1.GİRİŞ
Nohut (Cicer arietinum L.) üretim alanı itibariyle dünyada baklagil ürünleri içerisinde üçüncü sırayı almakta, ancak ürün olarak dünya ticaretinde az yer tutmaktadır. Ülkemizde yerel nohut tüketimi oldukça önemlidir. Eski dünyanın yarı kurak bölgeleri esas olmak üzere, sıcak ve ılıman iklim bölgelerinde eskiden beri yetiştirilmektedir. İnsan beslenmesinde büyük öneme sahip olan proteinlerin, hayvansal ve bitkisel olmak üzere başlıca iki kaynağı vardır. Dünya protein tüketiminin %70’i bitkisel kökenli olup bunun %18,5’i baklagiller tarafından karşılanmaktadır. Bitkiler içerisinde yemeklik tane baklagil bitkileri, tanelerinin yüksek oranda ( % 18-32 ) protein içermesi nedeniyle, hayvansal proteinlerin yeterli olmadığı zaman ve ülkelerde, protein açığının kapatılmasında önemli yere sahiptir. Nohut yemeklik tane baklagil bitkileri içerisinde proteince zengin (%20-22) olması nedeniyle değerli bir besin kaynağıdır. Ayrıca proteinlerin beslenme değeri de hayvansal proteinlerinkine yakındır. Taneleri vitaminlerce de ( özellikle A, B, C ve D vitaminlerince ) oldukça zengindir. Bu özellikleri nedeniyle, gelişmekte olan ülkelerde, bölgesel olarak yetiştirilen yemeklik tane baklagiller içerisinde nohut, o yöredeki insanların beslenmesinde önemli bir yer tutmaktadır ( Kara, 1996 ).
Dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de protein açığını kapatma yönünden baklagillerin önemi büyüktür Yemeklik tane baklagillerden özellikle nohutun, ülkemizde et ve mamüllerine göre daha ucuz ve taşınıp depolanmalarının daha kolay olması, bu ürüne olan talebi artırmaktadır.. Ayrıca protein kaynağımız olan hayvanların beslenmesinde de yemeklik baklagillerin taneleri ve sapları önemli yer tutmaktadır. Diğer taraftan insanlar tarafından leblebi olarak tüketilmesi yanında tane ve samanı da değerli bir hayvan yemidir.
Nohut samanının besleme değeri protein oranının yüksekliği dolayısıyla tahıl samanından daha üstündür. Yapılan araştırmalara göre bir ton tahıl samanında 70,5 kg protein bulunmasına karşın, bir ton baklagil samanında 137,4 kg protein bulunmaktadır. Buna göre protein değeri itibariyle, iki ton tahıl samanının bir ton baklagil samanına eşdeğer olduğu bilinmektedir. Baklagil saplarında ve tanelerinde bulunan proteinlerin hazmolunabilirlik dereceleri de tahıllara oranla belirgin bir şekilde yüksektir (Kara, 1996 ).
Yemeklik tane baklagillerden özellikle nohut bitkisi, ekildikleri toprakların verimliliklerini artırır. Ekim nöbetine baklagillerin alınması ile o tarladan kaldırılan ürün miktarında belirgin bir artış sağlanmaktadır. Nohut köklerinde yaşayan Rhizobium türü bakteriler, havadaki serbest halde bulunan ancak canlılar tarafından direkt olarak yararlanılamayan azotu yaşadıkları ortama bağlarlar. Bakteriler tarafından atmosferden alınarak bitki köklerinde biriktirilen azot, bitkinin toprağa karıştırılması halinde mikroorganizmalar tarafından parçalanarak elementer hale dönüştürülmektedir. Bu şekilde rizobium bakterileri nohut köklerinin yayıldığı toprak katlarını organik azotça zenginleştirirler ve daha sonra ekilen bitkiler bu azottan faydalanırlar. Nohut bitkisi, genellikle çevre koşullarına bağlı olarak toprağa yılda ortalama 5-20 kg/da arasında azot bağlamaktadır. Bunu dekara ortalama 10 kg kabul edersek , % 20’lik amonyum sülfat (ticari gübre olarak) gübresinden toprağa yılda 50 kg/da verildiği anlamına gelmektedir. Nohut ayrıca toprak yapısını da iyileştirmektedir. Nitekim köklerinde azot oranı yüksek olduğu için artıkları daha kısa zamanda parçalanarak mineralize olmaktadır. Nohut’un toprak şartlarında oluşturduğu bu fiziksel, kimyasal ve biyolojik iyileştirmeler ekim nöbetinde kendilerinden sonra gelen kültür bitkilerine daha iyi gelişme ortamı sağlamaktadır ( Kara, 1996 ).
Ülkemizde yıllara göre nohut ekim alanı, üretim ve verimleri Çizelge 1.1’de verilmektedir. Çizelgenin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi 1994 yılında nohut ekim alanı 760 000 hektar iken; 2003 yılında 630 000 hektara düşmüştür. Verim ise 855 kg/ha’dan 952 kg/ha çıkmıştır. Yani ülkemizde nohut ekim alanı düşmüş ancak verim yükselmiştir.
Çizelge 1.1 Türkiye’de Nohut Ekim Alanları, Üretimi ve Verim Miktarları*
Ekilen Alan
( Hektar ) Üretim ( Ton ) ( Kg / Hektar ) Verim
1994 760 000 650 000 855 1995 745 000 730 000 980 1996 780 000 732 000 938 1997 721 000 720 000 999 1998 665 000 625 000 940 1999 625 000 560 000 896 2000 636 000 548 000 862 2001 645 000 535 000 829 2002 660 000 650 000 985 2003 630 000 600 000 952
* DİE ,TARIM İSTATİSTİKLERİ ÖZETİ,1984-2003
Geçmişte yabancı otlarla ilgili çalışmalar yabancı otların üründe bulunuşu ve meydana getirdiği zarar ile ilgili idi. Bugünkü çalışmalar ise herbisit kullanımı ve etkili herbisit konsantrasyonları ile ilgili konuları içermektedir. Yabancı ot biliminin yeni stratejisi kullanılan kimyasalların hem ekonomik, hem de çevreye az zararlı olanıdır. Pestisit kullanımı 1940’lı yıllardan sonra hızlı bir şekilde
artmıştır. İlk yıllarda herbisit kullanımı diğer pestisitlere oranla daha düşük seviyede idi. Fakat bugün dünyada kullanılan pestisitlerin %43’ünü herbisitler oluşturmaktadır. Yoğun herbisit kullanımı dayanıklılık, çevre kirliliği ve doğanın tahribatı gibi önemli konuları gündeme getirmiştir. Ayrıca bu mücadele yönteminde gereğinden fazla ilaç kullanımı ekonomik kayıplara neden olmuştur ( Kaya, 2003 ).
Yabancı ot kontrol yöntemlerinin belirlenmesi açısından entegre mücadele programları içerisinde kritik periyodun tahmini oldukça önemlidir. Kritik periyot, kültür bitkisinde vejetasyon süresi içinde yabancı otlanmanın ekonomik zarar eşiği altında tutulması gereken dönemdir ve belirlenen iki kompenent arasındaki zaman aralığını ifade etmektir.
Tarım alanlarında yoğun oldukları belirlenen yabancı otların üründe verim ve kalite yönünden meydana getireceği zararın tespit edilmesi, bu alanda yabancı otlarla kültür bitkisi arasındaki rekabetin incelenerek bu rekabetin kültür bitkisi ve yabancı otun hangi dönemlerinde önemli olduğunun belirlenmesi kritik periyodun amacını oluşturmaktadır. Bir kültür bitkisinin gelişme dönemi içerisinde, yabancı ot mücadelesi sonucu verim artışının maksimuma yaklaştığı nokta ile yabancı ot mücadelesi yapılmaması halinde verim kaybının aniden başladığı nokta arasındaki süreye ‘’ Kritik Periyot ‘’ denir (Bükün ve Uygur, 1997; Güncan,2006 ). Bir başka ifadeyle kritik periyot ‘’ kültür bitkisinin yabancı otsuz tutulması gerekli dönemdir ‘’ diye tarif edilebilir ( Van Acker’e atfen Üremiş ve ark.,1997). Kritik periyot, ürünün rekabet yeteneği, yabancı ot türleri, yabancı ot yoğunluğu ve çevresel faktörlerle ilgilidir. Kritik periyot kültür bitkilerinin türlerine ve yetiştikleri bölgelere bağlı olarak değişmektedir. Yabancı otlarla özellikle entegre mücadele programlarında kritik dönemin tespiti mücadelenin zamanı ve başarısı yönünden önemlidir. Genellikle yabancı otlarda kritik dönem, içerisinde bulunduğu kültür bitkisinin türüne bağlı olarak gelişmenin başlangıcında başlamakta ve belli bir süre devam etmektedir (Güncan,2006). Bir başka ifadeyle yabancı otların kültür bitkisi ile rekabeti genellikle gelişme mevsiminin başlangıcında üstün olmakta, daha sonraki dönemlerde zayıflamaktadır.
Bazı araştırıcılar kritik periyodu, bir süreye kadar yabancı otlanmaya izin verilip ondan sonra çıkacak yabancı otlarla yapılacak mücadelenin gereksiz olduğu şeklinde tanımlanmaktadır (Bükün ve Uygur,2001). Kritik periyot çalışmaları, kültür bitkisi ekiminden sonra erken çıkış yapan yabancı otların verim kaybına önemli ölçüde neden olmaması için çapalama ve herbisit kullanımının gerekli olduğu zamanı doğru şekilde belirlemede büyük önem arz etmektedir. Kritik periyodun belirlenmesiyle önemli ölçüde ürün kayıpları ve lüzumsuz herbisit kullanımı önlenmiş olacaktır. Kritik periyodu belirlenmemiş veya kritik periyoda uyulmayan mücadelelerde gereksiz yere ilaç ve ilaçlama masrafı yapılmakta bu da kaynak israfına neden olmaktadır. Bir başka ifadeyle geç çıkacak yabancı otlarla gereksiz yere savaşım, iş gücü ve kimyasal madde israfı ve sonuçta ekonomik kayıplara neden olunacaktır. Gereksiz herbisit kullanımının faydası olmadığı gibi birçok yan etkilerine katlanmak zorunda kalınacaktır. Kritik periyoda uyularak yapılan mücadelede herbisitlerin arzu edilmeyen yan etkileri en aza indirilmiş olacak özellikle çevre kirlenmesi açısından lüzumsuz herbisit kullanımı ortadan kalkacaktır.
Diğer taraftan kritik periyot çalışmaları ekonomik zarar eşiği çalışmalarını tamamlar niteliktedir. Nitekim kritik periyot içerisinde yapılacak ekonomik eşik çalışmaları, yetiştiricilerimize yabancı otlarla mücadelede çok daha mükemmel ışık tutacaktır. Sonuçta gereksiz mücadele uygulamaları ortadan kalkacaktır.
Bu çalışmada, nohut ekim alanlarında sorun oluşturan yabancı otlar ve yoğunluklarının tespiti ve ayrıca kritik periyodun belirlenmesiyle kültür bitkisinin verim ve kalitesinin arttırılması, bölge çiftçisine ve tarım teşkilatlarına bu konuda bilgi aktararak bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlaması ve modern tarıma ışık tutacak yeni bilgilerin elde edilmesi amaçlanmaktadır.
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI
2.1 Nohutta Sorun Oluşturan Yabancı Otlar ve Yoğunlukları
Yabancı otlarla mücadelede türlerin ve yoğunluklarının belirlenmesi ilk adımı oluşturmaktadır. Etkin mücadele yöntemlerinin seçimi ancak yabancı otların türleri ve yoğunluklarının tespiti ile mümkün olabilmektedir. Bu seçimde özellikle yabancı ot türlerinin yaşam uzunluğu, çoğalma şekilleri, çevre koşulları ve içerisinde bulunduğu kültür bitkisinin türü etkili olmaktadır.
Ülkemizde sörvey niteliğinde yapılan çalışmalardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
Kadıoğlu ve ark. (1993), Akdeniz bölgesinde yemeklik baklagillerde yaptıkları bir sörvey çalışmasında Anagallis arvensis, Aristolochia maurorum, Acroptylon repens, Convolvulus arvensis, Euphorbia tenuifolia, ve Galium aparina’nın yaygın olduğunu tespit etmişlerdir (Çizelge 2.1.1).
Demir ve Tepe (2001), 1998 yılında yaptıkları bir çalışmada, Diyarbakır ve yöresinde (Merkez, Bismil, Çermik, Çınar, Ergani, Hazro, Kocaköy ve Silvan) nohut tarlalarında sorun oluşturan yabancı otları, yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını tespit etmişlerdir. Araştırmanın sonucunda 29 familyaya ait 21 adet dar yapraklı (Monocotyledoneae), 112 adet geniş yapraklı (Dicotyledoneae) yabancı ot türü tespit etmişlerdir. Bunların içerisinde yabani hindiba (Cichorium intybus L.) il genelinde m2’de birden fazla yoğunluk göstererek önemli bulunmuştur. Bundan başka, dil kanatan (Galium tricornutum Dandy.), yabani hardal (Sinapis arvensis L.), kısır yabani yulaf (Avena sterilis L.), tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis L.), horoz ibiği (Amaranthus albus L.) arap baklası (Vaccaria pyramidata Medik.), sütleğenler (Euphorbia falcata L., Euphorbia sp.), geniş yapraklı pıtrak (Turgenia latifolia (L.) Hofmm.), İran çimi (Lolium persicum Boiss and Hohen ex Boiss), kanyaş (Sorghum halepense (L.) Pers) ve it kuyruğu (Pheleum boiiseri Bornm.)’nun lokal olarak yaygın olduğu tespit edilmiştir.
Çizelge 2.1.1 Akdeniz bölgesi yemeklik baklagillerde (nohut, fasulye) görülen yabancı otlar ile yaygınlık ve yoğunlukları (Kadıoğlu ve ark.,1993)
Yabancı ot adı Yoğunluk Adet / m2 Dağılış %
Anagallis arvensis L. B 57.1
Aristolochia maurorum L. B 71.4
Avena sterilis L. B 28.5
Bromus spp. B 14.2
Cardaria draba (L.) Desv. B 28.5
Centaurea cyanus L. B 28.5
Acroptylon repens (L.) DC B 57.1
Chenopodium album L. A 42.8
Convolvulus arvensis L. B 57.1
Cynodon dactylon (L.) Pers. B 28.5
Cyperus spp. B 14.2
Euphorbia tenuifolia L. B 57.1
Galium aperina L. B 57.1
Lactuca serriola L. B 14.2
Papaver rhoeas L. B 14.2
Rhagadiolus stellatus (L.) Guartner B 48.2
Sinapis arvensis L. B 28.5
Tragopogon spp. B 57.1
Trifolium spp. B 28.5
Xanthium strumarium L. B 28.5
A: 10’dan fazla yabancı otun bulunması. B: 1-10 arası yabancı otun bulunması.
Demir ve ark., (2001) Güneydoğu Anadolu bölgesinde yapmış oldukları bir çalışmayla yoğun olarak nohut ekimi yapılan Adıyaman, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa illerinde, nohut tarlalarında sorun oluşturan yabancı otları, yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını tespit etmişlerdir. Sonuçta Güneydoğu Anadolu Bölgesi nohut ekim alanlarında monokotiledon bitkilerden 3 familyaya ait 30 tür, çift çenekli bitkilerden 30 familyaya ait 125 tür olmak üzere toplam 155 yabancı ot türü bulunmuştur. Bu türlerden 91’i Adıyaman ilinde, 123’ü Diyarbakır’da, 72’si Mardin’de, 68’i Şanlıurfa’da tespit edilmiştir. Bunların içerisinde 51 adet yabancı ot türü ise bu illerde ortak bulunmuştur. İller bazında m2’de birden faza bulunan yabancı ot türleri: Adıyaman’da kısır yabani yulaf
(A. sterilis), bozot (Heliotropium sp), yumrulu jeranyum (Geranium tuberosum), tarla sarmaşığı (C. arvensis) ve fare kulağı (Anagallis arvensis); Diyarbakır’da yabani hindiba (C. intybus); Mardin’de yabani hindiba (C. intybus), köpekdişi ayrığı (Cynodon dactylon), bir tarla sarmaşığı türü (C. galaticus), yapışkan ot (G. tricornutum), bir sütleğen türü (Euphorbia sp.) ve bir sığır kuyruğu türü (Verbascum sp.); Şanlıurfa’da kısır yabani yulaf (A. sterilis), bir sütleğen türü (Euphorbia sp.), köpek dişi ayrığı (C. dactylon), yabani hindiba (C. intybus), yabani hardal (S. arvensis), tarla sarmaşığı (C. arvensis) ve fare kulağı (Anagallis arvensis)’dir.
Kadıoğlu ve ark., (1993) tarafından yemeklik dane baklagillerde yabancı ot sorununun boyutlarını öğrenmek amacıyla, Adana, Antalya, Gaziantep, Kahramanmaraş, İçel illerinin nohut ve fasulye ekiliş alanlarında bir sörvey çalışması yürütülmüştür. Sonuçta, Gaziantep’te nohut tarlalarında kısır yabani yulaf (A. sterilis), Chrozophora tictoria,, sütleğen türleri (Euphorbia spp); Kahramanmaraş’ta yabani hardal (S. arvensis), Zühre tarağı (Scandix pecten-veneris), sirken (Chenopodium album); İçel’de sirken (C.album), yabani hindiba (C. juncea), yapışkan ot (Galium aperina); Adana’da tarla sarmaşığı (C. arvensis), yabani hindiba (C. juncea) , gökbaş (Centaurea cyanus); Antalya’da ada çayı (Salvia syriaca), kısır yabani yulaf ( A. sterilis), yemlik (Trogopogon spp) en yoğun yabancı otlar olarak belirlenmiştir. Yaygınlıkta yine bu yabancı otlar ilk sıralarda yer almıştır. Fasulye tarlalarında ise horoz ibiği (Amaranthus chlorostachys), Brachiaria eruciformis, sirken (C. album), yabani bamya (Hibiscus trionum L.), yabani semiz otu (Portulaca oleracea) en yoğun yabancı otlar olarak tespit edilmiştir.
Dünyada nohutta sorun oluşturan yabancı otların tespiti amacıyla geniş araştırmalar yapılmış ve ülkemizde yapılanlara benzer sonuçlar alınmıştır.
2.2
Kritik Periyot Çalışmaları
Çizelge 2.2.1 Türkiye’de değişik kültür bitkilerinde yabancı otlara karşı tespit edilen kritik dönem (Güncan,2006).
Kültür
Bitkisi Kritik Dönem Araştırma Bölgesi Kaynak
Hububat Kardeşlenme
bitimine kadar
- -
Mısır Mısır 3.-10. yapraklı
Ege Doğan ve ark.,2004
Mısır Yab.Otlar 2-4
yap.iken
Ege Doğan ve Boz,2005
Mısır (İkinci ürün)
İlk 15. haftaya kadar
Çukurova Üremiş ve ark.,1999
Mısır (İkinci ürün)
İlk 2.-15. hafta arası*
Çukurova Üremiş ve ark.,1997
Mısır (İkinci ürün)
İlk 3.-10.Hafta arası**
Çukurova Üremiş ve ark.,1997
Patates İlk 25.-70.günler arası - - Patates İlk 10.-40.günler arası Tokat Bilgili,Kadıoğlu,2003
Pamuk İlk 6.haftaya kadar Harran Ovası
Bükün, Uygur 1997
Pamuk 5-7 yap.iken Ege Doğan,Boz 2005
Pamuk İlk 4-8 hafta - -
Şeker Pancarı 2-3 yap.dönemden 10-20 gün sonra
Tokat Önen ve ark.1997
Şeker Pancarı İlk 12.Haftaya kadar
- -
Yer Fıstığı İlk 6-8 hafta - -
Soğan İlk 6-8 hafta - Anonymous,1995
Fasulye İlk 3-7. hafta arası***
Erzincan Saltabaş,2001
* %5 verim kaybına göre, ** %10 verim kaybına göre,
Ülkemizde kritik periyot konusunda yapılmış oldukça az sayıda çalışma vardır. Ancak son yıllarda konunun önemi anlaşılmış ve çalışmalar bu yöne kaydırılmıştır. Ülkemizde kritik periyot çalışmaları daha çok pamuk, mısır, patates, şeker pancarı ve fasulyede yoğunlaşmıştır (Güncan,2006).
Demir ve ark. (2005), ILC 482 nohut çeşidinde yabancı otlarla en uygun mücadele yöntemini belirlemek amacıyla Ceylanpınar ve Diyarbakır’da yaptıkları çalışmada, çapalama ve trifluralin, imazethapyr (çıkış öncesi ve çıkış sonrası), linuron, terbutryn ve cyanazin etkili maddeli herbisitlerin nodülasyon üzerine etkileri incelenmiştir. Ceylanpınar’da, horoz ibiği (A. albus), çoban değneği (Polygonum bellardii), dikenli yabani marul (Lactuca serriola), yabani fiğ (Vicia cracca) ve yabani arpa (Hordeum spp.); Diyarbakır’da ise fare kulağı (A. arvensis) ve yabani hindiba (C. intybus)’nın baskın olduğu deneme sahasından elde edilen sonuçlara göre, nohutta en etkili yabancı ot mücadele yönteminin, çapa uygulaması olduğu ve nodülasyona olumsuz etkisinin olmadığı bulunmuştur. Aynı araştırmada, Ceylanpınar’da terbutryn ve linuron; Diyarbakır’da ise imazethapyr (çıkış öncesi) ve linuron uygulamalarının yabancı ot kontrolü ve verim açısından diğer herbisitlere göre daha iyi sonuç verdiği tespit edilmiştir. Bu çalışma sonucunda Güneydoğu Anadolu Bölgesinde uygulamaya yönelik değişik lokal sahalarda uygun mücadele programları tespit edilmiş ve önerilerde bulunulmuştur.
Diğer taraftan Harran Ovası pamuk ekim alanlarında kritik periyodun belirlenmesi amacı ile yapılan bir çalışmada, pamuğun çıkışından itibaren ilk hafta yabancı otlu bırakılan parsellerde verimin azaldığı, 7. haftanın sonuna kadar yabancı ot mücadelesi yapılan parsellerde ise verimin belirgin olarak arttığı belirlenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre yabancı otlarla mücadele kritik periyodun 1 ile 7. haftalar arasında olduğu bildirilmiştir (Bükün ve Uygur, 1997).
Çukurova’da ikinci ürün mısır bitkisinde yabancı otların kritik periyodunun saptanması amacıyla yapılan çalışmada ise, yabancı otlar elle veya çapa ile temizlenmiş ve sonuçta % 5 verim kaybına göre kritik periyodun
2.-15. haftalar arası, % 10 verim kaybına göre ise 3.-10. haftalar olduğu tespit edilmiştir (Üremiş ve ark.,1997).
Erzincan’da, yabani bamya (H. trionum), köpek dişi ayrığı (C. dactylon), horoz ibiği (Amaranthus retroflexus L.), darıcan (Echinochloa crus-galli (L.) P.B.) , köpek üzümü (Solanum nigrum L.), tarla sarmaşığı (C. arvensis), sirken (C. album), domuz pıtrağı (Xanthium strumarium L.), yabani hindiba (C. juncea), ve Anetheum graveolens L.’nin baskın olduğu deneme sahasında mücadelede kritik periyodun belirlenmesi amacıyla yapılan bir başka çalışmada m2’ de 119.2 adet yabancı otun bulunması halinde kritik periyodun çıkıştan sonraki 3. ve 7. haftalar arasında olduğu; m2’ de 421 adet yabancı otun bulunması halinde ise söz konusu kritik periyodun 7.-8. haftalar arasına kaydığı tespit edilmiştir (Saltabaş, 2001).
Kritik periyot çalışmaları çeşitli dünya ülkelerinde araştırmalara geniş ölçüde konu olmuş pratiğe yönelik bulgular elde edilmiştir. Bunlardan önemlilerini şöyle sıralayabiliriz:
Kültür bitkisi ve yabancı ot rekabetinde kritik periyodun belirlenmesi ile ilgili, ilk çalışma William (1974) tarafından Brezilya’da çeşitli sebze alanlarında yapılmıştır. Bu çalışmada kritik periyodun çıkıştan itibaren ilk 4 hafta olduğu belirtilmiştir. Ancak gelişmenin başlangıcında yapılan herbisit uygulamalarının kültür bitkisine zarar verdiği vurgulanmıştır.
Yine aynı ülkede sebzelerde yapılmış diğer bir çalışmada tüm gelişme periyodu boyunca yabancı otların % 70.73 ile %90.22 arasında verim kaybına neden olduğu bildirilmektedir. Çıkıştan sonraki ilk 2., 4., 6. ve 8. haftalar yabancı otlu ve otsuz bırakılan parsellerde ilk 8 haftanın kritik periyot olduğu belirlenmiştir (Laca-Buendia ve ark., 1979).
Brezilya’nın Goiania ve Rio Verde Bölgeleri’nde pamuk alanlarında amonyum sülfat, süper fosfat ve potasyum klorür gibi gübreler belirli dozlarda uygulanmış ve tüm gelişme mevsimi boyunca yabancı otlu ve otsuz bırakılan parseller gözlenmiştir. En yüksek pamuk tohum verimi baz olarak alındığında, Rio Verde’de yabancı otların kritik periyodunun 4. ile 6. haftalar arasında, Goiania’da ise ilk 4 hafta olduğu belirtilmiştir (Mores ve ark., 1982)
İspanya’da pamuk ekim alanlarında yapılan bir araştırmada, yabancı ot rekabeti yönünden kritik periyodun çıkıştan ititbaren 40. ve 60. günler arasında olduğu bildirilmektedir (Zeman, 1983).
Pamuk ekim alanlarında kritik periyodun belirlenmesi ile ilgili olarak yapılan başka bir çalışmada, kritik periyodun iklim koşullarına bağlı olduğu vurgulamaktadır. Nitekim Hindistan’da yürütülen bir çalışmada, çıkıştan sonra yağmurun erken yağması halinde kritik periyodun 2.-4. haftalar arasında olduğu, yağmurun geç yağması halinde kritik periyodun 4.-8. haftalar arasına kaydığı belirtilmektedir (Brar ve Gill., 1983).
Hindistan’da yapılan bir başka araştırmada, çıkıştan sonra ilk 20., 40., 60. ve 80. günlerde belirli aralıklarla mücadele yapılan parsellerde pamuğun tohum veriminde kontrole göre %53.58’lik artış oluştuğu ve 80 gün süre ile yabancı otsuz bırakılan parsellerde verimin çok daha yüksek olduğu belirtilmektedir. Özellikle 20 gün süre ile yabancı otlu bırakılan parsellerde verimin önemli derecede azaldığı, pamuktaki kritik periyodun çıkıştan sonraki 20. ve 80. günler arasında olduğu bildirilmektedir (Shalke ve ark., 1985).
Pamuk bitkisi ile Sesbania exaltata isimli yabancı otun etkileşimini belirlemek amacı ile ABD yapılan bir çalışmada, adı geçen yabancı ot çıkıştan 28, 42, 56, 70 ve 84 gün sonra elle uzaklaştırılmış sonuçta; S. exaltata çıkıştan sonraki ilk 70 gün içinde pamuk verimini azalttığı ve kritik periyodun ilk 62 gün olduğu bildirilmiştir ( Bryson, 1990).
Hindistan’da sulanabilen pamukta ekim alanlarında kritik periyodun incelendiği bir çalışmada, yabancı otların üründe %74 ‘lük kayba neden olduğu belirlenmiş ve kritik periyodun çıkış sonrası 20.-60. günler arasında olduğu bildirilmiştir (Shalke ve Bhosle., 1990).
Pamuk ekim alanlarında köpek dişi ayrığının (C. dactylon) rekabetinde kritik periyodun belirlenmesine yönelik yapılan araştırmada, deneme parselleri çıkıştan sonra 0, 4 , 7 , 10 ve 25 hafta süre ile yabancı otlu ve otsuz olarak bırakılmıştır. Dört hafta yabancı otlu bırakılan periyotta % 10 ve 7 haftalık periyotta ise % 12 düzeyinde verim kaybının meydana geldiği belirlenmiştir. Toprak neminin, pamuk ile köpek dişi ayrığı (C. dactylon)’nın rekabetini önemli
derecede etkilediği ve kritik periyodun çıkıştan sonraki 4.-7. haftalar arasında olduğu ifade edilmiştir (Vencill ve ark., 1993).
Mısır bitkisi ve yabancı otlar arasındaki rekabette kritik periyodun belirlenmesi amacıyla Ukrayna’da yapılan bir çalışmada, mısır bitkisi çıkışından sonra 20, 30, 40, 50 ve 60 gün süreyle parseller yabancı otlu ve otsuz olarak bırakılmış ve otlu parsellerin veriminde ortalama % 51,4’lik azalma olduğu dikkati çekmiştir. Çalışmada kritik periyodun çıkıştan sonraki 30.-40. günler arasında olduğu vurgulanmıştır ( Bonilla. 1984).
Kanada’da mısır ekim alanlarında yapılan bir çalışmada ise, kritik periyodun mısırın 3-14 yapraklı dönemleri arasında olduğu belirtilmektedir (Hall ve ark., 1992).
İslamabat’ta mısırda, topalak (Cyperus rotundus L.), köpek dişi ayrığı (C.dactylon), Dactyloctenium aegyptium (L.) P.B. , benekli darıcan (Echinochloa colonus (L) Lix) ve yabani semiz otu (P. oleracea)nun hakim olduğu ekim alanlarında yapılan bir çalışmada, kritik periyodun çıkıştan sonraki 3.-6. haftalar arasında olduğu tespit edilmiştir (Shad ve ark., 1993).
İtalya’nın kuzeyinde, sirken (C. album) ,horoz ibiği (A. retroflexus) ve darıcanın (E. crus-galli) baskın olduğu mısır ekimi yapılan kumlu-killi topraklarda yapılan bir çalışmada, mısırın 4 yapraklı döneminde verim kaybının % 12,7 ve 9 yapraklı döneminde % 8.3 olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmada kritik periyodun 1992 yılında mısırın 1-7 yapraklı döneminde, 1993 yılında ise, 7-10 yapraklı dönemleri arasında olduğu bildirilmiştir (Ferrero ve ark., 1996). Yine aynı kültür bitkisinde yapılan bir başka çalışmada, kanyaşa (S. halapense) karşı mısır bitkisinin kritik periyodu belirlenmeye çalışılmış ve çıkıştan sonra 0-10 haftalar arasında yabancı otlu ve otsuz denemeler kurulmuş ve yabancı otların yok edilmesinde nicosulfuron kullanılmıştır. Çalışmada %5’lik verim kaybı için kritik periyodun çıkıştan sonra 3 ile 6 haftalar arasında olduğu ifade edilmiştir ( Ghosheh ve ark., 1996).
Peru’da fasulye bitkisi ile yabancı otlar arasındaki rekabette kritik periyodun belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, kritik periyodun çıkıştan sonraki 14-70. günler arasında olduğu belirlenmiştir (Cerna, 1983).
Küba’da fasulye ekim alanlarında yabancı otların kritik periyotlarını belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada, fasulye bitkisinin çıkışından sonra 20, 30, 40, 50, 60 ve 70. günler ve tüm gelişme sezonu boyunca yabancı otlar temizlenmiş ve çıkıştan sonra ilk 40 gün yabancı ot kontrolünün gereksiz olduğu ifade edilmiştir (Plana ve ark., 1987). Ayrıca bu çalışmada rekabet açısından kritik periyodun toprak, iklim faktörleri, kültürel yöntemler ve yabancı ot türleri tarafından etkilendiği belirlenmiştir.
Nikaragua’da fasulye ekim alanlarında yabancı otlarla rekabette kritik periyodun tespiti amacıyla yapılan çalışmada, deneme alanında dominant yabancı ot türünün Melampodium divaricatum olduğu tespit edilmiş ve çıkıştan sonraki 21. ve 28. günler arasındaki sürenin kritik periyot olduğu bildirilmiştir (Aleman, 1989).
Ürdün’de sulanabilir fasulye alanlarında kritik periyodun belirlenmesi amacı ile yapılan çalışmada, bir horoz ibiği türü (Amaranthus blitoides S. Watson.), horoz ibiği (A. retroflexus), bir sirken türü (Chenopodium murale L.), çoban değneği ( Poylgonum aviculare L.) ve dikenli yabani marul (L. serriola), bir süpürge otu türü (Sisymbrium irio L.) en yoğun yabancı otlar olarak belirlenmiş ve fasulye çıkışından sonraki 14-21. günlerin kritik periyot olduğu tespit edilmiştir (Qasem, 1995).
Küba’da soya fasulyesinde yabancı ot rekabetinin kritik periyodunun belirlenmesi amacıyla yapılan araştırmada, soya çıkışından sonraki ilk 10, 20, 30, 40, 50 ,60 ve 70. günler süresince yabancı otlu veya otsuz olarak bırakılan parsellerde kritik periyodun ilk 20 ve 50. günler arasında olduğu bildirilmektedir (Sistach ve ark., 1975).
Hindistan’da soya, yer fıstığı ve mısır ekim alanlarında, yüksek verim elde etmek amacıyla yapılan bir çalışmada soya ve mısırın ekiminden sonraki 40 ile 50. günler arasında yabancı otsuz bırakılması gerektiği vurgulanmaktadır (Krishnamurthy ve ark., 1981).
Abusteit (1993), Mısır’da soya alanlarında kritik periyodun 1. ve 6. haftalar arasında olduğunu bildirmektedir. Yine aynı ülkede patateste kritik periyodun 6-8. haftalar arasında olduğu aynı araştırıcı tarafından belirlenmiştir.
Soyada yabancı ot rekabetinde kritik periyodun belirlenmesi amacıyla Hindistan’da yapılan çalışmada ise, soya bitkisi çıkışından sonra parseller 15, 30, 45 ve 60 gün yabancı otlu ve otsuz olarak bırakılmış ve sonuçta en yüksek soya veriminin hasada kadar yabancı otsuz parsellerden alındığı ve çıkıştan sonraki 15.-60. günler arasında kritik periyodun olduğu bildirilmiştir (Ponnuswamy ve ark., 1996).
Hindistan’da patates dikim alanlarında, yabancı otların mücadele zamanının, patatesin gelişim ve verimine etkisini araştırmak amacıyla yapılan çalışmada, patates bitkisi çıkışından itibaren 2, 4, 6, 8 ve 10 hafta süreyle yabancı otlu ve otsuz olarak bırakılmış parsellerde verim kontrolleri yapılarak kritik periyodun tespitine çalışılmıştır. Sonuçta patateste yabancı otlara karşı kritik periyotun çıkıştan itibaren 4-6. haftalar olduğu, sezon boyu yabancı otlu parsellerde ise verimin % 40-43 oranında azaldığı vurgulanmıştır (Thakral ve ark., 1985).
Tatlı patateste kritik periyodun tespiti ile ilgili olarak yapılan çalışmada, patates bitkisinin gelişimi, yabancı otlu ve otsuz parsellerde gözlenmiş, kritik periyodun tatlı patates çıkışından itibaren 30-45. günler arasında olduğu belirtilmiştir (Nedunzhiyan ve ark., 1997).
Bangladeş’te buğdayda kritik periyot çalışmalarında, sirken (C. album), çatal otu (Digitaria sangunials (L.) Scop.) ve köpek dişi ayrığı (C. dactylon) gibi yabancı otların yoğun olduğu deneme alanında azotun değişik dozları uygulanmış ve kritik periyot çalışmaları yapılmıştır. Buğday tohumu ekiminden sonra parseller 15, 30, 45 ve 60 gün yabancı otlu olarak bırakılmış ve sonuçta, kritik periyodun çıkıştan itibaren ilk 30 gün olduğu tespit edilmiştir (Rahman ve ark., 1990).
Yine aynı ülkede aynı kültür bitkisinde yapılan diğer bir çalışmada, deneme alanında sirken (C. album), Hedyotis corymbosa,, Dactyloctenium aegyptium (L) Willd ve topalak (C. rotundus) dominant türler olarak belirlenmiştir. Buğdayın tane ve saman veriminin artan rekabetle birlikte azaldığı ve yabancı ot rekabetinde kritik periyodunun çıkıştan itibaren 28 ile 42. günler arasında olduğu vurgulanmıştır (Alam ve ark., 1994).
Mısır’da mercimek ekim alanlarında yapılan çalışmada, milli-kil yapısındaki topraklarda yabancı otlar ve mercimek arasındaki rekabet incelenmiş ve denemeler çıkıştan itibaren 1, 30, 60, 90 ve 120 gün yabancı otlu ve otsuz olarak yürütülmüştür. Çıkışı takiben 1 ve 30 gün yabancı otlu bırakılan parsellerde tane veriminin % 17.7 oranında azaldığı saptanmıştır. Bu çalışmada mevsim boyunca yabancı ot rekabetinden dolayı verim kaybının %69’dan fazla olduğu bildirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre mercimek alanlarında kritik periyodun çıkıştan itibaren 1. ve 60. günler arasında olduğu tespit edilmiştir (Singh ve Singh, 1990).
Kuzey Sudan’da sulanan mercimek ekim alanlarında yapılan bir çalışmada, yabancı ot mücadelesi yapılmaması halinde verim kaybının %84 civarında olduğu belirlenmiştir. Kritik periyodun Rubatab Bölgesi’nde çıkıştan itibaren 2.-4.; Dangola Bölgesi’nde ise 4.-6. haftalar arasında olduğu vurgulanmış ve bu periyodun çevre şartlarına bağlı olduğu belirtilmiştir (Mohamed ve ark., 1997).
Kolombiya’da Pennisetum clandestinum, S. vulgaris, Ullucus sp., bir sirken türü (Chenopodium paniculatum L. ), bir horoz ibiği türü (Amaranthus sp.), çayır üçgülü (Trifolium repens L)., bir çoban değneği türü (Polygonum nepalense) , çoban değneği (P. aviculare), ebe gümeci (Malva sylvestris L.) ve Holcus lanatus L.’un hakim olduğu havuç ekim alanlarında yapılan bir araştırmada, çıkıştan itibaren ilk 20, 40, 60, 80 ve 100. gün yabancı otlu ve otsuz bırakılan parsellerde verim kontrolü yapılmış ve kritik periyodun çıkıştan itibaren ilk 0-60. günler arasında olduğu belirlenmiştir. (Mena ve ark., 1978).
İsrail’de kavun ekim alanlarında yapılan bir çalışmada, tüm sezon boyunca yabancı otsuz parsellerdeki verim artışının % 45’ten fazla olduğu, yabancı otların 7. ve daha sonraki haftalarda mücadele edilmeden bırakılması halinde verimin önemli derecede azaldığı tespit edilmiştir. Bu alanlardaki kritik periyodun ürünün çıkışından sonraki 4-6. haftalar arasında olduğu belirtilmiştir (Nerson, 1989).
Yerfıstığı ile domuz ayrığı (X. strumarium) arasındaki etkileşim incelenmiş ve çıkıştan itibaren 6, 8 ve 10 hafta süre ile pıtraksız bırakılan
parsellerde verim artışının sırası ile % 28; 17 ve 8 olarak belirlenmiştir. Bu yabancı otun m2’de 2-8 adet olması durumunda dahi % 25’lik verim kaybına neden olduğu bildirilmiştir (Royal ve ark., 1997).
Nijerya’da lif bitkilerinden yabani bamya (Hibiscus cannabinus L.)’un lif veriminde azotun etkisi ve yabancı otlarla kültür bitkisi arasındaki rekabet araştırılmış ve kritik periyodun çıkıştan itibaren 3 ile 6 haftalar arasında olduğu belirtilmiştir (Kuchinda ve ark., 2001).
Yemen’in Güney Bölgesi’nde soğanda kritik periyodun tespiti amacıyla yapılan bir çalışmada, soğanın çıkışından itibaren parseller 15, 30, 45, 60, 75, 90 gün ve hasada kadar yabancı otlu ve otsuz olarak bırakılmış ve sonuçta kritik periyotun çıkıştan itibaren ilk 15- 45 gün olduğu tespit edilmiştir (Salem Bin Shuaib., 2001).
3. MATERYAL VE METOD
3.1 MATERYAL
Deneme Karaman yöresinde nohut ekim alanlarında kurulmuş olup, yabancı ot florası, verim unsurları ve kritik periyot bu tarlalarda tespit edilmiştir.
Karaman nohut ekim alanlarında, nohut bitkisi ile yabancı otlar arasındaki rekabetin incelenmesi ve yabancı otlarla mücadelede kritik periyodun belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmada nohutun yöresel ekimi yapılan koçbaşı (Cicer arietinum ssp. arieticeps) alttürü kullanılmıştır (Şekil 3.1.1)
Nohutun koçbaşıçeşidinin Bitki Sisitematiğindeki Yeri: Takımı: Rosales
Familyası: Legüminoceae Cinsi: Cicer
Türü: C. arietinum
Alt türü: C. arietinum ssp arieticeps
3.1.1 Denemenin Yapıldığı Alanın İklim ve Toprak Özellikleri
3.1.1.1 İklim özellikleri:
Denemenin yürütüldüğü Karaman’da nohut ekim alanlarına ait bölgenin
bazı iklim verileri Çizelge
3.1.1.
’de verilmektedir.Çizelge
3.1.1.
Denemenin yürütüldüğü Karaman iline ait 2004 yılı iklim verileri** Karman Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü
3.1.1.2 Toprak Özellikleri:
Çizelge 3.1.2
’de
Nohusttakritik periyot ve yabancı ot flora çalışmasının yürütüldüğü Karaman yöresinde deneme alanından alınan toprak analiz sonuçları (Karaman Ziraat Odası Baskanlığı,2004) verilmiştir. Çizelge 3.1.2’ye bakıldığında deneme alanı toprağının organik maddece oldukça fakir olduğu anlaşılmaktadır.Aylar Aylık Ortalama Sıcaklık (C0) Aylık Ortalama Nispi Nem (%) Aylık Toplam Yağış (mm) Nisan 10,9 55,6 13,7 Mayıs 16,1 53,9 12,6 Haziran 20,9 49,0 12,3 Temmuz 23,8 43,9 6,6 Ağustos 23,6 49,0 --
Çizelge 3.1.2. Kritik peryot ve flora çalışması ile ilgili deneme alanı toprak analiz sonuçları (KZOB,2004)
Analiz Adı Birimi Sonuç Yorum
Kum (%) 43,49
Silt (%) 30,66
Kil (%) 25,40
Tekstür
Tekstür Sınıfı Tın
pH ( 1:2.5, Toprak:Su ) (uS/cm) 7,51 Alkalin
EC ( Tuz) (1:5, Toprak:Su ) (%) 159,8 Düşük
CaCO3 (Kireç) (%) 46,97 Çok FazlaKireçli
Organik Madde (mg/kg) 2,10 Az
Nitrat Azotu (NO3-N ) (mg/kg) 119 Orta
Fosfor (P) (mg/kg) 1,45 Çok Az
Potasyum (K) (mg/kg) 345 Yeterli
Kalsiyum (Ca) (mg/kg) 2487 Yeterli
Magnezyum (Mg) (mg/kg) 165 Yeterli
Sodyum (Na) (mg/kg) 46,4
Değişebilir Na Yüzdesi (%) 1,35 Sorun Yok
Bor (B) (mg/kg) 0,0008 Yetersiz
Bakır (Cu) (mg/kg) 0,63 Yeterli
Demir (Fe) (mg/kg) 1,17 Yetersiz
Çinko (Zn) (mg/kg) 0,60 Orta
3.2 METOD
3.2.1 Deneme Alanında Yabancı Ot Florasının Belirlenmesi ve
Sörvey Çalışması
Karaman yöresinde nohut ekim alanlarında sorun oluşturan yabancı otların türlerinin ve yoğunluklarının belirlenmesi amacıyla 2004 yılında Nisan-Ağustas ayları arasında bir sörvey düzenlenmiştir.
Deneme alanında sorun oluşturan yabancı otlar toplanarak kurutulmuş ve usulüne uygun herbaryumları yapılarak Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Ana Bilim Dalı Başkanı Prof.Dr.Ahmet GÜNCAN tarafından teşhisleri yapılmıştır. Söz konusu yabancı otların türkçe isimleri ise, Uluğ ve ark. (1993)’nın yayınladıkları “Türkiye’nin Yabancı Otları” isimli kitaptan alınmıştır.
Sörvey çalışmasında atılacak çerçeve sayısı, Karaman Tarım İl Müdürlüğü İstatistik Şubesinden alınan bilgiler doğrultusunda Bora ve Karaca (1970)’ya göre belirlenmiştir. Her ilçede ekim alanı ve mikroklima bölgeleri dikkate alınarak yeter sayıda 1 m2 lik çerçeve atılmıştır. Sörveyde örnekleme yapılacak tarlaların birbirinden en az 3 km uzaklıkta olmasına özen gösterilmiş, girilen tarlaların kenar tesirinden kurtulmak için 15 m içeriden başlamak üzere ekili alanların büyüklüklerine göre atılacak çerçeve sayısı belirlenmiştir. Tespit edilen yabancı otlar sörvey kartlarına işlenmiş, teşhis edilemeyenler ise çeşitli numara ve isimler verilerek teşhisleri yapılmak üzere Selçuk Üniversitesine gönderilmiştir. Sörvey çalışması bölgede nohut çıkışından sonra, 1. çapadan önce hakim yabancı otlar sayılarak yapılmıştır. Karaman ve yöresinde nohut ekim alanlarında toplam 60 çerçeve atılarak yabancı otların tespiti yapılmıştır. (Çizelge, 3.2.1). Yabancı ot türlerinin yoğunlukları A-E skalasına göre gruplandırılmıştır.
Bu skalaya göre m2’de; A: 10’dan fazla, B: 1-10 arası; C: 0.1-1 arası,
D: 0.01-0.1 arası olarak gruplandırılmıştır.
Yabancı otların dağılışı (sıklığı=tekerrür) ise, yabancı otun rastlandığı örnek sayısı/alınan örnek sayısıX100 formülü ile belirlenmiştir (Güncan,2006).
Çizelge 3.2.1. Karaman ili 2004 yılı nohut ekim alanları, sörvey yapılan ilçeler ve atılan çerçeve sayıları.*
Sörvey Bölgesi Nohut Ekim Alanı (ha) Atılan Çerçeve Sayısı
Merkez 10 100 18 Ayrancı 2 200 12 Ermenek 2 200 12 K.Karabekir 970 8 Sarıveliler 300 5 Başyayla 245 5 TOPLAM 16 015 60
* Karaman Tarım İl Müdürlüğü İstatistik Şube Başkanlığı.
3.2.2 Kritik periyodun belirlenmesi
Karaman ili nohut ekim alanlarında, nohut bitkisi ile yabancı otlar arasındaki kritik periyodun belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışma, şansa bağlı, tesadüf blokları deneme desenine göre kurulmuştur. Kritik periyot çalışmaları 2004 yılında Karaman’a bağlı merkez Yeşildere köyünde yürütülmüştür. Deneme, 140 cm x 300 cm = 42 000 cm2 ‘lik parsellerde, toprak karakterleri homojen susuz alanlarda Tesadüf Blokları Deneme desenine göre, 3 tekerrürlü olarak yapılmıştır (Üremiş ve ark., 1997).
Kritik periyodu belirlemek amacıyla toplam yirmi iki işlem yapılmıştır. Bu işlemler Çizelge 3.2.2.’de görülmektedir. Örneğin birinci parsel 1 hafta yabancı otlu, daha sonra hasada kadar yabancı otsuz bırakılmıştır. İkinci parsel ilk 2 hafta yabancı otlu , üçüncü parsel ilk 3 hafta yabancı otlu , dördüncü parsel ilk 4 hafta yabancı otlu , beşinci parsel ilk 5 hafta yabancı otlu , altıncı parsel ilk 6 hafta yabancı otlu , yedinci parsel ilk 7 hafta yabancı otlu, sekizinci parsel ilk 8 hafta yabancı otlu , dokuzuncu parsel ilk 9 hafta yabancı otlu , onuncu parsel ilk 10 hafta yabancı otlu daha sonra yabancı otsuz olarak düzenlenmiştir . On birinci parsel nohut hasadına kadar yabancı otlu bırakılmıştır ( Kontrol 1 ). On ikinci parsel, ilk 1 hafta yabancı otsuz olup daha sonra oluşan yabancı otlara dokunulmamıştır. On üçüncü parsel ilk 2 hafta yabancı otsuz olup daha sonra yabancı otlu, on dördüncü parsel ilk 3 hafta yabancı otsuz , on beşinci parsel ilk 4 hafta yabancı otsuz , on altıncı parsel ilk 5 hafta yabancı otsuz , on yedinci parsel ilk 6 hafta yabancı otsuz , on sekizinci parsel ilk 7 hafta yabancı otsuz , on dokuzuncu parsel ilk 8 hafta yabancı otsuz , yirminci parsel ilk 9 hafta yabancı otsuz , yirmi birinci parsel ilk 10 hafta yabancı otsuz olup daha sonra yabancı otlanmaya müsaade edilecek şekilde düzenlenmiştir . Yirmi ikinci parsel sezon boyunca yabancı otsuz ( Kontrol 2 ) olarak düzenlenmiştir (Çizelge, 3.2.2).
Yabancı otlar el çapası veya elle yolma yöntemiyle deneme alanından temizlenmiştir. Parsellerin verimlerini belirlemek için, her parsel ayrı ayrı elle hasat edilmiş, tohumlar sap ve samanından ayıklanarak hektara verimleri kg olarak saptanmıştır. Verilerin mukayesesinde varyans analiz testi uygulanmıştır.
Çizelge 3.2.2. Uygulanan yabancı ot mücadele yöntemleri
+: Yabancı otlu -: Yabancı otsuz
Uygulamanın Şematik Gösterilmesi Parsel uygulaması
+ - - - - İlk 1 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + - - - - İlk 2 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + - - - - İlk 3 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + - - - - İlk 4 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + - - - İlk 5 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + - - - - - İlk 6 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + + - - - - İlk 7 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + + + - - - İlk 8 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + + + + - - İlk 9 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + + + + + - İlk 10 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz
+ + + + + + + + + + + Hasada kadar yabancı otlu
- + + + + + + + + + + İlk 1 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - + + + + + + + + + İlk 2 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - + + + + + + + + İlk 3 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + + + + + + + İlk 4 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - - + + + + + + İlk 5 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + + + + + İlk 6 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + + + + İlk 7 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + + + İlk 8 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + + İlk 9 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
- - - - + İlk 10 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu
4 ARAŞTIRMA SONUÇLARI ve TARTIŞMA
4.1 Deneme Alanında Sorun Oluşturan Yabancı Otlar ve Sörvey
Çalışma Sonuçları
Daha önce de belirtildiği gibi denemenin amacı, Karaman yöresinde nohut ekim alanlarında sorun olan yabancı otların tespiti ve mücadelede en uygun zamanın yani kritik periyodun belirlenmesidir. Karaman yöresinde nohut ekiliş alanlarında sorun olan 17 yabancı ot türünün bulunduğu tespit edilmiştir. Yoğunluk açısından önemli olan türler türler Çizelge 4.1.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.1.1. Karaman Yöresinde Nohut Ekim Alanlarında Sorun Oluşturan Önemli Yabancı Otlar, Yoğunlukları ve Dağılışları
Yabancı Otlar Ortalama Yoğunluk
(Adet/m2)*
Dağılış** (%) Amaranthus retroflexus (Horoz ibiği) 4.10 (B) 100
Anchusa sp. (Sığır dili) 0.35 (C) 20
Chenopodium album (Sirken) 12.90 (A) 100 Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı) 5.80 (B) 100
Elymus repens (Ayrık) 0.90 (C) 46
Lactuca scariola (Yabani marul) 0.11 (C) 11 Malva neglecta (Ebe gümeci) 0.30 (C) 26 Polygonum aviculare (Çoban değneği) 0.20 (C) 15 Rumex crispus (Kıvırcık labada) 1.30 (B) 58
Salvia sclerea (Ada çayı) 0.08 (D) 8
Sinapis arvensis (Yabani hardal) 1.10 (B) 53
Diğerleri 1.15 - -
* A: 10’dan fazla, B: 1-10 arası; C: 0.1-1 arası, D: 0.01-0.1 arası yabancı otun bulunması
Çizelge 4.1.1.’de görüldüğü gibi Karaman ve yöresinde nohut ekim alanlarında en fazla yoğunluğu sirken (Chenopodium album) göstermiş olup m2’de ortalama 10’nun üzerinde yoğunluk arzetmiştir. Bunu sırasıyla tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis), horoz ibiği (Amaranthus retroflexus), kıvırcık labada (Rumex crispus ), yabani hardal (Sinapis arvensis) izlemiştir. Tanısı yapılamamış diğer yabancı ot türleri 6 adet olup bunların toplam yoğunluğu m2’de ortalama 1.15 adet olarak bulunmuştur. Tanısı yapılmış diğer yabancı ot türleri 6 adet olup bunların yoğunlukları 1’den küçük olarak bulunmuştur.
Tespit edilen yabancı ot türlerinden sirken (Chenopodium album), tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis) ve horoz ibiği (Amaranthus retroflexus) sörvey yapılan alanlardan alınan bütün örneklerde (bir m2 lik çerçevede) rastlanmış yani dağılışları %100 olarak belirlenmiştir. Dağılış oranları itibariyle bu yabancı ot türlerini kıvırcık labada, yabani hardal ve ayrık takip etmiştir. (Şekil 4.1.2, Şekil 4.1.3, Şekik 4.1.4, Şekil 4.1.5.).
Şekil 4.1.3. Yabani Hardal (Sinapis arvensis)
Şekil 4.1.5. Tarla Sarmaşığı (Convolvulus arvensis L.)
Nohut ekiliş alanlarında yaygın yayılış gösteren yabancı otlar, nohuttan daha hızlı ve yoğun çıkış göstermekte, dolayısiyle rekabet açısından büyük önem taşımaktadır. Bazı yabancı otlar ise sulama sonrası yoğun çıkış göstermektedir. Bu yabancı otlar nohut üreticisi açışından kalite ve rekabet yönüyle büyük önem arz etmektedir. Ayrıca bu yabancı otların sulama kanallarına bulaşmaları sonucunda büyük ekim alanlarına rahatlıkla taşınabilmektedir.
Yabancı otlarla ilgili olarak yapılan sörvey çalışmaları entegre mücadele programlarının belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Kültür alanlarında kullanılan herbisitlere ve münavebeye bağlı olarak belirli periyotlarda flora farklılaşmasının belirlenmesi açısından bu tür çalışmalara gerek duyulmaktadır. Nohut alanlarında sürekli olarak yapılan kültürel uygulamalar yabancı otların bazılarının gelişimini teşvik ederken bazılarının ise popülasyon yoğunluklarının ve rekabet güçlerinin zayıflamasına neden olmaktadır. Kültür bitkisi ile rekabete giren yabancı otlar, doğrudan veya dolaylı zararları yanında hasadı güçleştirmekte veya tamamen engellemektedir.
Ekim alanlarında rastlanan bazı yabancı otların boylarının uzun ve derin kök sistemine sahip olması hasat sırasında büyük iş ve verim kayıplarına neden olmaktadır. Bu tür yabancı otlarla zamanında ve doğru bir şekilde mücadele edilerek yoğunlukları azaltılmalı ve zarar seviyeleri minimuma indirilmelidir.
4.2 Krititik Periyodun Belirlenmesi
Karaman ili nohut ekim alanlarında nohut bitkisi ile yabancı otlar arasındaki rekabetin incelenmesi ve yabancı otlarla mücadele periyodunun belirlenmesi amacıyla yapılan kritik periyot çalışması daha önce ifade edildiği gibi, 2004 yılında Karamanda yürütülmüştür.
Nohut ekim alanlarında yürütülen kritik periyot çalışmalarında, yabancı otlarla farklı zamanlarda yapılan mücadeleden elde edilen sonuçlara göre, en yüksek dane verimi hasada kadar yabancı otsuz (Kontrol 2) parselden, en düşük verim ise hasada kadar yabancı otlu ( Kontrol 1 ) parsellerden elde edilmiştir. Yabancı otlu parsellerde verim kaybı nohut bitkisinin çıkışından itibaren başlamış ve 8.haftanın sonuna kadar hemen hemen aynı düzeyde devam etmiştir. Yabancı ot mücadelesi yapılan parsellerde ise verim artışı çıkıştan itibaren 8. ve 9. haftanın sonuna kadar otsuz bırakılan parsellerde belirgin bir şekilde gözlenmiş, daha sonraki haftalarda ise verimdeki artış hemen hemen aynı seviyede kalmıştır (Çizelge, 4.2.2, 4.2.3).
Yabancı ot mücadelesi ilk 10. haftaya kadar yapılan parsellerde, ilk 10. haftaya kadar yabancı ot mücadelesi yapılmayan parsellere oranla yaklaşık % 30’lara varan verim artışları olduğu saptanmıştır. Bu durum nohutta yabancı ot mücadelesinin önemini ortaya koymaktadır (Çizelge, 4.2.3)
Çizelge 4.2.1. Değişik mücadele yöntemleri uygulanan parsellerden elde edilen nohut verimi.
1. BLOK 2. BLOK 3. BLOK
Parsel No Verim ( gr/parsel) Parsel No Verim ( gr/parsel ) Parsel No Verim ( gr/parsel ) 1 330 11 265 22 223 2 300 12 322 21 300 3 412 13 350 20 312 4 340 14 380 19 370 5 385 15 352 18 340 6 400 16 382 17 300 7 310 17 450 16 356 8 348 18 425 15 310 9 320 19 440 14 270 10 330 20 465 13 310 11 245 21 470 12 280 12 300 22 475 11 240 13 280 1 480 10 235 14 300 2 400 9 256 15 295 3 320 8 270 16 210 4 310 7 320 17 212 5 290 6 265 18 200 6 260 5 252 19 220 7 280 4 280 20 256 8 275 3 240 21 265 9 260 2 275 22 360 10 220 1 170
Çizelge 4.2.1.b Varyans Analiz Tablosu
Farklı mücadele zamanının nohut’un verimine olan etkisi incelendiğinde, 9. ve 10. haftaya kadar yabancı otlu olan parsellerden, bütün sezon boyu otlu parsellere (Kontrol 1) yakın verim alınmış ve aralarında verim yönünden istatistiki olarak önemli bir fark bulunamamıştır. Ancak çıkıştan itibaren 8. haftaya kadar zaman zaman yabancı ot mücadelesi yapılan parsellerde, mücadelenin verime yansıması belirgin olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.2.2.). Örneğin sadece ilk hafta otlu, bundan sonraki haftalar otsuz olan parsellerin verim ortalaması 768.63 kg/ha iken, bu yüksek verim düzeyi 8. haftaya kadar yakın seviyelerde seyretmiş ve 9. haftadan itibaren verimde bariz olarak düşüklük yaşanmıştır (Çizelge, 4.2.2).
Diğer taraftan sezon boyunca yabancı ot mücadelesi yapılmış parsellerden (Kontrol 2) elde edilen verim 829.62 kg/ha iken, bu miktar sadece ilk hafta mücadele edilenlerde 707.451 kg/ha’dan, 7. haftanın sonuna kadar otsuz bırakılan parsellerde 756.86 kg/ha’a çıkmakta (4.2.2.), 8. ve 9. haftaya kadarki ve daha sonra yabancı ot mücadelesi yapılan parsellerde verim, sezon boyunca otsuz parsellerin seviyesine yakın seyretmiştir.
Nitekim Çizelge 4.2.3. ve Çizelge 4.2.4. numaralı çizelgeler incelendiğinde benzer sonuçların elde edildiği görülmektedir. Sezon boyu otlu parsellerden elde edilen verime oranla, ilk hafta otlu bunu takiben otsuz parsellerden elde edilen verim 180.384 kg/ha (% 30.66) olmuş ve bu artış 8. haftaya kadar otlu parsellerde 112.14 kg/ha (%19.06) dolaylarına yakın
Varyans Kaynakları Standart Değer Kareler Toplamı Kareler Ortalaması Frekans Tekerrür 2 70 408 -- -- Uygulamalar 21 40 361 1921 0,354 Hata 42 227 834 5424 -- Genel 65 338 604 -- --
seyretmştir. Bu artış 9.haftadan itibaren 67.43 kg/ha (% 11.46) seviyelerine inmekte ve sezon boyu otlu parsellerdeki verim seviyelerine yakın seyretmektedir.
Benzer durumu sezon boyu otsuz parsellerdeki verimle kıyasladığımızda da görürüz. Nitekim ilk hafta otsuz hasada kadar otlu parsellerde ürün kaybı 122.17 kg/ha (%14.73) seviyedeyken, 7. haftaya kadar otsuz parsellerde bu kayıp 72.76 kg/ha (%8.75 ) seviyesine düşmekte, bu düşüş 8. haftadan itibaren süratle 21.77 kg/ha (%2.67) düşmektedir. 9. ve 10. haftalarda verim kaybı yakın seviyelerde seyretmektedir (Çizelge, 4.2.3, 4.2.4, 4.2.5).
Araştırmadan elde ettiğimiz bulgular, nohut ekim alanlarında yabancı otlarla mücadeleye nohut çıkışından itibaren hemen başlanıp 8. ve 9. haftaya kadar olan sürede sürekli mücadeleye devam edilmesinin gerekli olduğunu göstermektedir. Bir başka ifadeyle Karaman ve yöresinde nohutta yabancı otlara karşı kritik periyodun söz konusu dönemde olduğunu ifade edebiliriz.
Diğer taraftan aynı araştırmadan elde edilen sonuçlara göre Karaman yöresinde nohut veriminde yabancı otlardan kaynaklanan ürün kaybı, sezon boyu otlu parsellerden (Kontrol 1) elde edilen verimin (588.25 kg/ha), sezon boyu otsuz parsellerden (Kontrol 2) elde edilen verim (829.62 kg/ha) farkı dikkate alınarak hesaplandığında verimdeki azalışın % 29.09 olduğu bulunmuştur. Bu oran nohutta yabancı ot mücadelesinin önemini ortaya koymaktadır.
Çizelge 4.2.2. Parsel uygulamaları ve verim değerleri.
Parsel uygulaması Verim (kg/ha)
1 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 768,63 2 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 764,72 3 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 762,37 4 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 729,43 5 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 727,07 6 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 724,72 7 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 713,73 8 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 700,39
************************************************** ************** 9 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 655,68
10 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 615,68
Hasada kadar yabancı otlu (Kontrol 1) 588,25
1 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 707,45 2 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 737,26 3 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 745,10 4 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 750,60 5 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 743,54 6 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 754,51 7 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 756,86 ************************************************** ********* 8 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 807,85 9 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 810,20 10 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 811,78
Çizelge 4.2.3.Farklı mücadele yöntemleri uygulanan parsellerde ortalama verim değerleri.
Parsel Uygulaması Verim Farkı
(Kontrol 1’e göre verim artışı) (kg/ha)
Verim Farkı (Kontrol 2’ye göre verim kaybı) (kg/ha)
1 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 180.38 60.99 2 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 176.47 64.90 3 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 174.47 67.25 4 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 141.18 100.19 5 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 138.82 102.55 6 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 136.47 194.90 7 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 125.48 115.89 8 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 112.14 129.23 *************************************** *********** ********** 9 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 67.43 173.94 10 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 27.43 213.94
Hasada kadar yabancı otlu (Kontrol 1) - 241.37
1 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 119.20 122.17 2 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 149.01 92.36 3 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 156.85 84.52 4 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 162.35 79.02 5 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 155.29 86.08 6 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 166.26 75.11 7 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 168.61 72.76 *************************************** *********** *********** 8 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 219.60 21.77 9 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 221.95 19.42 10 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 223.53 17.84
Çizelge 4.2.4 Değişik yabancı ot mücadelesi uygulanan deneme parsellerinde, vejetasyon mevsimi boyunca tamamen yabancı otlu parsellere göre (Kontrol 1) %’de verim artışı.
Parsel Uygulaması Verim artışı * (%)
1 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 30.66 2 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 29.99 3 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 29.59 4 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 24.00 5 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 23.60 6 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 23.20 7 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 21.33 8 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 19.06 *************************************** ********** 9 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 11.46 10 hafta yabancı otlu, hasada kadar yabancı otsuz 4.66
Hasada kadar yabancı otlu (Kontrol 1) - *Kontrol 1’e göre
Çizelge 4.2.5 Değişik yabancı ot mücadelesi uygulanan deneme parsellerinde, vejetasyon mevsimi boyunca yabancı otları tamamen alınan parsellere göre
(Kontrol 2) %’de verim kaybı.
Parsel Uygulaması Verim Kaybı* (%)
1 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 14.73 2 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 11.12 3 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 11.13 4 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 9.52 5 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 10.38 6 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 9.05 7 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 8.75 ************************************** ********** 8 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 2.67 9 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 2.34 10 hafta yabancı otsuz, hasada kadar yabancı otlu 2.15
Hasada kadar yabancı otsuz (Kontrol 2) - * Kontrol 2’ye göre
Bu verilere dayanarak nohut’ta yabancı otlarla mücadelede Kritik Periyodun çıkıştan itibaren ilk 8. ve 9. haftalara kadar olduğu ve bu haftalar dışında yapılacak ek bir yabancı ot mücadelesinin verim açısından istatistiki olarak önemli derecede artış sağlamayacağını söyleyebilirz.
5. LİTERATÜR LİSTESİ
Abusteit-E. Q., 1993.
Weed competition in soybeans ( Glycine max L.) Journal of Agronomy an Crop Science, 171(2):96-101Alam
,M.T., Gaffer , M.A. ve Kashem,M.A.,1994, Critical Period of weedCompetition in wheat ( Triticum aestium L.) as influenced by different seed rates, Banglades journal of Scendific and Industrial Reasearh,29(2): 63-70.
Aleman,Z.F., 1989. Threshold periods of weed competition in common bean
(Phaseolus vulgaris L.) Crop Production Science , 4:42
Anonymous,2003. Tarımsal Yapı ve Üretim , TC. Başbakanlık Devlet İstatistik
Enstitüsü , Ankara
Anonymous,1984-2003. DİE, Tarım İstatistikleri Özeti
Anonymous,2004. Karaman Ziraat Odası Başkanlığı.
Bonilla, J.S., 1984. Critical period of competition between maize and weeds,
Centro Agricola, 11(3):37-44.
Brar, H.S. ve Gill, H.S., 1983. Studies on the critical period of crop weed
copetitionin cotton ( Gossypium hirsitum L.) Indian Journal of Ecology, 10(2):248-253
Bryson, C., 1990. Interference and Critical Time of Removal of Hemp Sesbania ( Sesbania exaltata L.) in Cotton ( Gossypium hirsitum L.) ,
Bükün, B., Uygur F.N. , 1997. Harran Ovası Pamuk Ekim Alanlarında Görülen
Yabancı Otlarla En Uygun Mücadele Zamanının Saptanması Amacı İle Kritik Periyodun Belirlenmesi. Türkiye II . Herboloji Kongresi İzmir – Ayvalık
Bükün, B., Uygur F.N. , 2001. Harran Ovası Pamuk Ekim Alanlarında Sorun
Olan Fener Otu ( Physalis spp )’nun Zarar Seviyelerinin ve Ekonomik Zarar Eşiğinin Belirlenmesi, Türkiye Herboloji Dergisi 4(1), 48-57.s
Cerna, B.L., 1983. Determination of the critical period for competition between
weeds and beans ( Phaseolus vulgaris ) cv. Muy Finca in the rainy season , Turrialba, 33(3): 328-331
Çetinsoy,S. ve Güncan , A., 1997. Sera ve laboratuar koşullarında bazı
herbisitlerin nohut çeşitlerine ve yerli bir Rhizobium cicer ırkına etkilerinin araştırılması, Türkiye II. Herboloji kongresi,İzmir, 315-319. s
Demir, A., Tepe, I., 2001. Diyarbakır İli Nohut Ekiliş Alanlarında Saptanan
Önemli Yabancı Ot Türleri, Yaygınlık ve Yoğunlukları. Türkiye Herboloji Dergisi, 4 (1), 21-29
Demir, A., Tepe, I., Erman, M., 2001. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Nohut
Ekiliş Alanlarında Saptanan Yabancı Otlar, Yaygınlıkları ve Yoğunlukları. Bitki Koruma Bülteni, 41 (1-2), 25-37
Demir, A., Tepe, I., Erman, M., 2005. Nohutta (Cicer arietinum L.) Farklı
Mücadele Yöntemlerinin Yabancı Otlanmaya, Verime, Bazı Verim Unsurlarına ve Nodülasyona Etkisi. YYÜ Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 15 (1), 73-77
Ferrero, A., Scanzio, M., Acutis, M., 1996. Critical Period of weed interference
in maize. Proceedings of the second international weed control congress, Cophenhagen, Denmark, 25-28 June 1996, 1(4):171-176
Ghosheh, H., Holshouser, D.L. ve Chandler, J.M., 1996. The Critical Period of
Johnsongrass (Sorgum halepense ) Control in Field Corn (Zea mays ) , Weeds Science ,44:944-947
Güncan, A.,2006. Yabancı Ot Mücadelesi, Selçuk Üniversitesi Basımevi.Konya
Hall, M.R., Swanton, C.J. ve Anderson, G.W., 1992. The Critical Period of
Weed Control in Grain Corn (Zea mays ) , Weeds Science ,40:441-447.s.
Kadıoğlu,İ., Uluğ ,E. ve Üremiş, İ., 1993. Akdeniz Bölgesi Yemeklik
Baklagillerinde ( Nohut,Fasulye) Görülen Yabancı otlar ile yaygınlık ve yoğunluklarının belirlenmesi, Türkiye I. Herbolji kongresi, Adana. 195-203. s.
Kara, K., 1996. Tarla Bitkileri Ders Kitabı ,Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
yayınları No:191, Erzurum.214-216.s.
Kaya, İ. 2003. Aydın ve İzmir Pamuk Alanlarındaki Yabancı Ot
Yoğunluklarının, Kritik Periyodun ve Önemli Türlerin Bazı Biyolojik Özelliklerin Belirlenmesi. Ege Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Ana Bilim Dalı Doktora Tezi ( Yayınlanmamış) Bornova – İzmir
Kaya,İ. ve Nemli, Y., 1994. Yabancı otlarda kritik periyot ve ekonomik zarar
Krishnamurthy, K., Raju, B., Reddy, V.C. and Kenchaiah, K., 1981, Critical
stage for weed competition in soybean, groundnut and maize, Proc. Sth Asian-Pasific Weed Sci. Soc. Conf. 2:123-127
Kuchinda, N.C., Ndahi, W.B., Lagoke, S.T.O. ve Ahmed M.K., 2001. The
effect of nitrogen and period of weed interfernce on the fibre yield of enaf (Hibiscus cannabinus L. ) in the northern Guinea Savana of Nigeria, Crop Protection, 20(3):229-235. Summary Plus.
Laca-Buendia –JP-del-C., Purcino-AAC., Penna-JCF. ve Ferreira-L., 1979.
The critical period of competition between weed communities and cotton in the state of Minas Gerais, Planta-Daninha, 2(2):89-95
Mena, F., Madrenero, E., Salsedo, Z.A. ve Criollo, E.H., 1978-1984. A study
of the critical period of competition between weeds and carrot ( Daucus carota L.), Revisita-de-Ciencias-Agricolas. 8(1-149): 114-120
Mohamed, E.S., Nourai, A.H., Mohamed,G., Mohamed, M.I. ve Saxena, M.C. 1997. Weeds and weed management in irrigated lentil in Northern Sudan,
Weed Research Oxford, 37(4):211-218
Moreas, J., de, D., Silva, R.J.M., Cerqueria , W.P., Macedo, A.M. ve Santana, A.C., 1982. Critical period of competition between weeds
population and cotton (Gossypium hirsitum L.) in the state of Goias, Arias-da-Escola-de-Agronomia-e-Veterinaria-Universidade-Federal-de-Goias, 1982-1983, 12-13(1):39-51.
Nedunzhıyan, M., Varma, S. P. ve Ray, R. C., 1997. Estimation of Critical
Period of Crop-Weed Competition in Sweet Potato ( Ipomoea batatas L.), Advences in Horticultural Science Volume:12. Issue 2. 101-104. 355-359.
