T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DİKEY BAHÇE UYGULAMALARINA YÖNELİK KULLANICI
ALGISININ ÖLÇÜLMESİ: İSTANBUL METROPOLÜNDEN
ÖRNEKLER
ÖZLEM ÖZDEMİR TAŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI
DANIŞMAN
DOÇ.
DR. ÖZGÜR YERLİ
T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DİKEY BAHÇE UYGULAMALARINA YÖNELİK KULLANICI
ALGISININ ÖLÇÜLMESİ: İSTANBUL METROPOLÜNDEN
ÖRNEKLER
Özlem Özdemir Taş tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Tez Danışmanı Doç. Dr. Özgür Yerli Düzce Üniversitesi Jüri Üyeleri Doç. Dr. Özgür Yerli Düzce Üniversitesi_____________________
Dr. Öğr. Üyesi Pınar Gültekin
Düzce Üniversitesi _____________________
Dr. Öğr. Üyesi Parisa Göker
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi
BEYAN
Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.
16 Mayıs 2019
TEŞEKKÜR
Yüksek Lisans öğrenimimde ve bu tezin hazırlanmasında gösterdiği her türlü destek ve yardımdan dolayı çok değerli hocam Doç. Dr. Özgür Yerli en içten dileklerimle teşekkür ederim.
Bu çalışma boyunca yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve çalışma arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
İÇİNDEKİLER
Sayfa NoŞEKİL LİSTESİ ... ix
ÇİZELGE LİSTESİ ... x
HARİTALİSTESİ ... xii
ÖZET ... xiii
ABSTRACT ... xv
1.
GİRİŞ ... 1
2.
MATERYAL VE YÖNTEM ... 4
2.1.MATERYAL ... 42.1.1. Çalışma Alanlarının Yeri ve Konumu... 5
2.1.2. Çalışma Alanlarının Sosyolojik-Kültürel Özellikleri ... 11
2.1.3. Çalışma Alanlarının Dikey Bahçe Durumları ... 13
2.2.YÖNTEM ... 18
2.2.1. Tezin İçeriğini Oluşturan Kavramların Tanımlanması İrdelenmesi ... 19
2.2.2. Tez Çalışma Alanlarında Yer Alan Yaya ve Araç Trafiğindeki Dikey Bahçelerin Kullanıcı Tarafından Değerlendirilmesi ... 19
2.2.3. Bütün Verilerin Bir Arada Değerlendirilmesi/Karşılaştırma- Bulgular 20
3.
DİKEY BAHÇE ... 22
3.1.DİKEYBAHÇETANIMI ... 22
3.2.DİKEYBAHÇEÇEŞİTLERİ ... 23
3.2.1. Yeşil Cepheler ... 24
3.2.1.1. Modüler Kafes Panel Sistemleri (Asma Sistemi) ...24
3.2.1.2. Izgara Tel Halat Ağ Sistemleri (Metal Çit Sistemleri) ...25
3.2.2. Yaşayan Duvar Sistemi ... 26
3.2.2.1. Peyzaj Duvarları ...26
3.2.2.2. Bitkilendirilmiş Duvarlar ...27
3.2.2.3. Modüler Yaşam Duvarları (Modüler Sistem Bitkilendirme) ...29
3.3.DİKEYBAHÇELERİNTARİHSELGELİŞİMİ ... 31
3.3.1. Dikey Bahçelerin Dünyadaki Tarihsel Gelişimi ... 31
3.3.2. Dikey Bahçelerin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi ... 32
3.4.DİKEYBAHÇELERİNOLUMLUYÖNLERİ ... 33
3.4.1. Biyoçeşitlilik ve Yaşam Alanı Oluşturma ... 33
3.4.2. Ses İzolasyonu Sağlama ve Kötü görüntülerin Engellenmesi ... 33
3.4.3. Artan Enerji Verimliliği ... 33
3.4.4. Şehirlerde Yeşil Alan İhtiyacını Karşılama ... 33
3.4.5. Yağış Sularının Ekolojiye Katkı Sağlama... 34
3.4.6. Yapıları Koruma Rolünde ... 34
3.4.8. Kent İçinde Oluşan Isıyı Azaltmada ve Dengelemede ... 34
3.4.9. Hava kalitesini İyileştirmede ve Düzenlemede ... 34
3.4.10. Yeşil Bina Sertifikası (LEED) Elde Etmede ... 34
3.5.DİKEYBAHÇELERİNOLUMSUZYÖNLERİ ... 35
3.5.1. Dikey Bahçenin Sürekli ve İtinalı Bakım İstemesinde ... 35
3.5.2. Yüksek Maliyetli Olmasında ... 36
4.
Araç ve YAYA TRAFİĞİ ... 37
4.1.ARAÇTRAFİĞİTANIMI ... 37
4.1.1. Araç Trafiğindeki Sorunlar ... 37
4.1.1.1. Fiziksel ve Doğal Çevre Sorunları ...37
4.1.1.2. İnsan ve Sosyal Çevre Sorunları ...38
4.1.1.3. Yol Yapım Çalışmaları ve Trafik İşletim Yönetimi Sorunları ...38
4.2.YAYATRAFİĞİTANIMI ... 38
4.2.1. Yaya Trafiğindeki Sorunlar ... 38
4.3.TRAFİKTEKİKAZALAR ... 40
4.3.1. Trafik Kazası Tanımı ... 40
4.3.2. Trafiğindeki Kaza Nedenleri ... 40
4.3.2.1. İnsan Faktörüne Bağlı Kaza Nedenleri ...40
4.3.2.2. Araç Faktörüne Bağlı Kaza Nedenleri ...40
4.3.2.3. Yol Faktörüne Bağlı Kaza Nedenleri ...40
4.3.3. Türkiye’de Trafik Kaza ve Sonuçları ... 40
4.3.4. İstanbul Araç Trafiğinde Yaşanan Kaza İstatistikleri ... 42
4.3.4.1. Yıllara Göre Kaza Oranları ...42
4.3.4.2. Kaza Durumlarına Göre Kaza Sebepleri ...42
4.3.4.3. İlçelere Göre Meydana Gelen Trafik Kaza Oranları ...42
4.3.4.4. En Çok Trafik Kazasının Yaşandığı 10 Yol Güzergahı ...43
4.3.4.5. Sürücü Kusurlarına Göre Trafik Kaza Durumları ...43
4.3.4.6. Trafik Kazalarındaki Diğer Veri Sunumları ...44
4.4.ARAÇVEYAYATRAFİĞİNDEBİTKİLENDİRME ... 44
4.4.1. Yol Bitkilendirilmesinin Tanımı ... 45
4.4.2. Yol Bitkilendirilmesinin Kent İçindeki Önemi... 45
4.4.3. Yol Bitkilendirilmesinin Kent İçindeki Önemi... 46
4.4.3.1. Estetik Etkileri ...46
4.4.3.2. Fonksiyonel-İşlevsel Etkileri ...46
4.4.4. Yol Bitkilendirilmesinin Kent İçindeki Önemi... 46
5.
İSTANBUL KENTİNDEKİ YOL BİTKİLENDİRİLMESİNDE
KULLANILAN DİKEY BAHÇELERİN YERİ VE ÖNEMİ ... 48
5.1.KENTSELANLAMDAKİYERİVEÖNEMİ ... 48
5.2.EKOLOJİKANLAMDAKİYERİVEÖNEMİ ... 48
5.3.SOSYOLOJİK-PSİKOLOJİKANLAMINDAKİYERİVEÖNEMİ ... 49
5.4.PEYZAJTASARIMUYGUNLUĞUNAGÖREYERİVEÖNEMİ ... 49
5.4.1. Fonksiyon-İşlevsellik ... 49
5.4.2. Dizi-Ritim-Tekrar ... 50
5.4.3. Uygunluk ve Çevreye Uygunluk ... 50
5.4.4. Zıtlık – Kontrast ... 50
5.4.5. Koram-Hiyerarşi- Uyumlaştırma ... 50
5.4.6. Vurgu-Egemenlik ... 50
5.4.7. Denge ... 51
5.4.8. Ölçü ve Proporsiyon ... 51
5.4.10. Birlik Kompozisyonu ... 51
5.4.11. Renk ... 51
5.4.12. Doku ... 51
5.4.13. Form ... 52
5.4.14. Çizgi ... 52
5.5.PEYZAJTASARIMELEMANIOLANRENKKAVRAMINININ ANLAMLARINAGÖREYERİVEÖNEMİ ... 52
5.5.1. Renklerin Anlamları ... 53
5.5.2. Renklerin Peyzaj Tasarımında Kullanım İlkeleri ... 53
6.
BULGULAR VE TARTIŞMA ... 55
6.1.DİKEYBAHÇEUYGULAMALARININYAYATRAFİĞİNE ETKİLERİNİNANKETBULGULARI ... 55
6.1.1. Katılımcıların Cinsiyet İstatistikleri ... 55
6.1.2. Katılımcıların Yaş İstatistikleri ... 55
6.1.3. Katılımcıların Öğrenim Durumları İstatistikleri ... 56
6.1.4. Katılımcıların Çalışma Durumlarının İstatistikleri ... 56
6.1.5. Katılımcıların Hangi Renkler Sizi Rahatlatır Dinlendirir Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 57
6.1.6. Katılımcıların Gerginleştiren Renklerin İstatistikleri ... 58
6.1.7. Katılımcıların Yaya Bölgelerinde Kaldıkları Zaman İstatistikleri ... 60
6.1.8. Katılımcıların Dikey Bahçe Biliyor Musunuz Sorusuna Verdikleri Cevap İstatistikleri ... 61
6.1.9. Katılımcıların Etrafınızda Çokça Dikey Bahçe Görebiliyor Musunuz Sorusuna Verdikleri Cevap İstatistikleri ... 61
6.1.10. Katılımcıların Dikey Bahçelerin Sayıları Yeterli mi Yetersiz mi Sorusuna Verdikleri Cevap İstatistikleri ... 62
6.1.11. Katılımcıların Dikey Bahçeler Gördükçe Sizde Ne Gibi Duygular Uyandırıyor? Sorusuna Verdikleri Cevap “Kesinlikle Etkili” İstatistikleri .... 63
6.1.12. Katılımcıların Dikey Bahçelerin Size Göre Bulunduğu Çevreye Katkıları Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevap “Kesinlikle Etkili” İstatistikleri ... 64
6.1.13. Katılımcıların Dikey Bahçeler Nerelerde Olmalı? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 64
6.1.14. Katılımcılara Gösterilen 10 Farklı Dikey Bahçe Görseli İçin 12 Tasarım Kriterine göre 1-5 Arasında Verdikleri Cevap İstatistikleri ... 65
6.2.DİKEYBAHÇEUYGULAMALARININARAÇTRAFİĞİNE ETKİLERİNİNANKETBULGULARI ... 67
6.2.1. Katılımcıların Cinsiyet İstatistikleri ... 67
6.2.2. Katılımcıların Yaş İstatistikleri ... 67
6.2.3. Katılımcıların Öğrenim Durumları İstatistikleri ... 68
6.2.4. Katılımcıların Çalışma Durumlarının İstatistikleri ... 68
6.2.5. Katılımcıların Hangi Renkler Sizi Rahatlatır/Dinlendirir Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 69
6.2.6. Katılımcıların Hangi Renkler Sizi Gerginleştirir Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 70
6.2.7. Katılımcıların Günde Taşıt Trafiğinde Kaç Saat Geçtiği Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 72
6.2.8. Katılımcıların Günlük Karasal Ulaşımınızı En Çok Hangi Araçla Sağlarsınız Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 72
6.2.9. Katılımcıların Taşıt Kazası Yaptınız Mı? Veya Taşıt Kazsı Yaşadınız
Mı? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 73
6.2.10. Katılımcıların Taşıt Kazası Yaşadıysanız Kaza Nedeniniz Nedir? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 74
6.2.11. Katılımcıların Taşıt Yol Güzergahında Bulunan Dikey Bahçelerin Farkında mısınız? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri... 76
6.2.12. Katılımcıların İstanbul Yollarındaki Dikey Bahçeleri Nasıl Buluyorsunuz? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 76
6.2.13. Katılımcıların İstanbul Metropolünde Dikey Bahçeler Yeterlimi? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 77
6.2.14. Katılımcıların İstanbul Metropolünde Dikey Bahçelerin Etkileri Faydaları Nelerdir? Sorusuna Verdikleri Cevapların İstatistikleri ... 78
6.2.15. Katılımcılara Gösterilen 10 Farklı Dikey Bahçe Görseli İçin 12 Tasarım Kriterine Göre 1-5 Arasında Verdikleri Cevap İstatistikleri ... 79
7.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 81
8.
KAYNAKLAR ... 85
9.
EKLER ... 90
9.1.EK1:YAYATRAFİĞİİÇİNANKETÇALIŞMASI ... 90
9.2.EK2:ARAÇTRAFİĞİİÇİNANKETÇALIŞMASI ... 94
9.3.EK3:İSTANBULBÜYÜKŞEHİRBELEDİYESİANADOLUYAKASI PARKVEBAHÇELERMÜDÜRLÜĞÜROPÖRTAJ1 ... 99
9.4.EK3:EK-4İSTANBULBÜYÜKŞEHİRBELEDİYESİANADOLUYAKASI PARKVEBAHÇELERMÜDÜRLÜĞÜ-ROPÖRTAJ2 ... 102
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 2.1. Taksim-Dolapdere ek hizmet binası. ... 13
Şekil 2.2. Bakırköy-Atatürk hava limanı yolu. ... 14
Şekil 2.3. Kadıköy-60.Yıl parkı. ... 15
Şekil 2.4. Ümraniye bağlantı yolu. ... 15
Şekil 2.5. Ataşehir bağlantı yolu. ... 16
Şekil 2.6. Üsküdar Altunizade bağlantı yolu. ... 16
Şekil 2.7. Levent bağlantı yolu. ... 17
Şekil 2.8. Sarıyer yaya bölgesi. ... 17
Şekil 2.9. Örneklem oranları. ... 20
Şekil 3.1. 2016 Antalya Expo dikey bahçe görünümü. ... 22
Şekil 3.2. 2017 Dikey bahçe görünümü. ... 23
Şekil 3.3. Metal tel çit sistemleri. ... 24
Şekil 3.4. Kafes sistemleri panel sistemleri. ... 25
Şekil 3.5. Kafes sistemleri panel sistemleri. ... 25
Şekil 3.6. Izgara tel halat sistemleri. ... 26
Şekil 3.7. Peyzaj duvarları. ... 27
Şekil 3.8. Panel sistemleri. ... 28
Şekil 3.9. Keçe sistemleri. ... 29
Şekil 3.10. Keçe sistemleri. ... 29
Şekil 3.11. Modüler yaşam duvarları. ... 30
Şekil 3.12. Modüler yaşam duvarları . ... 30
Şekil 3.13. Modüler yaşam duvarları. ... 31
Şekil 3.14. Babilin asma bahçeleri. ... 32
Şekil 3.15. Siemens dikey bahçe binası. ... 32
Şekil 3.16. Çim kaplı evler. ... 35
Şekil 3.17. Kolombiya Bogota şehri santalia binası dikey bahçe . ... 36
Şekil 4.1.Araç trafiği. ... 37
Şekil 4.2. Yaya trafiğinin yaşandığı açık alan dikey bahçe görünümü. ... 39
Şekil 4.3. Yaya trafiğinin yaşandığı açık alan dikey bahçe görünümü. ... 39
Şekil 4.4. İstanbul Tuzla Üsküdar yol hattında araç içi çekimler. ... 44
Şekil 4.5. İstanbul köprü bağlantısı Üsküdar yol hattı. ... 44
Şekil 4.6. İstanbul Ümraniye Çekmeköy dikey bahçe. ... 45
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa No
Çizelge 2.1. Tez izleme yöntemi. ... 18
Çizelge 4.1.Trafik kaza ve sonuçlarının illere göre dağılımı (ülke geneli). ... 41
Çizelge 4.2. En çok trafik kazasının yaşandığı 10 yol güzergahı. ... 43
Çizelge 4.3. TÜİK’ ten elde edilen verilere göre sürücü kusurlarına göre kaza durumları. ... 43
Çizelge 5.1. Renk gruplarına göre renklerin sınıflandırılması ... 52
Çizelge 6.1. Katılımcıların cinsiyet istatistikleri ... 55
Çizelge 6.2. Katılımcıların cinsiyet istatistikleri ... 56
Çizelge 6.3. Katılımcıların öğrenim durumları istatistikleri. ... 56
Çizelge 6.4. Katılımcıların çalışma durumları istatistikleri. ... 57
Çizelge 6.5. Katılımcıların rahatlatan renklerin “kesinlikle etkili” oranları istatistikleri. ... 58
Çizelge 6.6. Katılımcıların gerginleştiren renklerin “kesinlikle etkili” istatistikleri. ... 60
Çizelge 6.7. Katılımcıların yaya bölgelerinde kaldıkları zamanın istatistikleri. ... 61
Çizelge 6.8. Dikey bahçe biliyor musunuz sorusunun cevap istatistikleri. ... 61
Çizelge 6.9. Katılımcıların etrafınızda çokça dikey bahçe görebiliyor musunuz sorusuna verdikleri cevap istatistikleri. ... 62
Çizelge 6.10. Katılımcıların dikey bahçelerin sayıları yeterli mi/ yetersiz mi sorusuna verdikleri cevap istatistikleri. ... 62
Çizelge 6.11. Katılımcıların dikey bahçeler gördükçe sizde ne gibi duygular uyandırıyor? sorusuna verdikleri cevap “kesinlikle etkili” istatistikleri. ... 63
Çizelge 6.12. Katılımcıların dikey bahçelerin size göre bulunduğu çevreye katkıları nelerdir? sorusuna verdikleri cevap “kesinlikle etkili” istatistikleri. ... 64
Çizelge 6.13. Katılımcıların dikey bahçeler nerelerde olmalı? sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri ... 65
Çizelge 6.14. Katılımcılara gösterilen 10 farklı dikey bahçe görseli için 12 tasarım kriterine göre 1-5 arasında verdikleri cevap istatistikleri. ... 66
Çizelge 6.15. Katılımcıların cinsiyet istatistikleri. ... 67
Çizelge 6.16. Katılımcıların yaş istatistikleri. ... 67
Çizelge 6.17. Katılımcıların öğrenim durumları istatistikleri. ... 68
Çizelge 6.18. Katılımcıların çalışma durumları istatistikleri. ... 68
Çizelge 6.19. Katılımcıların rahatlatan /dinlendiren renk “kesinlikle etkili” istatistikleri. ... 70
Çizelge 6.20. Katılımcıların gerginleştiren renk “kesinlikle etkili” istatistikleri... 71
Çizelge 6.21. Katılımcıların günde taşıt trafiğinde kaç saat geçtiği sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 72
Çizelge 6.22. Katılımcıların günlük karasal ulaşımınızı en çok hangi araçla sağlarsınız sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri... 73
Çizelge 6.23. Katılımcıların taşıt kazası yaptınız mı? veya taşıt kazası yaşadınız mı? sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 74
Çizelge 6.24. Katılımcıların taşıt kazası yaşadıysanız kaza nedeniniz nedir? Sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 75 Çizelge 6.25. Katılımcıların taşıt yol güzergahında bulunan dikey bahçelerin
farkında mısınız? sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 76 Çizelge 6.26. Katılımcıların dikey bahçeleri nasıl buluyorsunuz sorusuna verdikleri
cevap istatistikleri. ... 77 Çizelge 6.27. Katılımcıların İstanbul metropolünde dikey bahçeler yeterlimi?
sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 77 Çizelge 6.28. Katılımcıların İstanbul metropolünde dikey bahçelerin etkileri
faydaları nelerdir? sorusuna verdikleri cevapların istatistikleri. ... 78 Çizelge 6.29. Katılımcılara gösterilen 10 farklı dikey bahçe görseli için 12 tasarım
HARİTALİSTESİ
Sayfa No
Harita 2.1. İstanbul ilçe haritası 2018. ... 5
Harita 2.2. İstanbul yol haritası. ... 6
Harita 2.3. İstanbul Taksim Meydanı haritası. ... 7
Harita 2.4. İstanbul Bakırköy haritası. ... 8
Harita 2.5. İstanbul-Kadıköy haritası. ... 8
Harita 2.6. İstanbul-Ümraniye haritası. ... 9
Harita 2.7. İstanbul-Ataşehir haritası. ... 9
Harita 2.8. İstanbul-Üsküdar haritası. ... 10
Harita 2.9. İstanbul Levent semti haritası. ... 10
ÖZET
DİKEY BAHÇE UYGULAMALARINA YÖNELİK KULLANICI ALGISININ ÖLÇÜLMESİ: İSTANBUL METROPOLÜNDEN ÖRNEKLER
Özlem ÖZDEMİR TAŞ Düzce Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Doç. Dr. Özgür YERLİ Mayıs 2019, 103 sayfa
Günümüz şartlarında ve hayat mücadelesi içerisinde sürekli uğraştığımız ve bir o kadarda ayrılamadığımız doğanın; kırsaldan ziyade kentsel alanlardaki mücadelesi hep var olmuştur. Kent insanı; günlük yaşamında, çevresinde teknolojinin getirmiş olduğu değerlerle meşgul olurken etrafındaki güzelliklerin azaldığından habersiz yaşamaktadır. Kentli insanın yaşamı; hem yaya ulaşımı hem araç içi ulaşımı ile zaman geçirmektedir ve bunun psikolojik etkilerini ‘trafikte’ yaşamakta ve yaşatmaktadır. Kentsel yerleşim alanı içerisinde kullanılan bitkisel doku; günlük yaşamın stresli kaosunu hafifleterek, ekolojik, sosyolojik, psikolojik açılardan kent insanına konforlu bir yaşam standardı sunmaktadır. Nüfus artışı, istihdam, göç ve ekonomik sebeplerden dolayı kent içerindeki ve kentin bir parçası olan yeşil doku azalmakta beton yüzeyler artmaktadır. İşte bu olguyu çürüten, gri dokuyu bozan, araç ve yaya trafiğine, çevresel ekolojiye, insan psikolojisine güç destek veren dikey bahçe dizaynları sorunlara çözüm olmakta ve kent yaşamını istenilen seviyeye taşımaktadır. Bu çalışma; İstanbul metropolitan kentin en büyük sorunlarından biri olan araç ve yaya trafiğine olumlu yönde ivme kazandırabilecek dikey bahçelerin etkilerini araştırmak, Dikey bahçelerin bu yöndeki büyük sorunu küçültebileceğini ispatlamak ve kent silüetinin süreç içinde azaldığı yeşil dokuyu günümüz mimarisine ve yapılaşmasına paralellik göstererek kent insanın daha kaliteli bir yaşam sunmak amacını taşımaktadır. Ayrıca dikey bahçe uygulamalarında hangi tasarım ilke ve öğelerinin; araç ve yaya trafiğinde olumlu etki yapacağını ortaya çıkarmayı hedeflemektir. Son dönemlerde çok tercih edilen dikey bahçelerin, araç ve yaya trafiğindeki kullanımlarında kentliler üzerinde ne gibi görsel ve duygusal etkiler bıraktığını araştırmak için İstanbul kentinde hem yaya hem araç trafiğinin yoğun kullanıldığı alanlar (Taksim, Bakırköy, Kadıköy, Ümraniye, Ataşehir, Üsküdar, Levent, Sarıyer) seçilmiştir. Bu amaca yönelik olarak toplam 316 kişiye, hem yaya trafiği hem araç trafiği için 2 çeşit anket uygulanmıştır. Katılımcılara Yaya trafiği için; Rahatlatan / Dinlendiren / Gerginleştiren Renkler, yaya bölgelerinin kullanım saatleri, dikey bahçelerin ne gibi duygular uyandırdığı, dikey bahçelerin çevreye katkıları sorulmuştur. Katılımcılardan kendilerine gösterilen 10 farklı görseli, peyzaj tasarım ve ilkelerine göre değerlendirmesi ve puanlandırılması istenilmiştir. Ayrıca katılımcılara Araç trafiği için; Rahatlatan / Dinlendiren / Gerginleştiren Renkler, araç trafiğini kullanım saatleri, Trafik kazası yapıp yapmadıkları, Kaza yaptılar ise kaza nedenlerini, dikey bahçelerin ne gibi duygular uyandırdığı, dikey bahçelerin çevreye katkıları gibi sorular sorulmuştur. Katılımcılardan kendilerine gösterilen 10 farklı görseli, peyzaj tasarım ve ilkelerine göre
değerlendirmesi ve puanlandırılması istenilmiştir. Buna göre dikey bahçe uygulamalarında hangi tasarım ilke ve öğelerinin araç ve yaya trafiğine olumlu etkilerinin olduğunun ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Sonuç olarak dikey bahçe uygulamalarında mavi, yeşil, beyaz renklere daha fazla, turuncu, siyah, kırmızı renklere daha az yer verilmesi gerektiği; tasarım ilke ve öğelerinden doku, uyum, renk’in daha fazla, hiyeraşi koram, zıtlık, ölçü- proporsiyon’nun daha az tercih edilmesi gerektiği bulunmuştur. Hedeflenen doğrultuda çıkan sonuçlar paralellik göstermiş olup katılımcıların dikey bahçelerden fonksiyonel anlamda beklentilerinin yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Farkında olmadan insan psikolojisine olumlu katkıları olduğu öne çıkan dikey bahçelerin katılımcıların çevresinde çokça görmek istedikleri belirlenmiştir. Anahtar sözcükler: Dikey bahçeler, Araç ve yaya trafiği, Sosyolojik psikolojik etkiler.
ABSTRACT
MEASUREMENT OF USER PERCEPTION FOR VERTICAL GARDEN APPLICATIONS: EXAMPLES OF ISTANBUL METROPOL
Özlem ÖZDEMİR TAŞ Duzce University
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Landscape Architecture
Master’s Thesis
Supervisor: Assoc. Prof. Dr Özgür YERLİ May 2019, 103 pages
In today's conditionsand in the struggle for life, the nature of the nature that we constantlystrive for and which cannot be separated; the struggle in urban area srather than in rural areas has always existed. Urban people; In her daily life, while living around with the values brought by technology, she is una ware that the beautie saround her are diminishing. The life of urban people; he spends his time in both pedestrian transportationand in-car transportation, and he lives his psychological effects in tedir traffic hem. Vegetable textureused in urban area; Itprovides a comfortable standard of living for ecological, sociological and psychological aspectsbyalle viating the stres fulchaos of daily life. Due topopulation growth, employment, migration and economic reasons, the gren texture which is a part of the city andthecity is decreasing, concrete surfa cesarein creasing. Here, the vertical gardendesigns that support this phenomenon, disrupt the gray texture, support vehicle and pedestrian traffic, environmental ecology, human psychology, solvethe problem sandcarry the urban life tothedesired level. This work; One of the biggest problems of Istanbul metropolitan city is toinvestigatet he effects of vertical gardens which can give positive acceleration to vehiclean dpedestrian traffic. it is intended. Also in vertical garden applications which design principlesand elements; aimstoreveal that it will have a positive effect on vehicle and pedestrian traffic. In recent years, the most preferred vertical gardens, the use of vehicle and pedes trian traffic in the city and the visuala demotional effects on the city toinvestigatetheeffects of both pedestrian and vehicle traffic in tensiveuse of Istanbul (Taksim, Bakirkoy, Kadikoy, Umraniye, Atasehir, Uskudar, Levent, Sariyer selected. For this purpose, a total of 316 people, both pedestrian traffic and 2 kinds of surveys were applied for vehicletraffic. For pedestrian trafficto participants; Relieving / Resting / Stretching Colors, hours of use of pedestrian zones, emotions of vertical gardens, and the contribution of vertical garden sto the environment were asked. Participants were asked toevaluateand score 10 different images which were shownto the maccording to the landscapedesign andprinciples. Also for participants toVehicle traffic; Question ssuch as Relaxing / Resting / StretchingColors, hours of use of vehicle traffic, whetherthey had traffic accidents, accident scaused by accidents, the emotions caused by the vertical gardens, the contribution of vertical gardens to the environment were asked. Participants were asked to evaluateand score 10 differentimages which were shown to the maccording to the landscape designand principles. Accordingly, it is aimedtofindoutwhichdesignprinciplesandelementshavepositiveeffects on vehicle and pedestrian traffic in vertical garden applications. As a result, in vertical garden
applications, blue, green, whitecolors, orange, black, red colors should be given less space; it has been found that the design principlesand elements should be lesspreferred in terms of texture, harmony, color, hierarchicalorder, contrast, measurement-proporsion. The results in the targeteddirection were paralleland it was revealed that the participants had high expectations from the verticalgardens. It wa determined that the vertical gardens, which were not aware of their positive contribution sto human psychology, wanted tosee a lot in the vicinity of theparticipants
Keywords:Vertical gardens, Vehicle and pedestriantraffic, Sociological psychological effects.
1.
GİRİŞ
Dikey Bahçe kavramının geçmişi; soylu bir tarihi ile anılmaktadır. İlk kez Babil’den çıkan daha sonra İhtiyaçlar ve ihtisaslara göre şekil almış, günümüze kadar çeşitli boyutlarda gelişimini sürdürmüştür. Dikey bahçeler estetik anlamda göz doyurucu nedeniyle tercih edilse de daha çok fonksiyonel anlamda kullanılmıştır. Çünkü dikey bahçeler kendi sitillerine ayrışmış bunun paralelinde yepyeni dikey bahçe çeşitleri ortaya çıkarak amaca hitap etmiştir [1]. Kırsal ve Kentsel alanlarda bu sitil bahçe kullanımı farklılaşmıştır. Kırsal alanlarda dikey tarım ve süs bitkileri üretimi için kullanılırken; kent insanı dikey bahçe kavramını daha çok fonksiyonel anlamda ekoloji eksikliklerini gidermek amacıyla ihtiyaç duyulmuştur. Dikey bahçe kavramındaki fonksiyonellik günümüzün kent peyzajını çözer niteliğe döndürülmüştür. Havayı temizlemesi, kötü görüntüyü kapatması, ses ve gürültüyü en aza indirgemesi vb. görevleri ile hep ilgi çekici olmuştur [1]. Kentlerde nüfus artmakta, teknolojik gelişmeler yaşanmakta ve buna bağlı olarak kentsel alanlarda yoğunluk artarak kentsel kurgu ve yapılanma da değişime uğramaktadır. Bu kapsamda daha çok araç, bina ve çevresel kaynak kullanımı söz konusu olmaktadır. Bütün bu değişimler kentlerde hava kirliliği ve insan sağlığına zararlı birçok unsuru da beraberinde getirmektedir [2]. Özellikle kent insanın zamanını en çok harcadığı yer; yaya ve araç trafiğidir. Yaya trafiği. Yaya erişilebilir kentsel mekanlar bağlamında, kent yaşamı içerisinde önemli bir yere sahip olmaktadır. Kent mekanları içerisinde yayaların rahat, güvenli ve sağlıklı dolaşımını sağlamak, kentsel mekanlar düzenlemede her zaman vazgeçilmez öncelikte bir öneme sahiptir [3] Araç trafiği bir kentin damarlarıdır. Bu damarların en iyi sistemde çalışması için doğru planlama ve sürdürülebilinir bir planlama ile beslenmesi gerekmektedir. Araç trafiği en çok stresin yaşandığı, kent insanını zorlayan ve bir o kadarda ulaşımı en üst düzeyde olan İstanbul şehri için her zaman hareketli ve sorunlu haldedir. Bu sorunu çözmede tarih içinde çeşitli çözümler ortaya atılmış, bir kısmı belirli bir süre için çözüm getirmiş olsa da bu çözümler artan nüfusu ve aktif nüfusa oranla daha hızlı artan taşıt sayısına bağlı olarak sağlamaları gereken yeterliliklerini kaybetmiş ve daha bütünsel ve ilerici çözüm önerileri aranmasını gerektirmiştir [3]. İstanbul metropolünde yaşayan insanların zamanlarının çoğu trafikte geçmektedir. Hem
yaya hem de araç trafiğinde. Günlük ihtiyaçlar, gereksinimler kentte sürekli bir sirkülasyona neden olmaktadır. Artan nüfus ve bunun paralelinde artan betonlaşma kent ekolojinin temel gereksinimi olan yeşil dokuyu azaltmakta ve bunun sonucunda kalitesiz bir yaşam standardı ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucunda kent insanında şiddet, kazalar, hastalıklar artmaktadır. Oysaki kent ekolojisinin kent mimarisiyle birleştiren peyzaj kavramı en üst seviyede tutulmalıdır. Artık bu bir ihtiyaç değil gereksinim etkisine dönmüştür. Dikey bahçeler denilen peyzaj akımı özellikle trafikteki kullanımı ile kent insanının sosyolojik, psikolojik, estetik gibi gereksinimlerini karşılayabilecek potansiyele zamanla sahip olmuştur. Araç ve yaya yollarında kullanılan bitkilerin hem estetik hem fonksiyonellik özellikleri bugüne kadar sayısız bilimsel çalışmalarla ispatlanmış duruma geçmiştir. Bitkilerin trafik tekniği yönünden sahip oldukları işlevler şu şekilde sıralanabilir:
• Yolun iyi bir görüş hattına sahip olması (optik sevk); yolun iki yanında uygun aralıklarla ağaç kullanımıyla oluşturulan alle ağaçlandırması yolda bir derinlik oluşturur, yol güzergahını daha da belirginleştirir.
• Far ışıklarına karşı perde oluşturmak.
• Kaza ve yanılmaları engellemek veya hafifletmek. Ağaçlar kolay tanınan, kolay kavranabilen boyutlar olarak görüş alanı içerisindeki diğer objelerin boyutları ve uzaklıklarına, yolun ve yol üzerindeki araçların yönlerine ve hızlarına ilişkin bilgilerin doğruya yakın biçimde algılanmasına yardımcı olur.
• Bitkilerin mevsimlere göre değişen renk etkileri ile mekanda hareket sağlanır, vurgu etkisi oluşturularak dikkat belli bir noktaya çekilebilir.
• Kar ve rüzgar siperi oluşturma, tozdan, aşırı güneşten ve gürültüden koruma [4]. Dikey bahçeler; dikey olarak sınırlandırılmış bir alanın üzerine oluşturulmuş bitki örtüsü olarak tanımlanabilir [5]. Dikey Bahçeler; kentsel alanlardaki nüfusun artışı ve çevresel faktörlerin artmasıyla yeşil düzenin azalması sonucunda ve kent içi ısının yükselmesini engelleyip dengede tutmak amacıyla belli sistemler içerinde oluşturulan ve bölge iklimine uygun bitkiler kullanılarak oluşturulan dikey yüzeydeki bitkilendirilmeye“Dikey Bahçe”denir [6]. Dikey bahçe kavramı 2500 yıl önce Babil’de ortaya çıkmıştır. Eski Babil Kralı 2. Nebuchadnezzar desteği ile inşaa edilmiştir. Romalılar ticaret ve geçim kaynağı olarak kafes sistemler aracılığı ile M.Ö 3 yy-M.17 yy tarihleri arasında üzüm yetiştirmişlerdir.1988 yılına kadar yapılara tele kafes
sistemleri ile bitkilendirme yapılarak peyzaj oluşturulmuştur.1990’ların ilk dönemlerinde ise tel halat ağ sistemleri ve modüler panel sistemleri tercih edilmeye başlanılmıştır. Kuzey Amerikada bu sistem hızla yayılmaya başlanılmıştır.1988 yıllarında Fransız Botanikçi Patrick Blanc tarafından uygulanan dikey bahçe çalışmaları ile dikey peyzaj farklı bir yön kazanmıştır. Türkiye’nin ilk dikey bahçesi Siemens Ev Aletleri tarafından İstanbul’un Tarlabaşı bölgesinde kuruldu. Tarihi bir binanın cephesinde 90 metrekarelik bir alanda oluşturulan dikey bahçede, kendi topraklarından arındırılarak tektek yerleştirilen 4000 bitki yaşıyor. En üst düzeyde elektirik ve su tasarrufu sağlayan ürünlerinin yanı sıra başarılı projeleri ile güçlü çevreci kurumsal kimlik kazanan Siemens Ev Aletleri dikey bahçe ile bu alanda attığı yenilikçi,öncü adımlara bir yenisini ekliyor [7]. Dikey Bahçeler bulundukları ortama; Biyoçeşitlilik ve Yaşam Alanı Oluşturmada, Şehirlerde Yeşil Alan İhtiyacını Karşılamada, Ses İzolasyonu Sağlama ve Kötü görüntülerin Engellenmesinde, Artan Enerji Verimliliğinde, Yağış Sularının Ekolojiye Katkı Sağlamada, Yapıları Koruma Rolünde, Yapılara Estetik ve Değer Kazandırmada, Kent İçinde Oluşan Isıyı Azaltmada ve Dengelemede, Hava kalitesini İyileştirmede ve Düzenlemede, Yeşil Bina Sertifikası (LEED) Elde Etmede kullanılmaktadır.
Bu çalışma İstanbul metropolitan kentin en büyük sorunlarından olan araç ve yaya trafiğinin kaosunu olumlu yönde ivme kazandırabilecek dikey bahçelerin etkilerini araştırmak, Dikey bahçelerin bu yöndeki büyük sorunu (araç ve yaya trafiği kaosu sorunu) küçültebileceğini ispatlamak ve kent silüetinin git gide azaldığı yeşil dokuyu günümüz mimarisine ve yapılaşmasına paralellik göstererek kent insanın daha kaliteli bir yaşam sunmak amacını taşımaktadır. Ayrıca dikey bahçe uygulamalarında hangi tasarım ilke ve öğelerinin araç ve yaya trafiğinde olumlu etkilerini olacağını ortaya çıkarmayı hedeflemektir.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. MATERYAL
Dikey bahçe kavramının tanımı, kullanım alanları, amacı ve günümüzdeki yeri ve öne-mi; İstanbul Metropolünde yaşayan insanların zamanını (iş, sosyal, kültürel etkiler) en fazla kullandığı alanlar (Taksim, Bakırköy, Kadıköy, Ümraniye, Ataşehir, Üsküdar, Le-vent, Sarıyer); bu alanlardaki yaya ve araç trafiğinde vakit geçiren insanlara uygulanan anket çalışmaları; anket çalışmaları sonucu ortaya çıkan veriler çalışmanın ana materyalini oluşturmaktadır. Araştırma için gerekli bilgilerin sağlanması adına konu ile ilgili yük sek lisans ve doktora tezlerinden, TÜİK istatistiksel verilerden, kitaplardan, makalelerden, kongre ve sempozyumlarda sunulmuş bildirilerden, internet sayfalarında yer alan yazılı ve görsel kaynaklardan yararlanılmıştır. Katılımcılara uygulanan anket çalışmasından elde edilen verilerin istatistiksel analizinin yapılması ve değerlendirilmesi sürecinde SPSS v19 (Statistical Packa ge fortheSocialSciences) paket programı (Analyze değerlendirme, scale, reliabilityanalyze, statistics, allvariables) şekillerin, çizelgelerin ve haritaların oluşturulması sürecinde Google Earth, Google; yazılı materyallerin, sunumların hazırlanması ve yazılı mevcut materyallerin düzenlenmesinde Microsoft Office programlarından Word, Excell, Powerpoint programları kullanılmıştır. Katılımcılara uygulanan Dikey Bahçe Uygulamalarının Araç ve Yaya Trafiğine Etkileri (İstanbul Metropolünden Örnekler) konulu anket çalışmaları EK kısmında yer almaktadır. EK-1 Yaya trafiği için uygulanan anket çalışması (164 adet) yer almıştır. EK-2 Araç trafiği için uygulanan anket çalışması (152adet) yer almıştır. Ayrıca İstanbul kenti içerisinde yollarda yer alan dikey bahçe uygulamaları hakkında detaylı bilgi almak için İstanbul Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü'nden (İBB) Fatma Cevizci (Röportaj 1) ve Hülya Demirkol. (Röportaj 2) birebir görüşme sonucunda elde edilen röportaj içeriği EK-3'te yer almıştır.
Hem Araç hem Yaya trafiği anket çalışmasında katılımcılara; son soruda 10 farklı görselleri 12 maddelik peyzaj ilke ve tasarım kriterine göre değerlendirilmesi talep edilmiştir. Bu görseller; çeşitli yerli ve yabancı kaynaklardan birçok araştırmalar yapılarak seçilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen birçok görsel arasından uzman 2
peyzaj mimarı (tez hazırlayan ve tez danışmanı) tarafından peyzaj tasarım eleman ve ilkelerine uyumluluk içeren farklı örnekler derlenmiştir. Bu derlemeler sonucunda elemeler yapılarak 10 farklı görsel elde edilmiştir.
2.1.1. Çalışma Alanlarının Yeri ve Konumu
İstanbul (Harita 2. 1); Türkiye'nin nüfus bakımından en kalabalık, ekonomik, tarihi ve kültürel açıdan en önemli şehirdir. Türkiye'nin Marmara Bölgesi'nin 41 K 29D koordinatlarında yer almaktadır [8]. Ülkemizde en çok trafik kazaların yaşandığı şehir İstanbul olarak gösterilmektedir. Trafik kişisel bir problem olmaktan çıkıp toplumsal bir sorun haline gelmiştir (Harita 2.2) [9].
Harita 2.2. İstanbul yol haritası.
Çalışma kapsamında İstanbul kentinin Taksim, Bakırköy, Kadıköy, Ümraniye, Ataşehir, Üsküdar, Levent, Sarıyer ilçelerindeki yaya ve araç trafiği incelenmiştir. Bu çalışma alanları seçilirken TUİK 2012/ 2013/ 2014/ 2015/ 2016/ 2017 İstanbul kaza ve en işlek yaya bölgeleri istatistiklerinden yararlanılmıştır. Elde edilen kaza verilerine göre;
• 2012 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Ümraniye, Kadıköy. Küçükçekmece, Şişli, Bahçelievler, Küçükçekmece [10].
• 2013 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Ümraniye, Kadıköy. Küçükçekmece, Bağcılar, Bahçelievler, Küçükçekmece, Avcılar, Ataşehir [11]. • 2014 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Ümraniye, Kadıköy.
Küçükçekmece, Avcılar, Ataşehir, Şile yolu [12].
• 2015 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Tuzla, Ümraniye, Küçükçekmece, Bayrampaşa, Avcılar, Ataşehir, Gaziosmanpaşa [13].
• 2016 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Tuzla, Ümraniye, Kadıköy Küçükçekmece, Bağcılar, Ataşehir, Gaziosmanpaşa, Başakşehir, Kağıthane, Sarıyer [14].
• 2017 yılında en çok kazanın gerçekleştiği ilçeler: Tuzla, Ümraniye, Kadıköy. Küçükçekmece, Bağcılar, Ataşehir, Gaziosmanpaşa, Kağıthane, Sarıyer [15]. Elde edilen en işlek yaya bölgeleri verilerine göre; Beyazıt meydanı, Bakırköy Meydanı, Beşiktaş meydanı, Eminönü meydanı, Üsküdar-Salacak meydanı,
Sultanahmet Meydanı, Taksim Meydanı, Ortaköy Meydanı, Levent-İş merkezleri. Bu çalışma için kısıtlı seçilen mekanlar verilere dayalı belirlenmiş olup konusu itibariyle özgün bir değer taşımaktadır.
Taksim; Beyoğlu ilçesi sınırları içerisinde yer alan ve İstanbul kentinin en ünlü meydanıdır (Harita 2.3). Avrupa yakasında bulunmaktadır. Şehrin en kalabalık yeridir. Taksim meydanı adını 1732-1733'te 1.Mahmut tarafından Galata-Beyoğlu suyunu taksim etmek için yapılan maksemden aldı. Taksim Cumhuriyet Anıtı'ından önce açık bir yol kavşağı gözükürken 1928'de Cumhuriyet Anıtı'nın dikilmesiyle meydan kimliği adını almıştır. Tarihinde büyük olaylara tanık olan bu meydan kent insanının en yoğun, en işlek ve en sirkülasyonun olduğu bir konuma sahiptir [16].
Harita 2.3. İstanbul Taksim Meydanı haritası.
Bakırköy; İstanbul kentinin Avrupa yakasında bulunan bir ilçedir (Harita 2.4). İstanbul'un batı yarısında, Çatalca yarımada üzerinde, Marmara denizi'nin kuzeydoğu sahilinde yer alır. Konumu 40' 59' 21” Kuzey, 28' 52' 16” Doğu koordinatlarında yer almaktadır [17].
Harita 2.4. İstanbul Bakırköy haritası.
Kadıköy;İstanbul kentinin Anadolu yakasında yer almaktadır (Harita 2.5). Alanı 41 kilometrekaredir. Kocaeli yarım adasının güney batısında, batı ve güneyde Marmara denizi, Kuzeyde Üsküdar, Kuzeydoğusunda Ataşehir ve doğuda Maltepe ilçeleriyle çevrilidir [18].
Ümraniye; İstanbul Kentinin Anadolu yakasında yer almaktadır (Harita 2.6.). İstanbul un nüfus bakımından en kalabalık dördüncü, Anadolu yakasının en kalabalık ilçesidir. 46 kilometrekarelik bir alana sahiptir. Alan ölçümü bakımından Türkiye'nin 926. en büyük ilçesidir [19].
Harita 2.6. İstanbul-Ümraniye haritası.
Ataşehir; İstanbul’un Anadolu yakasında bulunan bir ilçedir (Harita 2.7). 2008 yılında Kadıköy, Ümraniye ve Üsküdar'dan bazı mahallelerin içine katılmasıyla ilçe statüsü kazanarak İstanbul kentinin 39 ilçesinden biri olmuştur. KadıköyÜmraniyeÜsküdar -Maltepe ilçeleriyle komşudur. Tem otoyolu ve D-100 karayolu üzerindedir [20].
Üsküdar; İstanbul'un Anadolu yakasında yer almaktadır. Üsküdar ilçesi Kuzeyden Beykoz, Kuzeydoğudan Ümraniye, doğudan Ataşehir, güneyden Kadıköy ilçeleri ve batıdan İstanbul boğazı ile çevrilidir (Harita 2.8). İlçenin yüzölçümü 35,5 kilometrekaredir [21].
Harita 2.8. İstanbul-Üsküdar haritası.
Levent; Büyük dere caddesi üzerindeki Beşiktaş'a bağlı Konaklar ve Nispetiye, Şişli'ye bağlı Esentepe' nin kuzey kesmi ve Kağıthane'ye bağlı Emniyet evleri mahallelerini de kapsayan geniş bir bölgeyi kapsamaktadır (Harita 2.9) [22].
Sarıyer; İstanbul'un Avrupa yakasında yer almaktadır. Güneyde Beşiktaş, Güneybatıda Şişli ve batıda Eyüp sultan ilçeleri ile doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir (Harita 2.10). Yüzölçümü 151 kilometrekaredir [23].
Harita 2.10. İstanbul-Sarıyer haritası. 2.1.2. Çalışma Alanlarının Sosyolojik-Kültürel Özellikleri
İstanbul kenti Türkiye’nin en kalabalık şehridir. İktisadi büyüklük açısından dünyada 34. Nüfus açısından belediye sınırları göz önüne alındığında oluşan sıralamaya göre Avrupa’da birinci sırada yer almaktadır. Dünyanın en eski şehirlerinden biri olan İstanbul; 330-395 yılları arasında Roma İmparatorluğu, 395-1204 ile 1261-1453 yılları arasında Bizans İmparatorluğu, 1204-1261 arasında Latin İmparatorluğu son olarak 1453-1922 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik yapmıştır. Cumhuriyet öncesi dönemde egemenliği altında olduğu devletlere yüzlerce yıl başkentlik yapan İstanbul 13 Ekim 1923 tarihinde başkentin Ankara’ya taşınmasıyla bu özelliğini yitirmiştir. Buna rağmen Ülkemizin yıllardan beri ticaret, sanayi, ulaşım, turizm, eğitim, kültür ve sanat merkezliği görevini üstlenmiştir. Ayrıca Karadeniz ile Marmara Denizi’ni bağlayan ve Asya ile Avrupa’yı ayıran İstanbul Boğazı’na ev sahipliği yapması nedeniyle, İstanbul’un jeopolotik önemi oldukça yüksektir [8].
Taksim; Dolmabahçe, Maçka, Şişli, Şişhane, Tüne ve Cihangir’e giden yolların kesişim noktası olması sebebiyle kent yaşamını bölüştüren ve düzenleyen düğüm noktalarından
birisi olma özelliğine sahiptir. Taksim meydanında en dikkat çeken yapılardan birisi Atatürk Kültür Merkezi’dir. Tiyatro, opera, bale, dans, müzik gibi önemli kültürel etkinliklerin sergilendiği bir mekandır. Diğer dikkat çeken yapı ise meydanın ortasında yer alan ve Kurtuluş Savaşı’nın zaferle kazanıldığını anlatan Cumhuriyet anıtı yer almaktadır [16].
Bakırköy; esnaf, bürokrat ve emeklilerin meydana getirdiği toplum yapısının görünümünü arz eder. Bakırköy İstanbul kentine ekonomik açıdan önemli bir yere sahiptir. Kültür ve Sanat merkezleri açısından kente büyük öncülük yapmıştır. Belediye kültür sanat merkezi, Yunus Emre kültür sanat merkezi, Kartal tepe kültür sanat merkezi, İspirtino kültür sanat merkezi, Hava harp okulu tiyatro sahnesi ve Atatürk spor ve yaşam köyünden eğitim ve kültür kolları bu ilçede yer almaktadır. Türk İhraç ürünleri sergileyen Dünya Ticaret Merkezi’ni bünyesinde bulunmaktadır [17].
Kadıköy; İstanbul’un diğer ilçelere göre en genç yerleşim yerlerinden birisi olmasına rağmen geçmişi İstanbul’dan bile eskilere dayanmaktadır. Kadıköy günümüzde nüfus büyüklüğü, ekonomik faaliyet ve imar açısından İstanbul’un en önemli ilçesidir. Ticaret ve hizmet sektörünün çok gelişmiş olması insanların buraya rağbeti artırmıştır. Kadıköy üst ve alt gelir gruplarının ikamet ettiği bir konut alanı haline gelmiştir. Günümüzde Kadıköy İstanbul’un büyük ölçüde kentli yaşam biçimine sahip yerleşmeleri arasında yer almaktadır [18].
Ümraniye; Ümraniye’nin kültürel yapısı homojen değildir. Her semtte Anadolu’dan gelen halkın izlerini taşımaktadır. Ümraniye’de en fazla Karadenizliler yaşamaktadır. Çok kültürlü bir yapıya sahip olan Ümraniye’de birçok eğitim ve kültürel merkezleri vardır. 16 kültür merkezi, 25 bilgi evi mevcuttur [19].
Ataşehir;İstanbul’un en yeni yerleşim yeri olan Ataşehir ilçesi gerek konumu gerek içerisinde bulunan faaliyetler açısından kültürel alanlarda oldukça etkili görevler üstlenmiştir. Yılın belli dönemlerinde yapılan çocuk festivalleri, Uçurtma şenlikleri, Sokak tiyatroları, Sokak sinemaları, Konserler, Uluslararası şenlikler her zaman ilçeyi canlı tutmuştur [20].
Üsküdar;1930’lu yıllarda 60bine yakın nüfusun 1960’lı yıllardan itibaren göç alarak hızlı bir nüfus artışına sebep olmuştur. İlçede Karadenizli halkın ağırlıklı yaşadığı tespit edilmiştir. Daha sonra Doğu ve İç Anadolu halkın yaşamaktadır. Bu nedenle hem sosyal hem ekonomik anlamda kültürel çeşitlilik hakimidir. Üsküdar’ın idari hudutları
içerisinde geçmiş asırlarda olduğu gibi bugünde muhafazakar insanlar yaşamaktadır. Üsküdar ilçesinde birçok tarihi yapılar vardır. Bu tarihi yapılar öyle çoktur ki bazı ticari alanlar tarihi hamam ve surlar içerisinde yer almaktadır [21].
Levent; Beşiktaş ilçesinin en kalabalık yerlerinden birisidir. Bir yandan bahçeli konutlar, bir yandan plazalar, ofisler otoparklar semti gün boyunca canlı tutmaktadır. Özellikle insan sirkülasyonu yoğunluğu gün boyu hissedilmektedir. Genellikle orta ve üst yaşam standartların mevcut olduğu semtte yılın belirli dönemlerinde etkinlikler, festivaller, şenlikler düzenlenmektedir [22].
Sarıyer; tarihi ve turistik bakımında oldukça zengin bir ilçedir. Bizans’dan önceki döneme ait tarihi kalıntılardan Bizans’a, oradan da Osmanlı’ya ve bugüne kadar çok çeşitli tarihi mirasa sahiptir. Sarıyer çok eski yerleşim yeri olması nedeniyle gerek sosyal gerek kültürel açıdan çok zengin bir mekan olma özelliğindedir. Sosyolojik olarak en eski İstanbul Halkı orada yaşamaktadır. Günümüzde Karma sosyal yapıya sahiptir [23].
2.1.3. Çalışma Alanlarının Dikey Bahçe Durumları
Taksim;ahşap ile bitkilerin bütünlüğü tamamı ile estetiği simgelemektedir. Loniceranitida (Çalı hanımeli) ve Juniperus (Ardıç) bitkileri uyumlu kullanılmıştır. Modüler sistem dikey bahçe sistemi kullanılmıştır. Dikkat çekici özelliği ile yaya bölgesinde yerini göstermiştir (Şekil 2.1) [24].
Bakırköy Atatürk Hava Limanına giden yolda yer almaktadır. Modüler dikey bahçe sistemi kullanılmıştır. Renk olarak Türkiye bayrağını simgelemesi için kırmızı ve beyaz renklerde Begonıaspp. (begonya)çiceğinden yararlanılmıştır (Şekil 2.2) [24].
Şekil 2.2.Bakırköy-Atatürk hava limanı yolu.
Kadıköy; yaya bölgesinde yer alan dikey bahçe de keçeli sistem kullanılmıştır. Yaya bölgesinde yer alan elektrik ve su vanaların kontrol merkezi kulübesinin duvarlarına yapılmıştır. Loniceranitida (Çalı hanımeli),Nandina domestica firepower (Cennet
bambusu), Aucubajaponıca (Aküba), Junıpersuchinensis (Ardıç),
Euonymusjaponıcamicro (Minyatür taflan), Euonymusjaponıca (Taflan), Hebeandusonii (Hebe) bitkiler kullanılmıştır (Şekil 2.3) [25].
Şekil 2.3.Kadıköy-60.Yıl parkı.
Ümraniye; Ümraniye’yi Şile’ye bağlantı yolu üzerinde bulunmaktadır. Modüler dikey bahçe sisteminden yararlanılmıştır. Ahşap ve metal dekor parçalarıyla geleneksel Anadolu motifi yapılmıştır. Carexspp(Çayır otu), Loniceranitida (Çalı hanımeli), Junıperschinensis (Ardıç)türlerinden yararlanılmıştır (Şekil 2.4) [25].
Şekil 2.4.Ümraniye bağlantı yolu.
Ataşehir; Maltepe’ye bağlantı yol üzerinde bulunmaktadır. Modüler dikey bahçe sistemi kullanılmıştır. Geometrik motif yapılmıştır. Carexspp. (Çayır otu), Lonıceranitida (Çalıhanımeli), Buxussempervirensnana (Bodur şimşir) bitkileri kullanılmıştır (Şekil 2.5) [25].
Şekil 2.5.Ataşehir bağlantı yolu.
Üsküdar; metrobüs yolu üzerinde bulunan bu dikey bahçe modüler sistemden yararlanılmıştır. İstanbul’u anlatan tarihi silüetlerden biri kullanılmıştır. Mevsimlik çicek olan begonya ve Loniceranitida (Çalı hanımeli)’dan yararlanılmıştır. Begonya renk olarak kırmızı ve beyaz kullanılmıştır (Şekil 2.6) [25].
Şekil 2.6.Üsküdar Altunizade bağlantı yolu.
Levent; Bağlantı yol üzerine kurulan dikey bahçe için modüler sistem kullanılmıştır. Desen motifleriyle şekillendirilmiştir. Euonymusjaponıca (Taflan), Loniceranitida(Çalıhanımeli), Berberis thunbergi (Kadın tuzluğu),
Lavandulaangustıfolıa (Lavanta), Junıpersuschınensis (Ardıç) bitkilerinden yararlanılmıştır (Şekil 2.7) [24].
Şekil 2.7.Levent bağlantı yolu.
Sarıyer; Yaya bölgesinde yer alan bu dikey bahçe modüler sistemden yararlanılmıştır. Lonicera nitida (Bodur hanımeli), Junıperuscarpet(Ardıç), Euonymusjaponica micro (Minyatür taflan), Acourussspp. (Çayır otu), Buxussempervirens nana (Bodur şimşir) bitkilerinden yararlanılmıştır (Şekil 2.8.) [24].
2.2. YÖNTEM
Tez çalışmasında izlenen yöntem aşağıdaki akış şemasında gösterilmiştir (Çizelge 2. 1). Çizelge 2.1.Tez izleme yöntemi.
DİKEY BAHÇE UYGULAMALARININ ARAÇ VE YAYA TRAFİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
1.Tezin İçeriğini Oluşturan Kavramların Tanımlanması, İrdelenmesi
• Tez konusunun amacı anlaşılabilmesi için dikey bahçe kavramının ve araç-yaya trafiğinin tanımı, tarihçesi, çeşitleri, kullanım alanları, işleyişi ve işlevi hakkında bilimsel veriler eşliğinde açıklanması.
• İstanbul kentinde bulunan dikey bahçelerin tanımlamaları önemi ve kullanım pozisyonlarının irdelenmesi.
• İstanbul kentinde yaya-araç trafiğinin önemi, istatistiksel verilere dayalı kaza oranları irdelenmesi. • Hem yaya bölgelerinde hem araç trafiğinde bitkilendirmenin önemi, peyzaj tasarım öğelerine ve
ilkelerine göre durumunun irdelenmesi.
• Dikey bahçelerin araç ve yaya trafiğinde bulunan kullanıcılara olumlu olumsuz etkilerinin incelenmesi.
2. Tez Çalışma Alanlarında Yer Alan Yaya Ve Araç Trafiğindeki Dikey Bahçelerin Kullanıcı Tarafından Değerlendirilmesi.
Anket Geliştirme Süreci: Problemi tanıma, Madde yazma, Uzman görüşü alma, Ön uygulama yapma Anket içeriği:
• Katılımcıların temel (yaş, öğrenim, cinsiyet, eğitim durumları…) durumlarının belirlenmesi. • Katılımcılara iki ayrı anket tipi uygulanması.
• Katılımcıların araç ve yaya trafiğindeki geçirdikleri zaman ve nasıl kullandıklarının belirlenmesi. • Katılımcıların dikey bahçe bilgisinin sorgulanması.
• Hem araç hem yaya trafiği anketlerine katılanlara göre dikey bahçelerin peyzaj tasarım öğe ve ilkelerine göre konumlarının saptanması.
3.Bütün Verilerin Bir Arada Değerlendirilmesi. Karşılaştırma-Bulgular
Araştırma alanlarının dikey bahçe tasarımlarının hem yaya hem araç trafiğine olumlu veya olumsuz etkilerini ortaya çıkararak elde edilen verilerin değerlendirilmesi
2.2.1. Tezin İçeriğini Oluşturan Kavramların Tanımlanması İrdelenmesi
İstanbul metropolün de dikey bahçelerin tanımı, çeşitleri, tarihçesi, kullanım alanları; Araç ve yaya trafiği tanımlamaları, İstanbul kentindeki önemi elden edilen bilimsel çalışmalardan, istatistiksel tablolardan, tezlerden ve makalelerden çıkan veriler analiz edilmiştir. Bu analiz sonucu;
• Dikey bahçelerin geçmişten günümüze kadar farklı kullanım için yapıldığı ve tek tip bahçe standarttı kullanılırken günümüzde birçok çeşitleri ve farklı kullanım yerlerine göre değerlendirildiği saptanmıştır.
• Araç ve yaya bölgelerinin trafik durumları ve tanımlamaları saptanmıştır.
2.2.2. Tez Çalışma Alanlarında Yer Alan Yaya ve Araç Trafiğindeki Dikey Bahçelerin Kullanıcı Tarafından Değerlendirilmesi
Bu çalışmanın amacına ulaşması için edinilen bilgiler doğrultusunda katılımcılara’ ‘Dikey Bahçe Uygulamalarının Yaya Trafiğine Etkileri(İstanbul Metropolünden Örnekler) (EK-1), Dikey Bahçe Uygulamalarının Araç Trafiğine Etkileri (İstanbul Metropolünden Örnekler) (EK-2) anketleri uygulanmıştır. Anket formları yapılan literatür ve veri taraması sonucu benzer çalışmalar ve tez içeriğini yansıtan derlemeler sonucu hazırlanmıştır. Anket soruları hazırlanırken Aşıkkutlu ve Müderrisoğlu[26],Kahya[27] çalışmalarından yararlanılmıştır. Aşıkkutlu ve Müderrisoğluyaptıkları çalışmada 0,05 anlamlılık düzeyinde %5’lik örnekleme hatası dikkate alınarak toplam 316 anket uygulanmıştır (Çizelge 2. 2) [28]. Anket çalışmaları Yaya trafiği (164 adet) ve Araç trafiği (152adet) anket çalışması yüz yüze görüşme yöntemi ile yapılmıştır. Sonuçların daha güvenilir olması açısından anketler çalışma alanları içerisinde, haftanın tüm günlerinde uygulanmıştır.
Büyük Öztürkçalışmasında; Anket geliştirme sürecini dört aşamada açıklamıştır. 1-Problemi tanıma (Geçerli bir anket geliştirmek için araştırma probleminin iyi tanımlanması ve araştırmanın amaçlarının olabildiğince kesin, iyi biçimlenmiş ve açıkça anlaşılabilir bir şekilde belirlenmiş olması gerekir), 2-Madde yazma (Araştırmacı, alt problemlerde (amaçlarda) yer alan değişkenlerden yola çıkarak ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasına yönelik maddeleri yazar. Madde yazımı (madde havuzu oluşturma), konuya ilişkin literatürün taranmasını gerektirir), 3-Uzman görüşü alma(Ankette yer alan maddeler, ihtiyaç duyulan olguya ve /veya yargısal verileri kapsamada ve
toplamada ne derece yeterlidir? Sorusunun cevabı aranır. Anketin kapsam geçerliliğiyle ilgili olan bu sorunun cevabını almak için uzmanlara başvurulur), 4-Ön uygulama yapma ve Ankete son şeklini verme (Ön uygulama, anketin geçerlik ve güvenirliğinin gözleme dayalı verilerle sorgulandığı bir aşamadır. Anketin taslak formundaki problemleri belirlemede kritik bir öneme sahip olan ve araştırmanın hedef kitlesiyle benzer özelliklere sahip bir grup üzerinde yapılacak ön uygulama, geçerli ve güvenilir sonuçlar elde edebilmek için çok önemli bir aşamadır) [29]. Bu maddeler hedef alınarak hem yaya trafiği anketi oluşturmada hem araç trafiği anketi oluşturmada destek alınmıştır.
Şekil 2.9.Örneklem oranları.
2.2.3. Bütün Verilerin Bir Arada Değerlendirilmesi/Karşılaştırma- Bulgular
Katılımcılara uygulanan anketler sonucunda elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesin de SPSS 19.0 paket programı kullanılmıştır.
1. bölümde hem araç trafiği anketinde hem yaya trafiği anketinde (Katılımcı profili) katılımcı özelliklerinden “cinsiyet, yaş, öğrenim durumu, çalışma durumu” dair sorulara alınan cevapların % olarak frekansları belirlenmiştir.
2. bölümde hem araç trafiği anketinde hem yaya trafiği anketinde (temel tasarım ilkelerinden renklerin kullanıcılar üzerinde etkisi) “Hangi renkler sizi rahatlatır ve
Hangi renkler sizi gerginleştirir” sorularına 5’li Likert ölçeğinden yararlanılarakcevapların yüzde (%) olarak değerleri belirlenmiştir. “1” Kesinlikle etkisiz, “5” Kesinlikle etkili olarak belirlenmiştir.
3. bölümde hem araç trafiği anketinde hem yaya trafiği anketinde (Bulundukları zaman değerlendirilmesi) “Yaya trafiğinde geçirilen zaman ve Araç trafiğinde geçirilen zaman” katılımcılara sorulmuştur. (0-2saat, 2-4 saat, 4-6 saat, 6-8 saat, 8-10saat,10 saat+). Verilen cevaplar % olarak oranlar ortaya çıkarılmıştır.
4. bölümde yaya trafiği anketinde (dikey bahçe bilgisi, ilgisi) dikey bahçenin ne olduğunu, etrafınızda dikey bahçe görüp görmedikleri, dikey bahçelerin yeterli olup olmadığı, dikey bahçelerin sizde ne gibi duygular uyandırdığı, dikey bahçelerin çevreye katkıları, dikey bahçelerin daha çok nerelerde olması gerektiği sorulara 5’li Likert ölçeğinden yararlanılarak cevapların % olarak değerleri belirlenmiştir. “1” Kesinlikle etkisiz, “5” Kesinlikle etkili olarak belirlenmiştir.
Araç trafiği anketinde (dikey bahçe bilgisi, dikey bahçe ilgisi) “Günlük karasal ulaşımını hangi araçla yaptığı, Taşıt kazası yapıp yapmadığı, Taşıt kazası nedenleri, Yol güzergahında bulunan dikey bahçelerinin farkında olup olmadığı, Yol güzergahlarında bulunan dikey bahçelerini nasıl bulduklarını, Dikey bahçelerin yeterli olup olmadığı, Dikey bahçelerin faydaları sorularına cevaplar aranmıştır. 5’li Likert ölçeğinden yararlanılarak cevapların % olarak değerleri belirlenmiştir. “1” Kesinlikle etkisiz,“5” Kesinlikle etkili olarak belirlenmiştir.
5. bölümde hem araç trafiği anketinde hem yaya trafiği anketinde (Peyzaj tasarım öğe ve ilkeleri) katılımcılara 10 farklı dikey bahçe görüntülerine peyzaj tasarım ilke (uyum, zıtlık, ölçü-proporsiyon, denge, vurgu, hiyeraşi-koram, ritim-dizi-tekrar, sadelik) ve öğelerine (doku, çizgi, renk, form) göre cevaplar aranmıştır. Bu cevaplar istatistiksel analiz sonucu yüzde (%) olarak değerlendirilmiştir.
3. D
İKEY BAHÇE
3.1. DİKEY BAHÇE TANIMI
Dikey bahçe kelime anlamı itibari ile; dikey, başka bir doğrultu üzerinde kesişen düzlemlere dikey denir [30]. Bahçe ise belli bir alan içerisinde herhangi bir amaç doğrultusunda estetik ve fonksiyonellik özellikleri kazandıran bitki ve yapı malzemeleriyle oluşturulan alanlara bahçe denilmektedir [31]. Bu iki kelime bir araya gelerek anlam bütünlüğü sağlayan yüzeysel alanlarda oluşturulan bahçelere “dikey bahçe” denmektedir (Şekil 3.1). Geçmişten günümüze kadar dikey bahçe anlamları şöyledir;
Dikey bahçeler; dikey olarak sınırlandırılmış bir alanın üzerine oluşturulmuş bitki örtüsü olarak tanımlanabilir [5].
Dikey Bahçeler; kentsel alanlardaki nüfusun artışı ve çevresel faktörlerin artmasıyla yeşil düzenin azalması sonucunda ve kent içi ısının yükselmesini engelleyip dengede tutmak amacıyla belli sistemler içerinde oluşturulan ve bölge iklimine uygun bitkiler kullanılarak oluşturulan dikey yüzeydeki bitkilendirilmeye“Dikey Bahçe” denir [6].
Yaşayan yeşil duvarlar; serbestçe ayakta durabilen veya duvarlara yapışabilen yapılarda, suda yaşayan ağaçları kullanarak dikey olarak yetiştirilen bitki panelleridir. Dikey bahçe sistemlerine yeşil duvarlar, yaşayan duvarlar denilebilir [32]. Sert zemin duvarların, yapı çatı ve düşey düzlemlerin bitkilendirilmesi sonucu oluşan sisteme “Dikey Bahçe” denir [33]. Büyük kentlerde daha yeşil bir çevre sağlayan; bahçe, yol, dış duvar gibi kısımları ayırmayan yarayan; kasvetli ortamı ferahlatan, hayat veren bahçelere “dikey bahçe” denir [34].
3.2. DİKEY BAHÇE ÇEŞİTLERİ
Dikey bahçecilik kentesel alanların kurtarıcı birpeyzaj sitili haline büründüğünden dolayı tektip bir kullanımından ziyade çeşitli yöntemlerle kullanılmaya başlanılmıştır. Dikey bahçe sitilleri genel ana başlık adı altındatoplamak gerekirse iki sitilden oluşmaktadır. 1.Yeşil Cepheler, 2.Yaşayan Duvar Sistemi. Bu iki ana başlık daha sonra kendi içlerinde yapılarına kullanımlarına göre çeşitli kollara ayrılmaktadır (Şekil 3.2) [35].
3.2.1. Yeşil Cepheler
Yerötücü veya tırmanıcı-sarılıcı bitkilerin dikey yönde çeşitli materyallerle imalat edilmiş yapılarak tutunarak kapladığı sistemlere “yeşil cephe sistemleri”denmektedir. Bitkiler zemine bağlıdır veya sisteme bağlı kap gibi malzeme içerisinde toprak içerisindedir.Yeşil cephe sistemleri herhangi bir yere sabit olarak inşa edilebildiği gibi ayrı bir sistem olarakda yer alabilmektedir [35]. Yeşil Cepheler kendi aralarında ikiye ayrılmaktadır.Modüler Kafes Panel sistemleri (Asma sistemi) ve Izgara-Tel halat ağ sistemleri (Metal çit sistemleri) (Şekil 3.3).
Şekil 3.3.Metal tel çit sistemleri. 3.2.1.1. Modüler Kafes Panel Sistemleri (Asma Sistemi)
Hafif, çelik tel kullanılmış, galvenizli örtüden oluşturulmuş panel denilen sistemlerden meydana gelmiş bir yapıdır. Duvar yüzeylerinde yeşil bir görüntü oluşturmak için uygundur.Sarmaşık bitki türleri kullanılmaktadır (Şekil 3.4). Damlama sulama sistemi ve ya elle yapılan sulama kullanılmaktadır. Metal gergi, hasır vb. yapı elemanları tercih edilmektedir (Şekil 3.5) [36].
Şekil 3.4.Kafes sistemleri panel sistemleri.
Şekil 3.5.Kafes sistemleri panel sistemleri. 3.2.1.2. Izgara Tel Halat Ağ Sistemleri (Metal Çit Sistemleri)
İmalattında kablolar,teller kullanılmaktadır.Izgaralar hızlı gelişim gösteren bitkiler için ideal olup tel halat ise daha yavaş gelişen bitkiler için idealdir. Her iki sistem de çeşitli ölçülerde ve esnek formlarda imalat yapılabilmektedir.Tel halatlar birbirlerine kıskaçlarla bağlanır [5]. Çeşitli şekillerde metal çitler kullanılmakta olupi.Sarılıcı-Tırmanıcı bitki türleri kullanılmaktadır. Sulama sistemi olarak damlama sulama sistemi tercih edilmektedir (Şekil 3.6) [36].
Şekil 3.6.Izgara tel halat sistemleri. 3.2.2. Yaşayan Duvar Sistemi
Bu sistem özel olarak tasarlanmış modüler yapılardan, ön vejetasyonlu panellerden ,duvara sabitlenmiş özel çercevelerden oluştururlan ve malzeme çeşidi olarak plastik, poliüretan, polistiren köpük, sentetik kumaş ve dokulardan oluşturulan sistemlerdir.Bu sistemler genel yapısına göre daha detaylı ve bitki çeşitliliğin yaşam ortamı sunmaktadır. Ayrıca bakımın yoğun olduğu bir sistemi içermektedir.Yaşayan duvar sistemleri kendisi arasında üçe ayrılmaktadır. 1. Peyzaj duvarlar, 2. Bitkilendirilmiş duvarlar, 3. Modüler yaşam duvarları (Modüler sistem bitkilendirme) [5].
3.2.2.1. Peyzaj Duvarları
Etrafındaki yapılara uyumlu,tuğla,taş ve benzer materyallerle bitkiler için yaşam alanı oluşturan duvarlara denilmektedir.Dağınık ve kötü görüntüyü önleyerek doğal bir çalışma ortaya çıkartır (Şekil 3.7).
Şekil 3.7.Peyzaj duvarları. 3.2.2.2. Bitkilendirilmiş Duvarlar
Bitkinin gelişme ortamını destekler, sentetik kumaş ve çeplerden oluşmaktadır. Gerek yapı gerekse görünümü ile duvar görüntüsünedoğal bir etki bırakmaktadır [5]. Bitkilendirilmiş duvarlar kendi aralarında Panel sistem, Keçe kullanılarak yapılan sistem olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Panel sistem; Hem yapı üzerine hem alt yapı konstrüksiyon üzerine uygulanabilinir. Isı etkisini azaltmada önemli bir etkisi vardır. Esnek ve modüler sisteme sahip olduğu için dışarıdan gelen etkenlere karşı dayanıklıdır. Topraklı veya Topraksız (hydroponic) iki şekilde uygulanabilinir. Bitki çeşitliliği rengine, görüntüsüne konulacağı alanın fiziksel yapısına göre değişmektedir. Bitkilerin su ihtiyacı atık su veya yağmur suyundan yararlanılarak yapılmaktadır (Şekil 3.8.) [36].
Şekil 3.8. Panel sistemleri.
Keçe Sistemi;Bu sistemde keçe kullanılarak bitkilerin yaşam ortamı sağlanmaktadır (Şekil 3.9). Mekanik sulama sistemi kullanılmaktadır. Keçe ile dik yüzey arasında yalıtım materyali olupbu sisteminde birçok katman yer almaktadır. Bu katmanlar bir çerceve ile sınırlandırılarak paneller oluşturulmaktadır (Şekil 3.10) [36].
Şekil 3.9.Keçe sistemleri.
Şekil 3.10. Keçe sistemleri.
3.2.2.3. Modüler Yaşam Duvarları (Modüler Sistem Bitkilendirme)
Kare veya dikdörtgen panellerden yapılmış, bitki gelişimini destekleyen sistemlerden oluşmaktadır (Şekil 3.11) [5]. Yapı cephesi üzerine veya konstrüksiyon üzerine kurulan çeşitli büyüklük ve formdaki saksılıkların yerleştirilmesiyle oluşturulan sistemlere denilmektedir. Burada kullanılan malzemeler çeşitli büyüklük ve miktarlarda kullanılarak bütün bir sistem oluşturulmaktadır. Konstrüksiyon parçaları birbirine stabilitesi sağlanılarak dayanıklılığı arttırılır (Şekil 3.12). Sistem tesisatı üniteleri bağlı olduğu odadan kontrol edilmektedir. Bu odada elektrik panosu,gübre,su tankları,kireç kırıcı ve su pompaları yer almaktadır (Şekil 3.13) [36].
Şekil 3.11. Modüler yaşam duvarları.
Şekil 3.13. Modüler yaşam duvarları. 3.3. DİKEY BAHÇELERİN TARİHSEL GELİŞİMİ 3.3.1. Dikey Bahçelerin Dünyadaki Tarihsel Gelişimi
Dikey bahçe kavramı 2500 yıl önce Babil’de ortaya çıkmıştır. Eski Babil Kralı 2. Nebuchadnezzar tarafından inşaa edilmiştir (Şekil 3.14.). Romalılar ticaret ve geçim kaynağı olarak kafes sistemler aracılığı ile M.Ö 3 yy-M.17 yy tarihleri arasında üzüm yetiştirmişlerdir.1988 yılına kadar yapılara tel kafes sistemleri ile bitkilendirme yapılarak peyzaj oluşturulmuştur.1990’ların ilk dönemlerinde ise tel halat ağ sistemleri ve modüler panel sistemleri tercih edilmeye başlanılmıştır [5]. Kuzey Amerikada bu sistem hızla yayılmaya başlanılmıştır.1988 yıllarında Fransız Botanikçi Patrick Blanc tarafından uygulanan dikey bahçe çalışmaları ile dikey peyzaj farklı bir yön kazanmıştır. Bu bahçe sitili uygun duvarda topraksız ve dikey olarak bitki yetiştirmeye bağlıdır.Bu konudan sayısız bitki türü ve yaşa ortamları araştırmıştır.1994 yılında Chaumont Bahçe Festivalinde yarışmacı olarak yer aldığı ve “Yaşayan Duvarlar” konsepti çalışmasıyla çok beğenilip takdir edilmiştir [5]. Ayrca IIIionis Üniversitesinden Urbana Champaign Prof. dr. Stanley Hart White tarafından “Vertical Garden”/ “Vegetation Bearing”patentini almıştır [37].
Şekil 3.14. Babilin asma bahçeleri. 3.3.2. Dikey Bahçelerin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi
Türkiye’nin ilk dikey bahçesi Siemens Ev Aletleri tarafından İstanbul’un Tarlabaşı bölgesinde kuruldu. Tarihi bir binanın cephesinde 90 metrekarelik bir alanda oluşturulan dikey bahçede,kendi topraklarından arındırılarak tektek yerleştirilen 4000 bitki yaşıyor. En üst düzeyde elektirik ve su tasarrufu sağlayan ürünlerinin yanı sıra başarılı projeleri ile güçlü çevreci kurumsal kimlik kazanan Siemens Ev Aletleri dikey bahçe ile bu alanda attığı yenilikçi,öncü adımlara bir yenisini ekliyor (Şekil 3.15) [38].
Şekil 3.15. Siemens dikey bahçe binası.
Dikey peyzaj Türkiye’de kent insanın yoğun olduğu bölgelerde kullanılmaya başlanılmıştır. Özellikle İstanbul Metropolitan kenti buna en güzel örnek olmuştur. İlk kamusal alanda kullanılmaya başlanılan bu uygulama daha sonra özle/şahsi alanlarda da
