Orta Asya'dan Anadolu'ya Türk minyatürleri

<*>

16. yüzyıl minyatürü - Topkapı Müzesi - 16th Century Turkish Miniature - Topkapı Museum (yanda). 18. yüzyıl (üstte) Levni nin - Topkapı Müzesi - A Turkish Lady o f the 18. Century by Levni - Topkapı Museum

ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA

T U R K

B

kadar önce, Asya kıtasının orta ve kuzey kesiminde tarihi, antro­ polojik, linguistik ve kül­ türel yapılarıyla Türkle- rin ataları kabul edilecek etnik topluluklar yaşı­ yordu. Turan denilen bu ülkede efsanevi krallar altın taçlar takıp, yağız ve süratli atlara biniyor­ lar, halklarıyla birlikte çadırlarda yaşayıp kımız içiyorlardı. Preislamik dönem diye adlandıraca­ ğımız bu yıllarda Orta A sya’dan başlayan ilk Türk minyatür sanatı, daha sonra Bağdat’taki ilk İslam minyatür okuluna kadar uzanır. 12. yüzyıl­ dan itibaren ise Osmanlı İm paratorluğu’nun ku­ rulmasıyla asıl karakte­ rini elde eder.

Anadolu Selçukluları’ nın tahta ve seramik üze­ rine işledikleri resimler, ilerleyen yüzyıllarda Os­ manlIların minyatür sa­ natındaki ustalığına kay­ nak teşkil etmişlerdir. Türk minyatürleri bir

usta ya da başkan tara­ fından yönlendirilirdi. Bu kişiye nakkaşbaşı denir­ di. Nakkaşların piri, ya da ustası îslamiyetin dör­ düncü halifesi Hz. Ali’ ydi. S anatk ârlar bir kişinin himayesinde ya da bağımsız olarak çalı­ şırlar, bunlar öğrenciler ve ustalardan meydana gelen gruplar meyda­ na getirirlerdi. Ustalar metinlerin resimlenmesi için ya bizzat kendileri kaleme sarılır, ya da öğrencilerine yol gösterir­ ler, resim ortaya çıktık­ tan sonra ise bunun çoğaltılması ile öğrenci­ ler uğraşırdı.

Minyatürlerdeki tekst leri aşağıdaki genel kate­

gorilerde toplayabiliriz. a) P eyga m berlerin , azizlerin ve dini duygula­ rın ifadesi ile yapılan minyatürler,

b) E fsan evi Turan h akanlarının (Cengiz

Han - Timurlenk gibi)

ve Osmanlı padişahları­ nın, sultanların minya­ türleri.

c) Türkçe, Arapça, A cem ce yazılm ış şiir kitapları.

d) Coğrafya, astro­ nomi, botanik, tıp konula­ rında yayınlanmış kitap­ lar.

K endilerini övm ek istemeyen, alçakgönüllü pek çok Türk nakkaşı eserlerini imzalamamış­ tır. Bu sanatçılar kro­

nolojilere ve arşivlere dayanılarak tespit edile­ bilm ektedir. M inyatür sanatçılarını da aşağı­ daki kategorilerde topla­ yabiliriz.

Konya dönemi - Bed­

rettin Y avaş, Aynud- devle gibi ressamlar.

Bursa ve Edirne dö­ nemi - Nakkaş Ali.

İstanbul dönemi - En zengin ressamlar döne­ mine burada rastlanır. 15 ve 18. yüzyıllar arasmda üç yüzyıllık bir dönemi kapsayan bu periyotta

Osman, Kalender, Nak-?i, Haşan Paşa, Said,

brahim, Mimi Çelebi, Hayali, Rahmi Kara­ kalem... gibi ünlü min­

yatür ustaları yer alır. Bunlar arasında Osman

Efendi’nin Hünername.

Surname, Kıyafet i İnsa­ niye Fi Şemaili Osma­ niye, Kalenderin Fal­ name, L e v n i’nin Sur- name-i Vehbi, Mustafa,

Yusuf ve Ömer Erzeni’

nin Siyer-ün Nebi adlı minyatürleri en ilgi çekici

olanlarıdır. ►

Taha Toros Arşivi