2 ISLÂM — TÜRK MUHÎTÜLMAARÎFl Oild: 1, F. 50
şüncelerinin neticesidir. Birçok tarziyeler ve tedkikler ile oriji nal fikirleri vardır. Gâzâlî ekse riya tıbda olduğu gibi eşyanın hassalarını bilmek ve insanın nefisdekini müşahede etmek, hakikatleri kalb ile tatmak gibi ma’nalarda tecrübeye çok kıy met verir.
Gâzâlî Mâba’d-et-tabia me selelerinde vahye uymak, rna’- kulât nokta! nazarına göre felse fe usulünün din usulüne mua rız olabilecek bir kuvveti haiz olamadığını meydana koymak gibi bir maksad güdüyor. Aklın
iflâs etmesile, hisse i’timad et- meımesile insanın nefislerini din ve tasavvufa dönmesini istiyor. Dakik ibareler ile nefsi tasfiye, halvet ve üzlet yollarile, keşf ve hads metodu ile Allahın haki katlerine ermesini taleb ediyor. İslâm feylesoflarının maksadları ise İslâmî fikirleri felsefe saha sına yaklaştırmak ve vah'y ile sa bit olan hakikatleri tahlil ede rek akıl ile sabit bir hale getir mek, vahy le akim âhenkdar ol duğunu göstermek ve kitabin hakikatini o vakitler yaşayan felsefeye uygun bir surette izah
etmekti.
Görülüyor ki kelâmcıları tem sil eden Gâzâlî ile İslâm feyle sofları arasındaki fark yalnız fel sefî düşünce farkıdır. Çünkü İs lâm feylesofları dine, vahye pek kıymet veriyor, tasavvuf ile yü
rüyorlar. Gâzâlî felsefe âlemin de İbn Sinânın otoritesini düşü rüyor, İbp Sina’ya i’tiraz oluna bilecek bir fikir tohumu atıyor. Bundan dolayı şarkta felsefe a- raştırmalarının çoğalmasına bâ- di oluyor, hiç bir vakit serbest düşünceyi kapatmıyor.
İsmail Halckı İzmirli Azarbaycanın Rusyaya iltihakı ve Bolşeviklerlerle teşriki mesai hakkında
Ağaoğlunun beyanat ve mektupları meselesi
Ankara Ticaret Vekâleti İç Ticaret Umum Müdür Muavini Samet Ağaoğlundan aldığımız mektubdur, aynen dercolunur:
Muhterem Efendim,
İdarei fazılânelerinde çıkmak ta bulunan İslâm Türk Muhitül- maarifinin 46 ve 47 nci sayıla rında, «Azerbaycan’da siyasî ha reketler» ve «İnkılâb ve İstiklâ lin akisleri» yazılarında babam merhum Ahmed Ağaoğlu’nun, Rusya’ya iltihakı terviç eden beyanattan ve Nerimanof’a gön derdiği bir mektuptan bahsedil mektedir.
1 — Bu yazıların müellifini tanımıyorum. Ancak her iki kı sımda da, ilk sahifede mündere- catı gösterirken başka bir isim zikredilmediği halde babamın isminin kaydedilmiş olması mü ellifin merhumun üzerinde kas- den dikkat nazarını celbettirme- ğe çalıştığı anlaşılmaktadır.
İsmini ve şahsını tanımadığım bu zatın bu kasdî hareketinin neye istinad ettiğini elbette ki takdir ve tesbit edemiyorum.
Ancak hakikî şahsiyetini öğren dikten sonra şübhelendiğim kim selerden birisi zuhur ederse o zaman benim de; söyliyecek ba zı sözlerim olduğunu zannediyo rum. Eğer bu kimselerden değil ise o takdirde başkalarının tel- kinatı ile hareket eden ve işit tiklerinin hakikatma ermeye ça lışmadan gelişi güzel tarih yaz mağa kalkan bir adam olduğuna hükmedeceğim.
2 — Çünkü babamın yakında tarafımdan Azerbaycan’ın istik lâl hareketine aid kısmı tercihan daha evvel neşredilecek olan hatıratından da vazıhaıı öğreni leceği üzere iddia edildiği şekil de bir beyanat kat’iyyen vaki ol madığı gibi yine Ahmed Ağaoğ- lu tarfından Malta’dan avdette Nerimanof’a böyle bir mektup yazılmamıştır. Filhakika Malta- dan evdetten sonra babamdan değil, fakat Nerimanof’dan ba bamı Azerbaycan’a da’vet eden bir mektup gelmiş ve babam bu mektuba bütün ma’nevî ve mad dî istek ve şartların kendisini
yalnız Anadolu’ya bağladığını ve İstiklâl Mücadelesine atılmış o- lan Türk dünyasının bu son par çasına elinden geldiği kadar hiz- rrj,et etmek azminde bulunduğu nu bildirmiş ve Azerbaycan'a değil, doğrudan doğruya Anado- luya gitmiştir. Bu iki mektubu yine pek yakında ve ayrıca neş redeceğim.
3 — Babamın hatıratı ile be raber şu hakikat bütün açıklığıy la meydana çıkacaktır: Azerbay can istiklâl da’vasınm gerçek şe refleri, vesikaların ya Ruslar ve yahut bir kısım Azerîler tarafın dan imha edildiğini zannedenle rin yağmalarına rağmen asıl sa- hiplerindedir ve çok şükür ki bu sahiplerin ve hele bu istiklâli damarlarındaki kanla temin et miş ve korumuş olan Anadolu çocuklarının en büyük Kuman dandan en küçük zabitine kadar büyük kısmı henüz hayattadır lar. 4 — Bu mektubun mecmua nızda aynen neşrini, Kanundan değil, ötedenberi dürüst ve hak şinas olarak tanınmış olan ismi
C. 1, F. 50 İSLÂM — TÜRK MUHÎTÜLMAARÎFÎ 3
nizden istiyorum. Derin saygı- leriyle. Ankara. Samet Ağaoğlu
***
Makale muharririnin cevabı: Mektubunuza muttali’ oldum. Azerbaycan istiklâl da’vasında merhum ¡pederinizin hareketle ri hakkmdaki yazılarım, diğer bütün bahislere dair yazılarım gibi, hep vesikalara müstenid- dir. Vesikasız yazı yazmak za ten âdetim değildir. Siz de gös terdiğim vesikalara müracaat ederseniz söylediklerimin mah- zı hakikat olduğunu bizzat gö rürsünüz. Hem de bu hususta benim bahsettiğim çok kısadır. Siz merhum pederinizin, gerek Âzerbaycanın Rusyaya iltihakı lüzumu hakkmdaki beyanatının, gerek Azerbaycan Sovyet hükü meti reisi Nerimanofa Bolşevik
prensiplerinin faydaları ile teş riki. mesai hakkında gönderdiği mektubun tam metinlerini gör müş olsaydınız, zannederim, biz den daha çok müteessir olurdu nuz ve ürkerdiniz.
Bahis mevzuu olan ve Sovyet matbuatında intişar eden <.Ah-
med Ağayef» imzalı mektubda
merhum pederinizin Nerimanof tarafından da’vet olunduğuna ve cevaben yalnız Anad oluya bağlı kalmak istediğini bildirdi ğine dair maalesef hiç bir kayıt yoktur, bil’akis Âzerbaycana git mek ve teşriki mesai etmek ar
zusunda olduğu sarahaten beyan edilmiştir.
Şuna mutmain-olabilirsiniz ki evvelce Azerbaycan uyanışında çok hizmetleri olan ve bu sebep le hürmetlerimizi kazanmış olan merhum pederinizin sonradan maalesef böyle yanlış hareketle ri' bir emri vabi’dir. V e bu me sele AzerbaycanlIlar arasında uzun uzadıya münakaşalara se bebiyet vermiştir. Azerbaycan istiklâli da’vasile biraz alâkadar olan her AzerbaycanlI bunu bi liyor. Bu mektub Sovyet mat buatında neşrolunduğu zaman Âzerbaycanda bulunan Türk ri calinin de ne kadar hayret ve teessürlere düştüğünü Ankara- da da tahkik edip anlayabilirsi niz. Ben sizin de bunları ber- tafsiâ bildiğinizi zannediyordum. Eğer bu işlerle meşgul olmağa vakit bulamadınızsa şimdi bu vesaiki tedkik ¡bu hâdiseleri tah kik edebilirsiniz ve ancak ondan sonra bu meseleleri bahis mev zuu yapmanız muvafık olur.
Merhum pederinizin nasılsa yapmış olduğu bu aykırı hare ketleri sizin de tasvib etmiyece- ğinizi kuvvetle ümid ederim. Pederinizin hayatında matbua ta intikal eden ve merhum tara fından da tekzib edilmemiş olan ve herkesçe ma’lûm bulunan bu meseleleri inkâra kalkışmak şiiz çok müşkül vaziyette bırakır. Sizin için en muvafık hattı ha
reket, pederinizin bu aykırı ka naatlerine teessüflerinizi beyan dan ibarettir.
Azerbaycandaki siyasî hare ketlerden, cereyanlardan bahse derken merhum pederinizin is minden bahsolunmasıng gelince, bunun sebebi merhum pederini zin bu işlerin başında olmak ve mütemayiz bir şahsiyet bulun mak itibariledir, ya’m bir zaru rettir, başka bir şey değildir. Şuna mutmain olabilirsiniz ki bu yazıların muharriri, bahsettiği vesikaları bizzat görmüş, bu hâ diseler içinde yoğurulmuş bir AzerbaycanlI Türktür ve kimse ile hiç bir şahsî da’vası yoktur. Merhumun pek dalgalı hâdisat içinde geçen siyasî hayatı ara sında böyle nahoş vak’aların bu lunması siz evlâtları kadar bizi de müteessir eder. Fakat ne ça re ki bu bir hakikattir. Bu aci yara üzerinde fazla durmaktan- sa onu, bizim yaptığımız gibi, kısa geçerek onun hizmetleri hakkmdaki hatıratını bir en ev vel neşretmeğe hhnmet ederse niz daha münasib olur, kanaa tindeyim. Hepimizin temenni edeceğimiz bir şey varsa "o da merhumun hizmetlerine muka bil taksiratının affolunması ve gûfran-ı İlâhiye mazhar olması dır. AzerbaycanlIların büyük da’vaları her şeyin fevkindedir, azizim. Hürmetlerimi sunarım.
A. Kutluk Fihrist
No. Sa. Reisicümhur İsmet İnönü’ye ithaf. 1 — 2 İsmail Hakkı Altınbezer — Necmeddin Okyay. 1 — 2 Hattat Hâmid — Kari’lerimizle hasbıhal. 1 — 3
Kari’lerinıizle hasbıhal. 1 — 3
Yüksek makamlardan temennimiz. 1 4 Karilerimizin yüksek teveccühleri. _ 2 — 2 İsmail Hakkı İzmirli’nin ilmi (hayatı. 2 — 3 Temyiz Reisi Ali Hikmet Berki. 3 — 2 Temyiz Reisi Fuad Hulûsi Demirelli. 3 — 2 Temyiz Reisi Fahreddin Karaoğlan, • 3 — 3
Profesör Doktor Fahreddin Kerim. 3 — 3 İslâm - Türk Ansiklopedisi: Ekrem Ta İli 3 — 4
Ansiklopedi mahiyetindeki İslâmî eserler. 4 — 2 Dr. Fahreddin Kerim’in eserleri. 4 — 3 Mahfil mecmuası sahibi Tabir Olgun. 4 _ 3 Müderris Ömer Nasuhi Bilmen. 4 _ 4
Profesör Kâmil Miras. 5 _ 2
Âdem maddesi hakkında. 6 _ 2
Profesör Ahmed Hamdi Akseki. 6 — 3 Ahmed Sa’di Aytan — Bağdadlı Abbas Azzâvî. 6 — 4 Doktor Cemal Zeki — Dr. Zihni Soysal. 7 — 2
