ANADOLU TİCARET VE TİCARET MESLEK LİSELERİNDEKİ SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN BANKACILIK MESLEĞİNE BAKIŞ
AÇILARINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
BAŞLIK SAYFASI
Önder Gür
YÜKSEK LİSANS TEZİ
İŞLETME EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI BANKACILIK EĞİTİMİ
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 60 (altmış) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : Önder Soyadı : Gür Bölümü : Bankacılık Eğitimi İmza : Teslim tarihi : TEZİN
Türkçe Adı : Anadolu Ticaret Ve Ticaret Meslek Liselerindeki Son Sınıf Öğrencilerinin Bankacılık Mesleğine Bakış Açılarına İlişkin Değerlendirme
İngilizce Adı : An Assessment of Anatolia Trade And Trade Vocatıonal High School Senior Class Students’ Perspective About Banking Profession
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Önder GÜR
Jüri onay sayfası
Önder GÜR tarafından hazırlanan “Anadolu Ticaret Ve Ticaret Meslek Liselerindeki Son Sınıf Öğrencilerinin Bankacılık Mesleğine Bakış Açılarına İlişkin Değerlendirme” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi İşletme Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Dr. Mehmet ARSLAN
Gazi Üniversitesi İşletme Eğitimi Anabilim Dalı ………
Üye: Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman OKUR
Gazi Üniversitesi İşletme Eğitimi Anabilim Dalı ………
Üye: Yrd. Doç. Dr. Hakan KOÇ
Gazi Üniversitesi İşletme Eğitimi Anabilim Dalı ………
Tez Savunma Tarihi: …../…../……….
Bu tezin İşletme Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Önder GÜR
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
v
TEŞEKKÜR
Tez çalışmamın planlanıp yürütülmesinde değerli önerileriyle beni yönlendiren danışmanım Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet ARSLAN’a, her koşulda yanımda olan değerli AİLEME, hiçbir zaman desteğini esirgemeyen arkadaşlarım Şahin DEĞİRMENCİ’ye, Ümit ÖNDER’e, Fırat TOPÇUOĞLU’na, Bahattin TAŞ’a, Gökhan YAŞAR’a ve bu süreçte destek olan öğretmen arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Saygılarımla, Önder GÜR
vi
ANADOLU TİCARET VE TİCARET MESLEK LİSELERİNDEKİ
SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN BANKACILIK MESLEĞİNE BAKIŞ
AÇILARINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
Yüksek Lisans Tezi
Önder GÜR
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Eylül,2014
ÖZ
Bu çalışma, Anadolu Ticaret Meslek Lisesi ve Ticaret Meslek Lisesi’nde yer alan muhasebe ve finansman alanındaki son sınıf öğrencilerinin meslek seçimi, bunu etkileyen faktörler, eğitimin niteliği ve bütün bunlara bağlı olarak öğrencilerin geleceğe ilişkin beklentilerinin saha araştırması yöntemiyle incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak çalışma dört bölüm halinde planlanmıştır: Birinci bölümde çalışmaya ait giriş bölümü yer almaktadır. İkinci bölümde ise kavramsal çerçeve altında mesleki eğitimin ülkemizdeki yerinden, öneminden, gelişiminden ve sorunlarından bahsedilmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde örneklemin oluşturulmasından, verilerin toplanmasından, verilerin analiz edilmesinden bahsedilmiştir. Son bölümünde ise sonuçları değerlendirmek amacıyla; okul seçmedeki faktörler ve okulda verilen mesleki eğitim niteliği bir değişkene çevrilmiştir. Okul seçimindeki faktörler ile okulda verilen mesleki eğitim niteliği arasında ilişki bulunmasıyla başlayıp okul seçiminde cinsiyetin önem arz etmediği, ancak bankacılık mesleğinin cinsiyete göre farklılık gösterdiği ortaya çıkarılmıştır. Bireylerin okulu tercih etmede ‘iş tecrübeleri’ ve ‘ilgi, istek ve beceriler’in belirleyici olduğu ortaya çıkarılmıştır. Son olarak çalışmamıza yakın olan çalışmalar ile karşılaştırılıp, tartışıldıktan sonra sonuçlandırılmıştır.
vii
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Mesleki Eğitim, Bankacılık Mesleği ve Eğitimi Sayfa Adedi : 62
viii
AN ASSESSMENT OF ANATOLIAN TRADE AND TRADE
VOCATIONAL HIGH SCHOOL SENİOR CLASS STUDENTS’
PERSPECTIVE ABOUT BANKING PROFESSION
Master’s Thesis
Önder GÜR
GAZİ UNIVERSITY
INSTITUTE OF EDUCATION SCIENCES
September, 2014
ABSTRACT
With this study it is targeted to analyze choice of profession of senior class students in accounting and finance departments in Anatolian trade vocational high school and trade vocational high school and find out influencing factors to their choices and quality of education in paralel with these it is targeted to research students’ future expectations with field research. Purposeful this study is planned as four sections: At first section entry section takes part. At second section with conceptual framework the value, importance, progress and problems of vocational education are mentioned. At the third section of study sampling, data gathering and analyzing are mentioned. At the last section to analyze the results, factors that affect choice of school and quality of education provided at schools are turned to parameter. Beginning with finding that there is a connection between factors that affect choice of school and quality of education provided at schools it is found out that there is no importance of gender while choosing school but banking profession shows gender-related differences. It is found out that persons own job experiences, interests, requests and skills are determiner when they choose a school. In conclusion, our study is concluded after discussing and comparing it with similar studies.
ix
Segment Code :
Key Words : Vocational Education, Banking Profession and Education, Total Pages : 62
x
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... iii
TEŞEKKÜR ... v
ÖZ ... vi
ABSTRACT ... viii
İÇİNDEKİLER ... x
TABLOLAR LİSTESİ... xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xiv
SİMGELER ve KISALTMA LİSETESİ ... xv
BÖLÜM I ... 1 GİRİŞ ... 1 Problem Durumu... 2 Araştırmanın Amacı ... 2 Araştırmanın Önemi ... 3 Sayıltılar ... 3 Sınırlılıklar ... 3 Tanımlar ... 4 BÖLÜM II ... 5 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 5
Eğitim Kavramının Diğer Kavramlarla Olan İlişkisi ... 5
Eğitim ... 5
Eğitim ve Toplum ... 6
Eğitim ve Yönetim... 6
Eğitim ve Devlet ... 7
xi
Mesleki ve Teknik Eğitim ... 8
Mesleki ve Teknik Eğitimin Tanımı ve Amacı ... 8
Mesleki ve Teknik Eğitimin Yeri ve Önemi ... 9
Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihsel Gelişimi ... 10
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Cumhuriyet Öncesi Uygulamaları ... 10
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Cumhuriyet Sonrası Uygulamaları ... 11
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki 2000’li Yıllar ... 12
Dünyadaki ve Türkiye’deki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulamaları ... 13
Dünyadaki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulamaları ... 13
Mesleki ve Teknik Eğitimin Almanya’daki Uygulaması ... 14
Mesleki ve Teknik Eğitimin Japonya’daki Uygulaması ... 14
Mesleki ve Teknik Eğitimin ABD’deki Uygulaması ... 15
Mesleki ve Teknik Eğitimin Finlandiya’daki Uygulaması ... 15
Türkiye’deki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulaması ... 17
Mesleki ve Teknik Eğitimin Durumu ... 18
Mesleki ve Teknik Eğitimi Geliştirme Çabaları ... 20
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Karşılaşılan Sorunlar ... 23
Katsayı Problemi ... 23
Yanlış Yapılan\Eksik Kalan Mesleki Rehberlik ... 24
Mesleki İhtiyaçların Belirlenememesi ... 24
Atölye ve Labotuarların Teknolojik Yetersizliği ... 26
Türkiye’de Bankacılık ve Bankacılık Eğitimi ... 27
Türkiye’de Bankacılık ... 27
Türkiye’de Bankacılık Eğitimi ... 27
BÖLÜM III ... 35
YÖNTEM... 35
Araştırmanın Modeli... 35
Evren ve Örneklem ... 35
Verilerin Toplanma Teknikleri ... 36
Verilerin Analizi ... 36
Verilerin Normallik Dağılımının Testi ... 37
Okul Seçimindeki Faktörlerinin Normallik Dağılım Grafiği ... 37
xii
Korelasyon Analizi ... 39
Okul Seçimindeki Faktörler ile Okulda Verilen Mesleki Eğitimin Niteliğinin Arasındaki Korelasyonun Analizi ... 39
Okul Seçimindeki Faktör Etkisi ile Okulu Tercih Etmedeki Bilgi Kaynakları Arasındaki Korelasyonun Analizi ... 39
Okulda Verilen Mesleki Eğitim ile Okulu Tercih Etmedeki Bilgi Kaynakları Arasındaki Korelasyonun Analizi ... 41
Gruplar Arasındaki Farklılıkların Testi( T-Testi) ... 42
Değişkenler Arasındaki Farklılıkların Analizi (Anova) ... 43
Kardeş Sayısının, Okul Seçimindeki Faktörler ve Okulda Verilen Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Analizi ... 43
Ortalama Hane Gelirinin, Okul Seçimindeki Faktörler ve Okulda Verilen Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Analizi ... 44
Bulunduğu İlin, Okul Seçimindeki Faktörler ve Okulda Verilen Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Analizi ... 46
Mezuniyet Sonrası Gelecek Planı ... 47
BÖLÜM IV ... 49
SONUÇ VE TARTIŞMA ... 49
KAYNAKLAR ... 55
EKLER... 61
xiii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 Okul Türü Ve Öğretim Yılına Göre Okul/Birim, Öğretmen, Öğrenci Ve Mezun
Olan Öğrenci Sayı Tablosu ... 13
Tablo 2 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Okul Türleri Tablosu ... 19
Tablo 3 2012 Yılında ÖSYS Okul Türü ve Öğrenim Durumuna Göre Başvuran ve Yükseköğretim Programlarına Yerleşen Aday Sayı (Son Sınıf Düzeyinde Sınavsız Geçiş Dahil) Tablosu ... 22
Tablo 4 Mesleki ve Teknik Orta Öğretimdeki Muhasebe ve Finansman Bölümün Dalları Tablosu ... 28
Tablo 5 İki Yıllık Bankacılık Eğitimi Veren Meslek Yüksek Okullar Tablosu ... 29
Tablo 6 Dört Yıllık Bankacılık Eğitimi Veren Fakülteler ve Yüksekokullar Tablosu ... 31
Tablo 7 Normallik Testi Tablosu ... 37
Tablo 8 Faktör Etkisi ile Mesleki Eğitimin Niteliğinin Arasındaki Korelasyon Tablosu ... 39
Tablo 9 Faktör Etkisi İle Bilgi Kaynakları Arasındaki Korelasyon Tablosu ... 40
Tablo 10 Mesleki Eğitimin Niteliği İle Bilgi Kaynakları Arasındaki Korelasyon Tablosu 41 Tablo 11 Cinsiyet ile Faktör Etkisi Arasındaki İlişki Tablosu ... 42
Tablo 12 Cinsiyet ile Mesleki Eğitimin Niteliği Arasındaki İlişki Tablosu ... 42
Tablo 13 Kardeş Sayısının, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etki Tablosu ... 43
Tablo 14 Kardeş Sayısının, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Anova Tablosu ... 44
Tablo 15 Ortalama Hane Gelirinin, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etki Tablosu ... 44
Tablo 16 Ortalama Hane Gelirinin, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Anova Tablosu... 45
Tablo 17 Bulunduğu İlin, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etki Tablosu ... 46
Tablo 18 Bulunduğu İlin, Faktör Etkisine ve Mesleki Eğitimin Niteliğine Olan Etkisinin Anova Tablosu ... 47
xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 Türkiye’de Eğitim Sisteminin Şekli ... 17
Şekil 2 Orta Öğretimdeki Öğrencilerin Eğitim Hayat Seyrinin Şekli... 18
Şekil 3 Ortaöğretimde Genel ve Meslekî Teknik Lise Öğrenci Dağılım (%) Şekli ... 21
Şekil 4 Okul Seçimindeki Faktörlerin Dağılım Şekli ... 37
Şekil 5 Okulda Verilen Mesleki Eğitim Niteliğinin Dağılım Şekli ... 38
xv
SİMGELER ve KISALTMA LİSETESİ
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri ATML: Anadolu Ticaret Meslek Lisesi
ÇSGB: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
EARGED: Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı ERG: Eğitim Reformu Girişimi
MAOL: Mesleki Açık Öğretim Lisesi MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
MEGEP: Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi METEM: Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi
MÜSİAD: Müstakil Sanayiciler ve İşadamları Derneği ÖSYM: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi TEKEV: Teknik Eğitim Vakfı
TİSK: Türkiye İşveren Sendikaları TML: Ticaret Meslek Lisesi
TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği YÖK: Yüksek Öğretim Kurulu
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
Son yıllarda mesleki eğitime ağırlık verilen ülkemizde, mesleki ve teknik eğitim veren liselerin artışı dikkat çekmektedir. Özellikle 2000 yılından itibaren büyük bir artış gösteren mesleki ve teknik eğitimi veren liselerin oranı yüzde elliye ulaşmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 31).
Hızlı büyüme kaydetse de bazı problemler hala devam etmektedir. Teknolojik araç ve gereçlerin eksikliği ve alt yapı sorunu nedeniyle halen işgücü piyasasının istediği nitelikte birey yetiştirilemediği bir gerçektir. Bunun yanı sıra yanlış yapılan mesleki rehberlik öğrencilerin alan tercihlerinde belli bir alana yığılması, bazı alanların da ihtiyaç duyduğu iş gücünü karşılayamamasına neden olmaktadır.
Aktaşlı ve Tüzün (2012, s. 8)’ün belirttiği üzere “Sanayi, ticaret, hizmet ve tarım sektörlerinin nitelikli birey ihtiyacının giderilememesi problemi, sürdürülebilir büyüme potansiyeline direkt sekte vurabilecek bir risktir. Burada sözü edilen iki önemli riske yönelik müdahale aracı ise nitelikli mesleki ve teknik eğitimdir” .
Mesleki ve teknik eğitimin geçmişten günümüze olan hayat seyrini ele alarak geleceğe yönelik planlamaların daha işler şekilde yapılması sağlamak amacıyla Cumhuriyet öncesi, Cumhuriyet sonrası ve 2000’li yıllardaki mesleki ve teknik eğitimi geliştirme süreci, geliştirilmesi için izlenen politikalar, açılan okullar incelenmiştir.
Mesleki ve teknik eğitimin ülkemizdeki uygulamalarıyla birlikte dünyada gelişmiş ülkelerin uygulamaları da incelemiştir. Son olarak ülkemizdeki mesleki ve teknik eğitimin karşılaştığı ya da mesleki ve teknik eğitimi sekteye uğratan problemler üzerinde durulmuştur.
2
Türkiye’de bankacılık sektörünün tarihi gelişimine değinilip ülkemizde banka ve finansal alanda faaliyet gösteren kurumların sayıları verilmiştir. Aynı zamanda ortaöğretimde ve yükseköğretimde bankacılık eğimi veren eğitim kurumlardan bahsedilmiştir.
Bu çalışmada öğrencilerin demografik özellikleri analiz edilerek okul seçimindeki faktörler ve okulda verilen mesleki eğitimini etkileyip etkilemediği ve aynı zamanda geleceğe ilişkin planlarının ortaya çıkarılmasına yönelik bir araştırmadır.
Bu çalışmanın amacı; geçmişten günümüze gelen mesleki ve teknik eğitimin, ülkemizde mesleğe hazırlama ve ara eleman yetiştirmek için hizmet veren ortaöğretim kurumlarından olan Anadolu Ticaret Meslek Liseleri ve Ticaret Meslek Liselerindeki öğrenimlerine devam eden Muhasebe ve Finansman alanındaki son sınıf öğrencilerinin okulu tercih etmelerindeki faktörlerin ve aldıkları mesleki eğitimin etkisiyle bankacılık mesleğine olan bakış açılarını değerlendirmektir.
Problem Durumu
Türkiye’de ortaöğretimde Mesleki ve Teknik Eğitim veren kurumların içinde olan Anadolu Ticaret Meslek Lisesi (ATML) ve Ticaret Meslek Lisesi’nde (TML) bulunan muhasebe ve finansman alanındaki son sınıf öğrencilerinin bankacılık mesleğine bakış açısı nedir? Öğrencilerin gelecekle ilgili planları var mıdır? ATML ve TML’yi tercih etmelerindeki faktörler nelerdir? ATML ve TML’yi tercih etmelerindeki bilgi kaynaklarının etki dereceleri nedir? Muhasebe ve finansman alanındaki son sınıf öğrencilerinin bankacılık faaliyetlerine ve bankacılık mesleğine karşı bakış açılarının durum değerlendirmesidir.
Araştırmanın Amacı
Bu çalışma, Türkiye’deki örnekleme dâhil ATML ve TML muhasebe ve finansman öğrencilerinin bankacılık faaliyetine ve mesleğine ilişkin bakış açılarını incelemeye yöneliktir. Alt amaç olarak da öğrencilerin okuduğu okulu tercih etmesindeki faktörlerin ortaya çıkartılması ve tercih etmedeki etken olan bilgi kaynakları incelenmiştir.
Bu çalışmanın amacı, muhasebe ve finansman son sınıf öğrencilerine yönelik olup anket formlarından elde edilecek bilgilere göre bankacılık faaliyetine ve mesleğine bakış açılarını değerlendirmek ve elde edilen veriler ışığında öneriler geliştirmektir.
3
Araştırmanın Önemi
ATML ve TML’de bulunan son sınıf muhasebe ve finansman öğrencilerinin okulu seçmedeki faktörlerin etkenliğinin ve çerçeve öğretim programı kapsamında okutulan meslek derslerinin bankacılık faaliyeti ve mesleği için yeterliliği üzerine yapılmıştır. Okul seçimindeki faktörlerin ve okulda verilen mesleki eğitimin meslek seçiminde ne derece etken olduğunu ortaya çıkararak bankacılık faaliyetlerinin ve mesleğinin tercih edilme durumlarının değerlendirmesi açısından önem arz etmektedir.
Sayıltılar
Araştırmada kullanılacak olan anketleri araştırmaya konu ATML ve TML’de bulunan muhasebe ve finansman alanındaki işletmelerde beceri eğitimi alan son sınıf öğrencilerinin samimi ve doğru cevaplandıracakları varsayılmaktadır.
Veri toplama aracının tüm problem durumlarını kapsadığı ve görüşleri ortaya çıkaracak nitelikte olduğu varsayılmaktadır.
Anketin işletmelerde beceri eğitimi alan son sınıf öğrencilerden istekli kişilere uygulandığı varsayılmaktadır.
Seçilen örneklemin evreni temsil edecek nitelikte olduğu varsayılmaktadır.
Sınırlılıklar
1) Bu araştırma anketteki sorularla sınırlı olup anketi yanıtlayan muhasebe ve finansman alanındaki işletmelerde beceri eğitimi alan son sınıf öğrencilerinin verdikleri cevaplarla sınırlıdır.
2) İstanbul, Ankara ve Elazığ’da işletmelerde beceri eğitimi alan ATML ve TML’in muhasebe ve finansman alanındaki işletmelerde beceri eğitimi alan son sınıf öğrencileri ile sınırlıdır.
3) Bu araştırmada 2013-2014 öğretim yılında İstanbul, Ankara ve Elazığ’daki mesleki açık öğretim muhasebe ve finansman öğrencileri bu kapsamın dışında tutulmuştur.
4
Tanımlar
Banka: Para, sermaye ve kredi konularına giren her tür işi, işlemleri yapan ve düzenleyen,
özel veya kamusal kişilerle işletmelerin bu alandaki her türlü ihtiyaçlarını karşılama faaliyetlerinin esas konusu olan iktisadi bir birimdir.(Takan & Boyacıoğlu, 2011, s. 2)
Bankacılık Mesleği: Güvenli ve teknolojik çalışma ortamında oturmuş, kurumsal kimlikleri
ile sürekli değişken dinamik bir yapısı olan temposu yüksek, ciddiyet, iş ahlakı ve profesyonellik içerisinde finans ve mali konulara yatkınlık gerektiren bir meslektir.
Finans: Kişi, kurum ve kuruluşların faydalanabileceği para, mevduat ya da sermaye
anlamına gelir(Aydın, Başar, & Çoşkun, 2011, s. 2).
Finansman: Bir iş yapabilmek için gereken paranın, kredinin ve fonun kredi
kuruluşlarından sağlama işlemidir. (Aydın et al., 2011, s. 2)
Mesleki ve Teknik Eğitim: Alkan, Doğan ve Sezgin (1988 s.7)’in belirttiği üzere ‘‘Milli
eğitim sistemi içerisinde endüstri, tarım ve hizmet sektörüyle birlikte her türlü mesleki ve teknik eğitim planlanması, araştırılması, geliştirilmesi, organizasyonu ve eşgüdüm ile yönetim, denetim ve öğretim etkinliklerinin bütünü olarak tanımlanabilir” .
Muhasebe: Sevilengül (2007, s. 9)’ün belirttiği üzere “Bir örgütün kaynaklarının
oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütün işlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi ve kuruluşlara ileten bir bilgi sistemidir” .
Ticaret Meslek Lisesi: Ticaret, muhasebe, bankacılık, sigortacılık dış ticaret, bilişim, büro,
sekreterlik vb. alanlarda görev alacak veya kendi başına iş yapabilecek nitelikli ara eleman gücü yetiştiren ilköğretim üzerine dört yıl eğitim veren orta öğretim kurumlarıdır(Doğan, 2012, s. 230).
5
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Eğitim Kavramının Diğer Kavramlarla Olan İlişkisi
Eğitim
Eğitim aracılığıyla insanın idealleri, istekleri, davranışları, tutumları ve ahlaki değer ölçüleri değişir. Eğitim, bireyin yaşadığı toplumda değeri olan, yetenek, yöneliş ve diğer davranışların kazandırıldığı süreçler toplamıdır (Demirel & Kaya, 2012, s. 5).
Bilim ve teknolojinin meydana getirdiği gelişmeler birçok toplumsal ve bireysel ihtiyacı değiştirmiş; bu değişimler ise eğitime yeni yükümlülükler yüklemiştir. Bu nedenle eğitimin önemi ve nitelikli eğitime olan ihtiyaç günden güne fazlalaşmış ve bununla birlikte de artmaya devam etmektedir (Yılman, 2006, s. 11).
Bilim ve teknolojide yaşanan hızlı değişme ve gelişmeler, tüm toplumları bilgi toplumu olma yolunda zorlamaktadır. Bilginin yarattığı bu hızlı değişimlere ayak uydurabilmenin önkoşulu, toplumsal kalkınmanın ve gelişmenin temel öğelerinden biri olan insan gücünü oluşturan bireylere yeni bilgi ve becerileri yeterli düzeyde kazandırmaktır. Her ülkede gereksinim duyulan nitelikli insan gücünün yetiştirilmesinde ”eğitim’’ önemli bir görev üstlenmektedir(Yüksel & Sağlam, 2012, s. 5).
Alkan vd. (1988, s. 1)’in söylediği gibi “Üretim süreçlerindeki otomasyon ve sibernasyon uygulamaları, ileri düzey de uzmanlaşmalar, teknik bilgi ve becerilerdeki hızlı değişimiler, hep birlikte eğitimin ekonomik boyutunu oluşturan mesleki ve teknik eğitimde eğitimin bütünü içinde yeni bir nitelik kazanmasına neden olmuştur”.
Eğitimin konusu insan olduğu için diğer bilim alanlarına ait olan çıktıları kullanması nedeniyle pozitif bir hareket gösterir. Bu nedenle konuyu daha detaylandırabilmek için eğitimin toplumla, yönetimle, devletle ve ekonomi ile olan ilişkilerine bakılmalıdır.
6
Eğitim ve Toplum
Bir bireyin yetişmesi, eğitimi ve bu eğitimi toplum adına istenilen, programlı ve amaçlı hale getiren eğitim sistemi; toplumsal gerçekle şekillenir. Bu gerçek; eğitim ile toplumun, birbirlerinin çıktılarından etkilenmesinden dolayı aralarındaki ilişkinin en büyük göstergesidir(Doğan, 2012, s. 113).
Eğitim, bireyin mutluluğuyla birlikte toplumun da refahını ve mutluluğunu sağlamak; bireyi toplumla bütünleştirmek için bireye gerekli toplumsal bilgi ve becerileri, iyi alışkanlıkları, ahlaki değerleri, istendik davranışları kazandırma sürecidir. Çünkü birey toplumsal varlıktır. Birey toplumun içinde var olur ve toplum da eğitimle var edilir(Yılman, 2006, s. 101).
Eğitim kurumları, bireylerin hem kendi istediği hem de toplumun istediği kişilik profillerini planlı bir eğitim süreciyle bireylere kazandırmaya çalışır(Çalık, 2009, s. 97).
Eskiden beri mesleğin toplum hayatında bir kutsallığı vardır; bugün de uzun süren eğitim çabalarının hemen hepsi toplumun gençlerine birer meslek kazandırmayı amaçlamaktadır. Eskiden çocukluk döneminden itibaren başlayan mesleğe hazırlık eğitimi, şimdi oldukça uzun ve kapsamlı bir genel eğitimden meslek pratiğine geçerken bazı güçlüklerle karşılaşmalarına neden olmaktadır(Ergün, 2014, s. 57).
Mesleki eğitim sosyal açıdan; her bireyde bir meslek ihtiyacının ve ilgisinin olduğunu, her bireyin toplumsal faaliyetlere katılma ihtiyacını duyduğunu; toplumun ise bireyin toplumsal iş bölümüne katılmasını öngörür(Alkan, Doğan, & Sezgin, 1988, s. 77).
Eğitim ve Yönetim
Demokratik yönetimlerin hemen hepsi; çocuk ve gençlerin eğitimlerinin, sosyal, ekonomik ve kültürel yapıların bütün olumsuz etkilerinden kurtarılarak yetenekler ölçüsünde desteklenmesini temel almaktadır(Ergün, 2014, s. 181).
Yönetim ve eğitim arasındaki etkileşimin güçlü olduğu söylenebilir. Eğitimin yönetimi etkileme süreci dolaylı ve uzun sürede gerçekleşirken yönetsel faaliyetlerin eğitimi etkilemesi nedeniyle daha hızlı sonuçların alınabildiği bir süreci içermektedir(Şirin, 2010, s. 163).
7
Her siyasal partinin eğitim görüşü, doğal olarak birbirinden farklıdır. Bir siyasal parti, siyasal erki elde ettiğinde görüşleri doğrultusunda eğitim işlerini yürütmek ister. Anayasa ve yasalara uygun olmak koşuluyla; her hükümet, eğitim hizmetlerini kendi görüşü doğrultusunda yönetebilir(Başaran, 2006, s. 221).
Eğitimin siyasal işlevi, devletin kendisini yaşatması ile ilgilidir. Her düzen, yetiştirdiği genç nesillerden beslenir. Yetiştirdiği genç nesilden iyi vatandaş, bilinçli bir birey ve lider yetiştirmeyi planlar. Eğitim sisteminin milli olmasının başında, onun siyasi işlevi gelmektedir(Gül, 2007, s. 147).
Geleneksel olarak sosyal değerler akademik eğitim etrafında geliştirilmiştir. Bu bakımdan birçok ülke, mesleki ve teknik eğitimi geliştirebilmek için çeşitli kanunlar çıkarmak zorunluluğu hissetmişlerdir. Ülkemizde mesleki ve teknik eğitimin yurt düzeyinde yayılmasında ve kalitesinin yükseltilmesinde bu eğitimi destekleyen kanunların çıkarılması ve uygulanması büyük katkılar sağlamıştır(Alkan et al., 1988, s. 95).
Eğitim ve Devlet
Eğitimin, ailede başlayan ve gereksinimlere göre düzenlenen ve devletin ortaya çıkarmasıyla da devlete değer katacak biçimde oluşturduğu ve bu biçimiyle bir toplumsal kurum olarak varlığını sürdürdüğü söylenebilir.(Gökçe, 2000, s. 36).
Her devlet kendi kültürlerinin korunup yerleşmesini ve gelecek nesillere iletilmesinin eğitim yoluyla olmasını amaçlar. Ülke yönetimi ise eğitimin geliştirilmesini, planlanmasını ve denetlemesini sağlar(Yılman, 2006, s. 92)
Devlet iyi birey yetiştirme amacını eğitim kurumları ile yapmaktadır. Kurumsallaştırma, müfredat hazırlama, fiziksel ortamı oluşturan bina, araç, gereç ve bunların sağlanması için gerekli yasal düzenlemelerle ile birlikte fon sağlamak devletin görev ve sorumluğuna girmektedir(Bilhan, 1991, s. 65).
Demokratik, laik, sosyal bir hukuk devleti olan ülkemizde eğitim ve devlet arasındaki ilişkinin nasıl olması gerektiği yasal düzenlemeler ile temellendirilmiştir. Devlet, hukuksal bir kişiliktir ve devletin eğitim sistemi, hukuk kurumunun ilke ve kurallarına göre işlemek zorundadır(Başaran, 2006, s. 217).
8
Eğitim ve Ekonomi
Gelişmiş toplumları diğerlerinden ayrıştıran en önemli göstergelerden biri de ekonomidir. Ekonomi, bir ülkenin kalkınmasının temel kaynağıdır. Eğitim ile bu kaynağa işlevsellik kazandırılması mümkündür. Kalkınmada yol almak için eğitim şarttır(Yılman, 2006, s. 23). Eğitim ve ekonomi arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Eğitim, kişinin işlevselliğini arttırarak ekonominin canlanmasını ve üretimin artmasını sağlanmaya çalışır. Sonuç olarak ekonomi sistemi insan gücüne ihtiyaç duyar ve bu nedenle işgücü ihtiyacının da eğitim sistemi tarafından giderilmesi beklenir.(Karakütük, 2012, s. 18).
Eğitim ve ekonomi arasında karşılıklı ilişkiler artarak sürmektedir. Ekonomik etkinliklerin giderek daha fazla bilgi gerektiren eğiliminde olması eğitimin ekonomik önemini daha da artırmaktadır. Bilginin temel ekonomik kaynak haline gelmesiyle bilginin daha da ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir(Demirel & Kaya, 2012, s. 168).
Bir ülkenin eğitim ve ekonomik yapısı o ülkenin kalkınmasını amaçlar. Bu, evrensel bir koşuldur. Bu sebepten dolayı yeryüzündeki bütün toplumlar sürdürülebilir bir kalkınmayı temel amaç olarak kabul etmişlerdir(Üstün, 2010, s. 163).
Mesleki ve Teknik Eğitim
Mesleki ve Teknik Eğitimin Tanımı ve Amacı
Mesleki ve teknik eğitim; milli eğitim sisteminin içerisinde endüstri, tarım, ticaret ve hizmet sektörleriyle birlikte her türlü mesleki ve teknik eğitim hizmetlerinin planlanması, araştırılması, geliştirilmesi, organizasyonu ve eşgüdümü ile yönetim, denetim ve öğretim etkinliklerinin bütünü olarak tanımlanabilir(Alkan et al., 1988, s. 7).
Mesleki ve teknik eğitim, çalışanların yeni yetenek kazanması, yeteneklerini geliştirmesi amaçları ile önceden planlanmış; belirli bir öğrenme amacı olan ve tamamen ya da kısmen girişim tarafından masrafları karşılanan eğitim faaliyetlerinin tamamı şeklinde de tanımlanabilir(İşler, 2012, ss. 123–124).
Mesleki ve teknik eğitim, ülkemizde eğitim sistemi içerisinde bulunan öğrencilere el becerisi veya pratik aktiviteler yoluyla geleceğini şekillendirmeyi amaç edinen bir yapı şeklinde de tanımlanabilir.(Altay & Üstün, 2011, s. 2).
9
Mesleki ve teknik eğitimin amacı; öğrencileri endüstri, tarım, ticaret ve hizmet sektörlerinin ve bununla birlikte her türlü meslek dallarının ihtiyacı olan nitelikli iş gücü olarak yetiştirmek ve bu amaçla birlikte, öğrencilere mesleklerinin devamı olan yükseköğretim kurumlarına geçebilmeleri için gerekli temel eğitimi vermektir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 29).
Ayrıca mesleki ve teknik eğitim; öğrencileri iyi vatandaş olarak yetiştirme amacı gütmekle birlikte, esnek bir yapı içinde ilgi ve yeteneklerini, ortak bir genel kültür vererek bir üst öğrenime yahut iş hayatına hazırlamayı da amaç edinmiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 29).
Mesleki ve Teknik Eğitimin Yeri ve Önemi
İlerleyen bilim ve teknolojiyle beraber nitelikli insan gücüne olan ihtiyaç da giderek artmaktadır. Ekonomik ve teknolojik gelişmeler olduğu için bu sistem içerisinde yer alacak nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi de önem kazanmaktadır. Bu nedenle mesleki ve teknik eğitim sistemine büyük görevler ve sorumluluklar düşmektedir(Yörük, Dikici, & Uysal, 2002, ss. 303–304).
Hızlı sanayileşmenin gerçekleştirilmesi için mesleki ve teknik eğitime hız verilmesi ve ekonomik gelişmenin sağlanması amacıyla devlete düşen ödevler ile birlikte özel kuruluşların da eğitime katkıda bulunması gerekir. Sonuçta mesleki ve teknik eğitim almış öğrenci, sektördeki kalifiye eleman sıkıntısını ortadan kaldırmada önem arz etmektedir.(Sencan, 2008, s. 12).
Geleneksel üretim yaklaşımlarında, üretimin sadece bir öğesi olarak görülen ve gerektiğinde maliyetleri düşürme aracı olarak gözden çıkarılabilen niteliksiz insan gücünün yerini, verimlilik artışının en temel öğesi olarak görülmeye başlanan nitelikli insan gücü almaya başlamıştır(İşler, 2012, s. 123).
Çalışma hayatındaki değişiklikler ve yeni bilgilerin ortaya çıkması, bu teknoloji ve bilgileri kullanabilen eğitimli iş gücünün önemini arttırmıştır. Sanayileşmenin, ticaretin ve ekonominin gelişmesi, nitelikli iş gücü ihtiyacını ortaya çıkartmıştır(Süer, 2007, s. 1). Ülkemizde sanayileşmeye önem ve ağırlık verilmesiyle, mesleki ve teknik alanlarda eğitim görmüş insan gücü ihtiyacı doğmaktadır. İnsan gücüne ihtiyaç olduğu gibi meslek sahibi olmak da kişiye; kendine güven, kendini gerçekleştirme, manevi tatmin, toplum içinde
10
saygı gibi birçok insani ihtiyacını karşılama imkânı sağlayacaktır. Ayrıca mesleki eğitim, insanların istek ve becerileriyle iş piyasalarının gereksinimlerini örtüştürmeye çalışmaktadır(M. A. Sönmez, 2006, ss. 87–89).
Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihsel Gelişimi
Bu bölümde mesleki ve teknik eğitimin Anadolu coğrafyasındaki gelişimi incelenecektir. Öncelikle Cumhuriyet öncesi, Cumhuriyet sonrası ve son olarak 2000’li yıllardaki mesleki ve teknik eğitimi geliştirme süreci, geliştirilmesi için izlenen politikalar, açılan okullar aktarılacaktır.
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Cumhuriyet Öncesi Uygulamaları
Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen esnaf, tüccar ve sanatkar Türklerin, ayrı kültüre sahip olması nedeniyle Anadolu’da yerli tüccar ve sanatkarlar karşısında tutunabilmeleri için birlikte hareket etmeleri gerekmekteydi. Bu nedenle kendi aralarında bir teşkilat kurarak birbirlerine destek olmaları, dayanışmaya gitmeleri, bilgi ve tecrübelerini birbirlerine transfer etmeleri amacıyla “Ahi Teşkilatı”nın temellerini atmışlardır(Özyılmaz, 2011, s. 56).
İlk olarak Selçuklularda “Ahilik” adıyla kurulan esnaf ve sanatkar teşkilatı 12-18 yy. kadar hizmet vermiştir. Daha sonra Osmanlılar’da “Lonca” birimiyle modern anlamdaki mesleki ve teknik eğitim veren kurumlar, daha sonra 18. yy.da orduda yapılan düzenlemelerle birlikte ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında Mühendishane-i Bahri Hümayun (1773), Mühendishane-i Berri-i Hümayun (1793), Askerî Tıbbîye (1826), Mekteb-i Ulum-u Harbiye (1834), Mızıka-i Hümayun Mektebi (1834) ilk kurulan meslek okulları olarak gösterilebilir(Semiz & Kuş, 2004, ss. 275–295).
Osmanlı İmparatorluğu’nda mesleki ve teknik eğitim; başlangıçta yaygın eğitim kurumlarıyla sağlanırken, 1860’tan sonra örgün eğitim kurumlarında verilmeye başlanmıştır. Sırasıyla 1860 yılında Telgraf Memur Mülâzımı, 1868'de Orman Mektebi, 1874'te de Maadin Mektebi açılmıştır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 26).
11
Suphi Paşa döneminde 1883 yılında İstanbul Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi adı ile açılan okul vasıtasıyla, ticaret alanında ilerleme kaydetmek amaçlanmıştır(Semiz & Kuş, 2004, ss. 275–295).
II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bölge sanat okulları, Ticaret ve Ziraat Nezareti Sanayi Müdüriyet-i Umumiyesine bağlandı. Bu nezaret mesleki eğitime itina ile eğildi. Yaptığı çalışmalar sonucu, yurt içindeki okullarda görev yapacak yeterli uzman elamanın bulunmadığını tespit etti. Okulların eğitim kalitesini artırmak için, bilhassa nazarî ders öğretmenlerinin Avrupa’dan getirilmesine özen gösterdi(Semiz & Kuş, 2004, ss. 275–295).
Mesleki ve teknik eğitim alanındaki gelişmeler Avrupa’nın etkisiyle Polis Mektebi (1909), Maliye Memurları Mektebi (1909), Belediye Memurları Mektebi (1911), Evkaf Memurları Mektebi (1911), Sıhhiye Memurları Mektebi (1912), Amelî Ticaret Mektepleri (1913), Darülbedayi (Tiyatro Mektebi) (1914), Darüleytamlar (Yetim Yurtları) (1914), Şimendifer Memurları Mektebi (1915), Orman Ameliyat Mektebi (1915), Darülelhan (Konservatuar, 1916) meslek ve sanat okulları açılarak devam edilmiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 26).
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Cumhuriyet Sonrası Uygulamaları
Cumhuriyetle birlikte mesleki ve teknik eğitim devlet politikası olarak ele alınmıştır. Meslekî ve teknik eğitim, 1927 yılında Milli Eğitim Bakanlığının (MEB) görev ve hizmet alanı kapsamında değerlendirilip 1933 yılında bakanlık içerisinde kurulan Mesleki ve Teknik Tedrisat Umum Müdürlüğü tarafından yönetilmiştir(Yılmaz & Tatlı, 2012, ss. 20– 21).
1935’te meslekî ve teknik okulların masraflarına Maarif Vekâleti bütçesinde yer verilmiştir. 1934’ten itibaren çok sayıda erkek, kız sanat ve yapı endüstri enstitüleri, ticaret okulları; 1934–1935’te kız teknik, 1937–1938’de erkek teknik yüksek öğretmen okulları açılmıştır. 1941’de Meslekî ve Teknik Tedrisat Umum Müdürlüğü kaldırılıp yerine Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı kurulmuştur(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 27).
1941 yılında Meslekî ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı içinde düzenlemelere gidilmiş; Erkek Teknik Öğretim Müdürlüğü, Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü, Ticaret Öğretimi Müdürlüğü olarak yer almıştır. (Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 27).
Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı, 1960 yılında Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Ticaret Öğretimi Genel Müdürlüğü olarak yeniden düzenlenmiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, ss. 26–27).
12
1982 yılında tekrar düzenlenmeye gidilerek Bakanlar Kurulu kararı ile Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü ve Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğünün isimleri Erkek Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü olarak değişikliğe uğramıştır(Yılmaz & Tatlı, 2012, s. 33).
1983 yılında Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı yeni bir düzenleme yapmak amacıyla Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararnameyle bu birimlerin isimleri yeniden Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü ve Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 27).
Ülkemizde son olarak 1992 yılında yayımlanan 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü, Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Çıraklık, Meslekî ve Teknik Eğitimi Geliştirme ve Yaygınlaştırma Dairesi Başkanlığı, Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı kurulmuştur. (Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 27).
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki 2000’li Yıllar
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında 2000 yılında imzalanan Türkiye'deki Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi (MEGEP) anlaşması ile eğitim programlarında yer alan modüler sistem sayesinde istihdam ihtiyaçlarına göre, genç işgücünü nitelikli eleman olarak sektörün talebine cevap verecek şekilde yetiştirmeyi amaçlamıştır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, s. 150).
(Anapa’dan aktaran Uçar & Özerbaş, 2013). (Uçar & Özerbaş, 2013), Türkiye’de MEGEP 2004-2005 eğitim ve öğretim yılından itibaren öncelikle pilot okullarda uygulanmaya başlanmış ve 2006-2007 eğitim ve öğretim yılında ülkedeki tüm meslekî ve teknik eğitim kurumlarında kademeli olarak uygulanmaya başlamıştır. Mesleki ve teknik eğitimin programlarındaki değişikliklerin yanı sıra mesleki ve teknik eğitim alanında kurumsal ve yasal değişiklikler gerçekleşmiştir.
Proje kapsamında mesleki eğitim alanı yeniden oluşturulup okullarda modüler sistem uygulamasına geçilmiştir. Yeterli iş gücünü sağlayabilmek için oluşturulan sistem; onları yetiştirecek öğretmen ve okul ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Süreç içerisinde kapsama alınan öğrenci ve öğretmen ile birlikte okul sayısı arttırılmıştır.( Uçar & Özerbaş, 2013, s. 245)
13
Tablo 1 Okul Türü Ve Öğretim Yılına Göre Okul/Birim, Öğretmen, Öğrenci Ve Mezun Olan Öğrenci Sayı Tablosu
Okul türü ve öğretim yılı
Type of school and educational year Okul(6) School(6) Öğretmen (2)(4) Teacher(2)(4) Öğrenci Student Toplam Total Erkek Males Kadın Females Toplam Total Erkek Males Kadın Females
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim - Vocational and Technical Secondary Education
2005/ '06 4 029 82 736 50 554 32 182 1 182 637 732 282 450 355 2006/' 07 4 244 84 276 51 149 33 127 1 244 499 760 771 483 728 2007/' 08 4 450 84 771 51 027 33 744 1 264 870 744 631 520 239 2008/' 09 4 622 88 924 53 229 35 695 1 565 264 893 697 671 567 2009/' 10 4 846 94 966 56 259 38 707 1 819 448 1 034 443 785 005 2010/' 11 5 179 104 327 61 053 43 274 2 072 487 1 177 725 894 762 2011/' 12 5 501 113 098 65 599 47 499 2 090 220 1 151 197 939 023 2012/' 13 6 204 135 502 76 202 59 300 2 269 651 1 241 481 1 028 170 Kaynak: Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2012-2013
Son olarak 2011 yılında yayımlanan 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Millî Eğitim Bakanlığında mesleki ve teknik eğitimin yürütülmesinden sorumlu altı ayrı birim, Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü adı altında birleştirilmiştir. Yaygın meslekî eğitim ile açık öğretim kurumları da Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü bünyesinde toplanmıştır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, s. 8).
Dünyadaki ve Türkiye’deki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulamaları
Dünyadaki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulamaları
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden olan Almanya, Danimarka ve Avusturya’da “dual sistem” görülmektedir. İkili sistem olarak da tanımlanan bu modelde okullarda teorik eğitim verilirken uygulama işyerlerinde yapılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Japonya’da zorunlu temel eğitimi tamamladıktan sonra mesleki eğitime başlanmaktadır. (Tuncer & Taşpınar, 2004, ss. 8–10).
Tam zamanlı mesleki teknik eğitim modeline ağırlık veren ülkeler Belçika, İsveç, Fransa ve İtalya iken; çıraklık eğitimi modeline Almanya, İsviçre, Finlandiya, Danimarka ve Avusturya gibi ülkeler ağırlık vermektedir. Bunun yanı sıra ABD, Japonya, Hollanda ve
14
İngiltere gibi her iki modele ağırlık veren ülkeler de bulunmaktadır(Tuncer & Taşpınar, 2004, s. 8;Uçar & Özerbaş, 2013, s. 243,244).
Dünyada mesleki ve teknik eğitiminde Almanya, ABD, Japonya ve Finlandiya gibi eğitim alanında gelişmiş ülkeler arasında mesleki ve teknik eğitim uygulamalarında farklılıklar görülmektedir.
Mesleki ve Teknik Eğitimin Almanya’daki Uygulaması
Almanya’da öğrenciler, zorunlu eğitimden sonra genel eğitim mezunları mesleki nitelikler amacıyla “dual sistemde” birkaç yıl mesleki eğitim programlarına katılmaktadır. İşyerinde ve okullarda olmak üzere iki farklı şekilde eğitim almaktadır. Aynı zamanda mesleki ve teknik eğitimin yaygın olduğu ülkede genel lise ile mesleki eğitim liselerin arasında bir fark bulunmamaktadır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, ss. 96–98; Altay & Üstün, 2011, s. 3).
Dual mesleki eğitim, 2007 yılı itibari ile ekonominin her alanında onaylanmış 346 meslekte, genelde 3 yıl olmak üzere, 2,5 yılı ile 4 yıl arası sürmektedir. Terzilik, biyoloji labotuvarı teknisyeni gibi uzmanlaşmış meslekler olabildiği gibi ofis elemanı veya mekatronik teknisyeni gibi pek çok alanı kesen nitelikte meslekler de olabilmektedir (Altay & Üstün, 2011, s. 3).
Almanya’daki sistemin amacı, öğrenciye geniş tabanlı bir mesleki eğitim vermek ve iş dünyasının değişen ihtiyacına göre bilgi ve becerilerle donatılmasını sağlamaktır.
Mesleki ve Teknik Eğitimin Japonya’daki Uygulaması
(Şimşek’ten aktaran Milli Eğitim Bakanlığı, 2006a). (Milli Eğitim Bakanlığı, 2006a), Japonya’da 9 yıllık zorunlu eğitim sonrası öğrenciler ortaöğretimde genel ve teknik eğitim olarak ikiye ayrılırlar. Mesleki eğitim ya genel liselerde diğer derslerle birlikte veya meslek liselerinde verilmektedir. Mesleki eğitim dersleri alanlarında uzmanlaştırılmak üzere 11. ve 12. sınıflarda görülmektedir
(Türkoğlu’ndan aktaran R. Uçar & H. Uçar, 2004). (R. Uçar & H. Uçar, 2004, s. 9), Japonya’da kredili sistem uygulanmakta olup öğrencinin genel lisede ya da mesleki eğitim veren kurum olsun liseden mezun olmak için en az 80 krediye ihtiyaçları vardır.
(Şimşek’ten aktaran Uçar & Özerbaş, 2013). (Uçar & Özerbaş, 2013, s. 243,244), Japonya’da mesleki eğitimi öğrencilerin devam durumuna göre şekillenmektedir. Öğrencinin okul hayatı 3 yıl süren tam ya da 4 yıl süren yarım ve uzaktan eğitim olmak
15
üzere üç gruba ayrılmaktadır. Öğrenciler orta öğretimdeki genel liselerde akademik konulara ek olarak bir meslek programı seçebilmektedirler. Bununla birlikte öğrenci sayılarına bakıldığında yalnız mesleki eğitim veren liseler %24 dolayındadır.
Mesleki ve Teknik Eğitimin ABD’deki Uygulaması
ABD’de zorunlu 12 yıllık eğitimin sorumluluğu eyaletlere bırakılmıştır. Endüstriyel teknoloji eğitimi anaokulu düzeyinde başlamakta ve her düzeyde uzun süre yer almaktadır. İlk ve ortaöğretimde genel eğitimin yanında öğrencilere teknoloji kültürü vererek onları daha üst eğitim seviyelerinde mesleki ve teknik alanlarda çalışabilecek duruma getirmeye çalışmaktadır(Şenel & Gençoğlu, 2003, s. 53).
(McQuay’dan aktaran Uçar & Özerbaş, 2013). (Uçar & Özerbaş, 2013, s. 244), ABD’de uygulanan sistemde eğitim eyaletlerin yapılandırılmasına bırakıldığı için eyaletlerin oluşturduğu eğitim sisteminde, öğrenciler ortaöğretim düzeyinde meslek eğitimi almak için birkaç seçeneğe sahiptir. Bu 9., 10., 11. hatta bazen yalnızca 12. sınıfta olabilmektedir. Bu programlar genellikle öğrencileri şu seçeneklerden birine hazırlamaktadır.
1) Meslek yüksekokullarına devam etmek,
2) Diğer yükseköğretim kurumları ve çıraklık eğitimine gitmek.
ABD’de uygulanan mesleki eğitim sistemi, öğrenciye istediği mesleki alana yönelmesinde yardımcı olup yeteneklerini o alanda geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Aynı zamanda sektörün ihtiyaçları belirlenip verilecek mesleki eğitim, öğrenciye iş dünyasının değişen dinamik yapısına uygun bilgi ve becerilerle donatılmasını sağlamaktır.
Mesleki ve Teknik Eğitimin Finlandiya’daki Uygulaması
Finlandiya’da eğitim, Eğitim Bakanlığı’nın sorumluluğu altındadır. Ulusal Eğitim Kurulu Bakanlıkla birlikte ilk, orta ve yetişkin eğitimi için eğitim hedeflerini, içeriklerini ve metotlarını geliştirmek için çalışmaktadır. Eğitim sistemi içerisinde belediyeler, eğitim verme hususunda çok önemli roller üstlenmektedir(EURYDICE, 2009, s. 55).
Temel eğitimi 7-16 yaş aralığındaki çocukları kapsamaktadır. Orta öğretim döneminde 16-19 yaş aralığındaki öğrencilere genel eğitim verilip orta öğretimde dönemi olgunluk sınavı sona ermektedir. Mesleki eğitim, meslek kurumlarında ve hemen hemen tüm alanlarda çıraklık eğitimi şeklinde sağlanır. Mesleki yeterliliğin tamamlanması 2-3 yıl sürmektedir. Öğretim programları çok alanlı ya da uzmanlaşmış kurumlarda verilmektedir. Üç yıllık mesleki yeterlilik yükseköğretimin her türü için uygunluk kazanılmasını sağlar(Altay & Üstün, 2011, ss. 17–18).
16
“Finlandiya’da öğrencilerin %90’ından fazlası temel eğitimin hemen ardından eğitimlerine devam etmektedirler. Bu öğrencilerin yaklaşık %54’ü genel ortaöğretim ikinci devreye devam etmeyi seçerken %36’sı ise mesleki eğitim veren ortaöğretim ikinci devreleri tercih etmektedir”(EURYDICE, Avrupa Eğitim Bilgi Ağı, 2005, s. 4).
“Mesleki eğitim ve öğretim yedi farklı eğitim alanını, 112 farklı çalışma programını içeren 52 mesleki yeterliliği kapsamaktadır. Çalışmaların kapsamı üç yıldır (120 kredi). Her mesleki yeterlilik en az 20 kredilik kısmı şirketlerde işi öğrenme olmak üzere, diller ve bilimler gibi temel konular ve seçmeli konuları içermektedir”(EURYDICE, Avrupa Eğitim Bilgi Ağı, 2005, ss. 4–5).
17
Türkiye’deki Mesleki ve Teknik Eğitim Uygulaması
İlköğretimi tamamlamış olan öğrencilerden mesleki ve teknik eğitimi tercih edenler; 4 yıllık süre için seçtikleri alanda ve istedikleri dalda eğitim hayatını devam ettirmektedir. Gereken temel eğitim alındıktan sonra öğrencilerden bazıları iş yaşamına yönlendirilirken, belirli başarıyı yakalamış öğrenciler ise yükseköğretime yönlendirilmektedir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, s. 45).
Şekil 1 Türkiye’de Eğitim Sisteminin Şekli
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Ve Teknik Eğitim Strateji Belgesi Ve Eylem Planı
Ülkemizdeki ortaöğretim, genel ve mesleki ve teknik eğitim veren kurumlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Ortaöğretimdeki mesleki ve teknik eğitimin amacı öncelikle mesleklerde olması gereken bilgi ve beceriyi vererek ülkenin ihtiyacı olan nitelikli insan gücünü yetiştirmektir(M. A. Sönmez, 2006, s. 88).
18
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) yeni eğitim örgüsüyle meslekî ve teknik eğitimde, 9. sınıf tüm okul türlerinde ortak kabul eder. 9. sınıfı bitiren ve başarılı olan öğrenciler alan tercihi yaparlar. Meslek lisesi ve teknik liselerin 10. sınıf öğrencileri meslek alanlarında eğitim görürken, 11. ve 12. sınıf öğrencileri ise öğrenim gördükleri alanın dalında eğitimlerine devam ederler(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 29).
Şekil 2 Orta Öğretimdeki Öğrencilerin Eğitim Hayat Seyrinin Şekli
Mesleki ve teknik eğitim öğrencilerinin daha verimli eğitilebilmeleri için aldığı eğitimi uygulamalı olarak öğrenebilmeleri amacıyla staja tabi tutulmaktadır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 38).
Mesleki ve Teknik Eğitimin Durumu
Sanayi, ticaret, tarım ve hizmet sektörlerinin kalifiye personel ihtiyacının karşılanamaması durumunda, sürdürülebilir büyüme potansiyelini olumsuz etkileyecek bir risk oluşturmaktadır. Bu riskin önüne geçebilmek için mesleki ve teknik eğitim nitelikli hale getirilmelidir(Aktaşlı & Tüzün, 2012, s. 8).
Ülkemizde örgün eğitim kurumları arasında yer alan orta dereceli mesleki ve teknik öğretim kuruluşları yeterli kalitede eğitim vererek ekonominin bu konuda ihtiyacı olan vasıflı elemanları temin etmelidir(TBMM, 2006, ss. 37–39).
Mesleklerin ihtiyaç duyduğu insan gücünün karşılanabilmesi için mesleki ve teknik eğitim okullarının çok yönlü tedbirler alınarak okul türlerinin çoğaltılmasına ve yaygınlaştırılmasına ihtiyaç vardır.(Sencan, 2008, s. 24).
9. Sınıf Genel Eğitim Genel Eğitim Mesleki Eğitim 10. Sınıf Alan Eğitimi 11.Sınıf Dal Eğitimi 12.Sınıf Dal Eğitimi
19 Tablo 2 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Okul Türleri Tablosu
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Ve Teknik Eğitim Strateji Belgesi Ve Eylem Planı
Okullar, kontenjanlarını tespit ederken teknolojideki ilerlemeler sayesinde açılan yeni iş sahalarını dikkate alarak öğrencileri bu alanlara yöneltmelidir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, ss. 45–52).
Mesleki ve teknik eğitimdeki öğrenci artışı nedeniyle ayrılan kaynaklarla sadece öğrencilerin zorunlu ihtiyaçları karşılanabilmektedir. Ancak eğitimdeki nitelik sorunu halen devam etmektedir. Daha önceki kalkınma planlarında gösterildiği üzere, eğitim yatırımlarına özel sektör desteği önemli boyutlara ulaşmıştır. Ortaöğretimdeki okullarda nitelikli birey yetiştirebilmek için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı hızlı bir şekilde yaygınlaştırılmıştır. Eğitimdeki kalite sorununun ortadan kaldırılması için müfredat programları ya yenilenmiş ya da uyumlu hale getirilmiştir. Buna rağmen fiziki altyapı ve donanım aksaklıkların devam etmektedir. Bu aksaklıkların önüne geçilebilmek için ayrılan kaynakların etkin kullanılması gerekmektedir(TBMM, 2006, s. 40).
20
Mesleki ve Teknik Eğitimi Geliştirme Çabaları
Son yıllarda dünyada olduğu gibi ülkemizde de mesleki ve teknik eğitim büyük önem arz etmeye başlamıştır. Yaklaşık 10 yıldır süren mesleki ve teknik eğitimin geliştirilmesi, iyileştirilmesi, yetersizliklerinin ortadan kaldırılmasına yönelik ve yeniden yapılandırılabilmesi için çok sayıda rapor hazırlanmış ve uzmanların görüşlerine başvurulmuştur(Altay & Üstün, 2011, s. 2).
Sencan (2008, s.25 ) ‘ın belirttiği gibi “Mesleki ve teknik eğitime yönelik talebin artması çeşitli özendiricilerin devreye alınmasıyla mümkün olabilir. Devletin özendirici politikalar ve uygulamalarla öğrencilerin mesleki ve teknik eğitime ilgi duymalarını sağlaması gerekmektedir”.
Amaca yönelik olarak devletin politikası etkilidir. Zaman içerisinde özel sektör tarafından da mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarını cazip hale getirmeye yönelik projeler yürütülmelidir. Meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumlarında öğretimi yapılan alan ve dallara ait öğretim programları hazırlanırken meslek standartları ve ulusal yeterlikler de dikkate alınmalı; bakanlıklar, üniversiteler ve özel sektör tarafından ortaklaşa hazırlanmalı ve güncellenmelidir(Ünal, 2006, ss. 120–126).
Ülkemizde mesleki ve teknik eğitimi geliştirme çalışmaları artarak devam etmektedir. Avrupa Birliği, birliğe uyum süreciyle 2002’de başlayan ve 2007’de biten MEGEP kapsamındaki bu çabalara destek vermiştir. Bu projeler, mesleki eğitim ve öğretim sisteminin farklı bölümlerinde yer alan devletin, özel girişimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının (ulusal, il düzeyinde ve yerel) kısacası sosyal ortakların sorumluluklarını, danışmanlık rollerini ve kararlarını analiz etmekte ve belirlemektedir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2006b, s. 3).
Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin kalitesini artırma amacıyla, Eğitim Reformu Girişimi (ERG) ve Koç Holding 20 Aralık 2010 tarihinde Meslek Eğitiminde Kalite için İşbirliği Projesi’ni başlatmıştır.(Aktaşlı & Tüzün, 2012, s. 8).
Mesleki ve teknik eğitimi geliştirmeye yönelik olarak; Müstakil Sanayiciler ve İşadamları Derneği (MÜSİAD), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye İşveren Sendikaları (TİSK), Teknik Eğitim Vakfı (TEKEV) gibi çeşitli odalar, vakıflar, dernekler, üniversiteler tarafından araştırmalar yapılmıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının (ÇSGB) meslekleri tanıtma girişimleri olmuştur. MEB’deki Eğitimi Araştırma ve
21
Geliştirme Dairesi Başkanlığının (EARGED) yönlendirdiği Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi (METEM), mesleki ve teknik eğitim veren kurumları desteklemiş; okul sayısını artırmış ya da var olan okullarda fiziki şartları uygun hale getirmiş; teknolojik alt yapıda da yeniliğe gitmiştir. Yapılan çalışmalarla artık bireyler mesleki ve teknik eğitim veren kurumları tercih etmeye başlamıştır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, ss. 5–18).
Mesleki ve teknik eğitim öğrencilerine meslek yüksekokullarına sınavsız geçiş hakkı sayesinde başlayan artış, yapılan çalışmalar ile devam etmiştir. Adı geçen çalışmalar ve katsayı eşitsizliğinin giderilmesiyle birlikte, meslek liselerinde büyük bir öğrenci artışının olması planlanmaktadır(Aktaşlı, Tüzün, & Kafadar, 2012, s. 21).
Özellikle son yıllardaki okul türlerine göre okullaşma oranlarına baktığımızda meslekî ve teknik eğitimde okullaşma oranının arttırılması ve meslekî ve teknik eğitimin niteliğinin yükseltilmesi konularında önemli ilerlemeler olmuştur. Meslekî ve teknik eğitimin ortaöğretim içerisindeki yeri Mesleki Açık Öğretim Lisesi (MAOL) hariç %35,8 iken 2012-2013 eğitim öğretim yılında %51’e yükselmiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 31).
Şekil 3 Ortaöğretimde Genel ve Meslekî Teknik Lise Öğrenci Dağılım (%) Şekli
22
Şekil 3’te gösterildiği gibi Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin yıllarca öğrenci kazandırılamamasının temel nedenlerinden biri, 1999 yılında Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)’nun mesleki ve teknik eğitim mezunlarına yönelik yükseköğretime girişlerde dezavantajlı duruma düşüren katsayı uygulamasıdır(Ünal, 2006, s. 105).
Öğrenim hayatına devam edememe problemi öğrencilerin okul seçiminde YÖK’ün yapmış olduğu uygulama bir etken olduğu anlaşılmış olup bu nedenle katsayı uygulaması öğrencilerin, mesleki ve teknik eğitime olan ilgisini azalttığı ve mesleki ve teknik eğitim veren okulların tercih edilmemesine yol açtığı anlaşılmıştır(Milli Eğitim Bakanlığı, 2006a, s. 70).
“Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM)’nin verileri incelendiğinde uzun yıllardır meslekî ve teknik eğitim liselerinin yükseköğretime giriş sınavlarında en düşük başarıya sahip oldukları görülmektedir. 2012 yılında meslek liselerinin son sınıflarından yükseköğretime giriş sınavlarına başvuru yapan 227.283 öğrencinin %7,06’sı dört yıllık lisans programına yerleşmiştir. ”(Milli Eğitim Bakanlığı, 2013, s. 32).
Tablo 3 2012 Yılında ÖSYS Okul Türü ve Öğrenim Durumuna Göre Başvuran ve Yükseköğretim Programlarına Yerleşen Aday Sayı (Son Sınıf Düzeyinde Sınavsız Geçiş Dahil) Tablosu
OKUL TÜRÜ (Yerleştirme Oranı %) Lisans (Yerleştirme Oranı %) Ön Lisans
Teknik Liseler ( ATL, AML, TL) 11,22 45,03
Endüstri Meslek Lisesi 1 52,74
Kız Meslek Lisesi 6,5 36,04
Ticaret Meslek Lisesi 4,41 58,21
Sağlık Meslek Lisesi 7,94 45,27
Otelcilik ve Turizm Meslek
Liseleri 17,88 44,23
Kaynak: Millî Eğitim İstatistikleri 2012-2013
Sonuç olarak MÜSİAD, TEKEV, TİSK, TOBB, Koç Holding vb. sosyal paydaşlar mesleki ve teknik eğitimin niteliğini arttırmak için bakanlık düzeyinde MEB ve ÇSGB birlikte çalışmaya devam etmelidir. Daha önce belirtildiği gibi MEB’in bünyesinde bulunan EARGED aracılığıyla METEM, mesleki ve teknik eğitimdeki okullaşmayı arttırdığı oranda okullarımızın fiziki şartlarını da iyileştirmelidir. Ancak yapılan iyileştirmeler örgün eğitimle sınırlı kalmayıp yaygın eğitimde faaliyet gösteren MAOL’un da desteklenmesi gerekmektedir.
23
Mesleki ve Teknik Eğitimdeki Karşılaşılan Sorunlar
Ülkemizde mesleki ve teknik eğitimin karşılaştığı birçok problem olup üniversitelere girişteki katsayı problemi, yanlış yapılan mesleki rehberlik, mesleki ihtiyacın belirlenememesi ve mesleğin gerektirdiği araç-gereç ve laboratuvar ortamının istenilen seviyeye getirilememesi başlıca sebeplerdir(Şahin & Fındık, 2008, ss. 75–80).
Katsayı Problemi
Ülkemizde mesleki ve teknik eğitimi olumsuz etkileyen nedenlerin başında 1999 yılında uygulanan ortaöğretimden yükseköğretime geçişteki katsayı problemidir. Yükseköğretime geçişteki katsayı problemi öğrencilerin mesleki ve teknik eğitim veren ortaöğretim kurumlarının tercih edilmesini olumsuz etkilediğini yapılan araştırmalar göstermiştir(Şahin & Fındık, 2008, s. 79).
Türkiye’de öğrencilerin mesleki ve teknik eğitime yeterince yönelmemesinin nedeni, mezunlarını yükseköğretime geçişte dezavantajlı duruma düşüren katsayı probleminin olmasıdır(Aktaşlı et al., 2012, s. 30).
Ortaöğretim düzeyinde mesleki ve teknik eğitim veren bir kurumda eğitim gören öğrencinin o alanla sınırlı ve belirlenmiş bir yükseköğretim programını tercih etmesi halinde; ortaöğretim başarı puanı daha yüksek bir katsayıyla çarpılırken, o alan dışındaki herhangi bir yükseköğretim programını tercih etmesi halinde ise daha düşük bir katsayı ile çarpılmaktaydı. Kısaca katsayı uygulaması, öğrencilerin mesleki ve teknik liseleri tercih etmemesine sebebiyet vermiştir(Milli Eğitim Bakanlığı, 2012, s. 158).
Üniversiteye girişte uygulanan katsayı uygulaması nedeniyle öğrencilerin ve velilerin mesleki ve teknik eğitime olan bakış açıları zamanla değiştiği için başarısız öğrencilerin gittiği bir okul algısı oluşmuştur(Milli Eğitim Bakanlığı, 2006a, s. 72). Bu nedenle mesleki ve teknik liseleri, yetenekli ve başarılı öğrenciler tarafından tercih edilmediği söylenebilir. Meslek liselerinde atölye ve meslek derslerinden alınan notlarla, fen ve matematik dersleri çok yetersiz bile olsa, sınıf geçilmesine izin veren bir başarı ölçme-değerlendirme sistemi mevcuttur(M. Sönmez, 2008, s. 79). Mesleki ve teknik eğitimi tercih eden öğrencilerin meslek derslerinin dışındaki okutulan derslerde yeterli bilgi ve birikime sahip olmadığı halde sınıf geçirildiği ve tembelliğe itildiği söylenebilir.
24
Yanlış Yapılan\Eksik Kalan Mesleki Rehberlik
Türkiye’de yürütülen mesleki gelişim faaliyetlerinin etkililikten uzak olduğunu ve yetersizliğini gösteren seminer veya çalıştay çalışmaları mevcuttur(İlğan, 2013, s. 53). (Kuzgun’dan aktaran Aydın Orhan, 2011).(Aydın Orhan, 2011, s. 15), Mesleki ve teknik eğitimi tercih eden bireylerin gelecekte çalışacakları mesleklerin belirlenmesi aşaması, çok büyük önem arz etmektedir. Ülkemizde karşılaşılan problemlerden bir tanesi de yanlış yönlendirmelerdir. Bireylerin çalışacakları meslekte memnun olmamaları durumunda kariyer planlaması sekteye uğrayacak ve verimlilikleri düşük olacaktır. Bu nedenle meslek tercihlerini yaparken kişisel özelliklerine uygun meslekleri bilmeleri gerekmektedir. Yahut tercih ettikleri alanlardaki meslekler hakkında yeterli bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Seçilen meslek; bireyin gelir düzeyini ve buna bağlı yaşamının şekillenmesini, sosyal statüsünü, özel yaşamını, sosyal ilişkilerini, zamanı kullanma biçimini, kendini ifade etme ve gerçekleştirme düzeyini etkilemektedir(Korkut, 2008, ss. 11–47).
Ülkemizde ortaöğretimden itibaren mesleki yönlendirme yapılsa da uygulamanın gerçekliği şüphelidir. Okullarımızda verilen rehberlik hizmetlerinin yeterli düzeyde olmadığı yapılan mesleki rehberliğin de bireyin gelecekteki mesleğini belirlemede yetersiz kaldığı bilinmektedir(Şahin & Fındık, 2008, s. 76).
Öğrencilere ve velilere okul türleri ve seçtikleri okul neticesinde gelecekteki alacağı mesleki eğitim hakkında bilgi verecek olan birim, bilindiği üzere okullardaki rehberlik servisleridir. Ancak ilköğretim ve ortaöğretim kurumunda rehberlik hizmetlerini yürütecek öğretmen ihtiyacı fazla olduğundan bu hizmetler tam anlamıyla yürütülememektedir(Süer, 2007, s. 56).
Mesleki İhtiyaçların Belirlenememesi
Ülkemizdeki çeşitli meslek dallarının ihtiyaç duyduğu insan gücünün karşılanabilmesi için öğrencilere sektöre uygun eğitim verilmelidir. Sektörlerin istihdam problemi ancak bu şekilde çözüme kavuşturulacaktır. (Altay & Üstün, 2011, ss. 23–24).
Mesleki ve teknik eğitimi veren kurumlar, yetiştirdiği becerili ve teknik işgücü vasıtasıyla işgücü piyasasının talepleriyle uygun olmalıdır. Mesleklerin işgücü talebi ekonomik ve teknolojik gelişmelere açıktır ve bu nedenle dinamik bir yapıya sahiptir. Mesleklerin ihtiyacı olan işgücünün niteliği sürekli ve düzenli olarak izlenmesi gerekmektedir(Binici & Arı, 2004, s. 386).
25
Teknolojinin de meslek alanlarına yeni boyut kazandırdığı ya da yeni meslek sahaları oluşturduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle meslek alanlarının iş gücü ihtiyacı da yeniden şekillenmektedir. Mesleklerin standartlarının belirlenip eğitim sistemi içerisinde yer almasını sağlamak ya da yeniden yapılandırmak gerekmektedir. Bu şekilde hem bireyleri daha verimli hale getirecek hem de istihdam politikalarına kolaylıklar sağlayacaktır(Çınar, 2009, s. 26). Teknolojinin getirmiş olduğu yeni meslek alanlarına telefon bankacılığı, bilgisayarlı muhasebe ve bilgi işlem teknolojileri vb. örnekler gösterilebilir.
Bireylerin hem hızlı değişen teknolojik gelişmelere ayak uydurabilmesi hem de giderek karmaşıklaşan toplum yaşamına ayak uydurabilmeleri için çağdaş bilgi, beceri ve davranışlara sahip olması gerekmektedir. Bu nedenle her bireye, teknolojinin gereksinim duyduğu gelişmeleri ve yeterlilikleri kazandırabilecek bir eğitim verilerek istenilen iş gücü sağlanabilir(Şenel & Gençoğlu, 2003, ss. 52–53).
Ekonomideki ara eleman ihtiyacının çok fazla olmasına rağmen mesleki ve teknik eğitim mezunları tercih edilmemektedir. Bunun nedenleri sıralandığında; mesleki eğitim sisteminin işgücü piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olmaması, mevcut mesleki eğitimin piyasadaki ilgili taraflarla işbirliği içinde programın güncellenmemesi, fiziki altyapının eksikliği ve nitelikli eğitim personelinin istenilen düzeyde olmaması gibi nedenler söylenebilir (TBMM, 2006, s. 39).
Okullarda verilen eğitim mesleki ihtiyacı karşılamamakta, öğrenci mesleği ile ilgili bilgiyi iş hayatında öğrenmektedir. Örgün ve yaygın mesleki ve teknik eğitim programlarının içeriği güncel olmadığı için bu programlarla yetiştirilen bireylerin beceri ve teknik bilgisi ile işgücü piyasasının ihtiyaçları arasında nitelik ve nicelik yönünden bir uyum görülmemektedir. Eğitim programlarıyla ilgili meslek dalının güncel ihtiyacının karşılanabilmesi için programın eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir(Şahin & Fındık, 2008, ss. 76–77).
Örgün eğitim düzeyinde mesleki ve teknik eğitimin işgücü piyasalarının ihtiyacını karşılayacak kalitede ve ihtiyaca uygun mezun vermemesi, beraberinde birtakım problemleri de getirmektedir. Bunlar ise işletmelerin mezunları istihdam öncesinde yeniden eğitmesi, eğitim sisteminin yetiştirdiği mesleki işgücü arzı ile işgücü piyasasının talep ettiği mesleki işgücü arasında uyumsuzluk olmasıdır. Bunlar, genç işsizliğinin ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir(Aktaşlı et al., 2012, ss. 24–27). ERG ve Koç Holding
