Evliya Çelebi
E
ASIL adı Mehmet Zilli Bin Derviş olan Evliya Çe
lebi, İstanbul’da, Zeyrek’te doğru. Soyu, Kütahya’
da, Germiyanoğulları’ndan gelir. Zamanında, an
cak orta derecede öğrenim gören Çelebi, hafızdır.
Musikiye de merak sarmıştır. Çeşitli devlet me
muriyetlerinde bulunan Evliya Çelebi, büyük şöh
retini, tam yarım asır gezip dolaşmadık yer bırak
mayarak yazdığı 10 ciltlik, eşsiz seyahatnamesi ile
yapmıştır. Arapça. Farsça ve Rumca bilirdi.
V L İ Y A Ç E LE B İ, ü n lü « S e y a h a tn a m e » s in d e , b u n c a y e r i g e z ip d o la ş m a s ın d a v e s e y a h a ta b u n c a m e r a k ın d a k i s ırrı a n la tırk e n , b ir g e c e d ü ş ü n d e H a z- re ti P e y g a m b e r im iz 'i g ö r d ü ğ ü n ü b e lirt ir. O n u n n u ru k a rş ıs ın d a ö y le s in e h e y e c a n la n m ış t ır ki, «— Ş e fa a t Y a R e s u l-ü A lla h ...» d iy e c e ğ in e , d ili sü rçm ü ş,
«— S e y a h a t Y a R e s u l-ü A lla h ...» d e m iş tir. D u a sı k a b u l o lu n d u ğ u iç in d e , k ıs m e tin e b o l b o l « S e y a h a t» ç ık m ış tır... E v liy a Ç e le b i, k e n d i a n la ttığ ın a g ö re , d a h a 19 y a ş ın d a y k e n , İs ta n b u l c iv a r ın d a , y ü r ü y e y ü r ü y e g it m e d ik y e r b ır a k m a m ış tır . G e z ip g ö r d ü k le r in i, o ta t lı s o h b e t in d e a n la tırk e n , o tu r u p b u n la r ı y a z m a k a k lın a g e lm iş v e o g ü n d e n so n ra b ü tü n h â tır a la r ın ı k a le m e a lm a y a b a ş la m ış tır. İşte, ü n lü « S e y a h a tn a - m e » s i b ö y le c e d o ğ m u ş tu r. Sesi d e p e k g ü z e l o la n E v liy a Ç e le b i, 1 6 3 0 'd a , b ir K a d ir G e c e s i, A y a s o f y a C a m ii'n d e « M u k a b e le » o k u rk e n , IV. S u lta n M u r a t 'ın d ik k a t in i ç e k m iş ti. M a i y e t iy le c a m ie g e le n S u lta n , s e s in e h a y ra n k a ld ığ ı b u g e n c i s o rm u ş, h a k k ın d a b ilg i a lm ış v e S ilâ h ta r M e le k A h m e t P a ş a 'n ın da ta v a s s u tu y le « M u s a h ip » o la ra k sa ra y d a h iz m e te a lın m a s ın a ira d e b u y u rm u ş tu r. A s ıl a d ı, M e h m e t Z i l li B in D e rv iş o la n E v liy a Ç e le b i'n in s o y u , K ü t a h y a 'y a u z a n ır. S e y a h a tn â m e 's i- n in a ltın c ı c ild in d e , a ile k ö k ü n ü n G e r m iy a n o ğ u lla - r ı'n d a n Y a k u p B e y 'e , o n u n s ü lâ le s in in d e A h m e t Y e - s e v î'y e u la ş t ığ ın ı y a z a r. E v liy a Ç e le b i'y e d e v le t k a p ıs ın d a m e m u r iy e t v e r ilm e s in i ta v a s s u t e d e n S ilâ h tar M e le k A h m e t Paşa, te y z e s in in k o c a s ıy d ı.
E v liy a Ç e le b i, o g ü n d e n so n ra , ç e ş itli s e f e r le r d e s e rd a rla rın , p a ş a la rın m ü e z z in lik le r in i, im a m lık la rın ı y a p m ış , g ü z e l s e s iy le , ta tlı s o h b e tiy le , h e r m i za c ı o k ş a y a n y u m u ş a k t a b ia t ıy le d a im a g e z m e k v e g ö r m e k im k â n ın ı b u lm u ş tu r. E v liy a Ç e le b i 70 y ıl y a ş a m ış , b u y a ş ın ın 50 y ı lın ı s e y a h a tle rd e g e ç ir m iş t ir Ü ç y ü z y ıl ö n c e k i O s m a n lI I m p a r a to rlu ğ u 'n u n h e m e n b ü tü n ş e h ir le r in i v e k a s a b a la r ın ı g e z e n Ç e le b i'n in , y a b a n c ı ü lk e le r e d e b o l b o l s e y a h a t e ttiğ i, ü n lü « S e y a h a tn a m e » s in d e n ö ğ r e n ilm e k te d ir . G it t iğ i b a ş lıc a y e r le r ş u n la rd ır: A n a d o lu , R u m e li, S u riy e , Irak, M ıs ır , G ir it , H ica z , M a c a ris ta n , T ra n s ilv a n y a , M o ld a v y a P o lo n y a , A v u s t u r
ya, A lm a n y a , H o lla n d a , B o s n a - H e rs e k , D a lm a ç y a , G ü n e y R u sy a , K ırım , K a fk a s y a v e İran.
D o la ş tığ ı y e r le r in â d e tle r in i, y a ş a y ış la r ın ı, çar- ş ı-p a z a r b ü tü n b in a la r ın ı, ü n lü k iş ile r in i, t a r ih ç e le r i n i v e lis a n la r ın ı k e n d in e has, s a m im î u s lû b u y le v e p e k m e ra k lı b ir b iç im d e in c e le m iş o la n E v liy a Ç e le b i'n in z a m a n z a m a n h u ra fe , e fs a n e v e m ü b a lâ ğ a la ra da g e n iş y e r v e r d iğ i g ö r ü lü r . Z a te n b u n la r, o n u n e ş s iz e s e r in e b a m b a ş k a b ir re n k k a tm ış tır.
M e s e lâ E v liy a Ç e le b i, z iy a r e t e t tiğ i V a n k a le s i n in m a ğ a ra la r ın ı ş ö y le a n la tır:
«... K a y a n ın iç in d e kat ka t a ltı y ü z a d e t g a r-ı a z im le r ( b ü y ü k m a ğ a ra la r) v a r d ır k i, h e r b ir i, b ir e r k e r v a n s a r a y d a n n iş a n v e rir. B u g a rla rd a n n ic e s in in iç in d e h a n e le r v a r d ır k i, ç a rk la r ile ü s tâ tla r ib riş im , ip lik , to p u r g a n la r b ü k e rle r . N ic e y ü z m a ğ a ra la rd a to p g ü lle s i y ığ ılm ış t ır k i, h e s a b ın ı A ila h - ü T e alâ b ilir..
« H attâ m a h s u s y ü z a d e t m a ğ a ra la rd a a rp a , b u ğ d a y , ç e lt ik li p ir in ç , d a rı, b a k la , m e rc im e k , n o h u t ve - sa ir d a ğ g ib i h u b u b a t v a rd ır. B ir b a ş k a m a ğ a ra d a da b ü tü n b ü tü n h a y v a n k e m ik le r i y ığ ılm ış t ır . « B ir m a ğ a ra n ın s a r n ıç la r ın d a n b ir in d e b e z ir y a - ğ ı, b ir in d e ş ırla ğ a n y a ğ ı (s u s a m y a ğ ı) b ir in d e d o n y a ğ ı, b ir in d e sa rı y a ğ (s a d e y a ğ ) b ir in d e k a tra n , b i r in d e z if t v e s a ir g ü n e g ü n y a ğ la r v a rd ır. « Y e d i a d e t h a v u z içre s ığ ır d e r is in in y ü n le r in i, ca m u s ( m a n d a ) d e r is in in k ılla r ın ı k a z ıy ıp , d ilim d i lim , k e s im k e s im e d ip d o ld u rm u ş la r, ü z e rin e le b a le p b a l d ö k m ü ş le r, s ığ ır v e ca m u s d e r iliğ in d e n a lâ m e t k a lm a y ıp , b ir g ü n e g ü z e l re ç e l o lm u ş k i, â d e m , y e m e s in d e n d o y a m a z ...» S ö z g e liş i m a n d a d e r is iy le b a lı k a r ış t ır ıp re ç e l y a p a n E v liy a Ç e le b i tü rlü tü rlü m ü b a la ğ a la rın d a p e k s e v im lid ir . Fa ka t, e s e rin d e , y a ş a d ığ ı d e v r in s o s y a l h a y a tın ı p e k m ü k e m m e l b ir ş e k ild e d ile g e tirm iş , g ü n ü m ü z e d e v b ir h a z in e b ır a k m ış tır. O n u n s e y a h a t n a m e s i, ta r ih ç ile r in f a y d a la n d ığ ı e n ö n e m li m e h a z lar a ra s ın d a d ır. E v liy a Ç e le b i, g e n ç liğ in d e , y a k ın la r ın ın a r z u la rın a u y a ra k b ira z da m u s ik i d e r s le r i a lm ış , fa k a t, g e z m e k , d o la ş m a k o n a , m u s ik id e n ç o k d a h a c a z ip g e lm iş ti. G ü z e l s e s in i d in le d ik ç e h e rk e s « U sta b ir h â n e n d e o la c a k » d e rk e n , E v liy a Ç e le b i, m e m u r iy e te g ir in c e , m u s ik iy i b ıra k m ış tır...
EVLİYA ÇELEBİ Hayaı Koleksiyonundan
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
