N
NEEV
VZ
ZA
AT
T D
DEEM
M‹‹R
RT
TA
Afifi ‹‹LLEE SSÖ
ÖY
YLLEEfifi‹‹
SSeemmrraa DDOO⁄⁄RRUUEERR**
Ö ÖZZEETT
Bu yaz›, Alevi-Bektafli kültürü içinde önemli bir yere sahip olan fiücaaddin Veli Oca¤›’n›n dedesi Say›n Nevzat Demirtafl Dede ve efli Nadire Ana Sultan ile yap›lan söylefliden oluflmaktad›r. Yaz›da, Nevzat Demirtafl Dede ve efli Nadire Ana Sultan ile ilgili flahsi bilgilerin yan›nda, Nevzat Dede’nin fiü-caaddin Veli Oca¤› ve Alevilik-Bektaflilik ile ilgili görüfllerine de yer verilmifltir.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Nevzat Demirtafl Dede, fiücaaddin Veli Oca¤›, Alevilik-Bektaflilik, Nadire Ana Sultan.
A
ABBSSTTRRAACCTT::
This writing includes the conversation made with Nadire Ana Sultan and Nevzat Demirtafl who is one of the important masters of the fiücaaddin Veli family tree in Alevi-Bektashi culture.In addition to the personal information about Nevzat Demirtafl Dede and his wife Nadire Ana Sultan, Nevzat Dede’s opinions about the family tree of fiücaaddin Veli and Alevi-Bektashi cutlture are take place in this wri-ting.
K
Keeyy WWoorrddss: Nevzat Demirtafl Dede,family tree of fiücaaddin Veli, Alevism-Bektashism,Nadire Ana Sultan
G G‹‹RR‹‹fifi::
fiücaaddin Veli Oca¤›, Eskiflehir yöresi Alevi-Bektafli ocaklar›ndand›r. Bu oca-¤›n piri fiücaaddin Veli’dir. Arslanbeyli Köyü merkezli fiücaaddin Veli Oca¤›, bafl-ta yöre Alevi-Bekbafl-tafli kültürü olmak üzere, Anadolu Alevi-Bekbafl-tafli gelene¤i içerisin-de içerisin-de önemli bir yer tutar. Ocak, co¤rafya olarak Anadolu d›fl›nda, Bulgaristan’›n, baflta Deliorman bölgesi olmak üzere, çeflitli bölgelerinde genifl bir talip toplulu-¤una sahiptir. Alevi-Bektafli kültür evreninde önemli kültler olan Otman Baba, De-mir Baba, Akyaz›l› Sultan, Karpuzu Büyük Hasan Dede, Kalender Abdal, Hac› Tu-rabî, Hac› Muradî, Cibalî Sultan, Mehemmed Abdal ocaklar› fiücaaddin Veli Zavi-yesine ba¤l›d›r. Bu oca¤›n günümüzdeki postniflini olan Nevzat Demirtafl Dede Alevi-Bektafli dede gelene¤inin önemli bir ismidir.
A
A.. fifiAAHHSS‹‹ SSOORRUULLAARR:: 1
1.. SSeemmrraa DDoo¤¤rruueerr:: Say›n Nevzat Demirtafl, do¤um tarihinizi ve do¤um yerinizi söyler misiniz?
N
Neevvzzaatt DDeemmiirrttaaflfl:: 1933 do-¤umluyum. fiücaaddin Köyü, Se-yitgazi Kasabas›.
2
2.. SS..DD.. :: Anne ve baban›z›n ad› nedir?
N
N..DD.. ::Annemin ad› Fatma, babam›n ad› Mehmet fiücaaddin Demirtafl. 3 3.. SS..DD.. :: E¤itim durumunuz nedir? N N..DD.. ::‹lkokul mezunuyum. 4
4.. SS..DD.. :: Medeni haliniz ne-dir? Kaç çocu¤unuz var?
N
N..DD.. : Evliyim, iki k›z, iki er-kek evlad›m var.
5
5.. SS..DD.. :: Dedelik görevini kimden ve ne zaman devrald›-n›z?
N
N..DD.. :: Babam›n ölümünde,
1975 y›l›nda, büyük amcalar›m›n, bize ba¤l› cem babalar›n›n ve taliplerin arzu-suyla münasip görülüp törenle posta oturtuldum.
6
6.. SS..DD.. :: ‹krar›n›z› kaç y›l›nda, hangi dedeye verdiniz? N
N..DD.. :: 1956 y›l›nda evlendik eflimle.1960 y›l›nda amcam Ali R›za Efendi’ye ik-rar›m›z› verdik ve müsahip olduk.
7
7.. SS..DD.. :: Alevilik-Bektaflilik konusunda e¤itimi nas›l ald›n›z? Düflüncelerinizin oluflmas›ndaki Alevi-Bektafli önderleri kimlerdir?
N
N..DD.. :: Dini konulardaki e¤itimimi üç yafl›mdan itibaren dedemden ald›m. De-dem fieyh Hakk› Efendi, iyi e¤itim alm›fl devrinin âlim ve evliyas› olarak kabul edi-len bir zatt›. Dedem 1948 senesine kadar cemlerde, gezdi¤i topluluklarda amali olarak bana e¤itim verdi. Hatta çocuklu¤umda dedemle aram›zda geçen bir an›y› hiç unutmam:
fifiüüccaaaaddddiinn VVeellii OOccaa¤¤›› PPoosstt--nniiflfliinnii N
Bir gün dedemle cemdeyiz. 5 yafl›mday›m. Dedem cemde insanlar›n s›k›nt›l› günlerinde yard›mlar›na yetiflen k›r atl› H›z›r Aleyhisselam ile ilgili bir menk›be an-latt›. Ben çocukluk iflte, k›r at› da çok severdim, içime bir atefl düfltü. Ben H›z›r’› nas›l bulurum? diye düflünmeye bafllad›m. Ayin-i cem bitip eve döndü¤ümüzde Dedeme, “Dede, ben H›z›r ile nas›l buluflurum?” diye sordum. Dedem, “O¤lum daha küçüksün, büyü bakal›m bulursun” dese de beni bir türlü ikna edemedi. En sonunda “Ya ben H›z›r’sam?” dedi, “Olur mu sen benim dedemsin” dedim. De-dem, “Ya babaannen H›z›r’sa?” dedi. “Olmaz, o kad›n, hem de babaannem” de-dim. Dedem, “O¤lum, güzel yavrum, sen herkesi H›z›r bilmezsen H›z›r’› bulamaz-s›n. Herkesi H›z›r bilen kimseye kötülük yapamaz, H›z›r’› da bulur” dedi. ‹flte ben 15 yafl›ma kadar insanlar› iyili¤e ça¤›ran, kötülüklerden men eden bir toplulukta böyle bir tahsil gördüm.
8
8.. SS..DD.. :: Alevilik ve Bektaflili¤e dair okudu¤unuz kitaplar nelerdir? N
N..DD.. :: Bütün Alevi-Bektafli kitaplar›n› yazan insanlar yo¤unluklu olarak bilgile-rinin kayna¤›n› Kuran-› Kerim’den al›r. Benim en a¤›rl›k verdi¤im kitap, Kuran-› Kerim ve buyruklard›r. Mesela ‹mam Cafer Buyru¤u, fieyh Safi Buyru¤u. Baz› tarih-ler ve çeflitli kitaplar da var. Birçok konuda kitaplarda mutabakat yok. Mesela Ha-c› Bektafl Veli’nin do¤um tarihi, ölüm tarihi gibi hususi bir konuda bile farkl›l›klar görülür. Yaz›lan ve okudu¤um kitaplar›n do¤rulu¤unu ise kendi mant›¤›mla irdeli-yorum.
9
9.. SS..DD.. :: Elinizde Alevilik ve Bektaflilik ile ilgili kaynak ve belgeler var m›? N
N..DD.. :: Var, çok kitab›m var. Saymakla bitmez ki.(kitapl›¤›n› göstererek) Geç-mifl büyüklerimizden kalan kitap ve belgeler oldu¤u gibi, kendimizin edindi¤i bir-çok kitap da kütüphanemde bulunmaktad›r. Kütüphanemde daha bir-çok Alevilik-Bektaflilik hakk›nda günümüzde yay›mlanm›fl eserler var. ‹mam Cafer Buyru¤u, fieyh Safi Buyru¤u, Hac› Bektafl Veli Vilayetnamesi, fiücaaddin Veli Vilayetname-si en çok baflvurdu¤um kaynaklard›r.
B
B.. OOCCAAKK ‹‹LLEE ‹‹LLGG‹‹LL‹‹ SSOORRUULLAARR:: 1
1.. SS..DD.. :: Sözlü ve geleneksel bilgiler ›fl›¤›nda mensubu oldu¤unuz oca¤a ad›n› veren fiücaaddin Veli kimdir? Ne zaman yaflam›flt›r?
N
N..DD.. :: ‹mam R›za soyundan bir ocak piri olup Otman Baba’n›n müsahibidir. Büyük bir velidir.
2
2.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli ile Otman Baba’n›n ba¤lant›s› nedir? N
N..DD.. :: Müsahipler. Müsahip, tarikatta iki ev halk›n›n reislerinin birbirleriyle kardefl olmalar›d›r. Otman Baba ile fiücaaddin Veli müsahiptir. Otman Baba hiç evlenmemifltir. fiücaaddin Veli evli olup nesli devam etti¤i için Otman Baba’n›n ölümünden sonra Otman Baba’ya ba¤l› olan toplum, fiücaaddin Veli’yi pir kabul etmifltir.
3
3.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤›’n›n Anadolu Alevi-Bektafli kültürü içerisindeki yerini nas›l de¤erlendiriyorsunuz?
N
N..DD.. :: fiücaaddin Veli devrinin kutbudur. Güzel ahlakl› ve peygamberin iste-¤ini ye¤leyen insand›r.
4
4.. SS..DD.. :: Geçmifl dönemlerde yaflam›fl, fiücaaddin Veli Oca¤›’n›n mensubu olan dedeler kimlerdir?
N
N..DD.. :: fieceremizde mevcuttur. fiücaaddin Veli Türbesi’nin avlusunda ailemiz-den onlarca deailemiz-denin mezar› vard›r. Mesela benim dedem Hakk› Efendi, Hakk›
Efendi’nin babas› Nuri Efendi, Nuri Efendi’nin babas› Ali R›za Hadi, Ali R›za Hadi Dede’nin babas› fiüca Baba ve bu flekilde fiücaaddin Veli Hazretleri’ne kadar gidi-yor.
5
5.. SS..DD.. :: “Pençe-i al-i aba” ne demektir? N
N..DD.. :: “Pençe-i al-i aba” Kuran ayetidir. Hudeybiye Biat›’d›r. Kur’an-› Ke-rim’de Fetih Suresi’nin 10. Ayeti temel al›narak pençe hizmeti yap›l›r. Hz. Muham-med, abas›n›n alt›na yani cübbesinin alt›na Hz. Ali’yi, Hz. Fat›ma’y›, Hz. Hasan’›, Hz. Hüseyin’i alm›fl ve “Yarabbi iflte benim Ehl-i Beyt’im bunlard›r” demifltir. Pen-çe-i al-i Aba’n›n içine giren bu befl kiflidir. Yine Kuran-› Kerim’de Azhab Suresi’nin 33. ayetinde Ehl-i Beyt ile ilgili “Biz sizin üzerinizdeki kirleri sildik” buyruluyor. Yani Ehl-Beyt’in temizli¤i, pakl›¤› belirtiliyor.
6
6.. SS..DD.. :: Tar›k (erkan) ne demektir? N
N..DD.. :: Tar›k da bir biatd›r. R›dvan Biat’› diye adland›r›l›r. Fetih Suresi’nin 18. Ayeti’nin hükmü gere¤i bu hizmet uygulan›r. Ayette müminlerin fiecere-i R›dvan A¤ac›’n›n, Tûba A¤ac›’n›n alt›nda toplanarak ahitlefltiklerinden bahsedilir. ‹flte
r›k çubu¤u o günden kal›yor. Tar›k yemindir, ikrard›r, do¤ruluktan ayr›lmayaca¤›-na “tevella-y› teberra’y›” kabul etti¤ine, Hz. Muhammed’in dostuayr›lmayaca¤›-na dost, düflma-n›na düflman olaca¤›na dair sözleflmektir, biatt›r.
7
7.. SS..DD.. :: Alevi-Bektafli dede ocaklar›, neden pençeli ve tar›kl› olmak üzere iki-ye ayr›l›r?
N
N..DD.. :: Pençeliler, Fetih Suresi 10. Ayete göre; erkânl›lar Fetih Suresi 18. Aye-te göre hizmetlerini yaparlar. ‹kisi de Kuran ayeti oldu¤u için de¤ifltirmemifller. Herkes inançlar›n› yürütmüfl. Bu benim bafl›mdan da geçti. Bizim Eskiflehir hava-lisi, Bursa havahava-lisi, Kütahya ve Afyon yöreleri pençelidir. Yine bize ba¤l› olan ‹s-tanbul, Trakya, Ankara tar›kl›d›r. ‹stanbul’dakiler dedi ki: “Bizi de pençeye çevir”. Dedim: “Ona benim gücüm yetmez”. Kuran-› Kerim’de, Allah, Fetih Suresi’nin 18. ayetinde bildirmifl bunu: “o a¤ac›n alt›nda biat ettiler” diyor. Ben de onlara “Sizin sülalenizden size böyle gelmifl bugüne kadar, ben bunu çevirmem” dedim ve ha-la tar›kl› oha-larak ibadetlerini yap›yorha-lar. Ben pençeye çevirmem. Alha-lah kat›nda de-¤er olarak pençe de ayn›d›r tar›k da ayn›d›r.
8
8.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤› pençeli ocaklardan m›, tar›kl› (erkânl›) ocaklar-dan m›d›r?
N
N..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤›’nda pençe de, tar›k da vard›r. Çok genifltir bizim talip grubumuz. Bulgaristan’da dört bin hane var, Türkiye’de de üç-dört bin hane var. Hem pençeli hem tar›kl›, ikisi de var.
9
9.. SS..DD.. :: Nerelerde fiücaaddin Veli Oca¤›’na ba¤l› talip gruplar› bulunmakta-d›r?
N
N..DD.. :: Bulgaristan’da ve Türkiye topraklar›nda üç-dört bin hane tahminen var-d›r. As›l a¤›rl›k Bulgaristan’davar-d›r. Türkiye’de, Eskiflehir, Kütahya, Bilecik, Bursa, Yalova, Karamürsel taraf›nda, ‹stanbul’da ve Trakya’n›n her vilayetinde var. Lüle-burgaz’da var, Muratl›’da var, Tekirda¤’da var, Çorlu’da var, fiarköy’de var. Her ta-rafta var. ‹stanbul’un içinde bin hane var. Ankara’da Karpuzu Büyük Hasan Dede Tekkesi’ne ba¤l› olan Hac› Muradî, Hac› Türabî, Kalender Abdal, Cibalî, Mehmet Abdal bunlar›n hepsi Hasan Dede’ye ba¤l›; Hasan Dede bize ba¤l›d›r. Sayd›¤›m ocaklar›n hepsi büyük büyük tekkelerdir ve bize ba¤l›d›rlar.
1
100.. SS..DD.. :: Bulgaristan’›n hangi yörelerinde fiücaaddin Veli Oca¤›’na ba¤l› top-luluklar vard›r?
N
1
111.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤›’n›n talip topluluklar›n›n bulundu¤u yörelere cem ayinlerini yönetmek üzere gidiyor musunuz?
N
N..DD.. :: Gidiyorum. 1
122.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤›’na ba¤l› Alevi-Bektafli ocaklar› var m›d›r? N
N..DD.. :: Vard›r. Hasan Dede ve Hasan Dede’ye ba¤l› ocaklar var. Bulgaristan’da Demir Baba, Otman Baba, Musa Baba, Akyaz›l› Sultan hepsi de fiücaaddin Veli’ye ba¤l›d›r.
1
133.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Oca¤›’na ba¤l› ocak dedelerinin cem ayinlerini, dü-zenli olarak oca¤›n›z›n dedeleri mi yönetiyor?
N
N..DD.. :: Oca¤›m›z›n dedeleri yönetiyor. 1
144.. SS..DD.. :: Trakya ve Balkanlardaki fiücaaddin Veli Oca¤›’na ba¤l› topluluklar›n “Babaîler” olarak adland›r›lmas›n›n sebebi nedir?
N
N..DD.. :: Babaîler, Otman Baba türbesi’ne ba¤l› olan topluluktur. Demir Baba, Musa Baba, Akyaz›l› Sultan topluluklar›, Otman Baba’ya ba¤l›d›r. Babaî ismini al-malar› Otman Baba’dan geliyor. Hac› Bektafl Veli’den önce Babaîlik vard›r. Babaî isyan›ndan sonra Hac› Bektafl Veli ön plana ç›kt›. Babaî tarikat› Anadolu’da daha evvel vard›. Babaî isyan›ndan sonra Osmanl›lar devri gelir. Osmanl›lar devrinde de Hac› Bektafl Veli Hazretleri Bektaflili¤i kurdu. ‹kisinin de ayr› bir yeri yoktur. Hac› Bektafl Veli’nin kurdu¤u tarikat ile Babaî tarikat› ayn›d›r. Sadece isim de¤iflik-li¤i var.
1
155.. SS..DD.. :: Gerek yöredeki Alevi-Bektafli topluluklar gerekse farkl› yörelerdeki Alevi-Bektafli topluluklar taraf›ndan fiücaaddin Veli türbe ve zaviyesi ziyaret edil-mekte midir? Ziyaretlerde ne tür uygulamalar yap›lmaktad›r?
N
N..DD.. :: Her taraftan ziyaretçi gelir. Evliya sevgisi ile gelirler. A¤layan› da olur, güleni de. Kurbanla veya kurbans›z gelir ziyaret ederler, cem yap›l›r.
1
166.. SS..DD.. :: Her y›l geleneksel olarak düzenlenen fiücaaddin Veli’yi anma tören-leri hakk›nda bilgi verir misiniz?
N
N..DD.. :: Törenlerde toplanan halka fiücaaddin Veli’yi tan›t›r›z, cemleri gösteri-riz. Geçmiflte burada yaflam›fl bir veli oldu¤unu duyururuz.
1
177.. SS..DD.. :: Arslanbeyli (fiücaaddin) köyündeki Alevi-Bektafli kültürü hakk›nda bilgi verir misiniz? Köyünüzde baflka ocaklara ba¤l› dedeler ve talip gruplar› var m›d›r?
N
N..DD.. :: Köyümüz halk› bugün için çok tahsillidir. Köyümüzde çiftçilik yapan gençler bile orta-lise e¤itimi alm›flt›r. Köyümüzden yetiflmifl seksen-yüz tane ö¤ret-men vard›r. Köyümüzden yetiflmifl savc›, hâkim, doktor, mühendis, müdür, amir vard›r. Köyde k›rk hane, d›flar›da üç yüz elli hane vard›r. Köyümüzde dede olarak bizim sülalemiz d›fl›nda Seyyid Battal Gazi, Koçu Baba ve Pir Ahmet Efendi ocak-lar›na mensup dede aileleri de yaflamaktad›r. Ayr›ca fiücaaddin Veli, Seyyid Battal Gazi ve Seyyid Cemal Sultan (Kemal Sultan) ocaklar›na ba¤l› talip gruplar› da bu-lunmaktad›r.
1
188.. SS..DD.. :: Arslanbeyli köyündeki türbe ve ziyaretler nelerdir? K›saca bilgi verir misiniz?
N
N..DD.. :: fiücaaddin Veli’nin türbesi var, bir de Mürvet Ali Baba Türbesi var. fiü-caaddin Veli’ye ba¤l› olan evliyalar var. Mesela Menezgah Baba, Ekmekçi Baba… Bunlar fiücaaddin Veli’nin yan›nda yetifltirdi¤i dervifllerdir.
C
C.. AALLEEVV‹‹LL‹‹KK--BBEEKKTTAAfifi‹‹LL‹‹KK ‹‹LLEE ‹‹LLGG‹‹LL‹‹ SSOORRUULLAARR:: 1
1.. SS..DD.. :: Say›n Nevzat Demirtafl, Alevilik-Bektaflilik nedir? K›saca bilgi verir mi-siniz?
N
N..DD.. :: Alevi-Bektafli ayr› de¤ildir. Onlar› birbirinden ay›rmak çok zordur. Ehl-i Beyt’Ehl-i sevmek ve onlar›n yolunda gEhl-itmektEhl-ir.
2
2.. SS..DD.. :: Alevilik- Bektaflilik kültüründe Ehl-i Beyt sevgisinin yeri hakk›nda bil-gi verir misiniz?
N
N..DD.. :: Ehl-i Beyt’i sevmek Kuran’da emredilen ve istenilen bir ibadettir. fiura Suresi 23. ayette Ehl-i Beyt’e sevgi, sayg› emredilir.
3
3.. SS..DD.. :: Alevi-Bektafli kültüründe Hz. Muhammed’in ve On ‹ki ‹mamlar’›n ye-ri ve önemi nedir?
N
N..DD.. :: Hz. Muhammed’i sevmek her Müslüman’›n vazifesidir. On ‹ki ‹mam-lar da veli soyunu devam ettirenlerdir. Çünkü nübüvvet Peygamberde, velayet Ali’dedir. Ali’nin soyudur.
4
4.. SS..DD.. :: Alevi-Bektafli kültüründe Hac› Bektafl Veli’nin yeri ve önemi nedir? N
N..DD.. :: Hac› Bektafl Veli, Tar›k-› Nazenini, Bektaflili¤i kuran bir tarikat piridir. Onu sevmeyen Alevi-Bektafli olamaz.
5
5.. SS..DD.. :: Alevi-Bektafli kültürünün temel ritüellerinden olan müsahiplik, ikrar, görgü, dardan indirme ne demektir? K›saca bilgi verir misiniz?
N
N..DD.. :: Müsahiplik, Hicret’te bir Mekkeli ile bir Medinelinin kardefl yap›lmas› ve bu ba¤lamda, Kuran’›n emri olarak Hz. Muhammed ile Hz. Ali’nin yol kardefli ol-mas›ndan kaynaklan›r. ‹krar, Kuran ayetidir.(Al-i ‹mran Suresi 81. Ayet). Dardan indirme, Cenab-› Allah’tan helallik almakt›r. Allah: “Kulun hukuku ile gelmeyin” der. Dardan indirme, ölen bir flahs›n varislerinin, ölen zat›n borcunu ödemeye meydana ç›kmas›d›r. Görgü ise, ortaya gelen görgüsü olacak flah›slar›n halktan so-rulmas›d›r. ‹krar›nda duruyorlar m›, durmuyorlar m›?
6
6.. SS..DD.. :: Alevilik-Bektaflilik kültürünün temel ibadet biçimi olan “cem” hakk›n-da k›saca bilgi verir misiniz? Cem töreninin kökeni ve bafllang›c› nedir?
N
N..DD.. :: Cem, Alevi ibadetlerinde ikrarl› flah›slar›n sorulmas›, görülmesi, Kuran’a uyarak Hakk’a niyaz yolu ile ulaflmas›d›r. Kusurlu, kabahatli, suçlu varsa kusura, kabahate, suça çare bulunmas›d›r.
7
7.. SS..DD.. :: On iki hizmet ne demektir? K›saca anlat›r m›s›n›z? N
N..DD.. :: Cemde uygulanan on iki hizmet, k›rklar cemi inanc›yla cemde gerçek-lefltirilen vazifelerin isimleridir. Cemin bafllang›c› Miraç’t›r. Hz. Peygamber Mira-ca ç›k›p, dönerken k›rklar cemine u¤ram›flt›r. Bu k›rklar ceminde ibrikçisi, su da-¤›tan›, ç›rakç›s›, semahç›s›, kap›c›s›, gözcüsü, lokma dada-¤›tan›, lokma yapan› var-d›r. Bunlar›n hepsi cemde bir hizmetin ad›var-d›r. Mürflidinden bafllar, ta kap›c›s›na, gözcüsüne, bekçisine kadar gider.
8
8.. SS..DD.. :: Muharrem ay›n›n ve orucunun Alevi-Bektafli kültüründeki yeri nedir? N
N..DD.. :: Muharrem orucu, Ehl-i Beyt’i sevmenin niflanesidir. Cenab-› Allah’a, “Ben Ehl-i Beyt-i nas›l seviyorum, onlar için nas›l a¤l›yorum” diyerek ibadet et-mektir. Muharrem ay›, Hz. Peygamber’in en sevdi¤i insan›n flehit oldu¤u ayd›r. Muharrem ay›nda do¤ruluktan dönmeyen Hz. Hüseyin için, Ehl-i Beyt için bir damla gözyafl› dökenin büyük sevaba girece¤ine inan›l›r. On iki gün kitap okunur, oruç tutulur ondan sonra aflure da¤›t›l›r, kurbanlar kesilir, cemler yap›l›r.
9
9.. SS..DD.. :: Semah ne demektir? Neden ç›plak ayakla semah dönülür? N
N..DD.. :: Semah k›rklar ceminden gelir. Bu bir Allah aflk›d›r. Yal›n ayak, bafl› aç›k Hakk’a niyaz yapmakt›r. Bir oyun de¤il, ibadettir.
1
100.. SS..DD.. :: Cem törenleri neden k›fl aylar›nda ve gece yap›lmaktad›r? N
N..DD.. :: Cem ayinlerinin k›fl günlerinde yap›lmas›n›n sebebi, köylülerin bofl va-kitlerinin bu mevsimde olmas›ndan dolay›d›r. Gece yap›lmas›n›n sebebi ise
Ce-nab-› Allah’›n Kuran-› Kerim’e göre gece ibadetini en üstün ibadet kabul etmesi-dir.
1
111.. SS..DD.. :: Nevruz’un ve H›drellez’in Alevi-Bektafli kültüründeki yeri nedir? N
N..DD.. :: Nevruz, Hz. Ali’nin do¤du¤u gündür. H›drellez de H›z›r ‹lyas’tan istek-te bulunmak, yard›m dilemektir.
1
122.. SS..DD.. :: Nefes, düvaz imam ne demektir? K›saca bilgi verir misiniz? Bildi¤i-niz nefes veya düva› imamlardan örnek verebilir misiBildi¤i-niz?
N
N..DD.. :: Düvaz, nefes Alevi-Bektafli kültürünün en temel unsurlar›ndand›r. ‹n-sanlara mesaj verir. fiimdi türküler de “Ayfle’m nereden geliyon yayladan, ben de seni bilemedim bafl›ndaki yazmadan” deriz. Bu, bir makam, bir ahenkten baflka bir fley de¤ildir. Ama nefesler Kuran ayeti gibidir. Her kelimesinden karfl›s›ndaki bir mana al›r. Düvaz ‹mam’da Hz. Peygamber’in torunlar›n› ve On ‹ki ‹mamlar’› arka arkaya zikretmektir.
“Allahümme salli ala bi Hakk›n Muhammed Mustafa “Allahümme salli ala bi Hakk›n Aliyü’l- Murtaza “Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Hasan-› Mücteba “Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Hüseyin-i Kerbela
“Allahümme salli ala bi Hakk›n Haticetü’l-Kübra, Fat›matü’z-Zehra, Hayyru’n-nisa Alim
“Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Zeynel Aba “Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Muhammed Bak›r “Allahümme salli ala bi Hakk›n Cafer Sad›k
“Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Ali R›za
“Allahümme salli ala bi Hakk›n ‹mam Taki, Aliyü’l-Naki, Hasanü’l-Askeri, Sa-hib-i Zaman Mehdi.
“Kuran-› Kerim’in yüzü suyu hürmetine Ya Rabbi bizleri ifllediklerimize nail ey-le. Bizleri kötü yola götürme Ya Rabbi, bizlere iyilik, güzellik nasip eyle, On ‹ki ‹mamlar’›n yüzü suyu hürmetine dualar›m›z› kabul eyle” diyerek Allah’tan yard›m istemektir.
1
133.. SS..DD.. :: Alevi-Bektaflilik kültüründe “dedelik” kurumunun önemi nedir? De-delerin tafl›mas› gereken özellikler konusunda düflünceleriniz nelerdir?
N
N..DD.. :: Dedelik için öncelikle evliya soyuna sahip olunmas› gerekir. En önem-lisi de bilgi ve güzel ahlakt›r. Dedeler öncelikle güzel ahlakl› olmal›, ondan sonra da halka bir fleyler verebilecek düzeyde bilgili olmal›. Bilgi ve güzel ahlak. Dede-lerdeki en önemli vas›f budur. Güzel ahlakl› olamayan insan zaten Alevi de ola-maz, Bektafli de olaola-maz, hiçbir fley olmaz ondan insan da olmaz. Her fley güzel ahlaktan geçer. Dede Alevilerin-Bektaflilerin bafl›d›r. Gidece¤i yolu gösteren imam demektir. Hocad›r.
1
144.. SS..DD.. :: Alevi-Bektafli kültür gelene¤inde önemli bir sosyal-dini organizasyon olan “ocaklar” hakk›nda bilgi verir misiniz? “Ocak” ne demektir?
N
N..DD.. :: Bir evliya tekkesine ba¤lanmak, ikrar vermektir. Ocak her türbenin is-minin an›lmas› için o türbeye verilen isimdir. Mesela fiücaaddin Veli Oca¤›, Ha-san Dede Oca¤›… Bir türbenin isminin an›lmas›d›r.
fifiÜÜCCAAAADDDD‹‹NN VVEELL‹‹ OOCCAA⁄⁄II’’NNIINN DDEEDDEESS‹‹ NNEEVVZZAATT DDEEMM‹‹RRTTAAfifi’’IINN EEfifi‹‹ NNAADD‹‹RREE A
ANNAA SSUULLTTAANN ‹‹LLEE YYAAPPIILLAANN SSÖÖYYLLEEfifi‹‹ 1
1.. SSeemmrraa DDoo¤¤rruueerr: Ana Sultan do¤um tarihinizi ve do¤um yerinizi söyler misi-niz?
A
Annaa SSuullttaann:: 1938 y›l›, Arslanbeyli Köyü (fiücaaddin Köyü) do¤umluyum. 2
2.. SS..DD.. :: Annenizin ve baban›z›n ad› nedir? A
A..SS.. :: Annemin ad› Cemile, babam›n ad› Cafer. 3
3.. SS..DD.. :: E¤itim durumunuz nedir? A
A..SS..:: ‹lkokul mezunuyum. 4
4.. SS..DD.. :: Nevzat Dede ile kaç y›ld›r evlisiniz? A
A..SS..:: 1956 y›l›nda evlendik. 5
5.. SS..DD.. :: “Ana” kimli¤inin toplumsal statü göz önüne al›nd›¤›nda size ne gibi ayr›cal›klar sa¤lad›¤›n› düflünüyorsunuz?
A
A..SS..:: Ana olmam›z sevgi, sayg›, hürmet görmemizi sa¤l›yor. (Dede araya gire-rek) Talipler, Ana’ya bir ad›m gelse Ana onlara befl ad›m gider..
6
6.. SS..DD.. :: Bir dede efli olarak çevrenizin sizden ne tür beklentileri var? Bu bek-lentileri gerçeklefltirmek için neler yap›yorsunuz?
A
A..SS.. :: Hürmet, muhabbet beklenir. Biz taliplerden iyi ahlak bekleriz, onlar da bizden beklerler.
7
7.. SS..DD.. :: Oca¤›n›za ba¤l› talip topluluklar›n›n cem törenlerine dede ile birlikte gidiyor musunuz? Bu cem törenlerinde size ne gibi vazifeler düflüyor?
A
A..SS.. :: Tabi, gidiyoruz. Cemlerde Ana olarak nefes, mersiye söyleriz dede ile be-raber.( Dede araya girerek) Bac› taliplerin bir sorunu olursa Ana’ya, erkek taliple-rin bir sorunu olursa bize sorarlar.
8
8.. SS..DD.. :: Dede efli ve “Ana” kimli¤i ile geçmiflte yaflam›fl ve sizi etkileyen, ör-nek ald›¤›n›z biri var m›?
A
A..SS.. :: Büyüklerimden, kay›nvalidemden, annemden etkilendim. 9
9.. SS..DD.. :: Hz. Muhammed’in efli Hz. Hatice ile ilgili düflünceleriniz nelerdir? A
A..SS.. :: (Ana, Dede’ye bakar, dede araya girerek) Onlar ‹slamiyet’in ve Dün-ya’n›n kuruluflunun büyükleridir. Kuran-› Kerim’de Ehl-i Beyt’e sevgi ve
muhabbe-N
ti isteyen ayetler var. Peygamberimizin efli Hz. Hatice’yi bu sebeple büyük hürmet-le, sevgi ve sayg›yla anar›z (Ana araya girerek)Analar›n ve kad›nlar›n hürmeti çok önemlidir.
1
100.. SS..DD.. :: Hz. Ali’nin efli olan Hz. Fat›ma’n›n sizin için önemi nedir? Anal›k görevinizi gerçeklefltirirken Hz. Fat›ma’dan neleri örnek al›yorsunuz?
A
A..SS.. :: Güzel ahlak. (Dede araya girerek) _ Güzel ahlak k›z›m, Hz. Fat›ma gibi güzel ahlakl› olmak gerekir, (Ana devam eder) _ Onun gibi olmak gerek.
1
111.. SS..DD.. :: Hac› Bektafl Veli dönemi Anadolu bac›lar›n›n bafl› olarak an›lan Ka-d›nc›k Ana’y› tan›yor musunuz? Hakk›nda bildikleriniz nelerdir? Sizin için önemi nedir?
A
A..SS.. :: Tan›yoruz. Gittik, çok gittik oraya. (Hac›bektafl ‹lçesi kastediliyor.) (Dede araya girerek) K›z›m Kad›nc›k Ana’y› anlat›rsak flimdi çok uzun sürer. Hac› Bektafl Veli Hazretleri dergâha bir dervifl olarak ilk kez geldi¤i zaman onu Ka-d›nc›k Ana karfl›l›yor. Ona yiyecek, içecek getiriyor. Teknesindeki son ekme¤i, küpteki son bal›, son ya¤› getiriyor. Hac› Bektafl Veli Hazretleri “K›z›m, dolsun tafl-mas›n, yensin bitmesin” diyor. Kad›nc›k Ana tekrar dönüp bakt›¤› zaman tekne de dolu, küpler de. Kad›nc›k Ana ondan sonra Hac› Bektafl Veli’den hiç ayr›lm›yor. Ömrü boyunca hizmet ediyor.
1
122.. SS..DD.. :: Sizce bir dede eflinde bulunmas› gereken nitelikler nelerdir? Siz bu niteliklerden hangilerine sahip oldu¤unuzu düflünüyorsunuz?
A
A..SS.. :: Misafire hürmet, gelene hürmet, dedeyle beraber güler yüz. Bu özellikle-re sahip olmaya çal›fl›yoruz.
1
133.. SS..DD.. :: “Ana”l›k görevini sizden önce kim yürütüyordu? Siz ondan neler ö¤-rendiniz? Sizin “Ana”l›k kimli¤iniz üzerinde ne tür etkileri oldu?
A
A..SS.. :: Kay›nvalidem anayd›. Güzel ahlak, misafirperverlik ö¤rendik. (Dede araya girerek) Örnek bir kad›n olmak gerekir.
1
144.. SS..DD.. :: fiücaaddin Veli Türbesi’ni ziyaret dönemlerinde ne gibi faaliyetler yap›yorsunuz? Bu faaliyetlerde size düflen görevler nelerdir?
A
A..SS.. :: Her yerden gelen olur. Biz de onlar› karfl›lar›z, misafir ederiz. Nefesler söyleriz. Onlar› a¤›rlar›z, odalar›m›z› açar›z. Hepsine ayr› ayr› yatak verir yat›r›r›z. Giderken salâvatlar›z güle güle diye. Güler yüz görünce bir sonraki sene yine gel-meye çal›fl›rlar.
1
155.. SS..DD.. :: Oca¤›n›za ba¤l› olmayan baflka talip topluluklar›n›n iste¤i üzerine cem törenlerine kat›l›yor musunuz?
A
A..SS.. :: Kat›l›r›z, onlar da ça¤›r›rlar. Nevzat Dede ile birlikte gideriz. 1
166.. SS..DD.. :: Çocuklar›n›z› yetifltirirken “Ana” kimli¤inizin onlar›n üzerinde ne tür etkileri oldu¤unu düflünüyorsunuz?
A
A..SS.. :: Kimseye kötülük yapmay›n, dede çocu¤usunuz, ana çocu¤usunuz, ör-nek olun deriz. ‹yi karfl›lay›n herkesi deriz. Gelinlerimize olsun, k›zlar›m›za, o¤ul-lar›m›za hepsine öyle deriz. ‹yi fleyler ö¤retiriz.
1
177.. SS..DD.. :: Çocuklar›n›z›n babalar›n›n “dede”, annelerinin “ana” kimli¤inde ol-mas› sizce onlara ne tür ayr›cal›klar ve zorluklar getirmektedir?
A
A..SS.. :: Dedim ya, kimseye kötülük yapmay›n deyince onlar da hareketlerine dik-kat ederler. Kimseye kötülük yapmazlar.
(Dede araya girerek)_ Zaten flöyle bir fley var k›z›m, toplum ay›plar. Bu, dede çocu¤u dedikleri zaman hata yapan mahcup olur ve bir daha o hatay› yapmaz. Böylece güzel yola, terbiyeye gelmeye u¤rafl›r. Toplum sa¤lar bunu zaten.
1
188.. SS..DD.. :: Ana Sultan son olarak, Alevilikle ilgili bildi¤iniz deyifller, fliirler, ne-fesler var m›? Bize örnek verebilir misiniz?
A
A..SS.. :: ((Dedeye bakarak onay al›r ve söyler ) Gelici’den1gel olunca bizlere
Sana güvenirim ‹mam Hüseyin Arma¤ans›z nas›l varam kat›na? Sana güvenirim ‹mam Hüseyin
Felek tabancas›n çekip vurunca Gözümün güherin yere dökünce Can toplan›p kafesinden ç›k›nca Sana güvenirim ‹mam Hüseyin
Yakam› y›rt›p da ba¤r›m aç›nca F›rkat›nan kefenci¤im biçince Can toplan›p kafesinden uçunca Sana güvenirim ‹mam Hüseyin
Dervifl Ali’m çok yalvard› pirine ‹nflallah u¤ratmaz s›rat yoluna Mümin kullar›n gelir gül cemaline Sana güvenirim ‹mam Hüseyin
D
D‹‹PPNNOOTTLLAARR
* Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Edebiyat› Bilim Dal›, Yüksek Lisans Ö¤ren-cisi, e-posta: dogruers@ hotmail.com.
Bu yolun sahibi Muhammet Ali Pirimi sorarsan Bektafl-› Veli Ali Veli gibi er bulunur mu?
Tarikat dediler bir yol kurdular Erler pirler ay(i)n-i ceme geldiler Cem ehlini birbirinden sordular Böyle sormaya meydan bulunur mu?
Mürflitler oturmufl dolu içerler Leblerinden türlü gevher saçarlar Günahl›n›n günah›ndan geçerler Kusursuz günahs›z kul bulunur mu?
Mürflitler oturmufl yerli yerine Kimseler ermedi muhabbet s›rr›na Biz de durduk ol mürflidin dar›na Mansur’un çekti¤i dar bulunur mu?
Hep mürflitler oturmufllar postuna Bir gülbenk çektiler cemin üstüne Hakk› seven kalks›n ayak üstüne Böyle durmaya divan bulunur mu?
Biz de içelim k›rklar›n içti¤i demden ‹çelim kurtulal›m kayg›dan gamdan Hatice Fat›ma oturdu cemde Arasan böyle bir cem bulunur mu?
Cem cemiat cümlesinden uludur Cümlemiz de bir mevlan›n kuludur Üstüme sürdü¤ün mürflit elidir Böyle bir dual› el bulunur mu?
Her nerede istersen orada vard›r Cümle cem ehlinin gönlü de birdir Arasan birinde gam bulunur mu?
Ayin-i cem de mihman ile doludur Ol mihmanlar ayin-i cemin gülüdür Gitti¤imiz Onik’imam yoludur Bundan baflka do¤ru yol bulunur mu?
Üçler befller bu kap›y› açt›lar Müflkülleri mürflide dan›flt›lar Hakl›y› haks›z› orda seçtiler Kabahatli olana yer bulunur mu?
Düflkünlerin gizli olur yaresi Cem evinde bulunmuyor s›ras› Lokmana varsa da yoktur çaresi Mürflitten baflka lokman bulunur mu?
Kalkt› göç eyledi gönül ferman› Orada sürdüler demi devran› Arayan orada bulur derman› Aramay›nca derman bulunur mu?
Beni mest eyledin meyi içirdin F›rsat›n var iken elden kaç›rd›n Seksen befl yafl›mda günüm geçirdim Geçen günler gibi gün bulunur mu?
Sakine Hatun da varabilirsen Can gözün aç›p da görebilirsen Bu s›rr›n fehmine erebilirsen
Bundan büyük sana nam bulunur mu? SSaakkiinnee BBaacc››
