Mustafa Kemal Paşa, Latife Hanım ile evlendikten sonra, yurt gezisine Adana'dan başladı. 18 Mart 1923 günü Tarsus’ta Atatürk’ün önünde manzume okuyan çocuk bugünkü Taba Toros.
G
eçmişimizi gelecek kuşaklara aktarmaktaki yazıları ile tanınan Taha Toros, kültür dünyamı zın üç kuşak bilgileriyle sürdürdüğü yaşamında 90 yaşına erişmiş bulunu yor.Özellikle biyografi alanındaki bil gisi ve geçmişi 70 yıla dayanan arşiv leri ile master ve doktora hazırlayan ların, Türkologların, zaman zaman başvurdukları bir kaynak niteliğinde.
Güzel Sanatlar, tarih, edebiyat, folklor konularında ve Türkiye'nin, geçmişte yabancı devletlerle olan iliş kilerine dair çok sayıda yayınlar yap mıştır. Toros, Türkiye'nin bütün illeri ni görmüş, gezmiş, topladığı bilgi ve belgeleri arşivine katmıştır.
Osmanlı arşivinde aralıklarla 50 yıl tetkiklerde bulunan Toros, bu ko nuda duayen sayılır. Batı dünyasının
kültür merkezlerindeki arşiv çalışma larıyla da tanınan Toros, Fransa, İngil tere, İtalya, Polonya, İsviçre ve Ame rika'da da bu konuya devam etmiştir. Görevli olarak gittiği Paris'teki yılları nı daha çok arşivlerde ve müzelerde geçirmiştir. Papalığın izniyle Vatikan arşivinde de çalışmıştır.
Toros, geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmanın gayreti içerisinde, ilerlemiş yaşına rağmen, çalışmalarını sürdürmekte ve bundan mutluluk duymaktadır.
Taha Toros
Taha Toros, Adana ile Tarsus'un, Toros dağlarındaki gözde sayfiyelerin den olan Gülek Yaylası'nda doğdu. İlk eğitimini Tarsus'ta, liseyi Ada- na'da, yüksek öğrenimini İstanbul'da yaptı. Bilgi ve görgüsünü artırmak amacıyla iki yıl Paris'e gönderildi. Ya
zı hayatına 76 yıl öncesi ortaokul ça ğında -eski harfler döneminde- çocuk şiirleri ile başladı. Bunlar bölge gaze telerinde yer aldı. Ünlü edebiyat ta rihçisi İsmail Habib Sevüg'ün Ada- na'da görevli bulunduğu yıllarda ya yınladığı (Maarif, Memleket) dergile rinde filizlendi. O yıllarda Ankara'da yayınlanan Faruk Nafiz'in yönettiği Hayat Dergisi'nin eski ve yeni harfli sayılarında yazıları yayınlandı.
Çukurova'nın eski köylerinde ve Toroslardaki aşiretler arasında folklor çalışmaları yaptı. Halk edebiyatımı zın kaynaklarından olan 'Cönk'ler topladı. Türkiye'de ilk defa 1938 yı lında kitaba dönüştürülen 'Tahtacı Oymakları' ile 1940'da yayınlanan ünlü halk ozanı 'Dadaloğlu' kitabı et nografya ve folklor alanında kaynak eserler arasında yer aldı.
K ültür dünyam ızda
olduğu kadar,
A vrupa’nın büyük
arşivlerindeki
jaraştırm aları ile tanınan
Taba Toros, f ocuk yaşta
başladığı yazı bayatını
75y ıld ır sürdürüyor.
B irisi Fransızca broşür,
ikisi Türkçe-İngilizce
olmak üzere 30’dan fa z la
eseri bulunuyor. Büyük
ga z ete ve dergilerde
yüzlerce makalesi
yayınlandı.
konuyu bir arada, imrenilecek bir başarıyla yürüt müş olan nadir kişilerdendir.
40 yılı aşkın memuriyet hayatı vardır. Kısa süre İs tanbul'da yabancı okulda Türk Dili ve Tarih öğret menliğinden sonra, Beyoğlu Maliye Tahsil Müfettiş liği görevinde bulundu. Celal Bayar'ın İktisat Bakan lığı zamanında, Adana Ticaret ve Sanayi Odası Ge nel Sekreterliği'ne atandı. Dört yıl bu görevi sürdür düğü sırada Adana'da Parti Merkez Heyeti reisliğine seçildi. Kısa süre, Halkevi Başkanlığı na vekalet etti. Daha sonra Bakanlık Müfettişiiği'ne atandı. Baş Mü fettişlik, Müşavir Müfettişlik döneminde Türkiye'de ki bütün illeri dolaştı. Yurdun her köşesini, tarihi, kültürü ve yapısı ile yakından tanıdı.
Bakanlığa bağlı olarak İstanbul'da kurulan iktisa di Tetkik ve Kontrol Heyeti Başkanlığı nı üstlendi. Bu arada araştırmalarda bulunmak ve ticaret ateşelikle- rini teftiş etmek amacıyla Paris'e gönderildi, iki defa görevli olarak gittiği Paris'te, geçmişte Türk-Fransız ilişkileri ve kültür tarihimiz ile ilgili konularla da il gilendi. Arşivlerde, müzelerde araştırmalar yaptı.
Toros, resmi görevinden emekli olduktan sonra da Avrupa'nın büyük kültür ve sanat merkezlerinde
İlk fotoğrafını Cumhuriyetin Ham günü çektirdi. Fotoğraf, Sabiha Bozcalı tarafından illüstre edildi. Taha Toros, o zaman ilkokul öğrencisiydi.
Geçmişi günümüze taşıyan son eseri.
1940 yılında çizilmiş karikatürü.
° A
ssociation
I
nternationale
des
A
mis
de
P
ierre
LOTI
(Journal Official du I4-2-I933)
O
-C A R T E D E M E M B R E
TITULAIRE ETRANGER
M on sieu r TAHA TOROS
LE TITULAIRE. LE TRÉSORIER. LE PRÉSIDENT.
P aris’teki milletlerarası Pierre Loti dostları cemiyetine, ünlü Fransız edebiyatçısı Claude Farrere’nin tensibi ve imzası ile Türk üye olarak seçilmişti.
etüdlerini sürdürdü. İki defa milletlerarası kongreye katıldı.
Davetli olarak Viyana, Varşova ve Roma'ya gitti. Buradaki arşivler de Türkiye ile ilgili çalışmalarda bulundu. Papalığın izni ile Vatikan arşivinde yaptığı araştırmalarda, geçmişte Osmanlı-Papalık ilişkileri üzerinde önemli belgelere rastladı.
Arşiv çalışmalarını İsviçre'de, Nis'te, İngiltere'de-ağırlığı Jön Türk lerle ilgili olarak- yaygınlaştırarak sürdürdü. Nis Müzesi'nde Barbaros ile ilgili Türk izlerine rastladı. İki defa Amerika'ya gitti. Burada da uğ rak yerleri müzeler ve arşivler oldu.
Taha Toros, İstanbul'daki öğrenc iliği sırasında Osmanlı Arşivi'nde başladığı çalışmalarını -aralıklarla- 50 yıldan fazla sürdürdü. Toros, bu alanda bir duayen sayılmaktadır.
O, uzun yaşamını verimli bir şekilde değerlendirmesini bilen bir kültür adamı olarak tanınıyor. Bu konuda büyük şansı, edebiyat ve sa nat dünyamızın ünlüleri ile dostluk kurmasının da yardımı olmuştur. Bir dönemin 'Tarih Adam' olarak tanıdığı İbniil Emin Mahmut Ke mal in Pazartesi gecelerinde evinde yaptığı musikî ve edebiyat soh betlerine -aralıklarla- 27 yıl devam etmesi, büyük şairimiz Abdulhak Hamid in Maçka Palas'taki toplantılarına katılması, Celal Esat Arse- ven in, ünlü Fransız arkeologu Prof. Alber Gabriel'in eski Fransız Se- farathanesindeki bürosunda ve Moda'da Melek Celal Sofu'nun top lantılarında yer alması kültür dağarcığının zenginleşmesinde rol oyna mıştır. Ünlü romancılarımız Refik Halik Karay'ın Pazar, Abdülhak Şi- nasi Hisar'ın Cumartesi günleri evlerinde düzenledikleri sohbet top lantılarına da muntazaman katılan Toros, Mithat Cemal Kuntay'ın Le- bon sohbetlerinde her zaman yer almış, onların dostluklarını kazan mış bir kişidir. Bu arada şiirli hitabetine Atatürk'ün hayranlık duydu ğu, kültür dünyamızın abidelerinden olan Hamdullah Suphi'nin de
Toros, biyografi alanındaki bilgisi ve üç kuşak dönemini yaşatan güçlü belleği ile tanınıyor.
evindeki sohbette yer almış olması, zevkli, unutulmaz anıları arasında dır.
Öte yandan ünlü eski zaman kadınlarımızdan şair ve bestekar Leyla Hanım ile ilk kadın yazarları mızdan Fatma Aliye ve kardeşi Emine Semiye hanımlarla, kadınlar dünyasının bir yıldızı niteliğinde olan ve bizde ilk defa kadın hakla rını dile getiren Nezihe Muhittin hanımın da toplatınlarında yer al mış bulunması Taha Toros'un anı larındaki zenginliğin temellerini oluşturmuştur. 96 yaşındayken ya tağında bile geçmişi geleceğe akta ran bir tarihçi kadınımız da Taha Toros ile aynı dergide kalem arka daşlığı yapmıştır. Türkiye'nin ilk Maarif Nazırı (Milli Eğitim Bakanı) Abdurrahman Sami Paşa ailesin den olan Seniha Sami Morali Fars ça, Fransızca ve İngilizceyi bu dil leri konuşan bir edebiyatçı kadar bilirdi. Dilimize Fransızca ve İngi lizceden -özellikle Shakespeare'in eserleri- birçok çeviri yapmıştır. Ki barlığı temsil eden Seniha Sami
oKan
ö f
Cİûm öriös
T A H A
OPiizpılımmn oSölkfi
TO R O S
Yaş 90. Bir gözünün görmemesi, diğerinin yarı yarıya görme gücünü kaybetmesi, bir kaza sonucu yürümekte güçtük çekm esine rağmen, çalışmaya devam...
Toros’un çalışma odasında çok sayıda ünlünün imzalı fotoğrafı y e r alıyor. Bunlardan, mesleklerinde zirveye çıkan ikisi yanyana duruyor: Yahya Kemal ile Fikret Mualla. Fikret Mualla’nın fotoğrafı karpostala
dönüştürülmüş.
Tüh {em o.
sAfü l
— —Morali ilk kadın müzecimizdi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında Mustafa Kemal Paşa'nın Amerika'dan davet edilen eğitimci bir profesörle görüşmelerinde -o zamanın geleneğine göre- ba şörtüsü ile tercümanlık yapmıştır. Seniha Sami Morali Türk Kadınlar Birliğini temsil ederek katıldığı Yugoslavya'daki top lantıda Fransızca, Nis'te katıldığı toplantıda İngilizce konuş muştur.
Toros'un sanat dünyası ile yakınlığı ve dostluğu Türk kari katürünün babası olan Cemil Cem ile başlar. Eski İstanbul'u tablolarında yaşatan Hikmet Onat, Türkiye'ye afiş sanatına getiren ihap Hulusi, Paris'te Picasso'nun ve dünyanın takdiri ni kazanan Fikret Mualla Taha Toros'un kalbinde derin izler bırakmış kişilerdir.
Taha Toros'un Ankara'da bulunduğu yıllarda, 'Edebiyat-ı Cedide' döneminin son temsilcisi olan Faik Ali Özensoy'un evinde hemen hergün çay saatlerindeki sohbetleri de Toros'un Mazi Cenneti adlı kitabında içtenlikle dile getirilmiştir.
Bütün bu zengin anıları 'bir sözlü tarih gibi- yaşatmak iste yen Toros, adını Mazi Cenneti olarak koyduğu kitaplarında yaşatmak istemiştir. Sanat dünyamızın bir başka branşında ün yapmış olan Muammer Karaca ve dostlukları 50 yıl süren Be- dia Muhavit ve Vasfi Rıza ile zevkli bir şekilde yaşanmış olan sohbetler Taha Toros'un hazırlamakta olduğu 'Sanatkarlar Arasında' adlı kitabında yer alacaktır.
Toros'un son eseri olan 'O Güzel İnsanlar' milletimizin ye tiştirdiği özellikleriyle kalplerimizde yaşayanlardan bazılarını gelecek kuşaklara aktarma görevini üstlenmiş bulunuyor.
Anıları, arşivi, geçmişi dile getirerek geleceğe aktaran bir köprü niteliğindeki hizmetleri ile nice yılları aşan Toros, ileri yaşında bile -sağlığı el verdikçe- bu tutkusuna devam etmek ten mutluluk duymaktadır.
Taha Toros bu tür çalışmaların hobinin çok üstünde bir ne vi hastalık olduğunu söylemekte ve eklemektedir:
"Tanrı, bu türden hastalığa yakalananları kurtarmasın!" □
Taha Toros'un yayınları
• Toros Demetleri (Şiirler) 1929 Adana • İki Ses Geliyor (Şiirler) İ1 hami F. ile müşterek
(Ahmet Hal it Kütüphanesi) 1931 İstanbul • 5 Kânun-u Sâni (Çukurova'nın
Kurtuluşu) 1933 İstanbul
• Seyhan Efsanesi (Manzum Masal) 1934 İstanbul • Türk Kadın Şairleri (Antoloji) 1934 İstanbul
•İzm ir Fuarı'nda Adana 1937 Adana
•Tahtacı Oymakları
Halkevi Yayını 1938 Mersin
• Çukurova Halk Şairleri 1938 Adana
• Cumhuriyet'in 15. yılında Seyhan (CHP tarafından Taha Toros'a yazdırılan
Adana'nın tanıtımı) 1938 İstanbul
• Köy İktisadiyatı 1938 Adana
• Atatürk'ün Adana Seyahatleri (ilk baskı) 1939 Adana • Şair Ziya Paşa'nın Adana Valiliği 1940 Adana
• Dadaloğlu 1940 Adana
• Adana Rehberi 1941 Adana
• Kaçkaç (Kurtuluş
Savaşına ait piyes) 1946 Adana
• Milli Korunma (Kar Hadleri)
(Yapı Kredi Yayını) 1956 İstanbul • Yirmisekiz Mehmet
Çelebi'nin Fransa Seyahatnamesinin
(Giriş Yazısı) ve belgeleri 1970 İstanbul • Exposition de Peinture
(Güleryüz-Yegena) Fransızca, renkli,
tanıtma broşürü 1970 Ankara • Atatürk'ün Adana Seyahatleri
(İkinci Baskı)
(Çukurova Gazeteciler
Cemiyeti Yayını) 1981 Adana • Geçmişte Türkiye-Polonya
ilişkileri (Türkçe-İngilizce) 1983 İstanbul • Salih Münir Paşa'nın
Notlarından (Din ve Ahlak Kuralları) 1986 İstanbul 1986 İstanbul
1987 İstanbul (Milliyet Yayını)
• Fikret Mualla (Akbank Kültür ve Sanat Yayını) • Saray Ressamı F. Zonaro (Tanıtım Broşürü)
(Beymen Yayını)
• İlk Kadın Ressamlarımız (Akbank Kültür ve Sanat Yayım)
(Türkçe-İngilizce) 1988 İstanbul • Ressam Abert Mille (Tanıtım
Broşürü-Beymen Yayını) 1989 İstanbul • Mazi Cenneti I (Anılar)
İletişim Yayını 1992 İstanbul • İsmet Paşa'ya Dair Bazı
Bilgiler ve Belgeler
(İnönü Vakfı Yayını) 1992 Ankara • Prof. Rubolovvski
(Tanıtım Broşürü)
(Yapı Kredi Yayını) 1992 İstanbul • Fikret Mualla (Tanıtım Broşürü)
Türkçe-İngilizce
(İstanbul Menkul Kıymetler
Borsası Yayını) 1995 İstanbul • Ali Münif Bey'in Anıları
(¡sis Yayını) 1996 İstanbul • Türk Edebiyatı'ndan 6 renkli
portre (İsis Yayını) 1998 • Mâzi Cenneti (2. Baskı)
İletişim Yayını 1998
• Kahvenin Öyküsü
(İletişim Yayını) 1998 • O Güzel İnsanlar
(Aksoy Yayını) 2000
• Atatürk'ün Adana Seyahatleri (Genişletilmiş 3. Baskı)
(Adana Büyükşehir
Belediyesi Yayını) 2001 • Kurtuluş Savaşı'nda Çukurova (Kültür Bakanlığı Yayını) 2001
Toros, kütüphane ve arşivleri kültürün temel taşları olarak nitelemektedir.
Gazete ve dergilerde yayınlanmış olup kitap haline dönüştürülecekler:
• Geçmişte Türk-Fransız İlişkileri
Cumhuriyet Gazetesi, 26.10.1968 - 6 .Tl .1968 • Lale Devri'nde Türk-Fransız Elçileri
Hayat Dergisi, No:45-46, 1968
• Kurtuluş Savaşı'nın İlk Barışı Ankara Andlaşması Cumhuriyet Gazetesi, 20-25.10.1971
• Geçmişte Türk-Çin İlişkileri
Milliyet Gazetesi, 05.6.1972-21.6.1972 • Prens Sabahattin
Milliyet Gazetesi, 16.2.1978-22.2.1978
• Kurtuluş Savaşı'nda Türklere Esir Düşen Fransız Kumandanının Anıları
Milliyet, 3.1.1972-23.1.1972
• İstanbul'u Yaşayan ve Yaşatan Romancı
Abdülhak Şinasi Hisar Milliyet, 27.4.1983-2.5.1983 • Geçmişte Türk-İngiliz İlişkileri
Milliyet, 3.4.1988-8.4.1988 • Yahya Kemal
Milliyet, 30.11.1984-5.12.1984
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
