|;f f3 İ Z L E R için yeni olmayan ve ¡¿mm gönümüzde estetik değerlerin doruğuna ulaşan el sanatları içinde gün geçtikçe gelişen bir sanat dalı vit ray... Eski camilerin, sarayların iç mimarisinde başlıca süsleme sanatı olan vitrayı günümüzde hef evin vaz geçilmez bir parçası olup çıktı. OsmanlI’dan günümüze çok değişik aşamalar geçiren ve zenginleşen bu e! sanatı, bugün e! sanatlan içinde haket- tiği yeri almış duıum da. Cama verilen bu hayat altın çağını yaşarken, neyin nasıl olduğunu geniş kitlelerce. hâlâ tam, bilinmenr-:kti, Bizde okuyuculan- m ıs-bu konuda t■;Anlatıp, her an kar şılarında gördükleri, evlerinin bir parça*; olan vitrayı tanıtmaya amaçla dık ye İzmir özel fotoğraf ve c! sanat ları meslek kursu hocası C m glt Özer’le Kadın Eg: tein konuştuk.
ir-' J ,, h’;v , - netiz
ni?i ramar misina?“
“ 1939 Akhisar doğum luyum , İzmir özel Türk Kolejinden sonra İstanbul Güze! Sanatlar Akademisi’ nde tahsilime başladım.’’
Daha sonra İktisat Fakültesi’ne devam ettim. Bu arada ortaokuldan itibaren fotoğrafçılık yapıyorum . F o toğrafçılığı çok seviyordum . Uzunca bir süre İstanbul’da birçok gazetede staj yaptım. Daha sonra İzmir'e geldim. Ve 1976’da Fotoğraf ve E! Sanatları Meslek Kursu’nu kur duk. O günden beri burada hocalık yapıyorum. Vitray, fotoğrafçılık ve kumaş desenleme kurslanmız var. El sanatlan üretime dönük bir eğitim politikası güdüyordu, haliyle öğrenci lerimiz 1,2 ay sonra para kazanmaya başlıyordu. O yüzden bu kurslarımız daha ağırlık kazandı ve tuttu. Yeni dönemde Türk takılan ve Türk süs leme sanatını da ön plana çıkarmak istiyoruz. Şu an yılda fiOO ile 1000 ara sında öğrenci yetiştiriyorum.”
"Cengiz Bey, e sanallarımız içinde vitray nedir?"
“ Camın camla süslenmesine vitray denir. Yani cam süsleme sanatıdır.”
"Peki camın camla süslenmesinde ne gibi yardımcı maddeler kullanılıyor? Çer i ileri neler?"
“ Şimdi camın camla süslenme sinde, yeni iki cam birblriyle nasıl bir bütün oluşturacak? Burada değişik bölgelere göre değişen ekonomik gidiş melere göre veya kültüre! faaliyetlere
-rr-fa- t ol L
göre değişik sistemler karşımıza çıkı yor. Avrupa camı camla birleştirirken kurşun kullanmış. Osmanlı döneminde alçı kullanılmış. Yani biz 2 cam parça sını ya kurşunla ya da alçıyla birleştire biliyoruz. İkisi de aynı işleri görüyor. Ama birindeki hareketlilik diğerinde yok. Alçı vitray daha çok sabit kont- rüksiyonlara giriyor. Sultan Ahmet Camii’nm pencerelerinde görülen, yani Osmanlı dönemi yapıtlarında görülen olay. Kurşun vitray daha çok Avrupa’ da kullanılıyor. Çünkü işlenmesi kolay, malzeme kolay. Bunlar bilhassa kiliselerle, katedrallerde kullanıl makla. Bunun yanı sıra yeni teknoloji nin ortaya attığı vitraylar var. Bunlardan biri batik vitray. Kumaş önce batik çalışılıyor. D aha som a iki cam arasına konuluyor ve cam verni ğiyle vernikleniyor veya doğrudan Er,r-laıuyor. Diğer bir vitray da bakır vitray. Bunda da cam kenarlanna bakır geçiriliyor ve tekrar birbirine kaynatmak suretiyle tek bütün elde edi liyor. Bir de yetıi başlanan bir vitray çeşidi var. Yığma vitray... Burada esas olan perspektife dayanan görünüm. İkincisi de renk ayıranına dayanan görünüm. 3 ana renk ayrı ayn tabaka larda yerini alıyor. Bakıldığında tek tabakadan bakmış gibi oluyorsunuz.”
"Beş çeşit vitray var demek ki..." “ Evet... Bakır, alçı, kurşun, yığma çeşitleri... Yığma kendi içinde ikiye aynlıyor. Bu vitraylann son durumlan yapılmamış, unutulmuş. Ama bu dönemde tekrar başlandı. Türk turiz minin gelişmesiyle, Türk kültürün: bir dönüş yapılmasıyla tekrar başlandı.”
"Bunlar daha çok nerelerde kullanılıyor?"
“ Yerine göre hepsi kullanılıyor. Bir cami düzenlemesinde, bir eski saray düzenlemesinde alçı vitray değer bulu yor. Herhangi bir dekorasyonda kur şun, batik, yığma vitray yeni olduğu için ilgi görüyor. Bunlar çık geçirdi ğinden özellikle seperasyonlarda çok kulla nılıyor.”
"Cengiz Bey, vitray yapmak isteyen biri, ne kadar sürede iyi bir vitray yapım cısı otur?"
“ Vitrayı çok iyi yapabilmek için camı çok iyi tanımak lazım. Bir şişe camı ile bir pencere camı aynı mis yonda değildir. Farklı kimyevi madde- leıden oluşur cam. Bunlann 10,12 cinsi vardır. Camı emisyonuna göre değer
lendirmek ve yönlendirmek gerekir. Yani bu çok geniş bir konu. Bir iki senede hemen öğrenilmiyor. Ama tek konu üzerinde yoğunlaşırsa, örneğin alçı vitray, yaklaşık bir yıllık bit eğitim yeterli. Kişi aynı şeyi yapa yapa onu iyice öğreniyor.”
"Malzeme bulmakla güçtük çekiyor musunuz?”
“ Hayır, bütün malzemeleri buluyo ruz. Alçı vitraysa alçı, bakırsa bakır kullanıyoruz... Bunlar da piyasada bulunan malzemeler... Cem boyaları kullanıyoruz. Biz, î 20 dereceye kadar fırınlanan cıra boyalarım tercih ediyo ruz. Nedeni öğrencilerin kr?Jsjftfc!a ah- şabilrnesi, üretime koJsyhkia gfçetii- m esi, h a t ta e v in d e , o ca ğ ın d a fırınlayabilmesi iyin bunu tercih ediyo ruz ...”
“Herkes vitray yapabilir mC Ve ne gibi e r d ik le ri çerek tirir?''
“ Be- kere çok tabıriı oir-.z v gerekir. Fazla sinirli olmaması, biraz yaratma gücünün olması ve bu işi severek yap ması gerekir. Bu özellikleri olan htrkes vitray yapabilir. Ben vitray özellikle ev
U - U ~ t > - c
ı t u ı u ı m a ı i t u ! ı u ı Şı t v w u v l > ; u . DUıjp zamanlarını değerlendirmiş olurlar. Yakınlarına verecekleri hediyeleri ken dileri hazırladıklarından daha değerli olur ve tamamen renklerle uğraştıkları için günlük olayların streslerinden uzaklaşıp dinlenmiş olurlar. İsterlerse bundan para da kazanırlar.”
Bu camın meta! kaplama sistemiyle süsleme sanatına giriyor. Buna halk arasında ayna denir. Eğer gümüş kapla nırsa beyaz ayna, kurşun kaplanırsa füme ayna oluyor. Bunlarda direkt gümüş kaplanıp, arkasını renklendirme olanağı da vardır.
Seçilen motif küçük ebatlarda ise ve büyük bir aynaya uygulanacaksa motifin ortogrematik filmi çekilir. Siyah beyaza dönüşüm yapan motif, bir projeksiyon ma,’rinasında istenilen boyuta göre desen hazırlanır. Kompo zisyon tamamlandıktan sonra aynanın arkası bantlamr. Bu bentiarkum geçir meyen veya tazyike karşı dayanıklı olan plastik bantlardır.
Desen bantm üzerine çizilir ve ayna dışında kalacak yerler kesilerek çıkarı lır. Çıkan yerlere kum püskürtülür. Kum,oradakl camın üzerinden bir tabaka kaldırarak o kısım matlaştırır.
Desen kumlandıktan sonra vitray tamamlanır —istenirse renklendirilir—” . k a d in 3-ee - k r
