaya koyma, u¤rafl-may› istememe. Derinlemesine araflt›rma yapma uzun, zor ve yorucu bir süreç. Bu süreci göze alamamas›ndan kaynaklan›yor bence. Kolaya kaçma, u¤raflma çabas›n›n zorlu¤u ayn› zaman-da kiflilerin zaman-daha önceki e¤itim hayatlar›nzaman-da bilgiye kolay ulafl-ma yani haz›r olarak bilgi veriliyordu. Mesela ö¤retmen s›n›f-ta bir fleyler anlat›rd› yap›land›rmac› bir e¤itim yoktu. E¤itim sistemimizin de gere¤i olarak bence bu var, haz›r bir fleyleri el-de etme, haz›r varken kullanma, ortaya bir fleyler koymaktan ziyade haz›r olan› daha önce yap›lm›fl olan› ortaya koyma (YLÖ1,1).

Kolaya kaçmak olabilir çünkü bilimsel araflt›rma yapma haki-katen çok uzun veri analizini gerektiriyor çok iyi özümsemeyi gerektiriyor konuyu, birçok fleyi araflt›r›p detayl› olarak o konu-ya hâkim olmak gerekiyor. Sadece lisansüstünü bitirmeyi he-defleyen birisi için iflin kolay›na kaçmak oldu¤unu düflünüyo-rum, bir an önce yap›p oradan bir not olmakt›r (YLÖ2,1). En bafltaki sebebi çok fazla çal›flmadan daha çok gelir elde et-mek. Çok fazla emek harcamamak, yorulmamak, kolay yolla bir fleyler kazanmak için yap›l›yor (YLÖ3,1).

Ö¤renciler kendi ç›karlar› do¤rultusunda daha do¤rusu bunun içine ö¤retim üyeleri de girebilir kendi ç›karlar› oldu¤u için bu tarz fleyler yapabilirler. ‹fllerini kolaylaflt›rmak için bu tarz fley-lere baflvurabilirler ya da asl›nda bu bir yo¤unlu¤un içinden kaçmakt›r, ifllerin devam etmesini sa¤lamak için yapabiliyor olabilirler (YLÖ5,1).

Ö¤renmek yerine iflin kolay›na kaç›p ‹ngilizce bilen birine çevi-ri yapt›r›p kendileçevi-ri çevirmifl gibi gösteçevi-riyor (YLÖ6,1). Yüksek lisans ö¤rencilerinin birço¤u ifl hayat›na devam etmek-tedirler yüksek lisanslar›nda bunlar›n modern hayat›n hengâ-mesi, üniversitedeki ödevlerin çoklu¤u ifl hayat›ndaki s›k›nt›lar, onlara çal›flma zaman› çal›flma azl›¤› vakit darl›¤›na sebep ol-maktad›r (YLÖ3,2).

Yani ifl yükü a¤›r olabilir mesela, yüksek lisans ö¤rencisi sadece lisansta ki gibi sadece ö¤renci olsa baflvurmayabilir. Çünkü ifli o olur, çal›fl›r çabalar yeni fleyler üretebilir, okur, analiz sentez yapar bütünleflir ama flimdi ço¤u çal›fl›yor ö¤retmen zaten belli bir ifl yükü var uzaktan gelip gidiyorlar. Hocalar içinde; Tür-kiye flartlar›n› düflündü¤ümüz zaman, flimdi hocalar bilim mi yapacak, yani üretecekler mi, anket düflünüp anketler tasarla-y›p ya da iflte bir fleyler tasarlatasarla-y›p yeni bir fleyler mi tüketecek-ler mi yoksa derse mi girecektüketecek-ler (YLÖ4,2).

Akademisyenler aç›s›ndan; verdikleri dersleri düflünürsek hem lisans hem de yüksek lisans derslerini veriyorlar lisans dersle-rindeki yo¤unluktan dolay›. Ö¤renciler aç›s›ndan düflündü¤ü-müzde ise günümüz Türkiye’sinde ekonomik flartlar›nda sade-ce tüm hayat› ö¤rencili¤e ya da yüksek lisansa yönlendirebilesade-cek az diye düflünüyorum böylece insanlar hem okumak hem de ça-l›flmak zorunda kal›yorlar. ‹fl hayatlar› gayet yo¤un geçti¤i için ö¤rencilerinde yüksek lisansa geldiklerinde bu tarz etik d›fl› davranmalar›n›n nedeni ifl yüklerinin fazla olmas› ve hayat tempolar›ndan kaçmak olarak düflünülebilir (YLÖ5,2). Çal›flan arkadafllar›m›zda var. Hafta içi çal›flt›¤› için bu iflleri-ni hafta sonuna ay›rabiliyor. Kendimi örnek verecek olursam. Asl›nda matematik ö¤retmeniyim ama E¤itim Bilimlerinde yap›yorum. Alan›m olmad›¤› için ilk bafllarda çok hevesliydim ama sonra dersler ço¤ald›kça ve dersler sözel oldu¤u için bana hitap etmedi¤i için zoruma gitmeye bafllad›. Bende ki etik d›fl› davran›fllar daha da artmaya bafllad›. Di¤er arkadafllarda da bunu gözlemledim (YLÖ6,2).

E¤er süre çok k›saysa ve o kifli bu bilimsel araflt›rma d›fl›nda ar-t› bir mesle¤i varsa yapak bir fleyi varsa ve o süreci belirli bir zamana b›rak›p o bilimsel araflt›rma için belli bir girifl geliflme sonuç hani belirli bir sürece ihtiyac› vard›r. E¤er bu süreçleri do¤ru düzgün geçiremiyorsa, zaten en önemli etiksizlik bura-dan ortaya ç›kar. Zaman› do¤ru kullanamam›flt›r dedi¤imiz gibi yine sürece bir gönderme var. O zaman›n do¤ru kullan›l-mamas› kifliyi olumsuz etkileyebilir, buna baflvurabilir (YLÖ7,2).

Kat›l›mc›lar›n “akademik yükselme” ifadesine kat›lma oran› 3/7 ile ikinci s›rada yer almaktad›r. Kat›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Üniversitede görev yapan kifliler, günümüz hayat›nda çok faz-la insan›n görev yapmas›ndan ve yüksek mertebelere ufaz-laflabil- ulaflabil-mek kifliler veya üniversitedeki kademeleri basamaklar› yuka-r›ya tafl›yabilmek için daha h›zl›, on y›lda aflabilece¤i bir basa-ma¤› çok k›sa sürede, çok h›zl› bu basamaklardan geçebilmek için bu yollara baflvurabilmektedirler (YLÖ3,3).

Yükselme derdi hocalar› etik d›fl› davran›fla itebilir, sevk ediyor. En büyük fley biliyorsunuz üniversitede yükselme. O kadar dok-toray› bitirmifl tamam güzel, Yrd. Doç. olmufl önünde en büyük engellerden birisi makale olmas› gerekiyor, bilimsel çal›flmalar ol-mas› gerekiyor. ‹ngilizce s›k›nt›s› var ‹ngilizce s›k›nt›s›ndan do-lay› insanlar kendini ‹ngilizceye vermeye bafll›yor. Yükselme için mesela 3 tane makale yetiyor ama ‹ngilizceyi geçmedi mi o ma-kalenin hiçbir anlam› olmuyor. O yüzden bence ‹ngilizceye yo-¤unlafl›rken bir taraf y›k›l›yor, yani o bilimsel çal›flmalar bitiyor. Do¤al olarak yazmas› için de zaman da kalm›yor. O zaman kal-mad›¤› zaman ne yap›yor, yükselmek istiyor, doçent olmak istiyor o zaman etik d›fl› davran›fllara baflvurup (YLÖ4,3).

Akademisyen olarak de¤erlendirirsek kademe yükselmesi de ona neden olabilir. Akranlar›m niye baflvuruyor olabilir, belki sta-tülerini de¤ifltirmek isteyebilirler (YLÖ7,3).

“Bilinçsizlik”, “eksik bilgilendirme” ve “tembellik” neden-leri ise 2/7 oran› ile üçüncü s›rada yer almaktad›r. Kat›l›mc›-lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Daha çok bilgisizlikten ya da bu alanda çok fazla bilince sahip olmamalar›ndan kaynaklan›yordur (YLÖ1,4).

‹nsan bu arada zaten ço¤u da bilinçsizce yap›yor çünkü o kadar yoruluyor ki o süreçte art›k bir sona gelmek istiyor. Bilmedi¤i için ve o araflt›rman›n evet bu sonuç buna ç›kmal› deyip kifliyi ya da araflt›rma yapt›¤› kesimi yönlendirebilir bu da çok büyük bir sorun asl›nda. O kiflinin bilinçsizli¤inden kaynaklan›yor. O süreci do¤ru bilmemesinden (YLÖ7,4).

Hocalar görevi ya da ödevi verirken çok aç›klama yapm›yorlar, çok aç›klama yapmad›klar›ndan, ö¤renci bazen çaresizde kal-m›fl olabilir etik d›fl› davran›fllara baflvurmada mecbur da kal›-yor olabilir (YLÖ1,5).

Bu süreci de biraz ele almam›z gerekir. Çünkü hem yapan ki-flinin hem de bu ödev veya proje veren kiki-flinin kifliye sundu¤u bu süreci nas›l yapabilece¤ine dair e¤er do¤ru bir aktar›mda bu-lunmad›ysa bunun sonucu o bilimsel araflt›rman›n ortaya ç›-kartt›¤› sonuçlar asl›nda etik olmad›¤›n› gösterir (YLÖ7,5). ‹nsan tembellik yaparsa direk etik d›fl› davran›fllara sevk olup hemen haz›r diyor maksat yüksek lisans› bitirmek diyor, haz›r kopyala yap›flt›r yap›p al›nt› yap›y›m koyuyum diyor(YLÖ4,6). Ö¤renciler aç›s›ndan ve kendim aç›mdan söyleyeyim; Tembeliz. Tembellik içimizde var. Tembel oldu¤umuz için hep kolaya ka-ç›yoruz. Hep son güne b›rak›yoruz. Son 1 günde ne yapabiliriz ki. Mecburen buldu¤umuz 1-2 kaynak kendimizinmifl gibi ço-¤altarak kopyala yap›flt›r fleklinde bilgisayarda yap›yoruz (YLÖ6,6).

Kat›l›mc›lar›n 1/7’si ise etik d›fl› davran›fllar› sergileme ne-denlerini “çal›flmalar›n takdir edilmesi” ve” yetersizlik” olarak belirtmifllerdir. Kat›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Kendisi ne kadar yanl›fl oldu¤unu bilse de toplum bunun fark›-na varmad›¤› müddetçe çal›flmalar›n›n takdir edilmesi onlara bir onur gurur verdi¤i için veya toplum önünde onlar› yükselt-ti¤i için bu çal›flmalar› bu flekilde bu yollara baflvurabiliyorlar (YLÖ3,7).

Yüksek Lisansa girmifl ama Yüksek Lisans yapacak kapasite de olmad›klar› içindir. Mesela bir arkadafl›m var. Bence onda öde-vi haz›rlayacak kapasite yok. Kendi kendine haz›rlad›¤› ödev-lerden hiçbir fley elde edemiyor. Ayn› zamanda yetersiz ‹ngiliz-ce ile yabanc› araflt›rmalar konusunda geri kal›yorlar. Bu yüz-den araflt›rmalar› baflkalar›na çevirtme gibi olumsuzluklar or-taya ç›k›yor (YLÖ6,8).

Bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar›n bilime verdi¤i zararlar

Kat›l›mc›lar›n 5/7’si etik d›fl› davran›fllar›n bilime verdi¤i za-rar›n “bilimin geliflmesini engelleme” görüflünü belirtmifllerdir:

Tabii ki bilim alan›nda geliflmeyi engelliyor yani ortaya farkl› bir fley koyuyorsa bilim geliflir (YLÖ1,1).

En büyük zarar bilimin ilerlemesine engel olmaktad›r. Bu da nas›l derseniz art›k yeni bilgileri araflt›rmak yeni fleyler a盤a ç›kmak yerine sürekli ayn› fleyler tekrarlan›r hale gelmektedir (YLÖ3,1).

Bilimde do¤al olarak etik d›fl› davran›fllar yaparken yeni bir fleyler üretmifl olmuyoruz. Ne yap›l›yor, eskiyi al›p, var olan› al›p yeniliyorlar. Do¤al olarak bilimde ilerleme yok, alan yaz›n genifllemiyor, zarar veriyor insanlara (YLÖ4,1).

Hiçbir fley üretilmemifl oluyor, var olan› veriyor. Katk› olma-y›nca o ifl için harcanan zaman, emek, para bofla gitmifl oluyor. Bilimsel ve kiflisel anlamda hiçbir katk› olmuyor (YLÖ6,1).

Bir fley bir fleyi do¤urur. Zaten eksik olan bir fleyle nas›l do¤a-caks›n›z? Bir de o aç›dan de¤erlendirelim. Yani birbirini tekrar eden sürekli yerinde sayan bir süreç geçiriyoruz yani bilime bir katk› sa¤lam›yoruz (YLÖ7,1).

Kat›l›mc›lar›n 2/7’sinin “bilime güvensizlik” konusundaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Yüksek lisans ö¤rencisi olarak bir kere güvenebilece¤iniz en çok fley bilimken bilime karfl› güveninizi kaybedebilirsiniz, daha çok sorguluyorsunuz. Evet, bilimin temelinde de var sorgulamak, merak ama bu flekilde daha çok meraktan kaynaklanan sorgu-lamalar var ama burada bir güvensizlikten dolay› sorgulama-ya gidiyorsunuz. Bu da hasorgulama-yata bak›fl aç›n›z› de¤ifltiriyor. fiu an mesela ben akademisyen olup olmama konusunda endifleleniyo-rum (YLÖ5,2).

Art›k bir fleyi al›p okudu¤umda gerçekten haz alm›yorum ben. Yani bir makale okudu¤umda veya hepsi birbirine o kadar ben-zer ki ya da yani o kadar böyle üstün körü gidiyor ki beni böy-le heyecanland›rm›yor hani derböy-ler ya bir ilk önce makaböy-lenin ve-ya araflt›rman›n tezin bafll›¤› seni çeker. Birbirine benzer o ka-dar çok fley var ki ve biliyorsun hani o anketi nas›l yapt›¤›n› bi-liyorsun gidip iflte anketten baz› sonuçlar do¤ru ç›kmayaca¤› için ha sosyal bilimlerde bu olabilir. Buna bir fley diyemem ha-ni bu bir fley de¤il ama bence bunun yan›nda yaha-ni kifli e¤er o sü-reçleri geçirdiyse çok da inanm›yor yani ben mesela inanm›yo-rum ço¤u araflt›rmaya (YLÖ7,2).

Kat›l›mc›lar›n 1/7’sinin “para kayb›” ve “zaman kayb›” ko-nular›ndaki görüflleri flu flekildedir:

Katk› olmay›nca o ifl için harcanan zaman, emek, para bofla git-mifl oluyor. (YLÖ6,3,4).

Bilimsel araflt›rmalarda etik d›fl› davran›fllar› ortadan kald›rma yöntemleri

Kat›l›mc›lar›n 5/7’si etik d›fl› davran›fllar› ortadan kald›r-ma yöntemleri olarak “etik bilinci oluflturkald›r-ma” ve 3/7’si de sor-gulay›c›l›k görüflünü belirtmifllerdir:

E¤itim sistemimiz hak etmeden bir fley elde etme ya da bedava bilgiye ulaflma gibi kavramlar› ortadan kald›r›rsa ve kiflilerde ki içsellefltirme süreçleri tamamen ortaya konulursa bence kifli-lerdeki bireysel etik davran›fl› daha da geliflecektir. Böylece bi-reysel etik kavram› geliflmifl kifli herhangi bir cezaya ya da her-hangi bir disiplin sorununa maruz kalmadan kendi içerisinde içsellefltirdi¤i için bu tür davran›fllara baflvurmayacakt›r (YLÖ1,1).

Bunun önemi anlat›lmal› ve buda lisansüstü ö¤rencilerden bafl-lan›larak olabilir, lisansüstü ona yönelebilecek kifliler oldu¤u için bu konuda bilgisi olmas› ad›na (YLÖ2,1).

Ödevleri bilim için yapt›¤›m›z› hissetsek belki daha istekli olu-ruz kopyala yap›flt›r yapmadan önem verebiliriz. Yap›lan

ödev-ler sadece yapmak için yap›yormufl gibi geldi¤i için do¤al olarak bizde yanl›fl yap›yoruz. Bilime katk› verece¤imizi düflünürsek kendimizi o ödevlere daha çok verebiliriz (YLÖ4,1).

Daha gerçekçi olabilir herkes. ‹deal olan› gösterip uygulamada yapmamaktansa yani ideal davran›fl› sergileme yoluna gidebi-lir. Bu biraz ütopik bir fley belki de ama o bilinci kazanmas› ge-rekiyor insan›n bunu da yüksek lisans zaman›nda de¤il çok kü-çük yafllardan itibaren verilmesi gereken bir süreç (YLÖ5,1). Bilimsel araflt›rma süreçleri de tamam sanc›l› bir süreç ama bu-nu ö¤reten insanlar›n da bilinçli olmas› laz›m. Bu süreçlerde do¤ru bir flekilde yan›nda olmas› laz›m (YLÖ7,1).

En basiti, sunum an›nda o bahsetti¤im kaynakça belirtme ya da kopyala yap›flt›r olay›nda ö¤retim görevlisi daha çok sorgulay›c› olmal›, neden, niçin, nerden gibi bu tarz ö¤renciye yaklaflmas› ve sorgulamas› ö¤renciyi bunu yapmaktan al›koyacakt›r (YLÖ5,2).

Bir ö¤renci herhangi bir konuda ödev haz›rl›yorsa haz›rlad›¤› ödevden sözlü s›nav yap›l›r. Ödevini sunsun, hoca anlatmas›n› istesin ve sorular sorsun. Sunum yaparken sadece okuduysa ve kendisi haz›rlamad›ysa sorulan sorularda tak›l›r. Kan›t ve kay-nak istenmesi gerekir. Sadece tez incelenmesin kaykay-naklar da incelensin (YLÖ6,2).

Çok kilit noktalardan soru sorulmal› o kifliye. Yani baz› kilit noktalar olur sorulacak ki o kiflinin o süreci nas›l yapt›¤›n› an-layabilirsiniz Yani hiç tahmin etmedi¤imiz bir soruyla o kifli-nin asl›nda o ödevde o projede o süreçte olmad›¤› ortaya ç›kar bu belki ac› bir fley verebilir ac› bir sonuç olabilir ama kifliye çok fley ö¤retebilir (YLÖ7,2).

“Etik kurullar”, “ceza verme”, “ifl yükünün azalt›lmas› ve görev ayr›m›” ve” kontrol mekanizmas› oluflturulmas›” ise etik d›fl› davran›fllar› ortadan kald›rma yöntemlerinde 2/7 ora-n› ile üçüncü s›rada yer almaktad›r. Kat›l›mc›lar›n bu konuda-ki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Seçici kurullar› merkezi bir flekilde, bu üniversitede olabilir ve-ya Türkiye genelinde de merkezi bir yerde toplay›p seçici kurul-lar her bir ödevi tek tek yorumkurul-lar›yla, sonuçkurul-lar›yla beraber in-celeyerek. Hatta mümkünse uygulamas›n› da yaparak, sa¤la-mas›n› da yaparak bu flekilde tekrarlanan ödevler ortaya ç›ka-r›labilir (YLÖ3,3).

Üniversiteyi de denetleyen daha üst kurullar bu ifle sahip ç›ka-bilir, akademisyenlerin ne kadar etik davrand›¤›n›, ne yapt›k-lar›, ö¤rencilerine neler ö¤rettikleri ve ö¤rettiklerinin d›fl›nda bunlar›n ne kadar uygulamada oldu¤una dair kontroller denet-lemeler yap›labilir (YLÖ5,3).

Yapt›r›mlar uygulan›rsa bunlar çok rahat çözülebilir. Belirli ö¤rencilere, bunu yapan belirli ö¤rencilere cezalar, yapt›r›mlar uyguland›¤› zaman art›k bu alana girmifl bu alana bafl koymufl hatta kariyer yapm›fl kifliler kariyerinden mesle¤inden

olaca¤›-n› veya mesle¤ini kariyerini kaybedece¤ini düflünürse bu yolla-ra kesinlikle art›k baflvurmayacakt›r (YLÖ3,4).

Yapt›r›m gücü. Hani YÖK’te görüyoruz iflte onun akademik unvan›n› elinden alabiliyor (YLÖ7,4).

Hocalar›n yüklerini azaltabiliriz. Devletin biraz daha o bilim-le, ö¤retim görevlili¤ini yani ders anlatan› ay›rmas› gerekiyor bence. Bilim insan› kendini bilime verir TÜB‹TAK gibi yerler-de çal›fl›r, yerler-ders anlatmaz sayerler-dece bilim üretir ve para kazan›r. Ö¤retim görevlisi yani ders verenlerde asl›nda bir fley üretir, üniversite ö¤rencilerine daha iyi bir fleyler ö¤retir. Ders yükle-rini azaltabilirler. Çünkü herkes çal›flan insanlar. Belki dersle-ri daha uzun vadeye yayabilirler. Böylece ders yükü az olunca, kifli kendine daha çok vakit ay›r›r, kopyala yap›flt›r yapmak ye-rine, araflt›r›p kendi özgün ifadelerini yazabilir (YLÖ4,5). Ö¤retim görevlisinin sadece ö¤retmenlik veya oradaki bilim ada-m› rolü yok. Bulunduklar›, ba¤l› olduklar› fakültelerde yönetici-lik görevleri farkl› olarak Erasmus ile ilgili d›flardan gelen misa-firleri a¤›rlamak gibi görevleri vs. gibi görevler. Bu yüzden der-se gelemeyen hocalar oldu. Derder-se bile gelemiyor ider-se zaman› ola-mayabiliyor. Görev paylafl›m› ile hocalar›n yükleri azalt›lmal› (YLÖ6,5).

Kontrol mekanizmas› oluflturulup araflt›rma yap›l›p kontrol edilmelidir. Dan›flman hocam›n yan›na gitti¤imde, yapt›¤›m iflleri soyut verilere dayanarak de¤il de rapor, kaynak, kay›t, görüntü gibi somut verilerle yap›lan ifller gösterilebilir. Kontrol iyi olursa ve ö¤renci kontrol edilece¤ini bilirse ki yapt›klar› ça-l›flmalara önem verirler. Bunlar planl›, zamanl› ve devaml› kontrollerle engellenebilir (YLÖ6,6).

Belirli bir mekanizma olmal› hani bilimsel anlamda bu etik d›-fl› davran›fllar› çözebilecek ya da bunlara de¤inebilecek çünkü bir denetim mekanizmas› olmak zorunda yapt›r›m gücü olmak zorunda ki insanlar bundan vazgeçsinler. O süreçte her an› de-netlemek laz›m (YLÖ7,6).

1/7 oran› ile en son s›rada da “yay›n sürecin k›salt›lmas›”, “yaz›l›mla engelleme”, “bilgi üretmede yanl›fl alg›lar›n orta-dan kald›r›lmas›”, “ilgi odakl› çal›flma”, “kiflisel egosunorta-dan vazgeçirme” ve “akran denetimi” oldu¤u görülmektedir. Ka-t›l›mc›lar›n bu konudaki görüflleri afla¤›da verilmifltir:

Ülkemizde bu anlamda makalelerin uluslararas› alanda yay›n-lanmas› sürecinin azalmas› laz›m, o süreç çok uzun, o arada se-nin çal›flman bir kiflise-nin eline yanl›fll›kla da olsa geçebilir ya da kifli bir flekilde senin bilgisayar›n›n içinden bunu alabilir bunu engelleyemezsin (YLÖ1,7).

Bildi¤im kadar›yla yeni sistemlerde var bilgisayardan direk bu-labiliyoruz art›k e¤er bir fley baflkas›ndan direk al›nt›land›ysa ve kendinizinmifl gibi gösterdiyseniz bu bulunulabiliyor yaz›l›m program› var (YLÖ2,8).

Ödevden anlad›¤›m›z her fleyi bizim yapmam›zm›fl gibi ama bizim zaten o kadar bilgi birikimimiz yok ve baflka bilgilerden

mutlaka yararlanaca¤›z. Yani o konuda araflt›rma yapm›fl ki-flilerin görüfllerinden bir fleyler ç›karaca¤›z ama yorumlama k›sm› bize ait olabilir ama bu görüfller baflkalar›n›n, bunu bu flekilde kullan›lmas› gerekti¤inin önemi vurgulan›rsa, tabi ki bana göre ö¤rencilerin kafas›ndaki bu yanl›fl alg›n›n ortadan kald›r›lmas›yla belki bu sorunu ortadan kald›rm›fl olabiliriz di-ye düflünüyorum (YLÖ2,9).

Kifliye özgü ve belirgin ödevler verilebilir. Ö¤rencilerin ilgi alanlar› sene bafl›nda tespit edilir. Ödev verilece¤inde ise ilgi alanlar› de¤erlendirilerek kifliye uygun ödevler verilebilir, ilgi-li ödev veriilgi-lirse zevkle heyecanla s›k›lmadan araflt›rma yaparak ödev haz›rlayabilir. ‹lgi alan› oldu¤u için u¤raflacak, araflt›ra-cak ve hofluna gidecektir. Bu da etik d›fl› davran›fllar› azalma-s›n› önleyebilir (YLÖ6,10).

Çok klifle olacak ama k›skançl›klar›n, dedikodular›n olmad›¤› bir bilim dünyas› olmas› laz›m. Yani kifli gerçekten kendini bu-na adam›flsa baz› fleylerden vazgeçmek zorunda. Bu da en önemli vazgeçifl, kiflisel egosu diye düflünüyorum. Bundan vaz-geçmedi¤i sürece çok sonuçlar›n objektif olaca¤› kan›s›nda de¤i-lim (YLÖ7,11).

Hocan›n kontrol etmek için zaman› yoksa s›n›f kalabal›ksa ki-flileri(ö¤rencileri) birbirlerine kontrol ettirmekte görevlendire-bilir. Yaln›z ö¤rencilerin iflbirli¤i yapma ihtimali oldu¤u için rekabet ortam› oluflturulmal›d›r. Ö¤renciler hem yar›fl halinde hem de birbirlerini kontrol edeceklerdir (YLÖ6,12).

Doküman Analizine ‹liflkin Bulgular

Araflt›rmaya kat›lan yedi kat›l›mc›dan çeflitli derslerde ha-z›rlad›klar› ders ödev sunumu (f=22), ders ödevi (f=16), maka-le/tez inceleme (f=5) ve seminer ödevi sunumu (f=1) olmak üzere dört farkl› türdeki toplam k›rk dört adet projesi toplan-m›fl ve incelenmifltir. Befl kat›l›mc›ya ait makale/tez inceleme-si projeinceleme-si incelenmifl; makale/teze ait künye bilgileri YLÖ4 ve

YLÖ7 kat›l›mc›lar› taraf›ndan projelerinde gösterilirken di¤er

üç kat›l›mc›n›n (YLÖ1, YLÖ5, YLÖ6) bu bilgileri eksik belirt-tikleri tespit edilmifltir. Ayr›ca, makale/tez incelemesi sonu-cunda sadece bir kat›l›mc› (YLÖ5) bireysel görüflünü belirt-mifltir. 6 kat›l›mc›ya ait 16 ders ödevi projesine ulafl›lm›flt›r. Ders ödevlerinin bilimsel etik ilkelere uygun yaz›l›p yaz›lma-d›¤› at›f ve kaynakça uyumu ile incelenmifltir. Bir kat›l›mc›n›n ders ödevinde kaynakça (YLÖ1, Ödev2) ve at›f göstermedi¤i (YLÖ1, Ödev1, Ödev2); ayr›ca gösterilen at›f ile kaynakça uyumunun olmad›¤› (YLÖ5, Ödev1 ve YLÖ5, Ödev2 hariç) belirlenmifltir. Yedi kat›l›mc›ya ait toplam 22 ders sunumu in-celendi¤inde ise, 15 ders sunumunda kaynakça gösteriminin yap›lmad›¤› tespit edilmifltir. Befl ders sunumunda hem at›f hem de kaynakça (YLÖ1, Sunum3; YLÖ2, Sunum1; YLÖ3, Sunum1; YLÖ4, Sunum1; YLÖ6, Sunum3) gösterilmemifltir. Kaynakça ve at›f gösterimi yap›lan sunumlarda (YLÖ5,

Su-num1 hariç) gösterilen at›f say›s› ile kaynakça say›s› ayn› de-¤ildir. Tüm bu veriler ›fl›¤›nda araflt›rmaya kat›lan lisansüstü ö¤rencilerin, ödevlerini haz›rlarken etik d›fl› davran›fllar sergi-lediklerini söyleyebiliriz.

Sonuç, Tart›flma ve Öneriler

Araflt›rma sonuçlar›na göre; lisansüstü ö¤renciler etik d›fl› davran›fl türlerini izinsiz sahiplenme (kopyala-yap›flt›r), bilimsel

araflt›rmalar›n› (ders ödevleri, projeler vb.) baflkas›na yapt›rma, bil-ginin do¤rulu¤unu araflt›rmama, verileri sapt›rma, de¤ifltirme ve kad›n kimli¤inin kullan›lmas› fleklinde s›n›fland›rm›fllard›r. Tüm

kat›l›mc›lar›n görüfllerine göre izinsiz sahiplenme

(kopyala-yap›fl-t›r) davran›fl› sergilenmektedir. Lisans düzeyinden beri

sürege-len kopyala-yap›flt›r türü davran›fl›n devam etti¤i görülmektedir (Tayfun ve Yaz›c›o¤lu, 2008). Lisans düzeyinde iyilefltirme ad›-na etkili eylemlerin gerçekleflmedi¤i için lisansüstü düzeyde de bu davran›fl›n devam etti¤i belirtilebilir. Ayr›ca, Karakütük (2002, s. 139) lisansüstü e¤itimde etik olmayan davran›fllar› “baflkalar›n›n çal›flmalar›n› kendisi yapm›fl gibi almak” (kopya etmek),” bir kitab› makaleyi ya da araflt›rmay› yabanc› dilden kaynak belirtmeden Türkçe’ye çevirerek, kendisinin yapt›¤› öz-gün bir çal›flma gibi sunmak”, “bilimsel araflt›rma bulgular›n› çarp›tmak, bulgularda de¤ifliklikler yapmak ve bu bulgular› kul-lanacaklar› yan›ltmak” ve “baflkas›n›n gelifltirdi¤i araflt›rma ara-c›n› kendisi haz›rlam›fl gibi kendi yapt›¤› araflt›rmada kaynak göstermeden, izinsiz kullanmak” oldu¤unu belirtmifl olup, araflt›rma bulgular›yla da benzerlik göstermektedir.

Doküman analizi sonuçlar›na göre lisansüstü ö¤rencilerin araflt›rmalar›n› haz›rlarken genellikle kaynakça ve at›f göster-medikleri tespit edilmifltir. Y›lmaz (2007) araflt›rmas›nda, bir eserin kaynak gösterilmeden tümünün ya da bir k›sm›n›n ya-y›nlanmas›, gerçekte var olmayan verilerle sonuca ulaflarak etik ihlallerde bulunulabilece¤inin belirtmifltir. Ünal, Toprak ve Baflp›nar (2012, s. 18) ise, ö¤rencilerin ödev, araflt›rma, su-num ve tez gibi çal›flmalar› esnas›nda etik ilkelere uygun dav-ran›fllar sergilememelerinin önemli bir konu oldu¤unu vurgu-lam›fllard›r. Araflt›rmac›lara göre; yüksekö¤retim kurumlar›n-da etik ilke ve normlar›n ö¤rencileri de kapsayacak flekilde güncellenmesi ve düzenlenmesi acil bir ihtiyaçt›r. Ayr›ca bir kat›l›mc› taraf›ndan belirtilen kad›n kimli¤inin kullan›lmas› da çarp›c› bir sonuç olarak tan›mlanabilir. Bu durum, akademis-yenlerin cinsiyet ayr›mc›l›¤› yapt›¤›n›n bir göstergesi olabilir.

Kat›l›mc›lar bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›flla-r›n ö¤renciler, ö¤retim elemanlar› ve kendileri taraf›ndan sergi-lendiklerini belirtmifllerdir. Ö¤renciler taraf›ndan sergilen-mesi, lisansüstü düzeyde akademik bilincin oluflmad›¤›n›n bir göstergesi olabilir. Burada dikkat edilmesi gereken di¤er bir husus, lisansüstü e¤itimleri sürecinde ö¤rencilerin rol-model

ald›klar› ö¤retim elemanlar›n›n da bu tarz davran›fllar› sergi-ledikleri alg›s›d›r. Bu alg› bireylerin, bilim adam› ve bilime olan güvenlerini sarsabilir. Bu anlamda ö¤retim üyelerinin kendi yetiflme süreci ve ö¤rencilerine yönelik yetifltiricilik davran›fllar›n›n sorgulanmas› gerekebilir. Böylece kat›l›mc›la-r›n üç bafll›k (bilimin geliflmesini engelleme, bilime güvensizlik,

para ve zaman kayb›) alt›nda s›n›fland›rd›klar› etik d›fl›

davra-n›fllar›n bilime verdi¤i zararlar da en aza indirilebilir. Kat›l›mc›lar bu tür davran›fllar›n yap›lma nedenlerini

kola-ya kaçma, ifl çoklu¤u ve vakit darl›¤›, akademik yükselme, bilinç-sizlik, eksik bilgilendirme, tembellik, çal›flmalar›n takdir edilmesi ve yetersizlik fleklinde ifade etmifllerdir. TÜBA (2002, s. 40)

raporunda da bilimde etik d›fl› davran›fllar›n›n nedenlerinden baz›lar› “bilimsel araflt›rma eti¤inin ve disiplinin verilmeme-si” ve “ yükselme ve eflitleri aras›nda sayg›nl›k görme” dir. 2006-2007 akademik y›l›ndan itibaren E¤itim fakültelerine getirilen müfredat yenili¤iyle birlikte (YÖK, 2007), lisans ö¤-rencilerine genel kültür dersleri kapsam›na bilimsel araflt›rma yöntemleri dersi verilmeye bafllanm›flt›r. Bu derslerin lisans düzeyinde verilmesine ra¤men, ö¤rencilerin bilimsel araflt›r-malarda etik bilincin kazand›r›lmas›nda s›k›nt›lar›n var olma-s› e¤itimin etkili olmamaolma-s›ndan kaynaklanabilir. Sezgin, Kav-gac› ve K›l›nç (2011, s. 166) e¤itim yönetimi ve denetimi ala-n›ndaki lisansüstü ö¤rencilerin kendilerine iliflkin öz de¤er-lendirmeleri ve lisansüstü e¤itim programlar› hakk›ndaki gö-rüfllerini betimledikleri araflt›rmalar›nda, ö¤rencilerin öz de-¤erlendirmelerine göre derslerde etik konusunda bilgilendir-menin yap›ld›¤› fakat anlat›lanlar›n hayata geçirilerek model olunmas› konusunda eksiklik oldu¤unu ifade etmifllerdir. Ay-r›ca, Karakütük ve ark. (2008, s. 53) lisansüstü ö¤retimin so-runlar› ile ilgili Ankara’daki devlet ve vak›f üniversitelerinde-ki lisansüstü enstitü yöneticilerinin görüfllerini ele ald›klar› çal›flmada, ö¤retim üyelerinin tez dan›flmanl›¤› say›s›n›n fazla; enstitüde program aç›lan anabilim dallar›ndaki ö¤retim üyesi say›s›n›n yetersiz; lisansüstü ö¤retimin amaçlar›na ulaflamad›-¤› bulgusuna ulaflm›flt›r. Dolay›s›yla lisansüstü e¤itimde bu tarz sorunlar›n dolayl› ya da dolays›z olarak bilimsel araflt›r-malar› gelifltirmede sekteye u¤ratabilece¤i düflünülebilir. Bu nedenle ö¤rencilerin daha iyi e¤itim alabilmeleri için ö¤re-nim süreciyle ilgili çeflitli iyilefltirmeler yap›labilir. Etik d›fl› davran›fllar›n bilinçsiz bir flekilde yap›lmas›yla ilgili, ö¤renci-lerin Johari Penceresi’ndeki “aç›k kendi” alanlar›n›n geniflle-tilmesi sa¤lanabilir. Bunun için ö¤retim elemanlar› ö¤rencile-rine araflt›rmalar› (ödev, proje vb.) hakk›nda dönütlerde bulu-narak ö¤renciler, kendilerinin bilmediklerini ö¤renebilir. Böylece onlar›n kör kendi alanlar› da daralt›labilir.

Son olarak, lisansüstü ö¤renciler bilimsel araflt›rmalardaki etik d›fl› davran›fllar› ortadan kald›rmak için etik bilinci

olufltur-ma, sorgulay›c›l›k, etik kurullar› oluflturolufltur-ma, ceza verme, ifl yükü-nün azalt›lmas› ve görev ayr›m›n›n yap›lmas›, kontrol mekaniz-mas› oluflturulmekaniz-mas›, yay›n sürecinin k›salt›lmekaniz-mas›, yaz›l›mla engelle-me, bilgi üretmede yanl›fl alg›lar›n ortadan kald›r›lmas›, ilgi odak-l› çaodak-l›flmalar›n yap›lmas›, kiflisel egosundan vazgeçirme ve akran denetimi önerilerinde bulunmufllard›r. Sezgin, Kavgac› ve

K›-l›nç (2011, s. 166) çal›flmalar›nda ise, yüksek lisans e¤itimi sü-resinde ö¤rencilere etik de¤erler konusunda bilgilendirme ya-p›lmas› gereklili¤i bulgusuna ulaflm›fllard›r. Çal›flmalar›ndaki bir kat›l›mc› bilim ne kadar önemli ise etik kavram›n›n da o denli önemli oldu¤unu vurgulam›flt›r. Erdem (2012) etik so-runlar›n üstesinden gelmenin en etkili yöntemin gelece¤in ö¤retim üyesi adaylar›na bilim eti¤i e¤itimi verilmesi gerekti-¤ini belirtmifltir. Ayr›ca, üniversitelerde etik kurullar ve ö¤-renci disiplin yönetmeli¤inin (YÖK, 2012) yürürlükte olma-s›na ra¤men yasal yapt›r›mlar›n ve kontrol mekanizmalar›n›n etkin bir flekilde ifllemedi¤i görülmektedir. Bunun için siste-min tüm ö¤eleriyle iflbirli¤inde bulunarak bu mekanizman›n etkili çal›flabilmesi için iyilefltirme giriflimlerinde bulunulabi-lir. Lisansüstü e¤itim ö¤rencilerinin görüfllerine göre iyi bir tez dan›flman›n›n araflt›rma sürecinde sahip olmas› gereken özellikler “etik aç›dan rol model olma” ve “yay›n eti¤i konu-sunda ö¤renciyi bilgilendirme” dir (Sezgin, K›l›nç ve Kavga-c›, 2012, s. 136). Bu ba¤lamda bilimsel araflt›rmalarda etik bi-linci oluflturmada bir ö¤retim üyesi olan lisansüstü tez dan›fl-manlar›n›n rolleri göz ard› edilmemelidir.

Etik d›fl› davran›fllar› belirlemeye yönelik kullan›lan prog-ramlar ö¤retim üyeleri taraf›ndan yayg›n bir flekilde kullan›l-mal›d›r. Ö¤rencilerde akademik bilincin oluflturulabilmesi için akademisyenler, ö¤rencilerin araflt›rmalar›n› incelerken etik kurallara özen göstermelidir. Çal›flmalar› hakk›nda dü-zenli geribildirimlerde bulunmalar› gereklidir. Ödev olarak verilen çal›flmalar, ö¤rencilerin ilgi alanlar›na göre da¤›l›m göstermelidir.

Bu araflt›rma sadece lisansüstü ö¤rencilerin bilimsel arafl-t›rmalardaki etik d›fl› davran›fllara iliflkin görüfllerini belirt-mektedir. Bir sonraki araflt›rmalarda ö¤rencilerin akademik dan›flmanlar›n›n, enstitü yöneticilerinin ve enstitü idari per-sonelinin de görüflleri incelenebilir. Bu çal›flma ile bireysel görüflmeler ile derinlemesine görüflmelerde bulunulmufltur. Sistemdeki etik d›fl› davran›fllar› engellemek ad›na iyilefltirme-lerde bulunmak üzere eylem araflt›rmalar› ile çal›flma baflka bir bak›fl aç›s›yla ele al›nabilir.

Araflt›rmac›lar›n Araflt›rmadan Elde Etti¤i

Kazan›mlar

Bu çal›flma ile birlikte görüflme yap›lan bireylerle olumlu iliflkiler gelifltirilmifltir. Araflt›rmac›lar ve kat›l›mc›lar aras›nda