• Sonuç bulunamadı

Ölçüm hatalı lineer olmayan modeller ve en küçük kareler kestirimi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ölçüm hatalı lineer olmayan modeller ve en küçük kareler kestirimi"

Copied!
11
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 5,107-113 (2005)

ÖLÇÜM HATALI LiNEER OLMAYAN MODELLER ve EN

KÜÇÜK KARELER KESTİRİMİ

The Nonlinear Models with Measurement Error and Least Squares

Estimation

Aziz HARMAN

*

Özet : Bu çalışmada,

Y

t

y

t

e

t

,

X

t

x

t

u

z ve

t

1

,

2

,...,

n

için

)

,

(

Y

t

X

t gözlemleri yapıldığında, ölçüm hatalı lineer olmayan Y=f(x;

) fonksiyonel ilişkisine sahip regresiyon modelinin parametreleri

t (et,ut)' hata vektörünün sıfır ortalamaya ve pozitif tanımlı singuler olmayan

kovaryans hata matrisi ile normal dağılıma sahip olduğunu kabul ederek

hata matrisinin bilindiği veya bilinmediği durumlarda

y

t

f

(

x

;

)

’nin tamamen türeve dayalı en küçük kareler kestirimi incelenmiştir.

Anahtar kelimeler : En küçük kareler , kestirim , lineer olmama , ölçüm hastalı

modeller.

Abstract : In this study , it has been purposed to estimate parameters of nonlineer

regression model Y=f(x;

) with functional relationships, where Yt and Xt are

both subject to measurement error , when we consider observe ( Yt , Xt ) for

z t t t t t

y

e

X

x

u

Y

,

and

t

1

,

2

,...,

n

there for it is assumed that the error vector

t (et,ut)' has zero mean value and covariance error matrix

with normal distibuted , that is positive defined and nonsinguler . In cases whether covariance error matrix

known or unknown, we give least squares estimation about

y

t

f

(

x

;

)

that depend on diferantation .

Key words: Least Squares, Estimaton, Non Linear, Measurement Error Models Giriş:

Lineer olmayan modellerde parametre kestirimi son yüzyılın başlarından

*

Öğr.gör.Dr.,Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Bölümü, Diyarbakır, aharman@dicle.edu.tr

(2)

itibaren araştırmaya başlamıştır. Bu yıllarda Deming W.E.(1931)tarafından lineerizasyona bir kestirim yöntemi verilmiştir. Deming’ in bu yöntemi, Dolby(1972) tarafından bazı değişikliklerle geliştirdi.Fuller W.A.ve Wolter M.K.(1982-a) tarafından ölçüm hatalı lineer olmayan modellerde kestirim sorunu incelenmiştir.Fuller W.A.(19759)’te hata matrisinin singuler olması durumunda ölçüm hatalı lineer olmayan modellerde parametre kestirimi incelenmiştir.Burada,hata matrisinin bilindiği veya bilinmediği durumlarda ölçüm hatalı lineer olmayan modellerde parametre kestirimi için en küçük kareler yöntemi incelenmiştir.

1 Modelin Tanımı:

Tanım 1: Bir

kümesinin alt kümelerinden oluşan bir B sınıfı a) ,

b)

 

A

için

e

c) B’ deki bir

n dizisi için

i 1

i

ise B sınıfına

'

da bir

cebir denir.

Tanım 2:  , ’da bir



cebir olmak üzere

P: B

R

AP(A) fonksiyonu

a) A B için P(A) .0

b)P( ) = 1

c) B’ deki ayrık bir

A

n dizisi için

P( A )

i 1 n

P(A )

i 1 n

 

   

özelliklerine sahip ise P’ ye

üzerinde bir olasılık ölçüsü denir.

Tanım 3:

 , , ' da bir



cebir ve P,B üzerinde bir olasılık ölçüsü olmak

üzere

, ,

  

üçlüsüne olasılık uzayı denir.

Tanım 4:

, ,

B P

bir olasılık uzayı,

n 

1 2

, ,...

için

a b

n n

n

olacak şekilde

 

an n

1 ve

 

bn n

1 birer pozitif reel sayı dizisi olsunlar.

a

n

 1

alınırsa.

y

t

f x

( :

t

)

(1)

n’ci denemedeki gözlemler

( ,

Y X

t t

)

 1 2

t

, ...

n

olmak üzere

( ,

Y X

t t

)

( , ) ( , )

y x

t t

e u

t t ise (1) modeline ölçüm hatalı model denir.

(3)

: x1p boyutlu parametre vektörü olup p boyutlu Rp Euclid uzayının kompakt ve konveks alt kümesi olan

kümesinin bir iç noktasıdır.

X

t

:1xq

boyutlu vektörlerin bir dizisi ve

x

t vektörleri R q

Euclid uzayın alt kümesi olan A’ nın elemanlarıdır.

f R

:

p q

R

1

Reel değerli sürekli bir fonksiyondur. ( , , )   üzerinde tanımlanmış

( , )

e u

t t rastgele değişkenleri ölçüm hatalarını belirtir.Fuller W.A.(1982-a)

Tanım 5:

Eğer (1) de tanımlı

f x

( :

t

)

fonksiyonu x veya

’ ya göre lineer değil ise bu modele ölçüm hatalı lineer olmayan model denir. Bu modelde rastgele değişkenler olan x ler sabit ise model fonksiyonel ilişkiye, x’ ler sabit olmayan rastgele değişkenler ise model yapısal ilişkiye sahiptir denir.

Bu çalışmada fonksiyonel ilişkili modellerle ilgileneceğiz. şimdi kestirim yöntemlerinde kullanacağımız bazı sembolleri tanıtalım.

f x

( :

t

 fonksiyonu x

)

 

kümesi üzerinde her iki değişkene göre birinci ve ikinci mertebeden türevlere sahip olsun. Gösterimler aşağıdaki gibidir.

f x

x

f x

t x t

( :

)

( :

)

fonksiyonu, x’ in elemanlarına göre

f x

( :

t

)

’ nin kismi türevlerinin q boyutlu satir vektörünü,



f x f x t t ( : ) ( : )

 fonksiyonu,

’ nin elemanlarına göre kısmi türevlerin p boyutlu sütun vektörünü,



2 f x x f x t x t ( : ) ( : )

 fonksiyonu, x ve

’ nin elemanlarına göre ikinci kýsmi türevlerin pxq boyutlu matrisini,

 

2

f x

x x

f

x

t xx t

( :

)

( :

)

fonksiyonu, x’ e göre ikinci kısmi türevlerin qxq boyutlu matrisini göstersin.Seber.G.A.F.(1988)

2. MODEL PARAMETRELERİN KESTİRİLMESİ.

Bir parametrenin beklenen değerini bulmakla bu parametrenin kestiricisi bulunur.

(  )

ise

istatistiğine

parametresinin yansız kestiricisi denir. Örneğin örneklem ortalaması kitle ortalaması için bir yansız kestiricidir.

 

E x 

. Ölçüm hatalı lineer olmayan bir model için parametre kestirimi yapılırken, klasik lineer olmayan model kestiriminde optimizasyon olarak bilinen aşağıdaki yöntem kullanılır. Model yardımıyla bir amaç fonksiyonu bulunur, bu

(4)

fonksiyon kalan kareler toplamı, rezidüler veya artıklar olarak bilinir. Amaç fonksiyonunu minimumlaştırmakla model parametreleri kestirilmiş olur. Bu modelin bulundurduğu rastgele değişkenlere ait maksimum olabilirlik fonksiyonunu veya bu fonksiyonun logaritmasını maksimumlaştırmakla da modelin maksimum olabilirlik kestiricileri bulunur. (1) modeli için amaç fonksiyonu aşağıdaki gibi yazılabilir.

Q x

( :

t

)

Y

t

f x

( ,

t

),

X

t

x

t

.

Y

t

f x

( ,

t

),

X

t

x

t

1

3. En Küçük Kareler Kestirimi.

En küçük kareler yöntemi, basit lineer olmayan regresyon modelindeki parametreleri kestirmek için kullanılan türeve dayalı bir yöntemdir. Bu yöntem, Gaus-Newton yöntemi, Gradient yöntemi, Marguardt yöntemi veya en hızlı döşüm (Stepest-descent) yöntemi olarak bilinir.

Küçük kareler yöntemi, kalan kareler toplamını herbir parametreye göre minimum yapmak için kullanılan bir yöntemdir.

(5)

olduğunu kabul edelim. Ayrıca

( , )

e u

t t ölçüm hataları 0 (sıfır) ortalama matrisli,  kovaryans matrisi ile bağımsız olarak normal dağılıma sahip olsun.

( )

e

t

( )

u

t

 0

) 3 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) , ).( ( ) . ( 2                                       uu ue eu e t t t t t t t t t t t t t t t t t t u u u e e u e e u u u e u e u e

t t t t e u e e olacak şekilde kovaryans matrisini blok matrisler halinde yazabiliriz. (1) modeli için  kovaryans matrisli amaç fonksiyonu olan

( ; ),

( ; ),

(4) ) ; ( ) ; ( 1 1            t t t t t t t t t t t q x Y f x X x Y f x X x x Q

n

fonksiyonunu minimumlaştırmak gerekir. Bunun için bu ifadenin

ve x’e göre kısmi türevlerini alıp sıfıra eşitlersek normal denklemler elde ederiz.

’ya göre türev almakla p tane, x’e göre türev almakla q tane denklem elde edilir. Bu denklemlerin ortak çözümüyle bulunacak

ve kestiricileri ve

x

t

x

t parametrelerinin en küçük kareler kestiricileridir.

3.1 Kovaryans matrisi biliniyorsa.

Q x

( ;

t

)

Y

t

f x

( ;

t

),

X

t

x

t

Y

t

f x

( ;

t

),

X

t

x

t

1

  Q x Y f x X x t t t t t ; ; , 

1   2  2

1

Ytf x

t;

,Xtxt

.

f

xt;

,0

 0 ise

Ytf xt Xtxt

f

xt

  

;

, ;

, 1 0 0 (5)

(6)

Q x x x Y f x X x t t t t t ; ; , 

1   2  2

1

Ytf x

t;

,Xtxt

,

f xx

t;

,I

 0 ise,

Ytf xt Xtxt

f xx

t

I

  

;

, 1 ;

, 0 (6)

bulunur. (5) denkleminde p bilinmeyenli p tane (6) denkleminde q bilinmeyenli q tane normal denklem bulunmaktadır. Her bir denklem sisteminin ortak çözümü olan

 

 ,  ,...,  ), 

1 2

p

X

t

(  ,  ,...  )

x x

1 2

x

q değerleri

ve x’ in en küçük kareler kestiricileridir.

3.2 Kovaryans matrisi bilinmiyorsa.

 

2

V V, bilinen pozitif tanımlı karesel bir matris,

2

bilinmeyen ama kestirilebilen bir sabittir. Bu durumda,

Q x( ;t ) Ytf x( ;t ),XtxtYtf x( ;t ),Xtxt Yt f x( ;t ),Xt x Vt Yt f x( ;t ),Xt xt        1 2 1 (7)

V                  1 1 F G G H A B B C np n olsun. (8)

(7)

F A BC B G A B C B A B G C B A BC B H C B A B                              1 1 1 1 1 1 1 1 = -1 - -1 (9)

bağıntıları yazılabilir. Seber.G.A.F. (1988) Bu bağıntılar yardımıyla

A F F G H G F G G F B F G H G F G B H G F G G F C H G F G                                      1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 = (10)

(8)

N

f x

t

n r

p

M

diag

f x

x

Q

C

MB

BM

MAM

T

Q

B

MA

A

B

AM Q

B

MA

A

B

AM T

t r t t

 

 

 

 



( ;

)

, ... ,

, ...

( ;

)

(

)

(

)

(

)

(

)

1 2

1 2

1 1 (11) olmak üzere

V

-1

e u

A

B

B

C

e

u

t t t t

,

.

              e A u B e B u C e u e A e B u u C t t t t t t t t t t , 2 2 2

(9)

Y

t

f x

t

;

A

Y

t

f x

t

;

X

t

x

t

X

t

x

t

C

2 2

2

2

olur.

(

ˆ

;

ˆ

(

ˆ

)

0

(

12

)

0

)

(

)

;

(

0

)

(

)

;

(

2

)

;

(

.

)

;

(

2

)

(

1

B

x

x

A

x

f

Y

N

ve

x

X

B

N

AN

x

f

Y

ise

x

X

B

x

f

x

f

A

x

f

Y

V

t t t t t t t t t t t t t t







olur.

( ; )

2( ) 0 (13) 2 ) ( ) ; ( 2 ) ; ( . ) ; ( 2 ) ( 1               C x X B x f Y x X B x x f A x x f x f Y V x t t t t t t t t t t

olur.

(

;

)

.(

)

(

)(

)

0

(

14

)

0

)

(

)

;

(

)

(

)

;

(

C

B

M

x

X

B

MA

x

f

Y

C

x

X

B

x

f

Y

x

X

B

M

MA

x

f

Y

t t t t t t t t t t t t

olur. (13) ve (14) denklem sistemlerinin çözümünü sağlayan

ve deðerleri ve ' nin

x

t

x

t en küçük kareler kestiricileridir.Dolby.(1972)

(10)

Sonuç: Ölçüm hatalı lineer olmayan modellerde, modelin lineer olmayışı ve

değişkenlerdeki ölçüm hatalarının getirdiği zorluklar nedeniyle parametre kestirimi bazı kısıtlamalar altında yapılabilmektedir.

Kaynaklar:

1. Britt H.I. and Lucke R.H. The estimation of parameters in nonlinear implicit model. Tecnometrics, (1973)15, 233-247.

2. Donald W. Marquart.; An algorithm for least squares setimation of nonlinear parameters. J.Soc.Indust. Appl.Math. 11. 2- (1963)

3. Dolby. G.R.; Generalized least squares and Maksimum likelihood Estimation of Nonlinear Fonctional Relationships, J.R. Stat. 25,157-162-(1972).

4. Fuller A.Wayne.; Estimating a Nonlinear errors in variables model with singular error Covairance matrix. procedings of the business and Econometric statistics section. Amer Statist. Assoc. (1975).

5. Fuller A.W. and Wolter. M.K.;Estimation of nonlinear errors in variables models. The. 6. Ann. of statistics. 10.2, 539-548. (1982-a)

7. Seber, G.A.F. and Wild, C.J.; Nonlinear Regression. John Wiley and Sons. Newyork. (1988).

8. DEMİNG, W.E.; The application of least squares. Philosophical magazine series 7,11, 146-158(1931

(11)

Referanslar

Benzer Belgeler

For iris localization, they used the Circular Hough transform followed by automated extraction of features using CNN from localized iris input image regions and then

multilobes as typical COVID-19 pneumonia, early pneumonia treatment was essential according this imaging (archives of Şule Akçay).. A 55-year-old woman, PCR was positive,

Rank(A)=Rank(A,c), ancak satır sayısı sütun sayısı olduğundan sonsuz çözüm vardır... Benzer şekilde, A kxp sabitlerden oluşan matris ve B nxq sabitlerden oluşan

gibi modeller olarak ifade edilen genel lineer modelin örnekleri olarak verilebilir.. Not: Regresyon modelinde tasarım matrisi X tam

Kolaylık olması bakımından bu örneği k=1 (Basit Doğrusal Regresyon) modeli için çözelim.. Aşağıdaki teoremlerde X matrisinin sabitlerden oluşan ve tam ranklı olduğu

Örnek: Bir çalışmada dönüm başına elde edilen verim ile dönüm başına kullanılan gübre miktarı arasındaki ilişki araştırılıyor ve aşağıdaki tablodaki sonuçlar

Not: Projeksiyon matrisi P x ile gösterildiği gibi, hat (şapka) matrisi olarak adlandırılıp H.. ile

X 3 değişkeninin modelde olup olmaması gerektiğini =0.01 anlam