KAZIM KARABEKIR ANLATIYOR
UĞUR M UM CU araştırdı
,
derledi ve yazdı
Kâzım Karabekir: A tatürk halife olmak istiyordu.
Mustafa Kemal: D in i ve ahlaki inkılap yapmadan önce hiçbir şey yapmak
doğru değildir.
Fethi Okyar: Türkler İslamlığı kabul ettikleri için böyle geri kaldılar.
İsmet İnönü: Hocaları toptan kaldırmadıkça hiçbir iş yapamayız.
Kâzım Karabekir: İstiklal Harbi masal haline getirilerek okutuldu... Harb
akademilerinde, harb okullarında birçok hakikatler saklandı.
Mustafa Kemal: Evet Karabekir, Arap oğlunun yavelerini Türk oğullarına
öğretmek için K uran’ı Türkçeye tercüme ettireceğim.
Cum huriyet tarihine ışık tutan amlar, belgeler...
İlk kez gün ışığına çıkarılan konuşmalar, yazılar..
KÂZIM KARABEKİR ANLATIYOR
W 1 1 1 1 » 1 '•
UĞUR MUMCU araştırdı, derledi ve yazdı
Camilere değil uzmanlara
ihtiyacımız var
Kâzım Karabekir: Türk milleti
aydınlanmaya muhtaçtır. Ve bunu
uzmanlarla başarabiliriz. Asla
camilerle değil, asla muhafazakârlarla
değil.
Karabekir’den A tatürk’e: Dünya
işlerini camilere soktuğumuzun acısını
çektiğimiz yetmez m i paşam?
C um huriyet tarihine ışık tu tan belgeler...
Kâzım Karabekir'in ilk kez yayımlanan anılan... Yarin Climhuriyet’te
Cumhuriyet
61.
Yıl; Sayı: 23636
Kurucusu: Yunus Nadi
80Ö TL. <
kdv
dahuj 10 Haziran 1990 Pazar
Atatürk-Karabekir kavgası
GÖZLEM
UĞUR MUMCU
Sunuş...
Kâzım Karabekir, Ulusal Kurtuluş Savaşımızın en önemli
komutanlarından birisidir.
1882 yılında İstanbul’da doğan Karabekir, 1902‘de Harp
Okulu’nu, 1905 yılında da Harp Akademisi’ni birincilikle bi
tirdikten sonra Manastır’a atanmış;
Enver Bey
ile sonradan
“İttihat ve Terakki"
adını alan
“OsmanlI Hürriyet Cemiye-
ti
"nin Manastır merkezini kurmuş; bölgede Rum ve Bulgar
çetelerine karşı savaşmış; 1907’de de İttihat ve Terakki Der
neğinin İstanbul’daki örgütlenmelerinde görev almıştır.
Meşrutiyet’in ilanı ve 31 Mart gerici ayaklanmasının bas
tırılmasında etkin görevler almıştır.
1. Dünya Savaşinda İran ve Irak cephelerinde savaşmış;
(Arkası Sa. 19, Sü. 5 ’de)
/ 7 > V
1 . 1 > V
« > Q
Bir sürpriz de
Sovyetler’e
B grubunun iddialı takımı
Sovyetler Birliği,
Romanya’ya 2-0 yenildi.
90 dakika boyunca derli
toplu oynayan Rumenler
Lacatus’un golleriyle
sonuca gittiler. Kupanın
diğer maçlarında evsahibi
İtalya, Avusturya’yı son
dakikalarda attığı golle
1-0 yenerken, Kolombiya, Birleşilc Arap
Emirlikleri karşısında 2-0’lık net bir
skor elde etti.
Sporda
NOTLAR: OYUNA GİRDİ, GOLÜ ATTI
BÎR KALECİ VAR BÎR KALECİ YOK___________
HOOLİGANLAR POLİSLE ÇATIŞTI
Spor’da
TV’DE BUGÜN
~~
18.00 ABD-Çekoslovakyanaklen (TV-1)
22.00 Brezilya-lsveç naklen (TV-1)
24.00 F. Almanya-Yugoslavya banttan (TV-2)
KAZIM KARABEKİR ANLATIYOR
UĞUR MUMCU araştırdı
,
derledi ve yazdı
Y ıl 1921 Şark cephesi komutanı Kâzım Karabekir, TBMM’de ‘komünistlikle>suçlanır.
Kürsüye gelen Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir’i savunur. Bolşevikleri‘serseriler ’
olarak niteleyen Atatürk, Karabekir’in milli çıkarlar için komünist gözükmüş
olabileceğim, esasında komünist olmadığını, komünizme karşı olduğunu söyler. Mustafa
Kemal’e göre Mustafa Suphi konusunda da ilk önlemleri alan ve 'plan yapan Kâzım
Karabekır’dir.
Y ıl 1933.12 yıl önce Mustafa Kemal tarafından savunulan Kâzım Karabekir 'İstiklâl
Harbimizin Esasları ’adlı kitabında Mustafa Kemal’i ‘komünistlikle’suçlar. Atatürk’ün
yanıtı çok sert olur. Kitapla ilgili aldığı notlarda '..Bolşeviklik çok alçakça uydurmak
istediği bir hikâye (bana yapıştırmak istiyor)’diye yazar. Karabekir’in kitabı
matbaadayken toplatılır ve yakılır.
Cum huriyet tarihine ışık tu tan belgeler...
Kâzım Karabekir’in ilk kez yayımlanan anıları...
6. Sayfada
Bulgaristan'da seçimlerin favorisi Jelev, Türk azınlığın durumunu değerlendirdi'
Tek çözüm demokraside
• •
Ö zel T V ’c ile r
y a sa b ek liy o r
Özel televizyon konusunda Sabah, Hürriyet,
Türkiye, Karacan ve Asil Nadir grubunun
INTV şirketi, anayasanın 132’nci maddesinin
kaldırılması ya da değiştirilmesini bekliyor.
Milletvekili
evinden
uydu yayım
SHP İzmir Milletvekili
Ahmet Ersin’in
Bornova ilçesindeki
evine Konak
Belediyesi’nin kurduğu
çanak antenle İzmirliler
RTL kanalını izlemeye
başladı. Ersin
‘Amacımız inatlaşmak
değil’dedi.
14. Sayfada
Adaylık tartışması
Semra Özal
yalanladı
İç Politika Servisi — Cum hurbaşkanı Turgut Özal’ın eşi Semra Özal “ A NA P genel başkanlığı ve başbakanlığa aday olmayı düşündüğü’’ yo lundaki haberin doğru olma dığını belirterek “ Şu ana ka dar böyle bir şey düşünmedim. Hiçbir programım, hiçbir ka rarım yok. Ama istikbal için
(Arkası Sa. 19, Sü. S’de)
Kültür Servisi — Cumhurbaş kanı Turgut ö z a l’m özel televiz yon konusunda “ Teknoloji o ka dar gelişiyor ki bu bakımdan ka nunların da değişmesi icap edi yor kanaatindeyim... Bu değişik likten kaçınamayız” sözleri, bu alandaki girişimcileri harekete geçirdi. Anayasanın ilgili 132’nci maddesinin iptali veya değiştiril mesi ya da başka bir “ çözüm ” bulunması halinde, özel televiz yon konusunda çalışmaları bulu nan girişimcilerin en az 6 ay içer sinde “ izleyicinin karşısına çıkacak” hale gelebileceği bildi riliyor.
Birkaç yıldan bu yana “ özel televizyon” konusunda çalışma ları olduğu bilinen kuruluşların ilgili yöneticileri, ö z a l’ın sözle-
(Arkası Sa. 14, Sü. 2 ’de)
Komünistlerin en güçlü rakibi olan
D em okratik G üçler Birliği lideri Jelu Jelev
yüzde 50’nin üzerinde oy alacaklarını
söyledi. T ü rk azınlığın d u ru m u n a da
değinen Jelev “ Sorunlar hem en başlam ası
zorunlu olan dem okratikleşm e süreci içinde
çö zü lü r” diye konuştu.
ZAFER ARAPKİRLİ
SOFYA — Kırk beş yıllık ko münist yönetimin tyugün “Batılı parlamenter sistem” sınavına gi receği Bulgaristan’da komünistle rin en güçlü rakibi durumundaki Demokratik Güçler Birliği (DGB) lideri Jelu Jelev (55) ülkedeki 1.5 milyon Türk azınlığın sorunları nın “demokratikleşme süreci için de çözümlenebileceğini” söyledi. Jelev, Cumhuriyet’e verdiği de meçte seçimlerde “yüzde 50’nin üzerinde oy almayı bekledikleri ni” de belirterek seçim platform larında Türk azınlığın durumu da dahil yaptıkları tüm vaatleri ger çekleştireceklerini bildirdi.
Jelu Jelev, 1965’te yazdığı bir kitap üzerine, eski lider Todor Jiv- kov tarafından Komünist
Parti-den kovulmuş. Jelev kitabında ko münizmle faşizmi kıyaslıyor.
Bulgaristan seçimlerinde ikti dardaki Sosyalist Parti’ye en güçlü alternatif olarak oy isteyen ve 16 değişik siyasi parti ve grubu bün yesinde toplayan Demokratik Güçler Birliği hareketi özellikle başkent Sofya’da verdiği görün tüyle, bu gece parlak bir seçim yengisi kutlamanın hazırlıklarını yapıyor, önceki gece Bulgaristan Sosyalist Partisi (eski Komünist Parti) lideri Aleksander Lllov, Çiftçi Partisi lideri Viktor Volkov ile televizyondaki canlı açıkotu rumda tartışan DGB lideri Jelu Jelev, açıkoturumun hemen ardın dan Cumhuriyet ve Milliyet mu habirleriyle görüştü.
Jelu Jelev, TV binası önünde
(Arkası Sa. 16, Sü. 4 ’de)
B u lgar h a lk ı
san d ık b a şın d a
SOFYA/KIRCAALl (Cumhu riyet) — Bulgaristan, 1.5 milyo na yakın Türk azınlığın da heye canla beklediği son 44 yılın ilk öz gür genel seçimlerini bugün ger çekleştiriyor. Sandık başına gide cek yaklaşık 6 milyon 700 bin Bulgaristan vatandaşı, Doğu Av rupa’daki reform ve parlamenter demokrasi dalgasının son dura ğında oy kullanacak.
Bulgaristan’da bugün ve gele cek pazar günü yapılacak seçim ler iki aşamada gerçekleştiriliyor. Bugünkü seçimde, parlamento nun 400 üyesinden 200’ü çoğun luk, sistemiyle belirlenecek. Diğer 200’ü ise ilk turda yeterli oyu
sağ-Q
layamayan adaylar arasından nis pi temsil sistemine göre seçilecek. Bugün ve 17 hazirandaki ikinci tur sonucu oluşturulacak parla mento, alınan karar gereği yakla şık 1.5 yıl görev yapacak ve ana yasal düzenlemeler ile yeni bir se çim yasası hazırlamakla yüküm lü bir “ kurucu meclis” niteliği ta şıyacak.
“ Başa güreşecek olan” siyasi hareketler arasında Bulgaristan Sosyalist Partisi ile 16 siyasi akı mın bünyesinde toplandığı De mokratik Güçler Birliği ile ülke nin en eski siyasi partilerinden biri olan Çiftçi Partisi var.
(Arkası Sa. 16, Sü. 4'de)
E K O S L O V A K Y A
KAMPANYA GERİDF KALDI — Demokratik Güçler Birtiği’nin seçim kampanyası boyunca düzen lediği mitingler büyük ilgi çekti. (Fotoğraf: Zafer Arapkirli)
OLAYLARIN
ARDINDAKİ
GERÇEK
Denek ve
Seçmen...
A N A P iktidarı kendisine ya kın görünen bir köyü belde ya pıyor. Diyelim ki bu “minik se çim bölgesi”nin bin seçmeni var.
Eski köyde ve yeni beldede be lediye seçimleri yapılacak. İkti dar, devlet olanaklarıyla vaatler de bulunuyor. Som ut bir örnek: Köy meydanına yepyeni bir can kurtaran arabası çekiliyor ve seçm ene deniyor k i “Eğer A N A P ’a oy verirseniz, hastala rınızı, ölmeden hastaneye yetiş tirebileceksiniz!..''
Bu ve bunun gibi vaatler et kilidir. 51 beldeye 51 milyar li rayı kolaylıkla ayırabilecek parti ve devlet gücünü elinde tutan ANAP, son mini seçimlerde yüz de 35 oranında oy alabilmiştir; çünkü küçük beldelerdeki seç
men, “eldeki bir kuşu, ağaçtaki üç kuşa” yeğlemiştir.
Çoğunlukla yurttaş, yereI se çimlerde genel seçimlerden da ha değişik düşünür; bu kuralın pek çok örneği var.
26 Mart yerel seçimlerinde or taya çıkan gerçeklerin ölçü ola rak kullanılan boyutu ise bilin diği gibi genel seçime teme! oluş turabilecek "il genel meclisi” bölümüdür. Bütün ülkeye yay gın biçimde değerlendirilen san dık sonuçlarında, A N A P ’ın oyu yüzde 21.8 olarak saptanmış; da ir ★ ★
(Arkası Sa. 19, Sü. 4'de)
İnönü:
Seçimi
boykot yok
SHP Parti Meclisi
toplantısının açılışında
konuşan İnönü, ‘erken
seçim olsun diye’ bastırmaya
devam edeceklerini söyledi.
15. Sayfada
NEREDE KALMIŞTIK?
HİKMET ÇETİNKAYA’nın
yazısı 14. Sayfada
Sivil Forum açık
farkla önde
Çekoslovakya’daki seçimlerde ilk
belirlemelere göre, ‘Sivil Forum ’ yüzde 48.5,
komünistler yüzde 12.2 oranında oy aldı.
NİLGÜN CERRAHOĞLU
PRAG — Çekoslovakya’da dün yapılan seçimlerde demokra siye geçiş için ittifak kuran ve sol dan sağa sekiz ayrı eğilimi birleş tiren Sivil Forum açık farkla ön de gidiyor. Sivil Forum’un oyla rının en son elde edilen rakamla ra göre yüzde 48.5 olduğu belir tiliyor. D.Almanya, Macaristan ve Romanya’da seçim sonuçları nı yüzde 3’lük bir marjla sandık
ların kapanmasından hemen son ra doğru olarak saptayan F .A l man şirketi tnfas’ın yaptığı yok lamalara göre Hıristiyan Demok ratlar ikinci, komünistler üçüncü parti konumunda görünüyor. Se çim sonuçlarını sandıklardan çı kan seçmenlerin açıklamalarına dayanarak hesaplayan tnfas’ın tahminlerine göre, Hıristiyan De mokratlar yüzde 12.5, komünist lerin yüzde 12.2 oranında oy al-
(Arkası Sa. 16, Sü. l'de)
BÎRA DÜNYASINDA SEÇİM KULİSİ
NİLGÜN CERRAHOĞLU’nun notlan 16. Sayfada
Berlin’den
Hüzünlü
aşklar
DİLEK ZAPTÇIOĞLU
Batı ve Doğu Almanlar,
yıllar sonra birbirini
bulan ve gerçekler
karşısında hayal
kırıklığına uğrayan eski
sevgililere benziyor.
Batılılar, Doğuluları
kurtarmak için maddi
fedakârlığa razı değiller.
Budapeşte’den
Baharda
temizlik
ŞEBNEM ATİYÂS
Macaristan hükümeti bir
Alaska firması ile
anlaştı. Bu firma Rus
askerlerinin 30 Temmuz
1991’e kadar boşaltacağı
60 kadar askeri üssün
temizliğini yapacak.
Londra’dan
Jön
muslukçu
EDİP EMİL ÖYMEN
İngiltere’de su işleri iyice
karıştı. En kurak
yazlarını yaşayan
Ingilizler, ibadet kadar
önem verdikleri çiçek
sulamaktan bile yasaklar
nedeniyle vazgeçmek
zorunda kalırken, York
Sular İdaresi evlere giden
su tesisatçıları için yeni
standartlar getirdi.
Kopenhag’dan
Eşitliğin
ıkı yuzu
FERRUH YILMAZ
■ Q u e b e c e y a le tin e ö z e l s ta tüKanada'nin 10 eyaletinin başbakanları Quebec’e özel statü karan aldı. 3. Sayfada
■ Y ıld a 1 5 b in s a a t m ü z ik Turizm amaçlı yayınlar yapacak “Turizm Radyosu’’ 9 temmuzda hizmete girecek. 4. Sayfada
■ E li s ila h tı B ry n n e r TV3’te yayımlanan Westernler’de Yul Brynner’ın da rol aldığı Cat low adlı film gösterilecek. 4: Sayfada
■ ‘E s a s o ğ la n ’ H ü ly a K o ç y iğ it o lu n c a
Türk Sineması 'nda gösterilecek ‘Beklenen Şarkı'da Hülya Koçyiğit oynuyor. 4. Sayfada
■ B e r lin ’e m ü z ik y a ğ d ı Rolling Stones topluluğunu
77
bin kişi izledi. 5. Sayfada■ B a y ra m p a ş a ’y a A N A P ç ık a rm a s ı /İçe olma şenliğine Başbakan A k bulu t, 10 bakan ve 10 milletvekili katıldı. 8. Sayfada
■ H a s ta e d e n z a m YHK, SSK 'daki sağlık işçilerinin ücretlerini ilk altı ay brüt 730 bin, ikinci altı ay 900 bine yükseltti. E ko n o m i’de
■ P a z a r k o n u ğ u M üzik ve siyaseti birlikte yürüten
Yunanlı sanatçı Maria Faranduri ile Atina muhabirimiz Stelyo Berberakis müzik ve siyaset üzerine konuştu. 12. Sayfada
■ M a x w e ll D o ğ u s e fe rin d e İngiliz basın imparatoru Robert Maxwell D. A vrupa 'daki ülkelerde gazete satın alıyor. A rka Sayfada
m A v a n o s ’ta ç a m u rd a n y a ra tıla n tu riz m
Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist, usta ellerin çamura nasıl biçim verdiğini görmek için A va n o s’a geliyorlar. A rka Sayfada
5 haziran Anayasa
Bayramı bu kez
kadınlara siyasal
hakların verilişinin 75.
yıldönümü ile birlikte
kutlandı Danimarka’da.
Licata’dan
Mafyamn
taşra kızı
NİLGÜN CERRAHOĞLU
Licatalı Lara, “Pantolon
İstiyordum” adlı
kitabında Sicilya’daki bir
kentin baskıcı dünyasını
gözler önüne serince,
arkadaşları ve kent halkı
tarafından neredeyse
aforoz edildi. 10 -11. Sayfada
B
U
G
Ü
N
Cumhuriyet
Kapadokya: Gelveri yöresinin
saklı güzellikleri
Atilla Dorsay: Federico
Fellini’nin son film i "Ayın Sesi”ni anlatıyor...
Otomobil: Rallici İskender
A takan, otomobil kullanmanın ne olup ne olmadığını anlatıyor...
Sofra: E m inönü’nün orta
yerinde "Kebapçı Hamdo...”
Doğada Yaşam: Gebze’nin
Ballı kayalar Vadisi’nde kayalarla oynaşmak...
Test: Sıcaklan tanıyor
m usunuz?
Bugün ve her pazar
Cumhurlyet’le
ABD’DE BASIN TOPLANTISI__________
Türk-ABD gerginliği
Yunanistan Başbakanı, ABD’de Yunan-
Amerikan savunma anlaşmasına “ Ege’de
dengeyi korumaya” ilişkin bir bölüm
eklendiğini söyledi. Bölüm Türkiye’ye karşı
ABD’nin Yunanistan’a güvencesi anlamına
geliyor. Washington’daki Türk diplomatlar
tedirgin.
UFUK GÜLDEMİR’in haberi 3. Sayfada
TÜRK DIŞ POLİTİKASI
YASEMİN Ç0NGAR VE SEMİH
İDİZ’İN HABERİ 16. Sayfada
CUMHURİYET/6
DtZt-ltÖPORTAJ
10 H A Z İ R A N 1990
Komünistlik suçlaması
,
cumhuriyetin ilk yıllarında derin izler bırakır; eski silah arkadaşlarının yolları ayrılır
Paşalar ‘bolşevik’ olu n ca...
I —
“Çünkü her gittiğiniz yerde aleyhte bulundunuz. Yazık değil mi? Tarihe geçecek onun yaptığı şeyler.”
Bu sözler Mustafa Kemal Paşa- nındı.
Mustafa Kemal’in TBMM’deki gizli oturumda savunduğu komu tan da Şark Cephesi Komutam Kazım Karabekir Paşa’ydı.
Günlerden cumartesiydi. Tarih de 22 Ocak 1921. “Kazım Paşa’yı içinizde tanı yanlar ve tanımayanlar vardır. Ka- nıbekir Paşa, gayet zeki, üstün ab laklı, namuslu, fevkalade iyi huy lu, namuskâr, tedbirli bir adam dır.”
Mustafa Kemal Paşa, arkadaşı Kâzım Karabekir Paşa’yt “ komü nistlikle“ suçlayan Erzurum Mil letvekili Hüseyin Avni Bey’e kar şı bu sözlerle savunuyordu.
Bursa milletvekili ve Diyarba kır İstiklal Mahkemesi üyesi Şeyh Servet Efendi’nin “komünizm propagandası yaptığına dair şifreli telg ra fın Genelkurmay Başkan Vekili Fevzi Paşa’nm yazısı üzeri ne ihbar üzerine o gün TBMM’de gizli görüşme başlamıştı.
Erzurum Milletvekili Hüseyin Avni Bey, Kazım Karabekir Paşa’- yı o günkü moda ve yaygın deyiş le “boişeviklikle” suçluyordu.
Hüseyin Avni Bey, Karabekir Paşa’nın bolşevik olduğundan kuşkulanmış; bu kuşkusunu da gizli oturumda şöyle dile getirmiş ti:
“Erzurum’a girdiğimiz zaman çeşitli akımlar vardı. İçlerine gir dim. Birtakım subaylar arasında (bolşevikliğin)... askere de yansı yacağından da korkuyorlardı. Or dunun başındaki Kazım Paşa Hazretleri’ne başvurduk. Ordu da bir diizen olabilir mi dedik.
Mamafih dedi, kanıma gelince:
Belki efendiler garip gelecektir sözüm, benim kanıma kalırsa, İs- lamiyetle bolşeviklik arasında pek az fark vardır, dedi.
Bunda miras, zekat yoktur Pa şam, dedim, bizim ilkelerimize uy maz. Beni mi kandırıyorsunuz? Yoksa ne buyuruyorsunuz?
Kazım Paşa dedi ki:
Bugün iki siyaset vardır, Batı ve Doğu siyaseti. Bizim, Batı ile İn gilizlerle anlaşmamız olasılığı var mıdır?
Yoktur... dedim.
O halde bizim Doğu ile anlaş mamız zorunludur. Doğu siyase tini izlemek zorundayız... dediler. (...) Bizim için başka kurtuluş yo lu yoktur. Ve bana bolşevikler söz verdi. Ben askeri delege olarak atandım. Bu örgütü ülke içinde kuracağım... buyurdular.”
Erzurum Milletvekili Hüseyin Avni Bey Türkiye Komünist Par tisi kurucusu Mustafa Suphi’nin “yüksek zavat ile temas ettiğini öğrendiğini” söylüyor ve Musta fa Suphi ile Kazım Karabekir Pa- şa’nın ilişkileri olduğunu söylüyor ve Paşa’yı açıkça komünistlik ile suçluyordu.
Hüseyin Avni Bey, sözlerini “ Doğu Cephesi’ne bir heyet gön derin... “Ben gerçeği söylüyorum. Söylediklerim in tersi çıkarsa namussuzum” diyerek noktalıyor du.
Hüseyin Avni Bey’in bu ağır suçlamalarına kim yanıt verecek ti?
Mustafa Kemal.
Mustafa Kemal Paşa, kürsüye geliyor ve amaçlarının “milli sınır lar içinde bağımsızlık” olduğunu anlattıktan sonra şöyle konuşu yordu:
“Efendiler,
Bu esas üzerinde yürüyen in sanlar. düşünen beyinler, doğal olarak, komünizmin geniş ve ka yıt tanımayan esasları ile uyuş mazlar. Bu nedenle yüksek kuru lunuzun izlediği siyaset, hiçbir za man komünistlik esasına dayalı değildir. Bu böyledir, bunu tekrar ediyorum, bir defa daha, fakat yi ne bilmektesiniz ki ve bütün dün ya bilmektedir ki, bu milli esaslar la derin bağlar bulunan Meclisi niz ve hükümetiniz, bağımsız bir devlet olarak Rusya Bolşevik dev letiyle ilişkilerinde hiçbir zaman komünistlik ve bolşeviklik esasla rını ağzına bile almamıştır.”
Mustafa Kemal Paşa, daha son ra “Rusya içinde bu milletin soy suz, herhalde sersem birtakım ev latları oralarda serseriliklerine de vam etmişlerdir” diyor ve sözü Türkiye Komünist Partisi’ne ve Mustafa Suphi’ye getiriyordu.
“İşte bu serseriler, bir iş yapmak hülyasına kapılarak görünüşte memleketimize ve milletimize ya rarlı olmak amacıyla TKP diye bir parti kurmuşlar: Bu partinin ba şında da Mustafa Suphi ve ben zerleri var. Bunlar, doğrudan doğ ruya vatanseverlik duyguları ile gerçek milli duygular ile değil, be nim kanımca, belki kendilerine para veren, kendilerini koruyan ve bunları koruyan Moskova'daki prensip sahiplerine yaranmak için airtakım serserice girişimde bu lunmuşlardır. Bunların yaptıkla rı girişim, Rus bolşevizmini çeşitli kanallardan memleket içine sok mak olmuştur.”
Mustafa Kemal, daha sonra “Efendiler” diyordu “iki önlem olabilirdi.”
“ Birisi, doğrudan doğruya
ko-KSzım Karabekir, komünistlik suçlamalarının ve karşı suçlamalarının odağı durumundaydı. için, milletimiz için, din gerekleri
için uygulama olanağı olmadığı nı anlatmak, kamuoyunu aydın latmak en yararlı çare görülmüş tür. İşte hükümet, böyle bir çö züm yoluna başvurmakla beraber, şüphe yok ki, gelen akımları za manından önce, zararlı hale gel meden bir taraftan da gerekli ön lemleri almıştır. Hükümet, aydın latma yoluyla bu akımının önüne geçmeyi düşündüğü sırada aynı biçimde düşünen birtakım kıy metli ahlaklı ve her bakımdan gü venilir arkadaşlar, bana başvurdu lar. Bunlar, bu açıdan bu memle ket ve milletin yararına en çok ne yolla hizmet edebileceklerini dü şünüyorlardı. İşte bu düşüncenin ürünü olarak Ankara’da Komü nist Firkası adı altında bir fırka (parti) oluştu.”
Gizli görüşmede Mustafa Ke mal “komünizm” diyordu “sosyal
bir sorundur, bu nedenle komü nizmin dayandığı ilkeleri anlat makta sakınca yoktur.”
“Yalnız” diyordu:
“Yalnız amaçlan belli olmayan, yerleri bile bilinmeyen birtakım kimseleri komünizm adı altında bolşevizm adı altında örgüt kur malarını menetmek istedik. Bu görüş açısından İçişleri Bakanı bütün yüksek memurlara dedi ki:
(Komünistim diyen, hükümetin resmen programı görülmüş ve var lığı resmen tanınan örgüte girebi lir, fakat kendi kendine kurulan fırkanın hükümete verdiği bir gü vence vardı ki, o önüne geleni ör
güte almayıp belki aklı başında, genel koşulları, din gereklerini, kutsal milli davaya, millet ve dev lete inanmış insanlar ancak bu ulusal davaya bağlı kalma koşulu ile kamuoyunu aydınlatabilirlerdi. Ve ben eminim ki, arkadaşlar, Rus bolşevizminin yapmış olduğu yı kıntıyı birçoklarımızdan daha iyi bilmektedirler.)”
Şeyh Servet Efendi’nin komü nizm propagandası yapıp yapma dığı konusu “Komünist Fırkası” ile “Halk İştirakiyyun Fırkası”nın niçin kuruldukları konuların da konuşulmasına yol açar.
Mustafa Kemal, Bakü’de “Ko
münist Fırkası” adıyla bir başka parti daha kurulduğunu anlatır ve Ankara’da Türkiye Komünist Par tisi adıyla bir parti kurulmasıyla
“talimatı dışarıdan alan bir fırka da reddedilmiş oldu” der.
H üküm et izniyle kuru lan
“Türkiye Komünist Firkası” ile
“ Halk İştirakiyyun Fırkası” ara sında ne gibi farklar vardı?
Mustafa Kemal, gizli görüşme de bu ayrımı şu yargısıyla birlik te açıklar:
“Türkiye Komünist Fırkası, Türkiye için Türkiye içinde çalışan bir parti biçimindedir. Halk İşti rakiyyun Fırkası, doğrudan doğ ruya komünizm niteliği gösterir bir partidir. Kanıtlanmış bilgilere göre burada bulunan Rus Büyü kelçiliği ile bile temas halindeler. Bu konuda fazla bir şey söylemek istemiyorum.”
Mustafa Kemal, bunları
açıkla-Mustafa Kemal
glbi
akımlarına karşı düşünceye dayanmayan güçle
karşılık vermek, o düşünceyi ortadan kaldırmadıktan
başka herhangi bir insanla konuşulduğu zaman onun
herhangi bir fikrin i reddederseniz, o ısrar eder. Israr
ettikçe kendi kendini aldatmakta çok daha ileri
gidebilir. Bu nedenle düşünce akımları cebir ve
şiddetle y o k edilemez, tersine güçlendirilir.
(22
o c a k1921
>Y
) y O s r -' J t A .1921.
Kâzım
Karabekir
‘komünizm
propagandası’
yaptığı
gerekçesiyle
TBMM’de
suçlanır.
Mustafa Kemal
kürsüye gelir
ve arkadaşı
Karabekir!
savunur.
Karabekir
Paşa’nın
memleket ve
millet için
yararlı bir
siyasal amacı
sağlamak için
komünist
gözüktüğünü
belirtir.
¿'¿an***'*~ T/ö - ¿ ¿ j u lt l t / 4 . t r A. m ) ? 736 ti- E *Î
» 7 t U M -i«. e R * 8) “t ? ■ f y . . .Atatürk’ün kendi elyazısıyla tuttuğu not lar. Kâzım Karabekir’in kitabında yer alan bolşeviklik suçlamasına, ‘alçakça bir hikâye’ şeklinde karşılık veriyor.
A
ıradan
12 yıl geçer.
Mustafa Kemal
tarafından
Meclis’te
savunulan
Kâzım
Karabekir,
1933
yılında
Atatürk’ü
komünistlikle
suçlar ve
Kurtuluş Savaşı
yıllarında
‘bolşeviklik ilan
etmeyi
düşündüğünü’
ileri sürer.
İSTİKLÂL HARBl*l?lN t SASLARI 4S m t ğ t p e k b e v t t k â r olm*<J>g<u>ıu p r o p a g a n d a <dfi>mİ ba jd e® rica e ttim . ,
-23 M a rt 1 3 î> M uataf a K aaaal pa şa b a ı r c t i a r i a i » - * ^ ^ — İt R u a b a y ie g S r f if e r e k m ö ğarileybio rıy a a a t iiMİm .-,^ | . . \
Milda U r k a b in e te ş k ili ve k e n d ile rin in b a rb iv a j “ J g e çm e m ni ve beoiaada k a b in ed e U r m e v k i l» r a rz u e ttik le r in i ö ğ ren d im , va l u ı » t Tt^v / J y l ^ y , ıtaaiU de bu y c JJa bir ta k lif ald ım . B unun f e la k e ti p»d-
ta c ild e n b a ş k a b ir şe v e v aranuyacaV ını. b ir ı g e n ç k u m a n de o ta r ut A n ad o lu y a a tılm a u n d a n b a ş - , A L v 1» N isa n I J J S de E rkA m b arU y e lu m u m iy e reisi e r i p a ş a y ı z iy a re tle d a b a riy a d a in ti ş a r a y iem iy erek
a ş a r k a g id e ce ğ im i k e n d ile rin e söyledim . Tasfiye k k a k o ld u ğ u n d a n b e y h u d e g itm e m e kliğim« ve m nh-o la ra k d ö s n s e n u e ln s a ğ t s l l c &
I l k ı » ılım . Ç a n a k k a le d e m ira lay ve birine» şa rk in d e n d o ia y i d e E n s c n is ta n d a m irliv a lığ a te rf i et* m . F e v r i fiaşa h a s re tle rin e ş a r k t a m illi k ir n ü v a c ağım h a lik ın d a k i m ü ta la a m ı, ta s f iy e n in m a v ru - • k jın y t M ğ M i a ö y ta d is
-- S e n i c k v an ıh a rb e v e rirle r. D ed iler. Ben de p e k « s i « e U n n n e tk s r r a b ıta m dolayisU e m a h re m k a la ua e m in o la r a k ’ T r s b to n a a y a k b a sm ak lığ ım a m û t a t e tm e y in iz ö te s i m illi d a v a o la c a k tır d e d im v a e d e le ri a io id ım .
H arb iy e N a u r ı Ş a k ır p a şa y ı d a h a re k e tim iç in ik n a
1
K ıt’a tm ıa d s İaşe b u k r a n ı v a rd ır. G id e r gitm ez h a y a la r ı e ld e n ç ık a r v e b u su retle ia şe b u h r a n ı ir s im i- A lla k k o la y lık »ecrin. D ediler.
B e n ia şe b u h r a n ın a k a rş ı S in e p ’d a a itib a r e n
İska-Kâzım Karabekir’in, ‘İstiklâl Harbimi zin Esasları' adlı kitabı üzerinde kendi elyazısıyla aldığı notlar.
Enver Paşa’ntn Mustafa Kemal’i ve Kâ zım Karabekir’i komünistlikle suçlayan kendi el yazısıyla yazdığı m ektup.
diktan sonra sözü Erzurum Mil letvekili Hüseyin Avni Bey’in Ka zım Karabekir Paşa’yı suçlayan konuşmasını getirir.
“... Ufak bir tereddüdü olanlar, Kazım Karabekir Paşa Hazretle rinin bir buçuk yıldır Doğu’nun durumu hakkında her gün vermiş oldukları raporların tümünü oku duktan sonra bir karara varmaları ve ondan sonra konuşmaları ge rekir. O zaman bu görüşü ileri sü ren kimse, bu güçteki bir kimse hakkındaki, Kazım Karabekir Pa şa Hazretlerinin kıymetlerini tak dirde ne dereceye kadar hata et miş olduklarını anlayacaklardır.”
Mustafa Kemal, Kazım Karabe- rik Paşa’nm Mustafa Suphi ola yında oynadığı rolü de açıklar; der
ki: »
“Mustafa Suphi’yi Doğu'da Hüseyin Avni Bey’den önce orta ya çıkartan Kazım Karabekir Pa- şa’dır. Bu adamın memlekete gir mesinin sakıncalı olduğunu takdir eden Kazım Karabekir Paşa’dır. Bunu memleket dışına, sınır dışı na çıkarılması gerekeceğini bilen de Kazım Karabekir Paşa’dır. Bu nun planını yapan da Kazım Ka rabekir Paşa’dır; yoksa Erzurum valiliğiniz değildir. Biz değiliz efendiler. Akıllıca yaptığı planla, herkesten önce gerekenleri hareke te geçiren Kazım Karabekir Paşa dır. Bilmem, bolşeviklere eğilim liymiş. Mustafa Suphi’nin bilmem nesiymiş? Herkesten önce güçlü önlemler alan Kazım Karabekir Paşa’dır. (1)
(...) Kazım Paşa’nın komünist lerle temasta olanlara karşı komü nist görünmesi doğru olabilir: Memleket ve millet için yararlı bir siyasal amacı sağlamak içindir; gerçekte komünist ve bolşevik ol- dugu için değildir.” (2)________
Paşalar Bolşevizmi
Enver Paşa, o günlerde Mosko va ve Bakü’dedir. Rus Marksisti Kari Radek ile ilişki kuran Enver Paşa ve ittihatçılar, Lenin’in ön cülüğünde toplanan Bakü Kurul tayına katılırlar.
Enver Paşa, bir de 3. Enternas yonalin ideolojik doğrultusunda komünist partisi kurar. Bu komü nist partisinin adı “Halk Şûralar
Fırkası” dır.
Fırka programının birinci mad desine “hâkimiyeti milliyeyi doğ
rudan doğruya kendi sai ve amal leriyle iktisabı hayat eden sınıf ahalinin elinde” bulunması gere ği yazılır.
Bugünkü Türkçe ile Halk Şûra lar Fırkası’nın amacı “ulusal ege
menliğin kendi emek ve eylemleri ile yaşamlarını kazanan sınıfların elinde olması” dır.
Enver Paşa Halk Şûralar Fırka- sı’nı niçin kurmuştu?
Bu soruyu Şark Cephesi Komu tanı Kazım Karabekir Paşa “Bü
yük Millet Meclisi Riyaseti” ile
“Erkânı Harbiye Reisi Fevzi Pa şa Hazretlerine” gönderdiği 5 Ma yıs 1922 tarihli telgrafta şöyle ya nıtlıyor:
“Tamamıyla bolşevizm ve
ko-münizm esaslarını ihtiva eden sek sen beş maddelik programın ismi ne (Halk Şuralar Firkası) namı ve rilerek Anadolu’ya gönderilmeye başlanmıştır. (...). İngilizlerin ba rış olasılığına karşı Çiçerin bile Enver’in Anadolu'da devrim yap ması için yardımda bulunuyormuş (...) Bolşevikler, Mustafa Suphi ve benzerleri ile yapamadıklarını Anadolu Kızıl devriminin Enver Paşa ve arkadaşları aracılığı ile yaptırmaya çalışacaklar. Doğal olarak hemen egemenliği ellerine alarak devrimi yapanları da orta dan kaldıracaklardır. Nitekim Er menistan’da olay aynen böyle ol muştur.”
Fevzi Paşa, Karabekir’in bu telgrafına 29 Mayıs 1922 günü giz li şifre ile şu yanıtı verir:
“ İngilizlerin bu kez de komü nistliğin yayılması gibi bir maske altında Anadolu’da özellikle yer yer ayaklanmalar düzenlemeye ça lışacakları, bazı kimseleri yurda soktukları habçr alınmıştır.
Aynı zamanda Enver Paşa’nın da komünistlik lehine bazı giri şimlerde bulunduğu ve kendisinin şu anda Moskova’dan bilinmeyen bir yere gittiği tahakkuk etmiştir. Gerek kendi adına sahillerimize ve kara sınırlarımıza gelecek kimse lerin ve gerekse kendisinin tutuk lanarak sıkı güvenlik önlemleri al tında Ankara’ya getirilmesi gere ğini ilgili memurlara çok gizli kay- dıyla bildirilmesini rica ederim. (3)
A Şark Cephesi Komutanı Kazım Karabekir, Enver Paşa’nın komü nist olduğu kanısındadır. Enver Paşa da Mustafa Kemal Paşa ile Kazım Paşa’nın “komünist esas
larını kabul eder gibi” görünme lerinden yakınır:
Enver Paşa’nın 16 Temmuz 1921’de Mustafa Kemal Paşa’ya Moskova’dan gönderdiği “Muhte
rem Paşam” diye başlayan mek tubunda Mustafa Kemal Paşa’mn, Enver paşa ve arkadaşlarının “A nadolu hesabım a bir şey
yapmamalarım" istediğinden ya kınırken önce şu gelişmeleri anla tır:
“Ben (Moskova’ya) geldiğim za man Bekir Sami Bey ve arkadaş larını buldum. (4) İki aydan beri Moskova’da bulunuyorlardı. Ben bu arzunuzu haber alınca Çiçerin'- in (5) sualine karşı resmen vazifem olmadığını, yalnız bugün her su rette Adanolu’ya yardım edilme sine taraftar olduğumu söyledim. Bekir Sami Bey’in arzusu üzerine bir kerre Çiçerin'e Anadolu hükü meti taraftarı olduğunu göster mek için beraberce gittim. (...). Ruslar henüz müzakereye bile baş lamamışlardı. Çünkü Yusuf Ke mal Bey biraderimiz ‘Bunlar Ana dolu’nun komünist olmasını iste yecekler, biz de olmaya karar ver dik. Binaenaleyh, yine bizden mü zakere olunmuyor’ diyorlar ve sa
bırsızlanıyorlardı... (...) Ben hususi olarak Berlin’de hapishanede ça lıştığımız Radek ve diğer liderler le işin bir an evvel halline çalıştım. Ve nihayet müzakere başladı. Ve Yusuf Kemal Bey’in zannı gibi bolşeviklik teklif edildi.”
Enver Paşa, daha sonra, Sov- yetler’den yardım gelirse bunun gerektiğini, böylece “Avrupa,
Anadolu Sovyetlerle anlaştı” di ye Anadolu hükümetini daha güç lü göreceğini anlatır ve gerek Mus tafa Kemal’i gerek Karabekir’i ko münistlikle suçlar.
“... Sonra Bakü’ye geldiğimde değil yalnız Türkiye’de fakat bü tün İslam memleketlerinde derhal aksi tesiri görüleceğine ve böyle ce İngilizlere yardım edileceğine kani olduğumdan Türkiye ve Şark bolşevizmi taraftarı olmadığımı alenen kongrede söylediğim gibi Anadolu halkının menfaatine da ha uygun ve cidden ezilen halkı düşünür idare esasına dajanan bir program ile Talat Bey’i ve diğer iki arkadaşı Anadolu’ya göndermeye karar verdik.
O zaman, Kazım Karabekir Pa şa ve zatı samileri (yüksek şahsı nız) komünist esasını kabul eder gibi görünmüş olduğunuzdan ta bii bu hususta yaptığımızı değil yalnız size fikrimi yazmakla yetin miştim. Bilahare, Ankara’dan al dığım mektupta ve buraya 3. Fln- ternasyonal'e gelen delegelerden zatıaliniz diktatörleri olmak üze re Çerkez Ethem ve diğer bazı ar kadaşların Ankara Komünist Fır- kası’nı teşkil buyurduğunuzu an ladım. (6)
Bolşeviklik ilanı_____
Mustafa Kemal ve Kazım Kara bekir iki eski arkadaştılar; arka daşlıkları, dostlukları, gizli örgüt lerde, ihtilallerde, savaşlarda pe kişmişti.
31 Mart gerici ayaklanmasının bastırılmasında Mustafa Kemal ve Kazım Karabekir beraberdirler; Mustafa Kemal, kolağası rütbesi ile Hüseyin Hüsnü Paşa komuta sındaki Redif Fırkası kurmay baş kamdir; Mürettep İkinci Fırka Ko mutanı Şevket Turgut Paşa’nın kurmay başkanı da Kazım Kara- bekir’dir.
Mustafa Kemal, ordudaki göre vinden çekilip “ferd-i millet” ola rak Anadolu’da örgütlenme çalış malarına başladığında Erzurum- daki Şark Ordusu Komutanı ola rak “emrinizdeyim Paşam” diye yardıma koşan da Kazım Karabe kir Paşa’dır.
Her devrimde ve her toplumsal olayda yaşandığı gibi Cumhuri- yet’in ilk yıllarında da devrimci lerin ve ulusal kurtuluş liderleri nin yolları ayrılacak ve Kazım Ka rabekir, 1933’te yazdığı ve yayım lamak istediği “İstiklal Harbimi
zin Esasları” adlı kitapta arkadaşı Mustafa Kemal’in kurtuluş sava şı yıllarında “bolşeviklik ilan et
meyi düşündüğü” nü yazacaktı. Karabekir Paşa’nın 1933 yılın da yazdığı kitap yayımlanamaz; kitap matbaadayken toplanır ve yakılır.
K
i l i
lâzım
Karabekir’in
bolşeviklik
suçlamalarına
Mustafa Kemal’in
yanıtı çok sert olur.
Atatürk kendi el
yazısıyla aldığı
notlarda ‘Bolşeviklik
alçakça uydurmak
istediği bir hikâye
(bana yapıştırmak
istiyor) der.
Karabekir’in kitabı
matbaadayken
toplatılır ve yakılır.
1933 yılında yayınma izin veril meyen “ İstiklal H arbim izin Esasları” adlı kitabın 54. sayfasın daki şu satırlarını birlikte okuya lım:
“... Bolşeviklik fikrinde olanları ikaz ettim. (Bolşeviklik fikrinin tekrar alevlenerek Amasya içtima- ında dahi münakaşa ve kabul edil diğini ve fakat ikazımla tekrar milli hükümet esasına rucu edil diği görülecektir.)
Mustafa Kemal’in Karabekir’in bu satırlarına karşı yanıtı çok sert tir.
Mustafa Kemal, kitabın ilk formlarım okuyup el yazısı ile 9 sayfalık tutan notlar alır. Bu not ların 14. sırasında yer alan bölü mü şöyledir:
S. 54... Bolşeviklik... çok alçak ça uydurmak istediği bir hikâye
(bana yapıştırmak istiyor.)
1. TKP liderlerinden Mustafa Sup hi ve 15 arkadaşı, 28-29 Ocak 1921 günü Trabzon’da Enver Paşa'nın yandaşlarından Yahya Kahya tara fından öldürülmüşlerdi. Cinayetin kimin emriyle işlendiği konusunda çeşitli varsayımlar bugün de tartışı lıyor. Bkz. Hikmet Bayur, Mustafa Suphi ve Milli Mücadeleye el koy maya çalışan başı dışarıda akımlar. Belleten, sayı 140 Ekim 1971 s: 587 vd. Mustafa Suphi ve Yoldaştan, Brüksel 1975, İndo-Türk ajansı; Tunçay Mete, Türkiye’de Sol Akım lar, Bilgi yay. 1978. 3 bası, s: 218 vd. 2- TBMM Gizli Celse Zabıtlan, Türkiye İş Bankası Kültür yay. cilt 1. s: 325 vd.
3- Karabekir Kazım, İstiklal Harbi mizde Enver Paşa ve İttihat ve Te rakki Erkânı, Menteş kitapevi, 1967, s: 132-133.
4- Bekir Sami (Kunduh) Anadolu hükümetinin temsilcisi olarak Mos kova’ya gönderilen kurulun başka nı. Sonradan Dışişleri Bakanlığı da yapan Bekir Sami Bey, Terakkiper ver Ftrka’nın kurucuları arasında yer aldı. Bekir Sami Bey, 1933 ydında öl dü.
5- Sovyet hükümetinin o tarihteki Dışişleri komiseri.
6- Türkiye Komünist Firkası idare Heyetinde Fevzi Paşa (Çakmak) Ali Fuat Paşa (Cebesoy) Refet (Bele) is met (İnönü), Mahmut Celal (Bayar) Dr. Adnan (Adıvar), Tevfik Rüştü (Araş), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Mahmut Esat (Bozkurt), Hakkı Be- hiç (Bahiç), Refik Koraltan, Eyüp Sabri (Akgöl) ve Süreyya (Yiğit) gi bi Mustafa Kemal’in yakınlan yer al mışlardı, Çerkez Ethem, bu “resmi” TKP’nin kurucuları arasında yer al mış değildi. Bkz, Sayılgan Açlan, so lun 94 yılı, Mars Matbaası, 1968, s: 145, Dınçay Mete, a.g.k. s: 163; Go- loglu Mahmut, Cumhuriyete Doğ ru, 1921, 1922, Başnur Matbaası s: 11 vd; Kııtay Cemal, Çerkez Ethem Dosyası, Boğaziçi Yay, s: 292. Çer kez Ethem “Resmi, hususi, aşikar gizli bir teşkilat ve cemiyete dahil olmadık”
Enver Paşa’nın Mustafa Kemal Pa şa’ya yazdığı bu mektup Türk Tarih Kurumu arşivlerindedir.
Yarın: Karabekir’ in
kitabı .nasıl yakıldı?
L E M r T A M A M !
yet
iahii)\\ Haziran 1990 Pazartesi
[E
(@ BAN KTA
K
Â
Z
I
M
KARABEKİR
ANLATIYOR
Karabekir-A tatürk
tartışması 1933 yılında
kamuoyuna yansır.
Milliyet gazetesinde
‘Millicı takma adıyla
çıkan yazılarda Kâzım
Karabekir'in Kurtuluş Savaşı sırasında ‘tek cephede
birlik'stratejisine ayak uyduramadığı öne sürülür.
Sonraki günlerde Karabekirin yanıtları gazetelerde
çıkar ve tartışma alevlenir.
Atatürk, Latife Hanım ve Karabekir 1923 yılı ocak ayında bir yurt gezisi sırasında.
