T.C.
FIRAT ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANA BĠLĠM DALI
“1780-1782 m(1195-1197) TARĠH VE 4 NUMARALI KÜTAHYA ġER„ĠYYE SĠCĠLĠ”
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DANIġMAN HAZIRLAYAN
Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMĠR Ġsa AYDIN
II ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
“1780-1782 m(1195-1197) TARĠH VE 4 NUMARALI KÜTAHYA ġER„ĠYYE SĠCĠLĠ”
Ġsa AYDIN Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Bilim Dalı Elazığ – 2015, Sayfa: VIII + 447
Osmanlı tarihi araĢtırmalarının en önemli kaynaklarından ġer„iyye Sicillerine dayalı olarak yapılan bu tez, 4 Nolu Kütahya ġer„iyye Sicilinin ihtiva ettiği belgeler ıĢığında hazırlanmıĢtır. Kütahya Ģehri, kadılık müessesesi ve ġer„iyye Sicilleri hakkında bilgi verildikten sonra 1780 – 1782 yıllarına ait 224 belgenin bulunduğu defter transkribe edilmiĢ, belge özetleri tutulmuĢtur. Ortaya çıkan bilgi ve belgeler değerlendirilerek 1780 – 1782 yıllarında Kütahya ve Anadolu'daki durum ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. “Sicill-i Mahfûz” ve “Sicill-i Mahfûz Defterlü” olarak tutulan defterde ferman, berat, buyruldu ve bunlardan baĢka nikah hüccetleri, ağırlıklı olarak da terekeler gibi önemli belgeler mevcuttur. Kütahya'nın 7 Nahiye, 34 Mahalle ve 284 köyünün listesi gibi orijinal bilgiler de elde edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Kütahya, ġer„iyye Sicili, Anadolu, Anadolu Eyaleti, Kütahya'nın Mahalleleri, Kütahya'nın köyleri.
III ABSTRACT MASTER THESĠS “1780-1782 m(1195-1197)
KUTAHYA SHARIA RECORDS NO: 4” Isa AYDIN
The University of Firat The Institute of Social Science
The Depertment of History Science of Modern Times Elazig – 2015, Page: VIII + 447
This master's thesis based on Sharia Records which is one of the most important research source on Ottoman Empire has been prepared in light of the documents contained in the Kutahya Sharia Records No: 4. Given the information about the Kutahya, Sharia Records and Qadi and 224 documents which is all documents from the 1780 – 1782 has been transliterationed and summarized. Situation in the years of 1780 – 1782 in Kutahya and Anatolia was analyzed according to the documents and the information. The documents keeps as “Sicill-i Mahfuz” and “Sicill-i Mahfuz Defterlü” and they have important information about edict, patent, given orders, hujjat of mariage and mostly inheritance documents. Has been procured original information about the district of 7, settlement of 34 and 284 village.
Key words: Kutahya, Sharia Records, Anatolia, Anatolian Provinces, Settlements of Kutahya, Villags of Kutahya.
IV ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... II ABSTRACT ... III ĠÇĠNDEKĠLER ... IV ÖNSÖZ ... VI KISALTMALAR ...VIII GĠRĠġ ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. OSMANLI DEVLETĠN‟DE KADILIK VE ġERcĠYYE SĠCĠLLERĠ ... 5
1.1. Kadılık ... 5
1. 2. ġerᶜiyye Sicilleri... 7
1.2.1.ġerᶜiyye Sicillerinin Tanım ve Muhtevası ... 7
1.2.2. ġerᶜiyye Sicillerinin Ġhtiva Ettiği Belgeler ... 8
1.3. Kütahya ġerᶜiyye Sicilleri ... 9
1.4. 4 Nolu Kütahya ġerc iyye Sicilinin Genel Durumu ... 9
ĠKĠNCĠ BÖLÜM 2. 4 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN TASNĠFĠ VE BELGE ÖZETLERĠ ... 11
2.1. 4 Nolu Kütahya ġerciyye Sicilindeki Belgelerin Konularına Göre Tasnif Listesi ... 11
2.2. 4 Nolu Kütahya ġerciyye Sicilinin Belge Özetleri ... 20
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. 4 NOLU KÜTAHYA ġER„ĠYYE SĠCĠLĠNĠN TRANSKRĠPSĠYONU ... 64
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. 4 NO‟LU KÜTAHYA ġERcĠYYE SĠCĠLĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 394
4.1. Kütahya‟nın Ġdari Yapısı ... 394
4.1.2. Kütahya Kazasının Mahalleleri ... 410
4.2. Kütahya‟nın Sosyal Yapısı ... 411
4.3. Kütahyanın Ġktsadi Yapısı ... 427
SONUÇ ... 429
BĠBLĠYOGRAFYA ... 440
EKLER ... 442
Ek 1. Yüksek Lisans Tez ÇalıĢması Orjinallik Raporu ... 443
V TABLOLAR
Tablo 1: 4. Nolu Kütahya ġer‟iyye Sicilinde Geçen Kadı ve ġeyhü‟l-islâm Ġsimleri ... 395
Tablo 2: Sicilde Geçen Reisü‟l-Küttâb Ġsimleri ... 395
Tablo 3: Kütahya Sancağı DıĢında Adı Geçen ġehir ve Yer Adları ... 396
Tablo 4: Sicilde Geçen Ehl-i Ümerâ Ġsimleri ... 397
Tablo 5: Sicilde Geçen Ehl-i Örf Görevleri ... 398
Tablo 6: Kütahya‟da Görev Yapan Kadılar ... 400
Tablo 7: Kütahya‟da Görev Yapan Nâibler ... 400
Tablo 8: Mahkemede Görev Yapan MuhzırbaĢılar ... 401
Tablo 9: Mahkemede Görev Yapan Muhzırlar ... 401
Tablo 10: Kütahya‟da Görev Yapan Mutasarrıflar ... 402
Tablo 11: Kütahya‟da Görev Yapan Kaim-Makamlar ... 402
Tablo 12: Kütahya‟da Görev Yapan Mütesellimler ... 402
Tablo 13: Kütahya‟da Görev Yapan Kethüdalar ... 402
Tablo 14: Sicilde Adı Geçen Nakibü‟l- EĢraf ve Kaymakamları ... 403
Tablo 15: Kütahya Kazasının Nahiye ve Köyleri ... 404
Tablo 16: Kütahya Kazasının Mahalleleri... 410
Tablo 17: Sicilde geçen Dini Ünvanlar ... 413
Tablo 18 : Kütahya‟da Bulunan Zadegân Gruplar ... 419
Tablo 19 : Kütahya‟daki Meslek Erbâbları ... 421
Tablo 20: Kütahya‟daki Gruplar ... 423
Tablo 21 : Sicilde Geçen Han, Hamam, ÇarĢı ve Dükkan ve Dîni Yapılar ... 423
Tablo 22 : Kütahya‟da Adı Geçen Vakıflar ... 424
Tablo 23 : Sicilde Adı Geçen Camiler ... 425
Tablo 24 : Kütahya da Görev Yapan Ġmam ve Hatipler ... 425
Tablo 25 : Sicilde Adı Geçen Müderrisler ... 425
Tablo 26 : Kütahya‟da Kullanılan Bazı Lâkap ve Ünvanlar ... 426
VI
ÖNSÖZ
Tarih, insanoğlunun dünyaya geldiği günden bu yana meydana getirdiği Ģeyleri bilmek yani geçmiĢi doğru bir Ģekilde bilerek geleceğimize yön vermektedir. GeçmiĢ doğru yöntemlerle araĢtırılıp doğru bilgelere ulaĢıldığı sürece her zaman insanı doğruya götürür ve öğrenmenin de sonu yoktur. Bizler tabiki öğrenmeye ilk önce kendi tarihimizden baĢlamalıyız ki önce kendimizi tanıyalım ecdâdımızın yaĢantısını içimizde bilerek geleceğe yürüyelim. Bu sebepten atalarımızın bize bıraktığı eserler çok önemlidir. Çünkü bizim onları tanıyıp, geleceğe yönelik hareket etmemiz için bunlar önemlidir. Atalarımızdan bize kalan yazılı eserlerden Osmanlı ġerᶜiyye Sicilleri bunların en önemlilerindendir.
ġerᶜiye Sicilleri birincil kaynaklar olması sebebiyle içerisinde Devletin idari, iktisadi, sosyal, askeri, müessese ve daha birçok alanda bizlere kıymettar bilgiler sunmaktadır. Bu sebepten okunmayı bekleyen birçok belge bulunmaktadır. Bizde atalarımızın bizlere bıraktığı bu mirasa yabancı kalmamak düĢüncesiyle çalıĢma konumuzu bu alanda planladık.
AraĢtırma konusu olarak ġerᶜiyye Sicillerini seçtik ve yer seçimi yaparkende Osmanlı Devleti‟nin önemli Ģehirlerinden biri olan Kütahya‟yı tercih ettik.
Bu çalıĢmada incelediğimiz Kütahya 4 nolu ġerᶜiyye Sicili, H.1195-1197 (M.1780-1782) tarihleri arasını kapsayan 73 varaktan oluĢan 4 numaralı Kütahya ġerᶜiyye Sicili; giriĢ kısmı hariç 4 bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde genel itibari ile ġerᶜiyye Sicilleri ve Kadılık Müessesesi, Kütahya ġerᶜiyye Sicilleri ve 4 numaralı Kütahya ġerᶜiyye Sicili hakkında bilgi verilmiĢtir. Ġkinci bölümde sicildeki belgeler konularına ve türlerine göre tasnif edilerek belgelerin özetleri yapılmıĢtır. Üçüncü bölümde 4 Nolu Kütahya ġerᶜiyye Sicilinin tam metin transkripsiyonuna yer verilmĢtir. Dördüncü bölümde de sicil ihtiva ettiği belgeler bakımından değerlendirilerek elde edilen durumlar ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır.
Sicil 73 varaktan oluĢur. Her varakta iki sayfa vardır ve sicil 146 sayfadan oluĢmasına rağmen bazı sayfalar boĢ bırakılmıĢtır. Bir belge bazen iki sayfa sürerken çoğu sayfalarda da birden fazla belge vardır. Sayfa numaraları belgenin sağ ve sol alt kısımlarında bulunur ve her belgeye bir numara verilmiĢ olmasına rağmen sayfa 1 ve 2‟deki belgeler numaralandırılmamıĢ ve sicildeki numaralandırmada da hatalar
VII
bulunmaktadır. Bu hatalar dikkate alınmayarak sayfa 1 ve 2‟deki numaralandırılmayan 23 belge harflendirilerek gösterilmiĢ, sayfa 3‟ten itibaren numaralandırılan belgelerden belge 98‟e gelindiğinde 2 tane belge 98 olarak numaralandırma yapıldığı görülmüĢ,sicilde tarafımızdan ayrıca numaralandırma yapılmamıĢtır ve bu 2 belge 98/a ve 98/b olarak gösterilmiĢtir gene belge 107 atlanmıĢ, belge 106‟dan sonra belge 108 olarak devam ettiği görülmüĢtür.Bu sebepten sicilde tarafımızdan bir numaralandırma konusunda değiĢiklik yapılmamıĢ sadece bir belge içinde bulunan birden fazla belgede harflendirilerek gösterilmiĢtir. Ayrıca sayfanın altındaki numaralandırmada sayfa 37‟ye kadar devam etmiĢ, sayfa 37‟den sonraki varakta sayfanın yarısı boĢ bırakılarak sayfa numaralandırılması sayfa 73‟den geriye doğru devam etmiĢ ve sayfa 38‟de son bulmuĢtur.
Transkripsiyon yapılırken de kaidelere uyularak Ayın harfi ( ﻉ ) ( ͨ ) Ģeklinde, hemze (ﺀ ) iĢareti („) Ģeklinde gösterilmiĢtir. Harfi tarifler ( l-) Ģeklinde, Elif ( ﺍ ) , Vav ( ﻭ ) ve Ye ( ﻱ) harfleri ile yapılan uzatmalar ( ^ ) iĢaretiyle gösterilmiĢtir. Sicilde yazılıp üzeri çizilen ifadeler (“üzeri çizili kısım” battal yazı) Ģeklinde gösterilmiĢtir. Sicilde tarafımızdan yapılan sayfa numaralandırılması; Sayfa No: belge numaralandırması Belge No: Ģeklinde gösterilmiĢtir. Hemen her belgenin sonundaki hicri tarihler, Yücel DAĞLI ve Cumhure ÜÇER‟in Tarih Çevirme Klavuzu 4. Cildinden yararlanılarak miladi tarihe çevrilmiĢ ve parantez içinde gösterilmiĢtir.
BaĢta Elazığ olmak üzere Kütahya /Simav, Bilecik, Edirne illerinde geçirdiğim süreler boyunca yaptığımız çalıĢmalar sonucu ortaya çıkan bu çalıĢmamda karĢılaĢtığım her türlü zorlukta yardımını esirgemeyen ilmin ve hoĢgörünün timsâli hocaların hocası değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Rifat ÖZDEMĠR‟e teĢekkürlermi bir borç bilirim. Hakkın rahmetine kavuĢmuĢ olan ecdâdlarım Hâcı Arif ve Emine AYDIN ve Hâcı Havva ve Ali Osman AÇIKGÖZ‟ü özenle yetiĢtirdikleri evlâd-ı iyâllerinden dolayı rahmetle anıyorum. Dünyaya yeniden gelecek olsam an bile tereddüt etmeden Allah‟tan dileyeceğim kıymetli annem ve babam YeĢilköy eĢrâfından Hâcı Muharrem ve Rahime AYDIN‟a hayatımın 5 güzel hâli olan ablalarım Halime, Hatice, Meryem, Firdevs ve Emine‟ye ve tüm Kütahyalılara bu çalıĢmamı armağan ediyorum.
VIII
KISALTMALAR a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale a.g.mad. : Adı geçen madde
B. : Belge
BOA. : BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi Bkz. : Bakınız
C. : Cilt
Çev. : Çeviren
DĠA. : Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi KġS. : Kütahya ġer'iyye Sicili
H. : Hicri
HAT. : Hatt-ı Hümâyûn Haz. : Hazırlayan
ĠA. : Ġslâm Ansiklopedisi
ĠSAM. : Ġslâm AraĢtırmaları Merkezi
M. : Miladi S. : Sayı s. : Sayfa ġS. : ġer'iyye Sicili TTK. : Türk Tarih Kurumu vb. : ve benzeri yy. : yüzyıl
GĠRĠġ
Bu çalıĢma 4 Nolu Kütahya ġerᶜiyye Sicili‟nin Hicri 1195-1197 Miladi 1780-1782 yılları arası ihtiva eden belgelerine dayanarak Kütahya ġehrinin durumunu ortaya koymayı amaçlayan ve bu dönemi araĢtıran araĢtırmacıların dönemin Kütahya‟sı ile ilgili idari, iktisadi, sosyal, dini, hukuki gibi alanlarda doğru bilgiye ulaĢmasını sağlayacak çalıĢmalardandır.
73 varaktan oluĢan defterin transkiripsiyonu belge özetleri ve tasnifi yapılarak, belgeler değerlendirilmiĢ ve bu deftter üzerinden yapılan değerlendirmede gerektiğinde baĢkaca kaynaklarada baĢvurulmuĢtur. 4 Nolu Kütahya ġerᶜiyye Sicili‟ni incelerken Kütahya ilinin tarihini kısaca incelemek gerekmektedir:
Kütahya ve çevresi, Ege bölgesinin Ġç batı Anadolu bölümü içinde yer alır. Ege bölgesinin bu bölümü, Ġç Anadolu bölgesi ile asıl Ege bölümü arasında bir eĢik durumundadır1
.
Klasik eski çağda adı Kotraeion(Kotiaeion, Cotyaeiom, Cotyaeium, Cotyaeum) olarak çeĢitli kaynaklarda bilhassa Stabo (XII 576)‟da Phrygia Epiktetos‟un bir Ģehri gibi zikredilmekte ve bu adın Kotys‟in Ģehri manasına Kotiaion olduğu tahmin olunmaktadır2
.
Antik kaynaklar bu Ģehri Esop‟un doğduğu memleket diye bildirirler ki bu takdirde Kütahya‟nın M.Ö. VI. yüzyılda mevcut olması gerekmektedir. Birçok yolların kavĢak noktasında ve bugünkü Ģehre hâkim tepede kurulduğu kabul olan Kotiaion‟un ilk devirlerine ait hemen hiçbir arkelojik kalıntılar eser kalmamıĢtır. Kütahya‟da ilk siyasi hâkimiyeti Frigler kurmuĢtur. Friglerin hâkimiyeti M.Ö 546 yılında Pers Kralı Kyros‟un hemen bütün Anadolu ile birlikte Kütahya‟yı da almasına kadar devam etmiĢtir3
.
Kotiaeion, Frikya hâkimiyetinden bir müddet sonra, Keyhüsrev‟in eline geçmiĢ (V.asır), sonra Büyük Ġskender‟in müteâkiben onun kumandanlarından Antigon‟un
1 Yusuf Dönmez, Kütahya ve çevresinin Fiziki Çoğrafyası, Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun 100.
Yılına Armağan, Ġstanbul 1981-1982,s.1.
2 Tayyip GÖKBĠLGĠN, Kütahya, ĠA,C.VI, M.E.B. Yayını Ankara, 1956 s. 1119.
3 H. Dursun YILDIZ, “Kütahya‟nın Tarihçesi‟‟ Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun 100. Yılına Armağan,
2
hükmü altına girmiĢ, bir aralık da Bithynia ve Bergama devletlerinin sahası altında kalmıĢtı4
.
Bergama Kralı III. Attalos M.Ö 133 yılında ölümüyle bütün ülkesi, bu arada Kütahya, Roma Ġmparatorluğuna bağlanmıĢtır5
.
Kütahya Romalılar zamanında ve ikinci yüzyıldan itibaren Hristiyanlığın önemli merkezlerinden biri olmuĢtur. Piskoposluk merkezi idi. Kütahya‟da Romalılar zamanından kalma önemli eserlere tesadüf edilmemektedir. Çavdarhisar‟da görülen rıhtım kalıntıları ile köprülerin, Beyköy, Demirliköy ve Çukurca‟daki Kurtkayası mezarların Romalılar zamanından kaldığı anlaĢılmaktadır6
.
Bizans Ġmparatorluğu devrinde Kütahya‟nın ehemmiyeti daha çok arttı. Bizanslılar Ģehre hakim ve kale inĢasına elveriĢli sarp tepeye burçlar ile tahkim edilmiĢ ve iki kat sur içine alınmıĢ bir Ģato yaptırdılar ki, burası sonradan, Germiyan oğulları ve Osmanlılar devrinde yapılan muahhar Kütahya kalesinin Yukarı Hisar denilen kısmının esasını teĢkil etti7. Malazgirt‟te Sultan Alp Arslan‟a mağlup olan Romanos Diogenes
tahtını geri almak için yaptığı mücadelede yenilip esir düĢünce Kütahya‟ya getirilerek gözleri kör edilmiĢtir8
.
Kütahya‟nın Türklerin eline geçtiği kesin tarih tam olarak belli değildir. KutalmıĢoğlu Süleyman ġah zamanında oğlu I. Kılıç Arsalan‟ın Dorile mağlubiyetine kadar uzunca bir süre Türklerin elinde bulunan Kütahya daha sonra tekrar Bizans‟ın eline geçmiĢ fakat Kütahya‟nın kesin surette Türk hâkimiyetine geçmesi Anadolu Selçukluları döneminde Alaeddin Keykubat zamanında olmuĢ ve bu dönemde Kütahya‟da Türkmenlerin planlı yerleĢmesi baĢlamıĢtır9
.
Anadolu Selçuklu devletinin zayıflamasından faydalanan ve bu devletin uç beylerinden olan I. Yakup Ankara kalᶜa kumandanı iken M.1302 tarihinde istiklalini ilan ederek Germiyan Beyliğini kurdu. Kütahya‟yı baĢ Ģehir yaptı. M. 1302 tarihinden M. 1429 tarihine kadar 127 sene hüküm süren Germiyan devleti kısa zamanda geliĢmiĢ ve hatırı sayılır bir devlet haline gelmiĢti. (Kütahya, TavĢanlı, Gediz, Simav, Eğrigöz, AltıntaĢ, UĢak, Banaz, EĢme, ĠĢikli, Honaz, Selendi, Kula, Denizli, Birgi, Keles,
4 Tayyip GÖKBĠLGĠN,a.g.m., s.35. 5 H. Dursun YILDIZ, a.g.e., s.35.
6Hamza GÜNER, Tarihte Kütahya, Kütahya Vilayet Matbaaası, 1961, s.4. 7 Tayyip GÖKBĠLGĠN,a.g.m., s.1119.
8 H. Dursun YILDIZ, a.g.e., s.36.
3
Bozkırı, Geyik, Balıkesir, Edremit, Manisa) gibi Ģehir ve kasabaları Germiyan Devleti‟nin sınırları içinde idi10
.
XIV. yüzyılın ilk yarısı için Anadolu hakkında gayet kıymetli bilgiler veren el Umerî, Germiyanlılar‟dan uzun uzun bahsetmekte ve Kütahya hakkında malumat vermektedir.
Kütay diye kaydettiği Kütahya‟nın büyük bir Ģehir olduğunu muazzam bir kalesi, geniĢ mülhakatı her tarafı bol mahsul veren köyler ve mezralarla dolu olduğunu yazar11
. Germiyan Devletinin son hükümdarı Ġkinci Yakup Beyin vasiyetiyle Osmanlılara bırakılan Germiyan ülkesi Yakup Bey‟in ölümüyle kesin olarak Osmanlı Devleti Ülkesine katılımıĢtır. (M. 1381) yılında çeyiz olarak Murad-ı Hüdavendigâr‟a bağıĢlanan Kütahya ve bölgesinin ilk Osmanlı Valisi (Yıldırım Beyazıt) idi12
. Rumeli Beylerbeyliği”nden (1362) sonra h. 795/1393 tarihindede Anadolu Beylerbeyliği kurulmuĢtur. Anadolu Beylerbeyliği‟nin merkezi önceleri Ankara idi, sonradan Kütahya olmuĢtur. I. Beyazıd 1393 tarihinde Kara TimurtaĢ‟ı Ankara‟ya Anadolu Beylerbeyi olarak tayin etmiĢtir. 1451 tarihinde Anadolu Beylerbeyliği‟nin merkezi Ankara‟dan Kütahya‟ya nakl edilmiĢtir13
.
Kütahya tarihi boyunca epey çileli günler geçirmiĢtir. Daha Germiyanlılar zamanında Karamanlılar‟la mücadelede zarar görmüĢ, sonra Timurlenk Kütahya‟ya gelmiĢtir.Onyedinci yüzyılda Celâliler Kütahya‟ya zarar vermiĢlerdir. Daha sonra Mısır Valisi Mehmet Ali PaĢa kuvvetlerinin iĢgalini yaĢamıĢtır14
.
17/ Temmuz 1921‟de ise Kütahya Yunan kuvvetleri tarafından Pazar sabahı saat 10.00 sıralarında iĢgal edilmiĢtir. 30 Ağustos 1922 BaĢkumandanlık meydan savaĢı devam ederken mürettep süvari tümeninden bir müfreze Kütahya‟ya gelmiĢ ve birkaç saat kalıp çekilen müfrezeden sonra aynı gün akĢamı Arif Bey‟in komutasındaki birlikler Kütahya‟ya gelerek hükümet konağı ve belediye binasına Türk bayrağı çekmiĢlerdir15
.
10
Hamza GÜNER, a.g.e.,s.6.
11
Mustafa Çetin VARLIK,XVI. Yüzyılda Kütahya ġehri ve Eserleri, Türklük AraĢtırma Dergisi, Marmara Üniversitesi, S.3 Yıl 1987, Ġstanbul, s.190.
12 Hamza GÜNER, a.g.e.,s.
13 Mustafa Çetin VARLIK, XVI. Yüzyıl Osmanlı Ġdarî TeĢkilâtında Kütahya, Marmara Üniversitesi,
Türklük AraĢtırma Dergisi, S.2, yıl 1986, Ġstanbul 1987, s. 202.
14 Oktay ASLANAPA, Kütahya Atatürk‟ün Doğumunun 100. Yılına Armağan, Ġstanbul, 1981-1982, s.
XV.
4
Birinci Dünya SavaĢı‟na kadar yinede Kütahya‟nın durumu iyi iken, ondan sonra uzun süre sönük kalmıĢ, nüfusu azalmıĢ sıkıntılı bir devre baĢlamıĢtır. Arka arkaya yeni fabrikaların kurulmasıyla son otuz yıl içinde kendini toplamakla beraber yavaĢ yavaĢ eski karekterini kaybederek bir endüstri merkezi haline gelmiĢtir16
.
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
1. OSMANLI DEVLETĠN‟DE KADILIK VE ġERcĠYYE SĠCĠLLERĠ 1.1. Kadılık
Selçuklu devletinin yıkılmasından sonra kurulan Osmanlı devleti Türk Ġslâm devletlerinde var olan “Kadılık Kurumu” ile “Mahkeme TeĢkilâtını” alarak, zamanın icaplarına göre geliĢtirmiĢ ve “HaklaĢtırma” (Yargı) hizmetlerinde vazgeçilmez bir organ durumuna getirilmiĢtir17
.
Osmanlı yönetim düzeninde, devletin merkez hükümeti denetiminde olan idare örgütü denince, akla kaza dediğimiz idari bölge gelir. Divan‟dan ve hattâ padiĢahtan emir alan veya devletin bu iki yüksek yetki yerleriyle aracısız yazıĢmak durumundaki merkeziyetçi idarenin memleket içinde ilk kademe idare organları durumunda bulunan kadılar, kaza denen idare merkezleri olan Ģehirlerde oturuyorlardı18
.
Osmanlı devletinin kuruluĢu sırasında en büyük kadılık evvelâ Ġznik ve sonra Bursa kadılığı olup zapt edilen yerlerde de ikinci ve üçüncü derecelerde kadılıklar ihdas olunmuĢtu. Daha sonraki mülkiye teĢkilatımızda kaymakamlarla idare edilen mahalleler evvelce kadılarla idare edildikleri için buralara kaza denilerek bu isim zamanımıza kadar gelmiĢ ve sonra ilçe adını almıĢtır19
. Ayrıca, Bursa, Kütahya ve benzeri büyük merkezlerde, kadılar “mevleviyet üzere” görev yaptıklarından, bunlara bağlı yalnız nâhiyeler değil kazalarda vardı. “Molla” durumundaki büyük kadılar ikinci ya da üçüncü ek kazalarına nâibler yollarlardı20
.
Büyük merkezlerdeki kadıların görev alanları da belli bir kaza bölgesi ile sınırlıydı. Ancak, onların önemli bir merkezde bulunmaları, kaza kadılarından daha üstün görülmeleri sonucunu doğurmuĢ, büyük merkezlere atanılacak kadıların belli özelliklere sahip olması gerekmiĢtir. Fakat bu sadece atanma bakımındandır. ġeriat sınırları hüküm verme özgürlüğü açısından bütün kadılar birbirine eĢittir21
. PadiĢah
17 Rifat ÖZDEMĠR,Osmanlı Vakıflarının Kurulması ve YaĢatılmasında Devlet Kurumlarının ĠĢleyiĢi,
Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi AraĢtırma ve Uyğulama Merkezi Yayın no:6, Ankara Üniveristesi Basımevi, 2005, s.1.
18 Mustafa AKDAĞ, Türkiye‟nin Ġktisadi ve Ġçtimâi Tarihi II, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul, 2010,
s.429.
19 Ġsmail Hakkı UZUNÇARġILI,Osmanlı Devletinde Ġlmiye TeĢkilatı, Türk Tarihi Kurumu Yayınları,
Ankara, 1988, s.83.
20 Mustafa AKDAĞ, a.g.e., s.436.
21 CoĢkun ÜÇOK-Ahmet MUMCU- Gülnihal BOZKURT;Türk Hukuk Tarihi, SavaĢ Yayınları, Ankara,
6
beratı ile atanan kadıların, özlük hakları, merkezde bulunan kadıaskerlik makamınca yürütülmektedir. Anadolu yakasında bulunan bu kadıların atama, azil, yer değiĢtirme ve terfi gibi özlük haklarının Anadolu kadıaskeri, Rumili‟nde bulunanların ise Rumili kadıaskeri idare etmekte idi22
.
Osmanlı ülkesinde, kadı olabilmek için medresenin yüksek derecelerinden mezun olmak gerekiyordu. Bunun aksini düĢünmek mümkün değildi. Tahsilsiz sadrazam olunabilirdi ama, en küçük bir kazaya kadı olunamazdı. Kadılar, bazı iĢleri yapamazdı. Ticaret yapmak, borç alıp vermek, hediye kabul etmek, umûmi ziyafetlerde bulunmak gibi, hüküm vermesinde ileride herhangi bir Ģüpheye sebep olacak her türlü hareketlerden kaçınmak zorunda idiler23
.
Kadılar bulundukları yerlere nâib atamak suretiyle Ģehirlerin adlî teĢkilatını belirleyici bir rol oynarlardı24
. Kadı nasıl hükümlerinde bağımsız ve sadece doğrudan doğruya padiĢahtan emir alıp ona arzda bulunabiliyorsa, nâib de padiĢahtan emir alabiliyordu25.
Kadı (nâib), baĢkâtip ve kâtipler, mukayyid, feth-han, kethüdâ, çukadâr, muhzırbaĢı ve muhzırlar ile Ģuhûdü‟l-hâl denilen topluluktan oluĢan mahkemede nikah akdi, boĢanma, vasî ve nâzır tâyinleri, nafaka bağlanması, kaybolan kiĢilerin mallarına kayyım tayin edilmesi, yetim mallarının korunması, yetim paralarının onu on bir buçuk hesabı üzerine “nema” ya verilmesi, yani iĢletilmesi, Ģehir içinde bulunan insanların dil, din, mezhep ve renk ayrımlarına bakılmaksızın aralarında doğabilecek her türlü anlaĢmazlıkların çözümlenerek hükme bağlanması, vakfiyelerin tescil edilmesi, vakıf lara ve kurumlarına ait olan davaların çözümlenmesi, ölen kiĢilerin terekelerinin yazılarak varisleri arasında taksim edilmesi gibi davalara bakılmaktaydı26.
Bu tür davalara mahkeme binası içinde bakıldığı gibi mahkeme dıĢında da bakılabilirdi. Bu gibi durumlarda kadı (nâib) veya mahkemeden görevlendirileceği bir yetkili olay yerine giderek “akd-i meclis” yapmakta bu mecliste yapılan duruĢmadan
22
Rifat ÖZDEMĠR, XIX. Yüzyılın Ġlk Yarısında Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 1988, s.178.
23
Ziya KAZICI, Ġslam Medeniyetleri ve Müesseseleri Tarihi, M.Ü. Ġlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları No:191, Ġstanbul 2010, s. 196.
24 Ġbrahim YILMAZÇELĠK, XIX. Yüzyılın ilk Yarısında Diyarbakır, Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara 1995, s.224.
25
Dağan GÜN, XVIII Yüzyılda Antakya‟nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1708-1777), T.C. Fırat Üniversitesi Orta Doğu AraĢtırmaları Merkezi Yayınları No:24 Tarih ġubesi Yayınları No:20, Elazığ 2012, s. 37.
7
sonra olay çözümlenerek hükme bağlanmakta ve kesinleĢen karar hükmü getirilerek “Sicill-i Mahfûz” a kayıt edilmekteydi27
.
1. 2. ġerᶜiyye Sicilleri
1.2.1.ġerᶜiyye Sicillerinin Tanım ve Muhtevası
“Osmamlı Mahkemeleri”, merkezden gelen “fermân”, “berât” ve “mektup”lar (resmi yazılar) ile mahalli yönetici olan “ehl-i örf” mansuplarına (beylerbeyi, vali, muhtasarrıf, mütesselim, vayvoda, v.b. gibi) ait “buyuruldu ve “pusula” gibi resmi yazıların muhafaza edilmesi, ilgili kiĢi ve yerlere ulaĢtırılması, “sancak”, “Ģehir” ve kiĢilerin problemlerini halletmek üzere “ilâm”, “hüccet” ve “mürasele-i Ģer„iyyeler”in yazılması, Ģehirlere ait mahalle listelerinin tutulması, dini ve sosyal yapıların inĢâ ve tamiratlarının yapılması, Ģehir halkını tehdit eden kıtlık, kuraklık, yangın sel ve salgın hastalık gibi tabii afetlerde tedbir almak, Ģehirdeki evlenme, boĢanma, “mehir” bağlama, “vasî” ve “nâzır” tayin etme, esnaf gruplarının listelerini tutmak, çarĢı ve pazarları denetleyip mevsimlerine göre “narh” vermek, altun ve para meselelerini kontrol etmek, sancak ve Ģehir için isabet eden vergileri “ tevcih ve tevzi” etmek, ölen kiĢilerin “tereke”lerini yazmak, hayır sahiplerinin vakfiyelerini tescil etmek, mevcut vakıfların değiĢik problemlerini çözmek, görevlisi olmayan sosyal ve dini yapılar için ihtiyaç duyulan “ehl-i örf” ve “ehl-i ilim” mensuplarının atamalarını yaptırmak v.b çok çeĢitli hukuki, idari, askeri, mali ve beledi gibi konulara bakmaktaydı28
.
Bu kadar çeĢitli görevi yürüten mahkame, önce çeĢitli konulara ait zabıtlara merkezden gelenler ile mahalli konuların hükümleri Ģeklinde ikiye ayırarak bir deftere yazmaktaydı. Osmanlı mahkemelerinde bu Ģekilde oluĢturulan bu Ģekilde oluĢturulan defterlere “ġerᶜiyye Sicili”, “Kadı Sicili”, “Kadı Defteri”, “Sicil-i Mahfûz” veya sadece “Sicil”de denilmekteydi29
.
27 Rifat ÖZDEMĠR,a.g.e.,s.186. 28 Rifat ÖZDEMĠR, a.g.m.,s.2. 29 Rifat ÖZDEMĠR, a.g.m.,s.2.
8
1.2.2. ġerᶜiyye Sicillerinin Ġhtiva Ettiği Belgeler ġer'iyye Sicillerinde Ģu tür belgeler bulunmaktadır:
1) Merkezden gönderilen her konudaki ferman, berât ve mektupların suretleri, 2) Ümera denilen mahalli yöneticilerin (vali, mutasarrıf ve mütesellim gibi) çeĢitli konularda, sancak ve ya Ģehrin problemlerini çözmek için yayınladıkları buyruldular ile bunların icraatlarını gösterir kayıtlar,
3) Kadı ve ya nâiblerin çeĢitli konularda merkeze gönderdikleri ilâmlar ile Ģehir yönetiminde kiĢiler ve ya kurumlar arasında çıkan anlaĢmazlıkları çözmek için verdikleri hüccetler,
4) ġehirlerin mahalle listeleri dini ve sosyal yapıların inĢası, bakım ve tamirlerinin yapılması gibi imar faaliyetleri ile ilgili belgeler,
5) ġehir nüfusunu ve bu nüfusun ırki ve dini yönden ayrımını aynı zamanda zaman zaman maruz kaldığı tabii afet, salgın hastalıkları ihtiva eden belgeler,
6) Evlenme, boĢanma, kız kaçırma, mehir bağlama, alım satım, mukavele ve kefalet senetleri, hırsızlık, kalpazanlık, yaralama ve öldürme ile ilgili belgeler,
7) ġehirdeki esnaf grupları ve bunların meslekleri ile ürettikleri malların çeĢitleri, çarĢı ve pazarda satılan malların narh listeleri, usta ve ırgat yevmiyeleri ile ilgili kayıtlar,
8) Sancak ve Ģehir halkından toplanan vergi miktarları bu vergilerin toplanmasında kullanılan avârız hânesi ile ilgili listeler,
9) Altın ve para meseleleriyle, çeĢitli eĢya fiyatlarını gösteren kayıtlar, 10) Ölen kiĢilerin meslekleriyle mal varlıklarını gösteren tereke kayıtları30.
ġerᶜiyye sicillerinde “sicill-i mahfûz” ile “sicill-i mahfûz” defterlü olarak anılan kısımlar genelde aynı sicilin baĢ ve sonlarından baĢlanarak ya da sicilde boĢ sayfa bırakılıp devam edilerek, aynı sicilin içinde farklı ksımlarda yazılarak muhafaza edilirdi. Bazen ise “sicill-i mahfûz” ve “sicill-i mahfûz” defterlü adı altında tek bir defterde tutulurdu.
ġerᶜiyye sicillerine kayd edilen belge türleri; hüccet, iᶜlam, tereke, vakfiye, tevzi defteri, telhis, takrir, Ģukka, müzekkire, temessük, narh, arzuhal ve ilmühaber gibi kazada yazılan belgelerden oluĢabildiği gibi kazayı ilgilendiren konularda merkezden gelen ferman, buyruldu benzeri belgeler de yine bu defterlerde yer bulabilmekteydi.
30 Rifat ÖZDEMĠR,ġerᶜiyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
9 1.3. Kütahya ġerᶜiyye Sicilleri
Osmanlı Devleti Kurulduğu ilk andan itibaren adeleti ön plana almıĢ ve temellerini onun üzerine oluĢturmuĢ bir bir devlettir. Bu sebepten atanan ilk memurlardan birisi Kadı‟dır. Aynı zamanda devletin oradaki varlığı ve temsilcisi konumundadır. Kadıların tuttuğu siciller ise XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar tutulmaya devam ederek Osmanlı‟nın yargı adalet alanına verdiği önemi ortaya koymaktadır. Sayıları 20 bini bulan ġerᶜiyye Sicilleri‟nin 90 tanesi Kütahya‟ya ait sicillerdir ve Ankara Milli Kütüphane‟de muhafaza edilmektedir.
1.4. 4 Nolu Kütahya ġerciyye Sicilinin Genel Durumu 4. No‟lu Kütahya ġerc
iyye Sicilinin temini için Ġstanbul‟daki Ġslam AraĢtırmaları Merkezi‟nden (ĠSAM) sicile ait fotokopileri ve digital görüntüleri talep ettik. ĠSAM‟daki mikrofilmlerin, Milli Kütüphane‟deki mikro filmlerden kopyalanarak çoğaltıldığı göz önüne alınırsa ĠSAM‟da kullanılan mikrofilmden fotokopi alma makinelerinin çok daha iyi olduğu anlaĢılmaktadır. ĠSAM‟ın talep halinde ġerc
iyye Sicilinin %70‟inin digital görüntüsüne CD ile birlikte belirtilen adrese kargoyla gönderebilmesi araĢtırmacılara yönelik kolaylık sağlamaktadır.
4 Nolu Kütahya ġerc
iyye Sicilinin tarih aralığı 1195-1197 (1780-1782) olarak gözükmektedir. Sicil gurre-i Cemâzziye‟l-evvel 1195 (25 Nisan 1781) tarihli narh kaydı ile baĢlar ve evâhir-i Zi‟l-kaᶜde 1197 (18-27 Ekim 1783) tarihli emir ile bitmektedir. Defterdeki sicillerin kaydına baktığımızda bazı belgelerin tarih sırasının olmadığı görülmektedir. Yani önceki bir kaydın tarihi kendisinden sonra gelen bir sicilin tarihinden sonra olabilmektedir. Bu da kayıtların önce baĢka bir yere kaydedildiği daha sonra sicil defterine kaydedildiğini göstermektedir.
Sicil boyunca yazılarda pek fazla fark olmasa da farklı yazılıĢ Ģekillerinin olması birden fazla kâtibin tuttuğunu göstermektedir. Defterdeki yazılar genellikle düzgün ve okunaklıdır. Defterde yer alan hükümlerin tamamı genelde Türkçe‟dir. Fakat özellikle vakfiyeler Arapça bir dua ile baĢlamıĢ ve sonra Türkçe olarak devam etmiĢtir. Yine vakfiyelerin “vakıf Ģartı” arasında Arapça dua ve ayetlere yer verildiği tespit edilmiĢtir.
Defterin aslını göremesekte edinilen nüshalara bakılınca genel bir yırtılma ve yıpranma söz konusu değildi. Ama fotokopiden dolayı karanlık çıkan kısımlardaki kilit
10
kelimeler ve kiĢi ve yer adlarının okunmasında ara ara sıkıntı yaĢansa da metnin bütünlüğüne bir engel teĢkil etmemektedir.
Sicilde bulunan 297 belge çeĢidine göre tasnif edildiğinde belge adetleri türlerine göre aĢağıdaki gibidir:
Tereke 87 Hüccet 72 Ferman 46 Kayıt 22 Berat 16 Buyuruldu 14 Defter 13 Mektup 12 Narh 5 Vakfiye 3 Temessûk 3 Ġlâm 2 Mürâsele 1 Tahvil Senedi 1
Sicildeki en eski belge, 30 Eylül 1779 tarihlidir. Sicildeki en yeni belge, 18-27 Ekim 1783 tarihlidir.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
2. 4 NO‟LU KÜTAHYA ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠNĠN TASNĠFĠ VE BELGE ÖZETLERĠ
2.1. 4 Nolu Kütahya ġerciyye Sicilindeki Belgelerin Konularına Göre Tasnif Listesi
Konu Tür Sayfa Belge
Nikah – BoĢanma Hüccet 1 d
Hüccet 1 e Hüccet 1 f Hüccet 2 a Hüccet 2 b Hüccet 2 d Hüccet 2 e Hüccet 2 g Hüccet 2 l (ı) Hüccet 6 17/b Hüccet 17 41 Hüccet 22 60 Hüccet 26 78 Hüccet 73 119/b Hüccet 72 119/f Hüccet 72 121/a Hüccet 72 121/b Hüccet 47 189/b Alacak-Verecek Hüccet 1 c Hüccet 14 30/a Hüccet 16 36/a Hüccet 16 36/b Hüccet 16 40 Hüccet 19 48 Hüccet 20 52 Hüccet 23 65 Hüccet 26 75/b Hüccet 30 92
12 Kayıt 72 119/h Hüccet 72 121/e Hüccet 72 122/a Hüccet 72 122/b Hüccet 71 123 Hüccet 71 125 Hüccet 71 126/a Hüccet 71 126/d Hüccet 71 129 Hüccet 71 130/a Hüccet 71 130/b Hüccet 71 130/c Hüccet 70 130/d Hüccet 38 223
Fiyat Belirleme Narh 1 a
Narh 2 I Narh 2 o Narh 73 118/b Narh 73 118/c Fiyatlar Defter 70 130/f Eğitim Hüccet 1 9 ġikayet Hüccet 2 f Görevlendirme Hüccet 1 b Talep Hüccet 2 c Ölüm Tereke 3 2 Tereke 3 3 Tereke 3 4 Tereke Tereke 4 4 4/a 4/b Tereke 4 5 Tereke 4 6 Tereke 5 8 Tereke 5 10 Tereke 5 11
13 Tereke 6 12 Tereke 6 13 Tereke 6 15 Tereke 8 19/a Tereke 8 19/b Tereke 8 20 Tereke 10 21/a Tereke 10 21/b Tereke 10 22 Tereke 11 23 Tereke 11 24 Tereke 12 25 Tereke 12 26 Tereke 13 28 Tereke 13 28/c Tereke 14 29 Tereke 15 35/b Tereke 15 35/c Tereke 16 36 Tereke 16 39 Tereke 17 42/a Tereke 17 42/b Tereke 17 43 Tereke 17 45 Tereke 19 46 Tereke 19 47 Tereke 20 50 Tereke 20 51 Tereke 20 53 Tereke 21 54 Tereke 21 56 Tereke 22 58 Tereke 22 59 Tereke 22 61 Tereke 23 67
14 Tereke 24 68 Tereke 24 69 Tereke 25 70 Tereke 25 72 Tereke 25 73 Tereke 26 76 Tereke 26 77 Tereke 27 79 Tereke 27 82 Tereke 27 83 Tereke 29 88 Tereke 30 89 Tereke 30 90 Tereke 30 91 Tereke 31 93 Tereke 31 96 Tereke 32 97 Tereke 32 98/a Tereke 32 98/b Tereke 32 99 Tereke 33 100 Tereke 33 101 Tereke 33 102 Tereke 34 103 Tereke 34 104 Tereke 34 105 Tereke 34 106 Tereke 35 108 Tereke 35 109 Tereke 35 110 Tereke 35 111 Tereke 35 112 Tereke 36 113 Tereke 36 114 Tereke 36 115
15 Tereke 37 116 Tereke 37 117 Tereke 37 118/a Tereke 40 213 Tereke 39 218 Tereke 39 219 Tereke 39 220 Tereke 39 221 Tereke 38 222 Atama Berât 21 57 Berât 68 136 Berât 61 152/a Berât 60 154 Berât 60 157 Berât 59 159 Mürasele 55 166 Berât 55 167 Berât 53 171 Berât 51 176 Berât 49 184 Berât 48 188/b Berât 44 197 Buyuruldu 44 200 Bururuldu 42 208 Berât 41 210 Berât 41 211 Berât 40 215 Berât 40 216 Ġdari Ferman 31 94 Ferman 69 133 Ferman 69 134 Ferman 68 135 Ferman 67 137 Ferman 66 140 Ferman 63 144
16 Ferman 61 153 Ferman 60 158 Ferman 59 160 Ferman 57 162 Ferman 55 165 Ferman 54 168/a Ferman 54 170 Ferman 53 173 Ferman 51 177 Ferman 49 183 Ferman 48 188/a Buyuruldu 47 189/a Ferman 47 190 Ferman 46 191 Ferman 46 193 Ferman 46 194 Buyuruldu 43 201 Ferman 42 204 Ferman 42 206/a Ferman 41 209 Ferman 40 212 Ferman 40 214 Ferman 38 224 Atama Buyuruldu 14 31 Temessük 54 169/a Kayıt 40 217 Ġktisadi Ferman 70 131 Ferman 69 132 Buyuruldu 67 138 Ferman 67 139 Ferman 64 142 Ferman 63 145 Buyuruldu 63 146 Ferman 63 147 Ferman 62 149
17 Ferman 62 150 Ferman 61 151 Ferman 60 155 Buyuruldu 60 156 Ferman 52 174/a Buyuruldu 52 174/b Ferman 52 175 Buyuruldu 45 195 Buyuruldu 44 198 Buyuruldu 44 199 Buyuruldu 43 203/a Buyuruldu 42 205 Miras Hüccet 5 9 Hüccet 10 21 Hüccet 14 32 Hüccet 15 33 Hüccet 23 62 Hüccet 26 75/a Hüccet 27 80 Hüccet 28 84 Hüccet 73 119/a Hüccet 72 120 Hüccet 72 121/c Hüccet 71 128 Alım-Satım Hüccet 5 7 Hüccet 15 34 Hüccet 16 38 Hüccet 28 85 Teslimat Defter 6 14 Müfredât Defter 17 44 Müfredât Defter 29 86 Müfredât Defter 71 126/b Müfredât Defter 65 141 Müfredât Defter 59 161 Müfredât Defter 57 163
18 Vergiler (Toplama ve Miktar) Mektup 29 87 Defter 56 164 Defter 51 178 Kayıt 51 179 Ferman 50 180 Defter 50 182 Ferman 50 181 Defter 45 196 Ġzin Kayıt 27 81
Ġzin Kayıt 71 127/a
Ġktisadi Temessük 26 74 Kayıt 73 119/c Defter 48 186 Kayıt 46 192/a Temessük 46 192/b Mektup 43 202 Kayıt 43 203/b Kira Hüccet 23 64 Diğer Kayıt 72 119/d
Diğer Hüccet 72 119/e
Diğer Kayıt 72 119/g
Diğer Kayıt 72 119/ı
Diğer Kayıt 72 119/i
Diğer Hüccet 72 121/d
Diğer Hüccet 71 124
Diğer Hüccet 71 127/b
Diğer Kayıt 70 130/e
Diğer Hüccet 70 130/g Diğer Kayıt 54 169/b AsayiĢ Ġlâm 31 95 AsayiĢ Ferman 64 143 Ferman 62 148 Kayıt 54 168/b Ferman 53 172
19
Ferman 42 206/b
Adli Hüccet 71 126/c
Vekil Tayini Kayıt 2 k
Kayıt 2 l
Kayıt 2 M
Kayıt 21 55
Taahhüd Hüccet 2 h
Taahhüd Kayıt 2 n
Taahhüd Tahvil Senedi 42 207
ġikayet Kayıt 2 J Hüccet 25 71 Vakfiye Vakıf 7 18 Vakfiye Vakıf 7 19 Vakfiye Vakıf 12 27 Vakıf ġartları Ġlâm 61 152/b Vâsî Tayini Kayıt 13 28/b Hüccet 23 63 Kayıt 34 106
Atama Mektup 3 1/a
Mektup 3 1/b Mektup 6 16 Mektup 6 17/a Mektup 14 30/b Mektup 15 33/a Mektup 20 49 Mektup 23 66 Mektup 48 185 Mektup 48 187
20
2.2. 4 Nolu Kütahya ġerciyye Sicilinin Belge Özetleri Sayfa 1
a)Ekmekçi tâifesinin hepsinin bir fiyat üzere anlaĢtıkları narh hüccetidir. (25 Nisan 1781)
b)Kasap taifesinden Muhsin ve Es-Seyyid Murad Ali Beg, Hâcı Mustafa,Kasap Ġbrahim Hasan ve Kasap Ali Zade Mustafa‟nın 3 gün Karahisar ilinde bulunmağa taahhüd edilmesi ve aksi durumda tedip olunmalarına dair hüccet.(25 Nisan 1781)
c)Yakup bin Hüsameddin ve Yusuf bin Hıdır Verli adlı kiĢilerin mahkemeye intikal eden altı aylık iken kaybolan câmus malağı ile ilgili aralarındaki câmusun kime ait olduğuna dair hüccet.(25 Haziran 1782)
d) Meydan mahallesinden ġerife binti El-Hâc Mustafa adlı kadın kocası Es- Seyyid Mehmed ġâmi'nin baĢka yerlere gittiğini 14 ay gelmezsem benden boĢ olsun ve iradesi kendindedir dediğini ancak 19 ay olup dönmediğini ve yine Meydan Mahallesinden talibi olan Hasan bin Ġvaz'a akd-i nikahına izin verildiğine dair mürasele kaydıdır. (28 Mart 1781)
e) Meydan Mahallesinden Döndü binti Osman adlı kadının mahkemede eĢi Katırcı Mahmud'un önceki senelerde baĢka diyarlara gittiğini ve kocasının öldüğünü duyalı 2 sene olup buna kalben kanaat getirip baĢka birine nikahlanmak istediğine dair boĢanma ve nikah akit hüccetidir. (29 Mart 1781)
f) Meydan Mahallesinden Mehmed bin Murad ile AyĢe binti Ebu Bekir adlı kadının nikah akit hüccetidir.(Tarihsiz)
g) Hakim Efendi'nin onayı ve anası Ümmetullah'ında izniyle Bilal oğlu bin Ali'nin terbiyeye verilmesine dair hüccettir. (16 Mart 1781)
Sayfa 2
a) Rabia binti Abdullah adlı kadın Ģiddetli geçimsizlik yüzünden mehirinden vazgeçerek boĢanır. BoĢanma hüccetidir. (15 Mayıs 1781)
b) Ahi Erbasan Mahallesinden Havva binti Himmet adlı kadının kocası Yusuf bin Abdullah'ın 9 sene önce âher mahalle gittiğini ve gelmeyen kocasından mahkeme
21
kararıyla boĢanıp Bölücek mahallesinden Yunus bin Osman'a nikahının kıyıldığına dair boĢanma ve nikah akit hüccetidir. (30 Mayıs 1783)
c) Pazvant Hüseyin bin Hasan ile Pazvant Ġbrahim'in aralarında anlaĢarak bilinen çarĢı pazardaki alıĢveriĢ yerleri ve dükkanların korunmasının kendilerine verilmesini istediklerine dair kayıttır. (11 Temmuz 1781)
d) Hacı Ahmed mahallesinden Ümmühan binti Eyüb 7 sene önce kocası Abbas Ağa'nın kahvecisi El-Hâc Ali bin Abdullah ile baĢka diyarlara gittiğini ve 4 sene önce kocasını Akhisar'da bulup kocasına biraz mal vererek ayrıldıklarını ve Ģimdi baĢka birisiyle evlenmek istediğine dair boĢanma hüccetidir. (13 Temmuz 1781)
e) Ümmühan Hâtun isimli kadının Cemaleddin mahallesinden Seyyid Mustafa bin Ġlyas mihr meblağ 4000 mihir ile nikahlandığına dair nikah akit hüccetidir. (13 Temmuz 1781)
f) Meydan mahallesinden Es-Seyyid Ahmed adlı kiĢi bu mahallede bez satın alma iĢinin kendilerinde olduğunu ancak kendilerinden bez kaçırıp Kütahya'da satanlar olduğunu Ahmed ÇavuĢ adlı kiĢiyi kendine vekil gösterdiğini ve bu kiĢilerin görüldüğünde mahkeme olunmalarına dair hüccetidir. (05 ġubat 1781)
g) Rabia binti Ġbrahim adlı kadının kocası Hacı Ġbrahim bin Hâcı Abdülkerim ile aralarında geçimsizlik olduğunu ve kadının 2000 meblağ mihrini almamağla rızasıyla ayrılıp talibi Süleymân bin Ali'ye nikah akit hüccetidir. (28Ekim 1781)
h) Sabuncu esnafına zeytin yağının kıyyesini (1282 gr.) 24'er pâreye verilmesine dair taahhüd hüccetidir. (11 Ocak 1781)
ı) Kütahya'da sakin Hâcı Hasan oğlu Ahmed ile Bölücek mahallesinden Hadice binti Mehmed adlı kadının vekilleri huzurundaki nikah akit hüccetidir. (24 Mayıs 1783)
i) 15 haziran 1781 tarihli çarĢı ve pazarda satılan belli baĢlı Ģeylerin narh kaydıdır.(Tarihsiz)
j) Meydan Mahallesi‟nden Abdülbaki bin Abdülbaki adlı kiĢi mahkemeye gelerek 3 gün önce Arslanlı Zâde Emin Ağa'nın tarlasında çift sürer iken ismini bilmediği bir kiĢinin ava kurĢun atarken yanlıĢlıkla kendini sağ budundan yaraladığını ve bu kazadan dolayı vefat ederse kimseden Ģikayetçi olmadığına dair kayıttır. (21 Kasım 1781)
k) Çine PaĢalı Receb Ağa'nın hizmetkarı Abdullah'ın ailesinin masraflarını ve giderlerini karĢılamaya vekil tayin ettiğine dair kayıttır.(Tarihsiz)
22
l) Bakırcı Demyid Veledi AletziĢ Muhzır Yusuf huzurunda dava ederek Ammin Yuvan (amcası) adlı zimmin 28 guruĢ alacağına vekil iken vekâletini inkâr etmesi üzerine Bakurcu Eyüb ve Ahmed'‟in vekil olduğuna Ģahit olduklarını belirttiğine dair kayıttır. (08 Aralık 1781)
m) Bölücek Mahallesi‟nden Halil bin Emirza adlı kiĢinin Çakurcalı Mehmed Hâcı oğlu adlı kiĢiye buğday alım satımında 2 gündür kefil olduğuna dair kayıt. (18 Eylül 1781)
n) KıĢ günlerinde 8 pâreye keçi eti 10 pâreye koyun eti satmak üzere anlaĢan esnafların taahhüd kaydıdır. (Muharrem ayının ilk günü 1781)
o) Esnaflar arasında sâde yağına 30 pâre narh verilip bu fiyat dıĢı satarlarsa edeplendirilip uyarılacaklarına dair narh kaydıdır. (20 Aralık 1781)
Sayfa 3
El-Hâc Mehmed Ma'ruf Efendi'nin Anatolı Kadıaskeri Muhammed Arif tarafından Kütahya'ya kadı atandığına dair arapça mektup.
Belge 1
El-Hac Mehmed Efendi'nin Anatolı Kadıaskeri Muhammed Arif tarafından Anatolı'ya Kadı atandığına dair Türkçe mektup.(25 ġubat 1781)
Belge 2
a) Vasi tayinini gösteren belgedir.(15 Mart 1781)
b) Abdülcelil Sipahi bin Hasan adlı kiĢinin verislerine intikal eden tereke defteridir. (20 Mart 1781)
Belge 3
a) Aslen Kastamonu Sancağı‟nın Boyabad Kazâ‟sından olup Kütahya'da Anadolu Valisi Vezir Mehmed PaĢa'nın Çukadarlığı‟nı yaparken vefat eden Ġbrahim Ağa bin Abdullah adındaki kiĢinin terekesinin bir kısmını yine Anadolu Valisi'nin Çukadarlarından Halil Ağa bin Ġsmail adlı kiĢiye emanet edip bunları ana-baba tarafından yakını Ġstanbul'da Kara Tut semtinde olan Sipah ÇavuĢlarından Abdullah Ağa'ya ulaĢtırdıktan sonraki satılan terekesi defteridir. (25 Mart 1781)
23
b) Gergi Nahiyesi'nin Arslanapa Karyesi sekinlerinden vefat eden Hacı Ġbrahim bin Mehmed'in verislerine intikal eden terekesi defteridir. (1 Nisan 1781)
Sayfa 4
Belge 4
a)Kütahya Ģehrinin EtrafĢehr Nahiyesi'ne bağlı Sevdiğin Karyesi sakinlerinden iken vefat eden Ali bin Nesimi'nin verislerine intikal eden terekesi defteridir. (13 Nisan 1781)
b) Karye-i Ata‟dan Sâbit Fâyik Veli adlı kiĢinin terekesidir.(20 Nisan 1781)
Belge 5
Erzurumlu Mustafa BeĢe adlı kiĢi Kütahya'da Servi Mahallesi sekinlerinden bir kadının ve yetimlerinin saray garbında olan dükkanlarının kiracısı iken Erzurumlu Mustafa BeĢe kaybolur ve dükkan iĢlemez hale geldiğinde dükkan sahibi hâtun mazbûrun dükkandaki eĢyalarını ailesine emanet ettiğine dair terekesi defteridir. (17 Nisan 1781)
Belge 6
Kütahya'da PaĢâm Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Fatıma binti Mahmud'un terekesinin tesbiti ve baĢka diyarlarda olan küçük öz oğlu Mehmed'in yaĢadığı yada yaĢamadığı kesinleĢinceye kadar malını muhafazaya müteveffanın kız kardeĢi oğlu Muhzır Süleyman kayyım bırakıldığı ve onun gözetiminde yazılan terekesi defteridir. (12 Nisan 1781)
Sayfa 5 Belge 7
Kütahyada Maᶜruf Mahallesi sakinlerinden Ġbrahim bin Mustafa adlı kiĢinin mahkemede oğlu Mustafa'ya kendine ait olan eĢyalarını sattığını ve bu eĢyaların değeri olan parayı tastamam aldığını beyan ettiğine dair alım satım hüccetidir. (09 Nisan 1781)
24 Belge 8
Mete Bağdavak Nağlus veledi Sahya nâm zimminin mülk-ü verasetinin kimlere kaldığını gösteren tereke defteridir. (24 Nisan 1781)
Belge 9
Kütahya'dan Çerçi Kefere Mahallesinden iken UĢak Kazâsı'nda ölen Eci Ġlik'in veledi Eğbi adlı helak olan zimminin verasetinin kimlere intikal ettiğini ve küçük oğlu Eğbi'nin de öldüğünü onun hakkının annesine ve kardeĢlerine intikal ettiğini ayrıca mahkemede Eci Ġlik'in veledi Eğbi adlı helâk olan zimminin erkek kardeĢi olan Mihail adlı zimmi ile ortak olduklarını beyan eden Kerye veledi NecaĢi nâm Nasrâniye dava edip Mihail'den Eğbi adlı hâlikin vârislerine düĢen hakkın teslimine dair miras hüccetidir (4Mayıs 1781)
Belge 10
Kütahya'da Börekçiler Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden NukkâĢi Bekdânesi BeĢir Ali adlı kiĢinin vârislerine intikal eden tereke defteridir. (14 Mayıs 1781)
Belge 11
Kütahya'da Saray Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Umur oğlu Hasan'ın iki eĢie ve anne karnındaki çocuğuna intikal eden tereke defteri ve vasi tayinini gösteren belgedir. (22 Mayıs 1781)
Sayfa 6 Belge 12
Kütahya'da Nebadoğlu Hanı‟nda sâkin iken kaçan Bağdâdi Kulaksız Mustafa adlı hilebazın terekesi defteridir. (01 Mayıs 1781)
Belge 13
Anadolu Valisi Vezir asaf nazır tarafından buyuruldu ile beytü'l-mâl emini tayin edilen OdabaĢı Ahmed Ağa adlı kiĢinin müzayede ile satılıp beytü'l-mal eminine teslim edilen terekesi defteridir. (03 Haziran 1781)
25 Belge 14
Kalyoncu Abdurrahman adlı kiĢi eski Nakib Ali Efendi'nin dükkanını kapatıp baĢka diyarlara gitmiĢ ve bu durum tespit edilip içerde bulunan mevcut eĢyasının kiracı Hâcı Hasan oğlu Seyyid Hüseyin bin Mehmed Hâcı adlı kiĢiye teslim edildiğine dair defterdir. (07 Haziran 1781)
Belge 15
Kütahya'da Cemâledddin Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Mustafa bin Ya'kub'un eĢine, annesine,doğmuĢ ve anne karnındaki çocuklarına intikal eden terekesi defteridir. (22 Haziran 1781)
Belge 16
El-Hâc Mehmed Efendi'nin Rumeli Kadısı Mülâhık Zâde Ġshâk trafından 1781 yılının Receb ayının ilk gününde Kütahya Kazâsı Kadılığı‟nın ber-vech-i arpalık olarak verildiğini ve El-Hâc Mehmed Efendi tarafından teslim alındığını gösterir atama belgesi ( 23 Haziran 1781)
Belge 17
a)Kütahya Müftisi Abdurrahman Muhsin'in bir süredir halinin iyi olmadığından yerine Müftilik görevi için Temurcili Es-Seyyid Abdullah Efendi'ye icazet verildiğini ve buna göre hareket edilmesini bildiren atama belgesi.(23 Haziran-02 Temmuz 1781)
b) Bir süre önce vefat eden Mehmed adlı kiĢinin eĢi olan Ġsmihan binti Salih eĢinin ölümünden iki ay on gün geçtiğini beyan edip Börekçiler mahllesinden Mücehher Mustafa bin Abdullah ile nikah akit hüccetidir. (sene 1783)
Sayfa 7
Belge 18
Kütahya'da bulunan Takyeciler ÇarĢısı ile diğer semtlerde bulunan Ali PaĢa Vakfı'na ait bazı vakıf eserlerinin ihyâsı tamiri ve dükkanların icâra verilmesi ehl-i mürtezikanın ücreti mütevelli atanması hakkında vakıf hüccetidir. (13 Temmuz 1781)
26 Belge 19
a)Kütahya'da inĢâ edilen Takyecilar Camii‟nin Vakfiyesi ve vakfiye Ģartlarını gösteren vakıf senedidir.(23 Haziran 1781)
b) 19 ġubat 1781 tarihli terekedir.
Sayfa 8 Belge 19
c) Kütahya'da Balıklı Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Müfti Abdurrahman Efendi bin Feyzullah Efendi bin Yahya Efendi adlı kiĢinin terekesidir ancak belge devamı yoktur tereke kısmı bulunmamaktadır.(Tarihsiz)
d) Kütahya'da Gönen mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Hatice binti Es-Seyyid Mustafa Ağa adlı kiĢinin terekesi defteridir. (01 Ağustos 1781)
Belge 20
Kütahya'da Balıklı Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Muhyî Abdurrahman Efendi bin Feyzullah adlı kiĢinin terekesi defteridir. (04 Temmuz 1781)
Sayfa 10 / Belge 21
a) Kütahya'da Bölücek Mahallesi sakinlerinden Muhtar Ali bin Abdullah adlı kiĢi zimmi islamla müĢerref olmadan 3 sene önce anası Maryem veledi Yasef nâm Melek adlı Nasraniye‟nin verasetinin Meryem veledi Yasef nam Melek'in zevci Erten ile kendine kaldığını üzerine düĢen hissesini aldığını gösterir belgenin Erten‟e verildiğine dair hüccet-i Ģer'idir. (23 Eylül 1781)
b) Lâlâ Hüseyin PaĢa Mahallesi‟nden ibrahim bin Abdullah'ın terekesidir. (02 Ekim 1781)
c) Lâlâ Hüseyin PaĢa Mahallesi‟nden Mehmed Ali bin El-Hâc Mehmed'in terekesidir. (01 Ekim 1781)
Belge 22
Kütahya'da El-Hâc Ahmed Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Neslihan binti Mehmed Ali adlı kadının terekesidir. (02 Ekim 1781)
27 Sayfa 11
Belge 23
Kütahya'da Çerçi Müslüman Mahallesi‟nden iken helâk olan Zehriye veledi Ġvaz adlı zimminin varislerine intikalini gösteren terekesi defteridir. (26 Eylül 1781)
Belge 24
Kütahya'da Lâlâ Hüseyin PaĢa Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Molla Mustafa bin Ġbrahim adlı kiĢinin terekesi defteridir. (26 Eylül 1781)
Sayfa 12 Belge 25
Kütahya'da Balıklı Mahallesi sakinlerinden iken bundan akdem vefat eden Mehmed Ali bin Abdülbaki adlı kiĢinin terekesi defteridir. (10 Ekim 1781)
Belge 26
Kütahya'da Çerçi Müslüman Mahallesi sakinlerinden iken asitâne-i aliyyede helak olan Lilik oğlu Zahriye adlı zimminin terekesi defteridir. (26 Ekim 1781)
Belge 27
Mehmed PaĢa'nın Kütahya'da yaptırdığı mektep ve ona bağlı kârhane, dükkan ve değirmenlerine ait vakfiye sûretidir.(26 Temmuz 1782)
Belge 28
a) Kütahya'da Kal'a-i Bâlâ Mahallesi sakinlerinden iken asitânede vefat eden Çukadâr Ömer bin Mustafa adlı kiĢinin veraseti ve yanında mevcud olan terekesi defteridir. (01 Kasım 1781)
b) Adı geçen çocukların üzerine annelerinin , annelerinin üzerine dahi çocukların amcası Çukadâr Ömer bin Mustafa‟nın kardeĢi Dellâl Mehmed bin Mustafa'nın hüccet'i Ģer'iye ile vâsi tayin edildiklerine dair kayıt. (Tarih-i mezbür)
c) Kütahya'da Balıklı Mahallesi‟nden Mâte El-Hâc Bayrakdar Mehmed bin Veli'nin terekesi defteridir. (29 Ekim 1781)
28 Sayfa 14
Belge 29
Kütahya'da Ahî Erbasan Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Mustafa bin Mustafa adlı kiĢinin varislerine intikal eden ve varislerden de vefat edenlerin olmasıyla onlarında varislerine intikal eden terekesi defteridir. (10 Kasım 1781)
Belge 30
a) Kütahya'da büyük Orta Mahallesi mütemekkinlerinden Acem Kirkor adlı zimmi mahkemede yine aynı mahalleden Tarus veledi Ġlik adlı zimmiden dava idüb 40 sene önce Tarus veledi Ġlik'e 300 guruĢ verdiğini ve alamdığını Ģer„ ile alınmasını taleb eder ancak Ģahıs kendisine borcunun olmadığını ve bu kadar sürede davacı olmadığını beyan etmiĢtir. Tarus veledi Ġlik'ten delil istenmiĢ ve delil gösteremediği ve bu kadar uzun süre sûkut ettiğinden dolayı ġer'i davaya gerek olmadığına dair alacak verecek hüccetidir (31 Ekim 1781).
b) Defterân Mehmed PaĢa nâkib-ü tevliyetinden Muhyiddin Efendi tevliyetinde olan vakfın mütevelliğine Kütahya Kâdısı Silahdar Mehmed PaĢa tarafından yine Muhyiddin Efendi'nin oğulları olan Feyzullah ve Mehmed'in getirilmesi ve El-Hâc Mehmed Efendi'nin talim-i sıbyan olmasına dair mütevelli tayinine ait belgedir. (27 Ağustos 1781)
Belge 31
Kütahya'da Hacı Ahmed Mahallesi‟nde olan Anatolı Valisi Mehmed PaĢa'nın vekfettiği mektebi Ģerifin mütevellisi olan Muhyiddin Abdurrahman Efendi vefat etmiĢ yerine mütevelli muallimi Sıbyan olan Hacı Mehmed Efendi'nin getirilmesine dair buyuruldu. (06 Ağustos 1781)
Sayfa 14 Belge 32
Kütahya'da ġehre Küstü Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden BinbaĢı Süleyman Efendi'nin terekesinin tek varisi olan eĢi Rabia binti Mehmed Ağa adlı kadına terekenin 1/4'ü verilip 3/4'ü beytülmala aktarılmak istenir ancak Rabia binti Mehmed Ağa adlı kadın vekili El-Hâc Ömer Efendi'nin Mehmed vasıtasıyla Ģahitte
29
göstererek yine ġehre Küstü mahallesinde bir bâb konağı kenidisine 7 sene önce hibe ettiğini kendisinin mülkü olduğunu gösteren hüccetidir. (28 Ekim 1781)
Belge 33
Rabia Hâtun adlı kadının anne ve babasının terekelerinden kendine intikal eden malıyla ilgili hüccettir.(27 Temmuz 1781)
Belge 34
Kütahya'da Büyük Orta Mahallesi sakinlerinden iken helak olan (ölen) Aci Medyos veledi Simâdan adlı zimminin terekesinden borcu olan miktarın alınması için yine aynı mahallede altlı üstlü bir bâb evinin çarĢı pazarda 4 ay satıĢa çıkarıldığına ve altıyüz elli guruĢa Mahmud Sipahi bin Mehmed adlı kiĢiye satıldığına ve paranın tastamam alınır mülkün bu kiĢiye satıldığını gösteren satıĢ hüccetidir. ( 16 Temmuz 1783)
Belge 35
a) Kütahya Kazası'nın Mevlânâ El-Hâc Mehmed Efendi'ye Rumeli Kazaskeri Nakibü'l-eĢraf Es-Seyyid Ġbrahim tarafından ber-vech-i arpalık olarak mutasarrıf yapıldığını gösteren belgedir.(Tarihsiz)
b) Kütahya'da ġehre Küstü Mahallesinden AyĢe binti Abdülkadri adlı kadının terekesidir. (04 ġubat 1782)
c) Karahisar Nâibi Efendi'nin hizmetçilerinden aslen Amasya Kazası'ndan olan Ġsmail bin Halil adlı kiĢinin Kanbur Bayrakdâr'ın kahvehanesinde sâkin iken vefat eder tahrir olunduktan sonra beytül-mâl tarafından satıĢa çıkarılan toplam terekesi defteridir.(Tarihsiz)
Sayfa 16 Belge 36
Kütahya'da Bölücek Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Satı Ali bin Veli adlı kiĢinin terekesi defteridir. (13 ġubat 1782)
30 Belge 37
a) Kütahya'dan Büyük Orta Mahallesi mütemekkinlerinden Murad veledi Medrus adlı zimmi mahkemede Artin veledi Kıpti adlı zimmi üzerine da„va ederek elli sene önce ceddi olan Dukac veledi Bukac adlı zimminin verasetinden annesi Âni'nin hissesine düĢen yine aynı mahallede bulunan mülkü menzilden hissesini taleb eder ve Artin'de cevabında kayın pederinden kaldığını ve 20 seneden beri zabt ettiğini ve onun hakkı olduğunu bilmediğini tarafların ve annelerinin de sukutıyla da„vaya reğbet olunmadığına dair alacak verecek hüccetidir. (14 ġubat 1782)
b) Kütahya'da ġehre Küstü Mahallesinden iken Hadice binti Abdüsselam adlı kadın terbiyesine aldığı Ġsmihan binti Mehmed adlı kız çocuğundan günlük 10'ar akçe olmak üzere terbiyesinde olduğuna dair hüccet-i Ģer'iyye verilip lazım gelen ihtiyaçtan dolayı harcama yapıldığı ve çocuğun babası Mehmed Bey'in hisse-i irsiyyesinden alınmasına dair izin verildiğini gösteren hüccet.(Tarihsiz)
Belge 38
Vilayet-i Anatolı'da Kütahya'da Balıklı Mahallesi ahâlisinden olup Üsküdar'da Doğancılar Mahallesi‟nde sâkin Berber Abdülgani bin El-Hâc Ahmed adlı kiĢi mahkemede beyan ederek Balıklı Mahallesi‟ndeki bir bâb mülkü menzilini Ali Ağa bin Hasan adlı kiĢiye 140 guruĢa sattığını ve parasını tastamam aldığını belirten alım-satım hüccetidir. (03 ġubat 1782)
Belge 39
Kütahya'da ġehre Küstü Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Mustafa Çelebi bin Sâlih adlı kiĢinin terekesi defteridir. (15 Nisan 1782)
Belge 40
Kütahya‟da Lala Hüseyin PâĢâ Mahallesi‟nden helak olan EnĢeĢ veledi Vasir adlı zimminin Çerçi Kefere Mahallesi‟nden diğer zimmilerle olan alacak –verecek hüccetidir.(23 Nisan 1782)
Sayfa 17 / Belge 41
Kütahya'da Pirler Mahallesi sâkinlerinden Emine binti Ġrza adlı kadının kocası Muhâlaa Mehmed bin Dellak Ömer'den iki bin akçe mihri ve nafaka-i iddetinden
31
vazgeçerek birbirlerinden boĢandıklarına dair boĢanma hüccet-i Ģer'iyesidir. (25 Nisan 1782)
Belge 42
a) Aslen Antakya sâkinlerinden Kütahya'da Acemler Hanı'nda misafir iken vefat eden Seyyid Ġbrahim bin Ahmed adlı kiĢinin varisi olmadığından terekesinin Beytü'l-mâl Emini Salih Ağa tarafından sûk-ı sultâniyede müzayede olunub beytül-mala intikal ettirilen terekesi defteridir .(27 Nisan 1782)
b) Ahî Erbasan Mahallesi‟nden Hadice binti Hasan adlı kadının varislerine intikal eden terekesidir.(12 Mayıs 1782)
Belge 43
Aslen Burusa sakinlerinden olup Kütahya'da EtrafĢehr Nahiyesine bağlı Seydi köyünde misafirken vefat eden Abdullah adlı kiĢinin varisi olmadığından Beytül-mâl'dan gönderilen Çukadâr Osman Ağa ma'rifetiyle sûk-ı sultâniyede müzâyede ile satılıp beytü'l-mâla intikal ettirilen terekesi defteridir. (23 Mayıs 1782)
Belge 44
Aslen Erzurum Çayı'ndan olub Kütahya'da Ömer PaĢa Hanı'nda misafirken firar eden Serkez adlı zimminin hali belli oluncaya kadar Süleyman Beg zimmetinde zabt olunan eĢyasının müfredat defteridir. (23 Mayıs 1782)
Belge 45
Kütahya'da Balıklı Mahallesi sakinlerinden iken vefat eden Muhyi Abdurrahman Efendi'nin tahrir olunan terekesinin eĢit Ģekilde yapılmadığı görülüp yeniden tahrir olunup taksim olunanan terekesi defteridir. (23 Temmuz 1782)
Sayfa 19 Belge 46
Kütahya'da Kal'a-i Bâlâ sakinlerinden iken vefat eden ġeyh oğlu Ġbrahim bin Ahmed adlı kiĢinin verislerine intikal eden terekesi. (25 Ağustos 1782)
32 Belge 47
Asitâne-i 'aliyyede (Ġstanbul) Tobhane sakinlerinden olup Kütahya'da Arpacı Hasan Ağa Hanı'nda misafir iken vefat eden Seyyid Ġbrahim bin Halil adlı kiĢinin terekesinin Abdi PaĢa hazretleri tarafından ta'yin edilen beytü'l-mâl emini BaĢçavuĢ Hacı Hasan Ağa tarafından beytü'l-mâla aktarılmak üzere satılan terekesi defteridir.(27 Ağustos 1782)
Belge 48
Kütahya'nın AltuntaĢ Nihayesi'ne bağlı Muradhanlar Karyesi sâkinlerinden Ahmed Ağa bin Mehmed bin Süleyman Ağa adlı kiĢi yine AltuntaĢ Nahiyesi'den Ali Bey Karyesi sakinlerinden Ali Mirza bin Mehmed üzerine da„va edip Üyük karyesi üzerindeki Kiceli adlı değirmeni dedesi Süleyman'ın babası Mehmed Ağa'ya teslim ettiği ve babası vefat ettikten sonra değirmenin vereselerine intikaline rağmen dedesinin tekrar zabt edip, Ali Mirza Ağa'ya 440 guruĢ akçe ve 20 keyl Ģa'ir mukabili sattığını beyan edip dedesi Süleyman Ağa'da vefat ettiğinden babası Mehmed Ağa üzerinden kendisine isabet eden mülkü talep eder, ancak Ali Mirza Ağa değirmeni satın aldığını Ģahitlerde ispat eder ve hayatlarında iken cedlerinin sükûtu ve 8 senedir değirmenin Ali Mirza'da olmasından dolayı da„vanın geçersizliğine ve değirmenin Ali Mirza'ya ait olduğuna dair alacak-verecek hücceti Ģer'iyesidir.(24 Ağustos 1782)
Sayfa 20 Belge 49
Nakibü'l-eĢrâf Es-Seyyid Ġbrahim Efendi tarafından El-Hâc Mehmed Efendi'nin Kütahya Kazası'na naib atandığına dair Türkçe mektub.(12 Temmuz 1782)
Belge 50
Erzurum'da Yenicek Mahallesinden iken Kütahya'da vefat eden Hasan bin Mehmed adlı kiĢini vâsi tayin eylediği Mirimirân-ı kirâm Ġsmail PâĢa tarafından tahrir olunub satıĢa çıkarılan terkesi defteridir. (23 Eylül 1782)
Belge 51
Kütahya'da Saray Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Ġbrahim bin Hızır adlı kiĢinin vârislerine intikal eden terekesidir. (27 Eylül 1782)
33 Belge 52
Hâcı Evren Mahallesi‟nden Yapucı Kanber oğlu Ġlye adlı zimmi mahkemede Üç Üyük karyesi sâkinlerinden Ġbrahim Beg bin Mehmed ve Hacı Mehmed bin Halil ve Mustafa bin Abdurrahman gibi sâir ihtiyarlar üzerine da'va edip 25 sene önce yaptığı çeĢmenin ücretinin bir kısmını alıp bir kısmını alamadığını bildirmesi üzerine bu kiĢilerde Ģahitlerle alacağının kalmadığını göstermelerine dair alacak verecek hüccet-i Ģer'iyyesidir. (29 Eylül 1782)
Belge 53
Kütahya'da Lâlâ Hüseyin PâĢâ Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Kel Ali bin Kel Ömer adlı kiĢinin varislerine intikal eden terekesidir. (05 Ekim 1782)
Sayfa 21 Belge 54
Kütahya'da Çerçi Kefere Mahallesinden iken helak olan Mihâil veledi Ġlye zimminin varislerine intikal eden terekesi defteridir.(28 Eylül 1782)
Belge 55
Kaden veledi BerĢ adlı zimmi kadın karnındaki çocuğun hissesini muhafazaya hüccet-i Ģer'iye ile vâsi tayin olunduktan sonra borçlarla ilgili davaya aynı mahalleden akrabası Yâpucı Kanber oğlu Arslan'ı vekil ta'yin ettiğine dair hüccet-i Ģer„i kaydıdır (28 Eylül 1782)
Belge 56
Bozüyük Kazası'nın Eslemez Karyesi‟nde sâkinken vefat eden Seyyid Hasan adlı kiĢinin borcunun terkesinden alınmak üzere tahrir ve taksim olunan terekesi defteridir. (21-30 Eylül 1779)
Belge 57
Kütahya'da Kuyumcular civarında bulunana Anatolı Valisi müteveff'â tevfik-i Mehmed PaĢa vakfının muallim-i mektebliğine Melik Zâde EĢ-ġeyh Mehmed'in atandığını gösteren berât-ı hümâyundur.(22 Kasım 1782)
34 Sayfa 22
Belge 58
Kütahya'da Polad Beg Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Hatice binti Sâlih Ağa adlı Hâtun‟un vârislerine intikal eden terekesi defteridir(23 Kasım 1782)
Belge 59
Kütahya'da Saray Mahallesi sâkinlerinden iken vefat eden Sarı Ali bin Hızır adlı kiĢinin terekesi defteridir. (24 Kasım 1782)
Belge 60
Kütahya'da Saray Mahallesinden Alime binti Süleyman adlı kadının mahkemede kocası Abdullah'ın Rum Eyaleti Manastır Mahallesi‟ne gidip orada vefat ettiğini kendisine eĢyalarının getirilip vefatı haber verilmesiyle talibi olan Halil bin Musa ile evlenmek istediğine dair nikah akid hüccetidir.(Tarihsiz)
Belge 61
Kütahya'da Cedîd Mahallesi‟nden Mâtekin Müsâ bin Seyyid Halil'in varislerine intikal eden terekesi defteridir.(Tarihsiz)
Sayfa 23 Belge 62
Kütahya'da Sultanbağı Mahallesi sâkinlerinden Mehmed bin Ahmed bin Macur Mustafa adlı kiĢi yine aynı mahalleden Mehmed bin Mahmud bin koca Mehmed Ağâ adlı kiĢi hakkında dava eder ve dedelerinin akraba(kardeĢ) olduğunun Ģehitlerle göstererek terekenin kendisine intikal ettiğini gösteren miras hüccetidir. (30 Temmuz 1782)
Belge 63
Kütahya'da ġehreküstü Mahallesi sâkinlerinden Kangırılı Câzici Mehmed Efendi oğlu Ahmed Ağâ mahkemede kardeĢi Feyzullah'ın öldüğünü yeğeni Osman'ın annesi Kerime terbiyesinde olup kendini ve malını idare edecek duruma geldiğini babasından intikal malın amcasına teslim ettiğine dair vâsi tayinini gösterir hüccet.(25 Aralık 1782)
35 Belge 64
Hamid Sancağı‟na bağlı Keçiborlu Kazâsı‟na bağlı Yassıviran köyünden bazı kiĢilerin Tazkiri Kazâsı‟na bağlı BaĢmakçı Köyü‟ne yerleĢtikleri ve eski yerlerindeki arazilerini icâre verdiklerine dair hüccet kaydıdır.(31 Aralık 1782)
Belge 65
Kütahya'da Bölücek Mahallesi sakinlerinden Zeliha binti Abdullah adlı kadın mahkemede Servî Mahallesi‟nden olan boĢandığı kocası Ahmed bin Mehmed'in boĢandıktan sonra mihrini ve bir miktar eĢyasını vermediğini beyan eder ve Ahmed bin Mehmed adlı kiĢide bunları verdiğini Ģahitlerle ispatını gösterir alcak-verecek hüccetidir. ( 3 Ocak 1783)
Belge 66
Es-Seyyid Abdülbâki Efendi'nin Es-Seyyid Ġbrahim Efendi tarafından Kütahya'ya kadı atandığına dair mektup. (06 Ocak 1783)
Belge 67
Kütahya'da Çerçi Müslüman Mahallesi mütemekkinlerinden iken helâk olan Yuri veledi Save adlı zimmini varislerine intikalini gösteren terekesinin defteridir. (11 Ocak 1783)
Sayfa 24 Belge 68
Kütahya'da Cedîd Mahallesi sakinlerinden iken Ġstanbul'da vefat den El-Hâc Ġsmail bin Hoca Mehmed Efendi adlı kiĢinin varislerine intikal eden terekesi defteridir (17 Ocak 1783).
Belge 69
Kütahya'da Çerçi Müslüman mahallesi mütemekkinlerinden iken helâk olan Bakırcıoğlu EfneĢ veledi Ġvaz adlı zimminin terekesi defteridir. (19 Aralık 1782)
