T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİRDİR BAHÇE KÜLTÜRLERİ
ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ ÇALIŞANLARININ
REKREASYONEL EĞİLİM VE TALEPLERİNİN
BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Rafet SARIBAŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI KONYA, 2010
i
ÖZET
YÜKSEK LİSAN TEZİ
EĞİRDİR BAHÇE KÜLTÜRLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ ÇALIŞANLARININ REKREASYONEL EĞİLİM VE TALEPLERİNİN
BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Rafet SARIBAŞ
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı
Danışman : Yrd. Doç. Dr. Sertaç GÜNGÖR 2010, 155 Sayfa
Jüri : Yrd. Doç. Dr. Sertaç GÜNGÖR
Doç. Dr. Serpil ÖNDER Yrd. Doç. Dr. Yusuf ÇELİK
Bu çalışmada, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde görevli kamu çalışanlarının boş zamanlarına ilişkin düşünceleri, rekreasyonel aktivite seçimlerini etkileyen kişisel özellikleri, en çok katıldıkları rekreasyonel etkinlikler, katılım süresi ve sıklığı gibi aktivite katılım özellikleri incelenmiştir. Rekreasyonel eğilim ve taleplerin belirlenmesi amacıyla kamu çalışanları için hazırlanan anket formları, “yerinde anket yöntemi” kullanılarak toplam 112 personele uygulanmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde “oransal yöntem” kullanılmıştır.
Eğirdir ilçesindeki rekreasyon alanlarında tespit edilen sorunlar; alt yapı yetersizliği, çevre kirliliği, bakımsızlık ve çevre düzenlemesinin yapılmamış olmasıdır. Bu sorunlar, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının öncülük etmesi, reklâm ve tanıtım çalışmalarına ağırlık verilmesi, mevcut turistik ve kültürel değerlerin restore edilmesi ile çözülebilir. Enstitü çalışanlarının gün içinde ve hafta sonlarında yeterli boş zamana sahip olduğu ve rekreasyonel etkinliklerin kendilerine sağlayacağı katkıların bilincinde oldukları görülmüştür. Bu anlamda çalışanlar, belirli periyotlarda ve düzenli olarak gerçekleştirilen, geniş katılımlı sosyal aktiviteler olarak nitelendirilebilecek (piknik, teknik ya da turistik amaçlı gezi, yemekli toplantı, sinema günleri vb.) organizasyonları talep etmektedir. Enstitü çalışanları, bu tür aktivitelerin iş verimlerini ve çalışma performanslarını artıracağını, personel arasında dayanışma ve kaynaşma ortamı sağlayacağını ve sonuçta sadece kendilerinin değil tüm kurumun kazançlı çıkacağını düşünmektedir. Bu noktadan hareketle, kurum tarafından rekreasyonel faaliyetlere yönelik etkinlik ve organizasyonların düzenlenmesi, enformasyon birimine konuyla ilgili olarak aktif görev verilmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Rekreasyon, Boş Zaman, Eğilim ve Talep, Eğirdir
ii
ABSTRACT
MASTER THESIS
THE STUDY ON DETERMINATION OF RECREATIONAL TENDENCY AND DEMANDS OF PERSONNEL AT
EĞİRDİR HORTICULTURAL RESEARCH INSTITUTE Rafet SARIBAŞ
Selçuk University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Landscape Architecture
Supervizor : Asst. Prof. Dr. Sertaç GÜNGÖR 2010, 155 Page
Jury: Asst. Prof. Dr. Sertaç GÜNGÖR Ass. Prof. Dr. Serpil ÖNDER Asst. Prof. Dr. Yusuf ÇELİK
In this study were examined the thoughts of leisure time, the personal characteristics that affect choice of recreational activity, the most attendance in recreational activities and activity participation characteristics such as duration and frequency of public officials, which working at the Eğirdir Horticultural Research Institute. The questionnaire, prepared for public officials in order to determine recreational trends and demands, was applied total 112 personnel by “on site survey method”. Original data were obtained from questionnaire was evaluated with “rational method”.
Recreation problems which more determined in Eğirdir district, identified as lack of infrastructure, environmental pollution, neglected area and lack of environmental care. In order to solve this problem, to lead of municipalities and civil society organizations, emphasis on advertising and promotional efforts and touristic and cultural values must be restored. Institute employees have enough free time during the day and at weekends and they are aware of the contributions of recreational activities. In this meaning, employees are demanding with broad participation of social organizations (picnic, technical or sightseeing, diner party, movie times etc.) which carried out periodically and regularly. Institute employees are think such activities will improve work efficiency and work performance, solidarity and cohesion among the staff and ultimately not only all the institutions that they would gain. Starting from this point on, regulation of events and organizations for recreational activities by Institute and to give active duty to information department on the subject as a unit is recommended.
Key Words: Recreation, Leisure Time, Tendency and Demand, Eğirdir
iii
ÖNSÖZ
“Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Çalışanlarının Rekrasyonel Eğilim ve Taleplerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma” isimli bu çalışma Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında, Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır.
Tez konumun seçiminden sonuçlandırılmasına kadar yardımlarını ve desteğini esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Sertaç GÜNGÖR’e ve Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümünün değerli öğretim üyelerine teşekkürü bir borç bilirim.
Aynı zamanda bu çalışmanın Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde yürütülmesine olanak tanıyan ve değerli zamanlarını ayırarak hazırlamış olduğum anket sorularını yanıtlayan yöneticilerimize, kurumumuzun çok değerli araştırma komitesi mensuplarına, idari personele ve işçi arkadaşlarıma şükranlarımı sunuyorum.
Tez çalışmam sırasında desteğini her zaman yanımda hissettiğim eşim Hamide YOLERİ SARIBAŞ’a ve iki minik kuzucuğa ayrıca teşekkür ederim.
Çalışmamım kurumuma, kurumum nezdinde tüm kamu kurum ve kuruluşlarına ve Eğirdir ilçesinin yerel yöneticilerine ve sivil toplum örgütlerine katkı yapması dileklerimle…
iv İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT ... ii ÖNSÖZ ... iii İÇİNDEKİLER ... iv ÇİZELGELER DİZİNİ ... vi GRAFİKLER DİZİNİ ... ix ŞEKİLLER DİZİNİ ... xi SİMGELER DİZİNİ... xii 1. GİRİŞ ... 1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ... 3 3. MATERYAL VE METOT ... 10
4. REKREASYON ve SERBEST ZAMAN KAVRAMLARI ... 12
4.1. Serbest Zamanın Tanımı ve Özellikleri ... 12
4.2. Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri ... 15
4.3. Serbest Zaman ile Rekreasyon Kavramları Arasındaki İlişki ... 18
4.4. Rekreasyonun Farklı Açılardan Sınıflandırılması ... 20
4.4.1. Amaçlarına göre rekreasyonun sınıflandırılması ... 21
4.4.2. Fonksiyonel açıdan rekreasyonun sınıflandırılması ... 22
4.4.3. Çeşitli kriterlere göre rekreasyonun sınıflandırılması ... 23
4.5. Rekreasyonel Talebi ve Tercihleri Etkileyen Faktörler ... 25
4.6. Rekreasyonel Faaliyetlere Yönelimin Nedenleri ... 26
4.7. Rekreasyonda Katılımı Teşvik Edici Sosyo-Ekonomik Unsurlar ... 31
4.7.1. Ekonomik verimlilik ve çalışma koşullarındaki gelişmeler (boş zamanların artışı) ... 32
4.7.2. Harcanabilir gelirin artması... 33
4.7.3. Şehirleşme ... 34
4.7.4. Nüfus artışı ve hareketliliği ... 36
4.7.5. Teknoloji ... 38
4.7.6. Kitle iletişim araçlarının etkisi ... 38
4.7.7. Kültürel etki ... 40
4.7.8. Eğitim düzeyi ... 41
4.7.9. Çevre bilinci ... 41
4.7.10. Değişen yeni sağlık bilinci ve isteklerin değişimi... 42
4.7.11. Değerlerdeki değişmeler ... 42
4.7.12. Siyasal otorite ve diğer kurumların etkisi ... 44
4.7.13. Eğlence hareketinin etkisi ... 45
4.7.14. Doğal zenginliklerin etkisi ... 46
4.7.15. Sosyal hareketliliğin etkisi ... 47
4.7.16. Araç, gereç ve malzeme teşviki ... 47
4.7.17. Rekreasyonel merkezler ... 48
4.8. Çalışma Hayatı ve Rekreasyon ... 48
v
5.1. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi ... 51
5.1.1. Anket yapılan deneklerin demografik özellikleri ... 51
5.1.2. Rekreasyona ilişkin anket sonuçlarının değerlendirilmesi ... 57
5.1.3. İşyeri rekreasyonuna ilişkin anket sonuçlarının değerlendirilmesi ... 97
5.1.4. Anket sonuçlarına ilişkin karşılaştırmalı analiz ... 108
6. SONUÇ ve ÖNERİLER ... 139
vi
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa No
Çizelge 5.1. Anket yapılan deneklerin cinsiyet durumu ve medeni halleri ... 52
Çizelge 5.2. Anket yapılan deneklerin yaş grupları ... 53
Çizelge 5.3. Anket yapılan deneklerin öğrenim durumları ... 54
Çizelge 5.4. Anket yapılan deneklerin meslek durumları ... 55
Çizelge 5.5. Anket yapılan deneklerin ailelerinin aylık geliri ... 56
Çizelge 5.6. Anket yapılan deneklerin hafta sonları boş oldukları günler ... 57
Çizelge 5.7. Anket yapılan deneklerin bir günde boş oldukları saat süresi ... 58
Çizelge 5.8. Deneklerin daha az çalışarak daha fazla boş zamana sahip olma isteği 60 Çizelge 5.9. Deneklerin boş zamanlarını değerlendirmede zorluk çekme durumu ... 61
Çizelge 5.10. Çalışılan kurumun boş zamanları değerlendirme olanağı sağlama durumu ... 62
Çizelge 5.11. Deneklerin rekreasyon ve rekreasyonel etkinlik kelimeleri hakkında bilgi sahibi olma durumu ... 64
Çizelge 5.12. Deneklerin rekreasyonel etkinliklerde bulunmak için (piknik, yüzme, gezinti vb.) herhangi bir yere gitme durumu ... 65
Çizelge 5.13. Deneklerin olanağı olduğunda rekreasyonel etkinliklere katılma durumu ... 66
Çizelge 5.14. Anket yapılan deneklere göre rekreasyonel etkinliklere katılımda kısıtlayıcı faktörler ... 68
Çizelge 5.15. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikler için tercih ettiği mekânın özelliği ... 69
Çizelge 5.16. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikleri tercih sebepleri.... 71
Çizelge 5.17. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 73
Çizelge 5.18. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılım süresi ... 74
Çizelge 5.19. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel faaliyetler için tercih ettiği aylar ... 76
Çizelge 5.20. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel faaliyetlere katılımda mesafe tercihleri ... 78
Çizelge 5.21. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere ulaşım şekli ... 79
Çizelge 5.22. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılımda tercih ettiği kişi ve gruplar ... 81
Çizelge 5.23. Anket yapılan deneklerin rekreatif amaçlı yaptıkları etkinlik türleri... 83
Çizelge 5.24. Anket yapılan deneklerin rekreatif amaçlı etkinliklerde bulunmak için tercih ettiği alanlar... 85
Çizelge 5.25. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikler için tercih ettikleri alanlarda en çok beğendiği sosyo-kültürel özellikler ... 87
Çizelge 5.26. Denekler tarafından rekreasyonel etkinlikler için tercih edilen alanların en çok beğenilen alt yapı özelliği ... 88
Çizelge 5.27. Deneklere göre rekreasyonel etkinlikler için tercih edilen alanlardan yeterince yararlanmaya engel teşkil eden olumsuz faktörler ... 90
vii
Çizelge 5.28. Anket yapılan deneklerin Eğirdir yöresinde rekreasyonel etkinliklerde bulunmak için gittikleri yerler ... 92 Çizelge 5.29. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel alanlar açısından Eğirdir'de gözlemlediği sorunlar ... 94 Çizelge 5.30. Anket yapılan deneklerin Eğirdir'in rekreasyonel aktivite potansiyelini artırmaya yönelik önerileri ... 96 Çizelge 5.31. Deneklerin işyerinin rekreasyonel faaliyetlere yönelik imkânlarının yeterlilik durumu ... 98 Çizelge 5.32. Deneklerin, çalıştıkları kurumun rekreasyonel faaliyetlere yönelik imkânlarının yeterliliği konusundaki düşünce ve önerileri ... 99 Çizelge 5.33. Deneklerin işyerinde ailelerine yönelik rekreasyonel etkinlik
düzenlenme durumu ... 100 Çizelge 5.34. Deneklerin işyerinden ailelerine yönelik rekreasyonel etkinlik
beklentileri... 102 Çizelge 5.35. Rekreasyonel etkinliklerin çalışma performansı etkileme durumu ... 103 Çizelge 5.36. Deneklere göre rekreasyonel etkinliklerin çalışma performansına etki şekilleri ... 105 Çizelge 5.37. Deneklerin işyerlerinden çalışma performansını artırmaya yönelik beklentileri... 106 Çizelge 5.38. Deneklere göre işyerince düzenlenecek rekreasyonel aktivitelerin kazanımları ... 107 Çizelge 5.39. Deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılımına göre kısıtlayıcı
faktörler ... 109 Çizelge 5.40. Deneklerin yaş gruplarına göre rekreasyonel etkinlikleri tercih
sebepleri ... 111 Çizelge 5.41. Deneklerin yaş gruplarına göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklıkları ... 112 Çizelge 5.42. Deneklerin hafta sonlarında boş oldukları güne göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklıkları ... 114 Çizelge 5.43. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel etkinlikleri tercih sebepleri ... 116 Çizelge 5.44. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklıkları ... 118 Çizelge 5.45. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreatif etkinlik tercihleri ... 120 Çizelge 5.46. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel etkinlik tercih sebepleri ... 122 Çizelge 5.47. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı . 124 Çizelge 5.48. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel faaliyetlere katılım uzaklığı ... 126 Çizelge 5.49. Bir günde boş olunan saat süresine göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 128 Çizelge 5.50. Rekreasyonel etkinliklere katılım süresine göre rekreasyonel
etkinliklere katılım sıklığı ... 130 Çizelge 5.51. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel alanlar açısından Eğirdir'de gözlemlenen sorunlar ... 132 Çizelge 5.52. Deneklerin eğitim durumuna göre Eğirdir'in rekreasyonel aktivite potansiyelinin artırılmasına yönelik öneriler ... 134 Çizelge 5.53. Eğitim durumuna göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 135
viii
Çizelge 5.54. Ailenin aylık gelirine göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 136 Çizelge 5.55. Rekreasyonel etkinliklere katılım süresine göre öne çıkan
karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 137 Çizelge 5.56. Bir günde boş olunan saat süresine göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 137 Çizelge 5.57. Rekreasyonel etkinliklere katılıma göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 138 Çizelge 5.58. Hafta sonları boş olunan güne göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 138 Çizelge 5.59. Yaş gruplarına göre öne çıkan karşılaştırmalı analiz sonuçları ... 138
ix
GRAFİKLER DİZİNİ
Sayfa No
Grafik 5.1. Anket yapılan deneklerin cinsiyet durumu ve medeni halleri ... 52
Grafik 5.2. Anket yapılan deneklerin yaş grupları dağılımı... 53
Grafik 5.3. Anket yapılan deneklerin öğrenim durumları ... 54
Grafik 5.4. Anket yapılan deneklerin meslek durumları ... 55
Grafik 5.5. Anket yapılan deneklerin ailelerinin aylık geliri ... 56
Grafik 5.6. Anket yapılan deneklerin hafta sonları boş oldukları günler ... 57
Grafik 5.7. Anket yapılan deneklerin bir günde boş oldukları saat süresi ... 59
Grafik 5.8. Deneklerin daha az çalışarak daha fazla boş zamana sahip olma isteği .. 60
Grafik 5.9. Deneklerin boş zamanlarını değerlendirmede zorluk çekme durumu ... 61
Grafik 5.10. Çalışılan kurumun boş zamanları değerlendirme olanağı sağlama durumu ... 62
Grafik 5.11. Deneklerin rekreasyon ve rekreasyonel etkinlik kelimeleri hakkında bilgi sahibi olma durumu ... 64
Grafik 5.12. Deneklerin rekreasyonel etkinliklerde bulunmak için (piknik, yüzme, gezinti vb.) herhangi bir yere gitme durumu ... 65
Grafik 5.13. Deneklerin olanağı olduğunda rekreasyonel etkinliklere katılma durumu ... 67
Grafik 5.14. Anket yapılan deneklere göre rekreasyonel etkinliklere katılımda kısıtlayıcı faktörler ... 68
Grafik 5.15. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikler için tercih ettiği mekânın özelliği ... 69
Grafik 5.16. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikleri tercih sebepleri ... 70
Grafik 5.17. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 73
Grafik 5.18. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılım süresi ... 74
Grafik 5.19. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel faaliyetler için tercih ettiği aylar ... 75
Grafik 5.20. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel faaliyetlere katılımda mesafe tercihleri ... 77
Grafik 5.21. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere ulaşım şekli ... 79
Grafik 5.22. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılımda tercih ettiği kişi ve gruplar ... 81
Grafik 5.23. Anket yapılan deneklerin rekreatif amaçlı yaptıkları etkinlik türleri .... 82
Grafik 5.24. Anket yapılan deneklerin rekreatif amaçlı etkinliklerde bulunmak için tercih ettiği alanlar... 84
Grafik 5.25. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel etkinlikler için tercih ettikleri alanlarda en çok beğendiği sosyo-kültürel özellikler ... 86
Grafik 5.26. Denekler tarafından rekreasyonel etkinlikler için tercih edilen alanların en çok beğenilen alt yapı özelliği ... 89
Grafik 5.27. Deneklere göre rekreasyonel etkinlikler için tercih edilen alanlardan yeterince yararlanmaya engel teşkil eden olumsuz faktörler ... 91
x
Grafik 5.28. Anket yapılan deneklerin Eğirdir yöresinde rekreasyonel etkinliklerde bulunmak için gittikleri yerler ... 93 Grafik 5.29. Anket yapılan deneklerin rekreasyonel alanlar açısından Eğirdir'de gözlemlediği sorunlar ... 95 Grafik 5.30. Anket yapılan deneklerin Eğirdir'in rekreasyonel aktivite potansiyelini artırmaya yönelik önerileri ... 97 Grafik 5.31. Deneklerin işyerinin rekreasyonel faaliyetlere yönelik imkânlarının yeterlilik durumu ... 98 Grafik 5.32. Deneklerin, çalıştıkları kurumun rekreasyonel faaliyetlere yönelik imkânlarının yeterliliği konusundaki düşünce ve önerileri ... 100 Grafik 5.33. Deneklerin işyerinde ailelerine yönelik rekreasyonel etkinlik
düzenlenme durumu ... 101 Grafik 5.34. Deneklerin işyerinden ailelerine yönelik rekreasyonel etkinlik
beklentileri... 102 Grafik 5.35. Rekreasyonel etkinliklerin çalışma performansı etkileme durumu ... 104 Grafik 5.36. Deneklere göre rekreasyonel etkinliklerin çalışma performansı etki şekilleri ... 105 Grafik 5.37. Deneklerin işyerlerinden çalışma performansını artırmaya yönelik beklentileri... 106 Grafik 5.38. Deneklere göre işyerince düzenlenecek rekreasyonel aktivitelerin kazanımları ... 108 Grafik 5.39. Deneklerin rekreasyonel etkinliklere katılımına göre kısıtlayıcı faktörler ... 109 Grafik 5.40. Deneklerin yaş gruplarına göre rekreasyonel etkinlikleri tercih sebepleri ... 110 Grafik 5.41. Deneklerin yaş gruplarına göre rekreasyonel etkinliklere katılım
sıklıkları ... 113 Grafik 5.42. Deneklerin hafta sonlarındaki boş günlerine göre rekreasyonel
etkinliklere katılım sıklıkları ... 114 Grafik 5.43. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel etkinlikleri tercih sebepleri ... 115 Grafik 5.44. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklıkları ... 117 Grafik 5.45. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreatif etkinlik tercihleri ... 119 Grafik 5.46. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel etkinlik tercih sebepleri ... 121 Grafik 5.47. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 123 Grafik 5.48. Ailenin aylık gelirine göre rekreasyonel faaliyetlere katılım uzaklığı 125 Grafik 5.49. Bir günde boş olunan saat süresine göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 127 Grafik 5.50. Rekreasyonel etkinliklere katılım süresine göre rekreasyonel etkinliklere katılım sıklığı ... 129 Grafik 5.51. Deneklerin eğitim durumuna göre rekreasyonel alanlar açısından
Eğirdir'de gözlemlenen sorunlar ... 131 Grafik 5.52. Deneklerin eğitim durumuna göre Eğirdir'in rekreasyonel aktivite potansiyelinin artırılmasına yönelik öneriler ... 133
xi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa No Şekil 4.1. Rekreasyonda katılımı teşvik eden sosyo-ekonomik unsurlar ... 31
xii
SİMGELER DİZİNİ
E.B.K.A.E. : Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü ACA : Amerikan Kamping Birliği
BZD : Boş Zamanı Değerlendirme HSEK : Halk Sağlığı Eğitim Komitesi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı ÖİK : Özel İhtisas Komisyonu
KB : Kültür Bakanlığı
TKB : Turizm ve Kültür Bakanlığı Y.Lisans : Yüksek Lisans
Tv : Televizyon
TL : Türk lirası
Vb : Ve benzeri
Vs : Ve saire
1. GİRİŞ
Teknolojik gelişmelere paralel olarak yükselen eğitim ve gelir düzeyi, insan yaşamını kolaylaştırması ve serbest zaman miktarlarını artırması yanında yaşam kalitesini ve süresini de uzatmıştır. Bunun yanında çevre soruları olarak sayılan trafik, gürültü ve hava kirliliği oranlarının yükselmesi, plansız gerçekleşen nüfus büyümeleri ve yoğun geçen çalışma hayatı, stres koşularının artmasına neden olmuştur. İşte teknolojinin, gerek pozitif gerekse negatif yönlü etkisi rekreasyonel etkinliklere olan talebi artırmıştır ki, artan talep çerçevesinde kullanıcı eğilimlerinin belirlenmesi ve yeni planlamaların bu talepler çerçevesinde yürütülmesi bir zorunluluk haline gelmiştir.
İnsanlar yaşadıkları çevrenin fiziksel, sosyal ve kültürel yapısı içerisinde kendi sosyal ve ekonomik özellikleri çerçevesinde rekreasyonel faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Yaş, cinsiyet, eğitim durumu, meslek ve sağlık durumu gibi kişisel özellikler ile zevk ve modada meydana gelen değişimleri rekreasyonel aktivite seçiminde etkili olan başlıca faktörler arasında saymak mümkündür. Rekreasyonel alan planlamasından elde edilecek başarı, kişilere ve yaşanılan çevreye ait olan bu özelliklerin detaylı bir şekilde irdelenmesi ve değerlendirilmesi ile mümkün olacaktır.
Bir mühendisin, bir öğretmenin ya da herhangi bir kamu çalışanının psikolojik ve sosyal rahatlığı, işine olan motivasyonunu artıracak çalışma verimini yükseltecektir. Yoğun geçen bir ders gününde öğretmenin evine huzurlu gitmesi ve bir sonraki gün öğrencilerine maksimum derecede faydalı olabilmesi, okul çıkışından itibaren gün içerisinde kendine yüklenen stres ve sıkıntılardan kurtulabilmesiyle doğru orantılıdır. İş verimi açısından bakıldığında, bir ar-ge personeli, bir memur ya da bir idare amiri içinde aynı düşünceleri paylaşmak mümkündür. İşte çalışanları çalışma hayatının monotonluğundan kurtararak, psikolojik yönden belirli bir doygunluğa eriştirmek ve iş verimlerini yükseltmek, mesai içerisinde sağlanacak artı motivasyon ile mümkün olduğu gibi mesai dışındaki serbest zaman organizasyonları
ile de sağlanabilir. Bu da ancak iyi bir rekreasyonel faaliyet planlaması ve bu faaliyetlerin gerçekleştirilebileceği rekreatif alanların varlığı ile mümkün olacaktır.
Eğirdir bir turizm kenti olmasına karşın rekreasyonel aktiviteler açısından sınırlı bir yapıya sahiptir. Rekreasyonel aktivitelere ilişkin sınırlı yapı rekreasyon alanlarıyla ilişkili olabileceği gibi, kişilere göre değişen boş zaman yokluğu, organizasyon eksikliği gibi kısıtlayıcı faktörlere de bağlıdır. İlçedeki bir kamu kurumunda görevli çalışanların rekreasyonel eğilim ve taleplerinin belirlenmesi ile kamu çalışanları nezdinde rekreatif alanlara ilişkin mevcut durumun yeterliliği sorgulanarak, bu alanlarda gözlemlenen sorunlar ile bu sorunlara ilişkin çözüm önerileri ortaya koyulmuştur. Elde edilen veriler, Eğirdir’de yapılacak yeni rekreasyonel alan planlama çalışmalarına ve bu noktada öncülük yapacak olan yerel yönetime katkı sağlayacaktır.
Bu araştırmanın amacı, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde görevli kamu çalışanlarının boş zamanlarına ilişkin özellik ve düşüncelerinin, rekreasyonel aktivite seçimlerini etkileyen kişisel özelliklerinin, en çok katılım gösterdikleri rekreasyonel etkinlikler ile bu etkinliklere katılım şekilleri, süresi ve sıklığı gibi aktivite katılım özelliklerinin belirlenmesi, rekreasyonel etkinliklerin çalışma hayatına yansıma şeklinin, iş verimlerini artırmada etkili olup olmadığının, çalışanların rekreasyonel etkinliklerle çalışma hayatı ve iş verimleri arasında nasıl bir bağlantı kurduklarının tespit edilmesidir.
Çalışma 6 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmaya ilişkin genel bir açıklama yapılmıştır. 2. bölümde rekreasyon, boş zaman, rekreasyonel eğilim ve talep konularını kapsayan kaynak araştırması yer almaktadır. Bu bölümde konuyla ilgili daha önce yapılan çalışmalara ilişkin sonuçlar paylaşılmıştır. 3. bölümde ise çalışmanın yol haritasını belirleyen materyal ve metot kısmına yer verilmiştir. Çalışmaya konu olan materyal ve konunun araştırılmasında kullanılacak metot hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. 4. bölümde rekreasyon ve boş zaman kavramlarına ilişkin tanımlamalar, sınıflandırmalar ve bu iki kavram arasındaki ilişkiler detaylı bir şekilde incelenmiştir. 5. bölümde araştırma bulguları ortaya koyulmuş ve elde edilen verilerin literatürle olan uygunluğunun sorgulandığı tartışma kısmına yer verilmiştir. 6. bölümde ise çalışmadan elde edilen sonuçlar ve bu sonuçlar çerçevesinde getirilen öneriler yer almıştır.
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI
Öztop (2006) tarafından bir sanayi kuruluşu örnek alınarak, kurumsal kimliği güçlendirmede rekreasyonel etkinliklerinin önemini ortaya koymak amacıyla yapılan çalışmada; çalışanların ağır çalışma şartları altında iş stresi ve yaşam yüklerinin azaltılması, iletişimsizliğe doğru giden çalışma ortamlarında yüklerinin hafifletilmesi ve daha iyi bir çalışma ortamı sağlanması için etkinliklerin olumlu olduğu görülmüştür. Yapılacak her türlü etkinliğin çalışanlar arasında olumlu bir iletişim sağladığı, bu anlamda iletişimi arttıracak her etkinliğin kurum tarafından desteklenmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Yapılacak her türlü etkinliğin ve özellikle sportif rekreatif etkinliklerin, bölümler içi olan ve yetersiz olduğu düşünülen grup dayanışmasını arttıracağı, etkinliklerle çalışanların birbirlerini tanımaları ve ortak hareket etmelerinin sağlanabileceğini ifade etmiştir.
Kurum içerisinde yapılan etkinlikler, kurumun değer ve normlarını yerleştirerek, çalışanların bu değer ve normları benimsemesine katkı sağlamış, kurum kültürüne olan bakış açısı etkinliklerle daha iyimser ve kabullenilebilen bir özellik halini almıştır. Etkinliklerle sağlanan sosyalleşme ve dayanışma ortamları da kurumun kültürünü benimseme de önemli roller üstlenmektedir. Dolayısıyla da kurum içi verimliliğin arttırılması, çalışanların kurumun temel değer ve normlarını benimsemesiyle doğrudan ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır.
Tunçel (1999) tarafından yapılan “orta öğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin boş zamanlarını değerlendirmede alışkanlıklarında sporun yeri (İzmir ili örneği)” isimli çalışmada, öğretmenlerin boş zaman etkinliklerine fiziki uygunluk, sağlıklı olma, monotonluktan uzaklaşma ve arkadaşlarla birlikte olma gibi nedenlerle katıldığı ifade edilmektedir. Öğretmenlerin boş zaman etkinliklerini seçerken kendi tercihlerinin yanı sıra eşinin ve ailesinin de bir etkileyici faktör olduğu, ancak boş zaman etkinlikleri olarak kitap-gazete okumak, tv izlemek ve müzik dinlemek gibi pasif etkinlikleri büyük bir oranda ( % 72.9 ) seçtikleri tespit edilmiştir. Aktif spor yapma veya müzik aleti çalma gibi aktif etkinliklere katılımların oranı ise düşük
kalmış olup, boş zaman etkinliklerine katılma nedeni ile etkinlik çeşitleri arasında bir paralellik görülmemiştir.
Tezcan (2007) tarafından yapılan “rekreasyon etkinliklerinin çalışanların performansları üzerine etkilerinin incelenmesi; (Kocaeli Trakya Birlik)” isimli çalışmada, rekreatif etkinliklerin bireyler üzerindeki etkileri incelemiş, hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan olumlu etkiler bıraktığı sonucuna varılmıştır. Araştırma sonucuna göre sosyal etkinliklerin ve spor aktivitelerinin bireyleri iş stresinden uzaklaştırdığı, psikolojik açıdan rahatlattığı ve verimlerini arttırdığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla sosyal etkinliklerde bulunan ve/veya spor yapan birey kendini daha iyi hissedeceğinden, bu durum çalışma performansını olumlu yönde etkileyecek ve bu da işletmenin performansının artmasını sağlayacaktır.
Yılmaz (2005) tarafından yapılan bir çalışmada katılımcıların rekreasyon programları ile ilgili düşünceleri incelenmiş; katılımcıların rekreasyon programı denildiğinde bunu boş vakit ve spor yapmak olarak algıladıkları görülmüştür. Katılımcılar rekreasyon programına katılırken eğlenmeyi, kilo vermeyi, sağlıklı ve zinde olmayı, arkadaş edinmeyi ve beceri öğrenmeyi beklemektedir. Rekreasyon programına katılımı etkileyen en önemli unsur, aileler ve onların bu programların dersleri olumsuz etkileyeceği yönündeki düşünceleridir. Katılımcıların aileleri, çocuklarını rekreasyon etkinliklerine katılmak konusunda yönlendirmekte yetersiz kalmakta, okulları ise yeterli çeşitlilikte etkinlik sunamamaktadır.
Kuvan (1993) tarafından yapılan “yönetici kesimde rekreasyon kavramının algılanması” isimli çalışmada, yöneticilerin % 58’inin rekreasyon kavramının ne anlama geldiğini bilmediği ortaya çıkmıştır. Çalışmada, rekreasyon kavramının ne anlama geldiğini bilenlerin ise, rekreasyonun sözlük anlamları olan; eğlenme, dinlenme, yenilenme, yeniden yaratma gibi cevaplar verdikleri, rekreasyonun içeriği hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları, % 90’nın rekreasyon amacıyla doğal çevreyi tercih ettikleri sonucuna varılmıştır. Yine çalışanlara herhangi bir rekreasyon olanağının sağlanıp sağlanmaması hususunda yöneticilerin çoğu birtakım olanakların sağlanması doğrultusunda görüş bildirmiş, fakat maddi olanaksızlıklar ve diğer öncelikli amaçlar nedeniyle bunun pek mümkün olmayacağını belirtmişlerdir. Aynı zamanda yöneticilerin % 14’ü bu konuda kurumların yapabileceği bir şey yok diye görüş bildirmiştir.
Topay (2003), yerel halk ve idarecilerle doğrudan ve dolaylı yaptığı görüşmelerde, gerek yerel halkın gerekse yerel idarecilerin bölgenin kalkındırılabilmesi amacıyla farklı arayışlar içinde olduğunu ve bu arayış doğrultusunda rekreasyon-turizm etkinliklerinin önemli birer araç olarak alanda yer alması gerektiği inancını taşıdıklarını tespit etmiştir.
Yeniçeri ve ark. (2002), Muğla il merkezindeki memurların boş zaman değerlendirme eğilimlerinin belirlenmesi üzerine yaptıkları bir araştırmada, katılımcıların hemen hemen tamamına yakınının, boş zaman değerlendirme etkinliklerini dinlendirici ve sıkıntı azaltıcı (stres atıcı) olarak değerlendirdiğini, bunun da iş verimi ile boş zamanları gereğince değerlendirme etkinlikleri arasındaki doğrudan ilişkiyi doğrulayıcı nitelikte olduğunu belirlemişlerdir. Katılımcıların genelde boş zamanlarını evde, açık kırsal alanlarda gerçekleştirdikleri etkinliklerle değerlendirdiklerini, bunun yanında spor tesisleri ve kahvehanelerde boş zaman geçirenlerin tamamına yakınının erkeklerden oluştuğunu ve özellikle spor tesislerinden bayanların boş zamanlarında sportif amaçla yararlanmamasını kayda değer bir olgu olarak saptadıklarını ifade etmişlerdir.
Mansuroğlu (2002), “Akdeniz Üniversitesi öğrencilerinin serbest zaman özellikleri ve dış mekân rekreasyon eğilimlerinin belirlenmesi” isimli çalışmasında, öğrencilerin % 43.5’i dış mekân rekreasyon etkinliklerine istediği sıklıkta katıldığını, % 56.5’i ise katılamadığını belirtmektedir. Katılamama nedeni olarak kızların; zaman (% 30.3), olanak (% 25.4), para (% 15.6) ve iletişim (% 13.1) eksikliğini, erkeklerin; zaman (% 28.0), para (% 22.7), olanak (% 22.3) ve iletişim (% 12.9) eksikliğini gösterdiklerini ifade etmiştir.
Tekin ve ark. (2007), “Karaman Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu’nda kalan üniversite öğrencilerinin rekreatif etkinliklere katılım ve beklentilerinin incelenmesi” isimli çalışmalarında, hem erkek hem de bayan öğrencilerin rekreatif etkinliklere ayırabilecek oranda boş zamana sahip olduklarını, rekreasyon etkinliklerine katılımın akademik başarıyı arttırdığını, yurtlarda eğlenceler düzenlenmesi gerektiğini, kredi ve yurtlarda istenilen etkinlikleri ve katılımı sağlamak için tesislerin yeterli seviyede olması gerektiğini belirtmişlerdir. Fakat bayan öğrencilerin, yurtlarda kalmaya başladıktan sonra genellikle rekreasyon alışkanlıklarında olumsuz değişmeler olduğunu ve etkinliklere katılımlarının
azaldığını belirtirlerken, erkek öğrencilerin etkinliklere katılımının arttığını ortaya çıkarmışlardır.
Özdilek ve ark. (2007) tarafından yapılan “Dumlupınar ve Sakarya üniversitelerinde öğrenim gören beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin boş zaman etkinliklerine katılım nedenleri ve düzeylerinin karşılaştırılması” isimli çalışmada, araştırmaya katılan beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin boş zaman etkinliklerinin ve bu etkinliklere katılmanın gerekliliği konusunda bilinçli oldukları, öğrencilerin rekreatif etkinliklere katılımı için yeterli tesis ve alan bulunmadığı ayrıca bu konuda üniversitelerin yeteri kadar bilinçli eğitimciye sahip olmadığı ortaya çıkmıştır. Yapılan araştırmada öğrencilerin rekreatif faaliyetlere katılma konusunda bilinçli olmalarına ve bu etkinliklere katılmak istediklerini ifade etmelerine rağmen, özellikle ekonomik yetersizlikler başta olmak üzere bu faaliyetlere katılabilecekleri tesislerin, programların ve rehberlik yapacak uzman insanların kısıtlı olması gibi sebepler sonucunda bunu gerçekleştiremedikleri görülmektedir.
Balcı ve İlhan (2006) tarafından Türkiye’deki yedi coğrafi bölgeden seçilen yedi üniversiteye ait öğrencilerin rekreaktif etkinliklere katılım düzeylerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmada, öğrencilerin % 22.5' inin birinci sırada futbol branşını, ikinci sırada % 9.5 oranında fitness branşını, daha sonra % 14.1 oranında müzik dinlemeyi, % 11.6 'sının tavla oynamayı ve beşinci sırada % 19.6 oranında bilgisayar kullanmayı tercih ettikleri görülmüştür.
Müderrisoğlu ve ark. (2005) tarafından kırsal dış mekân rekreasyonel faaliyetlerine katılımı etkileyen kısıtlayıcıların incelendiği bir çalışmada, kısıtlayıcı faktörlerin, katılımcının fizyolojik özelliklerinden, arkadaşlarının özelliklerinden, ekonomik durumdan, güven eksikliğinden, alan yetersizliğinden, kişisel (içsel, ruhsal) nedenlerden, zaman eksikliğinden kaynaklandığı saptanmıştır. Kişisel nedenler, güven eksikliği ve fizyolojik kısıtlayıcıları içsel kısıtlayıcılar olarak, arkadaş özelliklerinden kaynaklanan kısıtlayıcıları ise kişiler arası kısıtlayıcılar olarak tespit etmiştir. Ekonomik durum, alan eksikliği ve zaman yetersizliği kısıtlayıcıları ise yapısal kısıtlayıcılar olarak ortaya koyulmuştur.
Müderrisoğlu ve Uzun (2004), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencilerinin rekreasyonel eğilimlerini belirlemek amacıyla yaptıkları
çalışmada, cinsiyet ve geliri, rekreasyonel tercihlerde en çok etkili katılımcı özellikleri olarak tespit etmişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre futbol, voleybol, basketbol, masa tenisi, bilardo oynamak, balık tutmak, avlanmak ve güreşmek baylar tarafından daha çok tercih edilen rekreasyonel faaliyetler iken gelir düzeyi düşük olan katılımcılar tarafından da en çok tercih edilen rekreasyonel faaliyetlerdir. Çalışmada alışveriş yapmak, kır gezilerine katılmak, radyo dinlemek bayanlar tarafından daha çok tercih edilen rekreasyonel faaliyetler olarak tespit edilmiştir.
Özdemir (2006), “Türkiye Taş Kömürü Kurumu Genel Müdürlüğü’nde çalışan yer altı işçilerinin boş zamanlarını değerlendirme alışkanlıklarının belirlenmesi” isimli çalışmasında, işçilerin yeterli boş zamana sahip olduklarını, genel olarak boş zaman değerlendirmenin öneminin ve kişiye olan katkılarının farkında olduklarını, ancak boş zamanlarını daha çok eve dayalı pasif etkinliklerle değerlendirdiklerini, bu durumun ise, çalışma koşullarının yarattığı yorgunluk ve yaşadıkları yer ile çalıştıkları kurumdaki boş zaman değerlendirme imkânlarının sınırlılığından kaynaklandığını düşünmektedir.
Mersinli (2009), büyükşehir belediyelerinde çalışan personellerin genellikle rekreasyonel faaliyetlere katıldıklarını, katılım sıklıklarının haftada bir veya haftada birden fazla şeklinde olduğunu, genel fikir olarak anket uygulanan personellerin faaliyet düzenlenirken temel amacın zihinsel ve fiziksel gelişim olması gerektiği, faaliyet sonucunda ise en büyük beklentinin toplumsal huzuru sağlamak olduğu yönünde görüş belirttiklerini, faaliyet düzenlenirken halkın taleplerinin her zaman dikkate alınmadığını ifade etmiştir.
Kuş Şahin ve ark. (2009), Eğirdir Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinin rekreasyon faaliyetlerine katılımlarını belirlemek üzere yaptıkları çalışmada, öğrencilerin çoğunluğunun (% 76.3) sıkıntıdan kurtulduğu için, (% 69.8)’inin mutlu olduğu için, bir kısmının da (% 66.2) arkadaşlarıyla beraber olduğu için rekreasyonel etkinliklere katıldıklarını tespit etmişlerdir. Rekreasyonel etkinliklere katılmak isteyip de katılamayan öğrencilerin katılamama nedenlerinin başında (% 54.2)’lik oranla maddi imkânsızlıklar gelmekte ve içinde bulunduğu ortamın engel olması da (% 33.5) gibi yüksek bir oranı kapsamaktadır.
Önder (2003) tarafından Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin rekreasyonel eğilim ve taleplerinin belirlenmesi üzerine yapılan bir araştırmada ise rekreasyonel
etkinliklerin öğrenciler üzerinde en çok rahatlatıcı ve sıkıntılardan uzaklaştırıcı ( % 28.68) etkisi olduğunu belirlenmiştir. Rekreasyonel etkinliklere katılımı % 20.25’i dinlendirici, % 16.41’i mutlu edici ve zevk verici bulmakta, % 15.64’ü insanlarla kolay ilişki kurduğu ve çevresi genişlediği için % 15.03’ü ise sağlığına olumlu katkısı olduğu için faaliyetlere katılmayı tercih etmektedir. Öğrenciler rekreasyonel etkinliklere yeterince katılamama nedenlerini ise öncelikle katılmalarını teşfik edecek tesis, araç ve gerecin yetersiz olduğunu (% 35.75), ekonomik durumlarının yeterli olmadığını (% 27.91) ve etkinliklerin nasıl yapılacağına ilişkin bilgilerinin olmadığını (% 24.39), daha sonra etkinliklere yöneltecek arkadaş ve sosyal teşfiğin olmadığını (%16.56) ve bulundukları çevrenin etkinliklere katılmasına engel olduğunu (% 13.34) belirtmişlerdir.
Aydoğan ve Gündoğdu (2006), Erciyes Üniversitesi’ndeki bayan öğretim elemanlarının boş zamanlarını değerlendirme etkinliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, bayan öğretim elemanlarının yeterince boş vakitlerinin olmadığını ortaya koymuşlardır. Öğretim elemanları boş vakitlerinde bilimsel çalışmalar yaptıklarını, bilimsel kitap, dergi okumayı tercih ettiklerini, özel ve sosyal hayatlarındaki rolleri onların çok zamanlarını aldığını ifade etmişlerdir. Çalışma sonuçlarına göre ister profesör olsun, ister okutman olsun bayan öğretim elemanlarının hemen hepsinin boş zamanlarını evlerinde geçirmekte oldukları ve evde daha çok temizlik ve yemek yaparak zaman geçirdikleri anlaşılmaktadır. Boş zamanlarında yaptıkları aktiviteler incelendiğinde çoğunlukla tv ve video izledikleri; gazete, kitap, dergi okudukları sonucu ortaya çıkmıştır.
Özdağ ve ark. (2010) tarafından yapılan “yerel yöneticilerin rekreatif etkinlik anlayışları ve uygulamaları” isimli çalışmada, yöneticilerin % 85’inin belediyelerin rekreasyon hizmetlerini yetersiz bulduğu tespit edilmiştir. Rekreasyona ayrılan bütçenin yetersizliği ve böyle durumlarda başka kaynaklardan takviye yapıldığı ayrıca vurgulanmıştır. Yerel yöneticiler, halkın serbest zamanlarını değerlendirme alışkanlıklarının yararları konusunda en çok sosyal dayanışmanın gelişmesine vurgu yapmışlardır. Çoğu belediyede (% 60) vatandaşların serbest zamanlarını değerlendirmeye yönelik hizmetleri üstlenen birim ve personel bulunmamakta, bu birimlerin üstlenecekleri sorumluluklar kısmen diğer birimlerce üstlenilmektedir. Yöneticiler, ekonomik güçlükler ve tesislerin yetersizliğini rekreasyon hizmetlerinin
sunulmasında öncelikli problem olarak görmüş, rekreasyon hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülebilmesi için en fazla işbirliği yapılması gereken kuruluşlar olarak sırasıyla sağlık kuruluşları, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, özel kuruluşlar, üniversiteler, emniyet ve Milli Eğitim olarak belirtmişlerdir.
Uzun ve Altunkasa’ya (1995) göre serbest zaman ve ekonomik etkenlerin gerekçe olarak ortaya çıkmasının yanı sıra insanların rekreasyonel aktivitelerden uzak kalmasının öncelikli nedeni kent içi ve kent yakın çevresinde rekreasyonu özendirici teşvik unsurlarının olmamasıdır. Bunun çözümü ise plancıların çalışma tarzlarında bir yenilik yaratarak serbest zamanları değerlendirme eylemini, yaşama ve çalışma sürecinin üçüncü bir boyutu olarak ele alınmasındadır.
3. MATERYAL VE METOT
Araştırmanın materyalini Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde görevli 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre istihdam edilen kamu çalışanları ve kamu işçileri ile aynı kurumda yönetici statüsünde görev yapan müdür, müdür yardımcıları ve bölüm başkanları oluşturmaktadır.
Çalışma yöntemi ana hatları ile üç aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar aşağıdaki gibidir.
1. Literatür araştırması ve veri toplama
2. Araştırma alanı mevcut durum tespiti (Bulgular) 3. Genel değerlendirme - öneri getirme
Literatür Araştırması ve Veri Toplama: Bu aşamada, serbest zaman
kullanımı ve rekreasyona ilişkin temel konular hakkında literatür taraması yapılmış, bu konuları kapsayan kitap, broşür, sempozyum bildirisi, makale ve tez gibi araştırma sonuçlarının yayınlandığı dokümanlar kaynak olarak kullanılmıştır.
Araştırma Alanı Mevcut Durum Tespiti (Bulgular): Bu aşamada
rekreasyonel eğilim ve taleplerin belirlenmesi amacıyla kurumda yönetici statüsünde görev yapan müdür, müdür yardımcıları ve bölüm başkanları ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre istihdam edilen kamu çalışanları ve kamu işçileri için hazırlanan anket formları yerinde anket yöntemi kullanılarak doldurulmuştur. Anket formları hazırlanırken konu ile ilgili olarak yapılmış araştırmalarla birlikte Demirel’in (1997), Sertkaya’nın (2001), Örücü’nün (2002), Önder’in (2003) kendi çalışmaları için hazırlamış oldukları standart anket formlarından yararlanılmış ve kendi çalışmamıza yön verecek şekilde yeniden düzenlenmiştir. Anket uygulanacak denek sayısı, “tam sayım metoduna” göre belirlenmiş olup, toplam 112 personele anket uygulanmıştır. Ankette demografik özelliklerin sorgulandığı 6 (kapalı uçlu)
soru, rekreasyon ve boş zaman özelliklerinin sorgulandığı 25 (kapalı uçlu) soru ve işyeri rekreasyonunun sorgulandığı 5 (kapalı ve açık uçlu) soru olmak üzere toplam 36 soruya yer verilmiştir. Çalışmada ayrıca bir anketör kullanılmamıştır. İşçi personele yapılan anketler bizzat araştırıcının kendisi tarafından yapılmıştır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanuna tabi olarak görev yapan personeller anketler sorularını kendileri yanıtlamıştır. Anket sorularını kendisi yanıtlayan personeller toplu olarak ve ayrıca anketin dağıtılması esnasında konuyla ilgili olarak bilgilendirilmiş ve takıldıkları sorularda destek verilmiştir. Ankete verilen cevaplar MS Excel ortamına aktarılmış, tablo ve grafikler haline dönüştürülerek yorumlanmaya çalışılmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde “oransal yöntem” kullanılmıştır.
Genel Değerlendirme - Öneri Getirme (Sonuç): Elde edilen bulgular
ışığında kurumda yönetici statüsünde görev yapan müdür, müdür yardımcıları ve bölüm başkanları ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre istihdam edilen kamu çalışanları ve kamu işçilerinin demografik özellikleri, boş zaman özellikleri, rekreasyona bakış açıları, rekreasyonel aktivite seçimlerine etki eden faktörler ve rekreasyonel faaliyetler ile çalışma performansları arasındaki ilişkiler değerlendirilmiş ve literatürle olan uygunluğu sorgulanmıştır. Ayrıca çalışmadan elde edilen bulgular çerçevesinde gerek ilgili kuruma gerekse yerel yönetimlere yönelik öneriler ortaya koyulmuştur.
4. REKREASYON ve SERBEST ZAMAN KAVRAMLARI
4.1. Serbest Zamanın Tanımı ve Özellikleri
Birçok araştırıcı serbest zaman kavramını farklı şekillerde ifade etmiştir. Bu farklılık serbest zaman kavramında anlam kargaşasına sebep olsa da bu kavramın sübjektif bir kavram olduğunu net bir şekilde ortaya koymaktadır. Söz konusu sübjektiflik, kelime içinde gizli olan ve ölçülemeyen özelliklerden kaynaklanmakta ve bu durum araştırıcıların söz konusu kavramın izahı noktasında boş zaman, özgür zaman ya da serbest zaman kelimelerinin kullanmasına sebebiyet vermektedir.
Serbest zaman teriminin İngilizce'deki karşılığı "leisure"dir. Leisure kelimesi ise "izin verilmiş olmak" veya "serbest olmak" manasına gelen Latince "licere" kelimesinden türetilmiştir. Yine serbest zaman manasına gelen Fransızca "loisir" ve "izin" anlamındaki "liberty" kelimeleri "licere" kelimesinden türetilmiştir. Mecburiyetin olmaması ve serbest seçimi ifade eden bu kelimelerin tamamı birbirleriyle ilişkilidir (Yılmaz 2002).
Serbest zaman kavramın kelime anlamı, çalışma dışı kalan zaman olarak ifade edilebilirse de belirli bir sınıflandırmaya tabi tutmak yerinde bir yaklaşım olacaktır. Bu bağlamada Tezcan’a (1993) göre çalışma dışı zamanı üç aşamada incelemek mümkündür.
1. Fizyolojik gereksinimler: Yemek yemek, uyumak, vücut temizliği gibi şeyler için ayrılan zamandır. Fakat bu işler için, gerekli zamandan fazlasını ayırdığınızda o zaman serbest zamana dönüşebilir. Zevk için bir grup arkadaş güzel bir lokantaya yemek yemeye ya da pikniğe giderse serbest zaman içine girer. Bir parti ya da toplantıya giderken makyaj için ya da hazırlanmak için fazla zaman ayırma serbest zamanı içerir. Fizyolojik gereksinimin ötesindeki seksüel eylemler de serbest zaman içine girer.
2. Çalışma dışı zorunluluklara Dumazedier, “yarı serbest zaman” etkinlikleri demektedir. Örneğin, ev işleri için gerekli zaman, ailesel görevler için harcanan
zaman, alış veriş etmek için harcanan zaman. Bunlar tam serbest zaman etkinliklerine girmez. Zorunluluklar, daha çok başka kimseler bakımından söz konusudur. Fakat burada zorunluluk ile serbest zaman arasında kesin ve açık bir ayrım yoktur. O zaman eyleme katılanın tutumuna, dürtülerine bakmak gerekir. Örneğin bahçecilik ya da ev etrafındaki tek tük iş, ev işi olabileceği gibi hobi de olabilir. Yine çocuklarla bir babanın oynayışı bir ailesel görev olabileceği gibi bir zevk ya da zaman uğraşısı da olabilir.
3. Serbest zaman ise, bireyin hem kendisi ve hem de başkaları için bütün zorunluluklardan ya da bağlantılardan kurtulduğu ve kendi isteğiyle seçeceği bir etkinlikle uğraşacağı zamandır. Bireyin kesin olarak bağımsız ve özgür olduğu, iş yaşamının dışında kalan zamanı ifade eder.
Bir başka tanıma göre serbest zaman, gündelik yaşamdaki çalışma gibi zorunlu eylemlerin ve sosyal sorumlulukların gereği olan eylemlerin gerçekleştirildiği zamanların dışındaki, insanların özgürce kullanabileceği, dinlenme, eğlenme veya insanın istediği herhangi bir sosyal deneyime katılabildiği zaman olarak tanımlanabilmektedir (Kömürcü 2007).
Serbest zaman faaliyetlerinin niteliğini açıklayan Uluslar Arası Serbest Zamanları İnceleme Grubu şu tanımı yapmaktadır. Serbest zaman faaliyeti, kişinin, mesleki, ailevi ve toplumsal ödevleri yerine getirdikten sonra özgür iradesiyle girişebileceği dinlenme, eğlenme, bilgi veya becerilerini geliştirme, toplum yaşamına gönüllü katılma gibi bir dizi uğraşılardır (Çakıroğlu 1998).
Milli Eğitim Bakanlığı’nın Birinci Gençlik Şurası’nda ise boş zaman, “ferdin çalışma ve diğer görevlerinden arta kalan zamanı içinde, serbestçe dinlenmesi, eğlenmesi, toplumsal başarı ya da kişisel gelişmesi için kullanacağı zaman” olarak tanımlanmıştır (Anonim 1988).
Yine, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 24. maddesi “herkesin dinlenmeye, eğlenmeye, özellikle çalışma süresinin makul ölçüde sınırlandırılmasına ve belirli dönemlerde ücretli izne çıkmaya hakkı vardır” şeklinde düzenlenmiştir (Anonim 2010a).
İnan (1973), boş zamanın iyi veya kötü kullanımlarında ortaya bazı değerler çıkardığını vurgulamaktadır. Buna göre, boş zaman yerinde ve değerli kullanılabildiği durumlarda insana, dinlenmek eğlenmek, kendisini yetiştirmek,
geliştirmek, yaratıcılık, dernekleşmek, toplumsallaşmak, olgunlaşmak, görüş ve düşünce alanını, bilgisini genişletmek, kendi sorumluluğunu, özgürlüğünü yaşamak, vaktini kullanmada, iş yapmada, çalışmada kendi isteğine göre bir seçim yapmak ve böylece kendi kendini bulma imkânını verir.
Kötü kullanıldığında ise, gençlerde ve yetişkinlerde zararlı alışkanlıklar, durgunluk, gevşeklik, tembellik, dikkatsizlik, bencillik, başıbozukluk, serserilik, düşünce, görüş ve duygu darlığı, can sıkıntısı, hoşnutsuzluk, bıkkınlık, sinirlilik vb gibi davranışlar kazanılmasına imkân verir.
Tezcan’a (1994) göre boş zamanı ikiye ayırmak mümkündür. Bunlar;
Uzun süreli boş zamanlar (Çocukluk dönemi boş zamanları, yıllık izinler, emeklilik dönemi boş zamanları),
Kısa süreli boş zamanlar (İş günlerinin sonunda kalan boş zamanlar, akşam ve akşamüstü boş zamanları, hafta sonları, kısa süreli tatiller) (Yetiş 2008).
Durmazedier, boş zamanın 3 temel fonksiyonundan bahsetmektedir. 3D (delessement, divertissement, developpement) olarak da adlandırılan bu fonksiyonlar; dinlenme veya kendini bırakma, eğlenme ve kendini gerçekleştirme veya gelişimdir (Çubuk 1984).
Dinlenme fonksiyonu, boş zamanı en fazla karakterize eden ve farklı algılamalarla, çalışma hayatı tarihi boyunca değerlendirilen bir temel fonksiyondur. Dinlenme, yeniden elde etme veya iş sonrası stres ve yorgunluk atma ile bedensel aşınmaları ve sinir gerilimlerini ortadan kaldıran bir fonksiyon üstlenmiştir. Çalışma saatlerinin 12-15 saat olduğu sanayi devriminin ilk dönemlerinde, işçiler boş zamanlarında dinlenme fonksiyonunu sadece fiziksel gücü yeniden elde etmek anlamında kullanmışlardır. Çalışan için boş zaman, sadece bir sonraki çalışma gününe fiziksel olarak hazırlanmayı ifade etmiştir (Karaküçük 2008).
Eğlenme fonksiyonu, boş zaman olgusunun temel taşlarından bir diğeridir. Eğlenmek, zamanı hoş bir şekilde geçirmek ve bunu bazen can sıkıntısından kurtulmak için değil, tasayı ve merakı gidermek için yapmak anlamını da taşımaktadır (Foulquie 1994). Eğlence, neşeli ve hoşça vakit geçirme sürecidir. Rekreasyon ve animasyonun temel amaçlarından biridir. Eğlence insanların farklı yapılarına ve ihtiyaçlarına yönelik olarak farklı şekillerde algılanabilir. Örneğin;
gençlere çok hoş gelen müzikler, üçüncü yaş grubu için gürültü niteliği taşıyabilmektedir (Hazar 2003).
Gelişim fonksiyonu, insan düşüncesini, günlük eylemlerin otomatizminden kurtaran, daha geniş sosyal katılıma zemin hazırlayan, insanın kişiliğini geliştirmesine ve göstermesine eğilimli, aynı zamanda çıkarcı olmayan faaliyetleri içerir (Karaküçük 2008).
Hacıoğlu ve ark.’na (2003) göre boş zamanın özelliklerini dört başlıkta incelemek mümkündür. Bunlar;
Boş zamanların sorumluluk taşıyan bir görev olması,
İş hayatının ortaya çıkardığı bedensel yorgunluğu, zihinsel gerilimi azaltma olanağı veren dinlenme ve boş vakit geçirme işlevi olması,
Tek düzelikten kaçıp kurtulmayı sağlayan, eğlenme ve boşalma işlevi olması,
Fiziksel, zihinsel ve ruhsal kapasitesinin gelişmesine uygun yeni koşullarda kişilik geliştirme işlevi olmasıdır.
Bu özellikleri gerçekleştiren kişiler kendi istek ve hür iradelerine göre çaba harcarlar. Dışarıdan bu faaliyetleri yapanlara zorlama yapılamaz. Kişi yaptığı her şeyden kendini sorumlu tutar, zamanı ve yeri kendisi belirler.
4.2. Rekreasyonun Tanımı ve Özellikleri
Rekreasyon yenilenme, yeniden canlanma veya yeniden yapılanma anlamına gelen Latince “rekreatio” kelimesinden gelmektedir. Bireylerin iş yaşamı dışında özgür iradeleriyle kendilerini geliştirmek ve yenilemek amacıyla gönüllü olarak katıldıkları aktivitelerin tamamına rekreasyon denir (Kesim 2006).
Rekreasyon, serbest zamanlar içinde yapılan, bireyin kendi isteği ve iç itimi sonucu oluşan, bireyi fiziksel ve düşünsel yönden yenilemeyi amaçlayan, bireyin toplumsal, ekonomik, kültürel olanakları ve yaşadığı toplumun yapısı ile bağımlı olarak yapılan etkinlikler bütünüdür ( Koç 1991 ).
Daha geniş bir tanımlamayla rekreasyon, insanın yoğun çalışma yükü, rutin hayat tarzı veya olumsuz çevresel etkilerden tehlikeye giren veya olumsuz etkilenen bedeni ve ruhi sağlığını tekrar elde etmek, korumak veya devam ettirmek, aynı zamanda zevk ve haz almak amacıyla, kişisel doyum sağlayacak, tamamen çalışma ve zorunlu ihtiyaçlar için ayrılan zaman dışında kalan bağımsız ve bağlantısız boş zaman içinde, isteğe bağlı ve gönüllü olarak, ferdi veya grup içinde seçerek yaptığı etkinliklere verilen isim olarak ifade edilebilir (Karaküçük 2008).
Rekreasyonda temel hedef bireyin içinde bulunduğu toplumsal yapı ve yaşam ortamının sunduğu olanaklara göre yapılabilen rekreasyonel aktiviteler aracılığıyla ruhsal ve bedensel gereksinimlerin karşılanabilmesi, bireyin yeni değerler kazanması, yaşam gücü ve isteğini yenileyebilmesi, sürdürdüğü etkinliklerden zevk alabilmesi ve kendisini yeni güçlerle donatabilmesidir (Pehlivanoğlu 1986, Sertkaya 2001).
Harris ve Dines (1988), Amerikan Kamping Birliği (ACA)’ne göre rekreasyonu, dış mekânda grup yaşamına yaratıcı ve eğitici fırsatlar tanıyan bir deneyim olarak tanımlamış, doğal çevre kaynaklarının kullanıcıya zihinsel, fiziksel, sosyal ve ruhsal gelişmelerinde katkıda bulunmak gibi yararı olduğunu belirtmiştir.
Rekreasyonun özelliklerini Tezcan’a (1982), Günışık’a (1963), Jenny’e (1956), Pamaya’ya (1979), Küçüktopuzlu’ya (1987), Sağcan’a (1986) göre şu şekilde sıralamak mümkündür (Karaküçük 2008).
Rekreasyon faaliyetlerinin seçimi gönüllü olmalıdır. Rekreasyon faaliyetleri özgürlük hissi verir.
Rekreasyonel faaliyetlere devam ve iştirak etme zorunluluğu yoktur. Rekreasyon, boş zamanda yapılır.
Her yaştaki ve cinsteki insanların faaliyetlere katılımlarına imkân verir.
Rekreasyon faaliyetlerinde inisiyatif kişinin kendisine bırakılmalıdır. Rekreasyonel faaliyetler her türlü açık ve kapalı alanlar ile her mevsim ve iklim şartlarında uygulanabilmektedir.
Rekreasyon bir faaliyeti gerektirir. Rekreasyon çok çeşitli faaliyetler içerir.
Rekreasyon evrensel olarak uygulanmaktadır.
Rekreasyon kişinin kendisini ifade edebilme ve yaratıcı olabilmesine imkân sağlayıcı faaliyetler içermelidir.
Rekreasyonun her kişiye göre bir amacı vardır.
Rekreasyonel faaliyetlerin katılımcıya kişisel ve toplumsal özellikler kazandırması beklenir.
Rekreasyon toplumun geleneklerine, törelerine, ahlaki ve manevi değerlerine uygun olmalı ve sosyal değerlere ters düşmemelidir.
Rekreasyon, bir faaliyet yapılırken, ikinci ve daha fazla faaliyetlere de ilgi duyma ve gerçekleştirme imkânı verir.
Rekreasyon etkinlikleri rekreasyonistler tarafından üstlenilir.
Rekreasyon eylemi planlı ve plansız, beceri sahibi kişilerle ya da organize veya organize olmamış mekânlarda yapılabilmektedir.
Rekreasyon, rekreatif faaliyetlere katılma sonucu ortaya çıkan bir deneyimdir.
Sonuç olarak rekreasyon; boş zamanda ve tek başına, grupla, araçlı, araçsız, açık veya kapalı mekânlarda, kent içinde ya da kent dışında, bir organizasyon içinde ya da dışında, zorunlu olmadan seçilen, zevk neşe verici her türlü etkinliklerden oluşmaktadır. Etkinlikler genellikle kendisi dışında bir ödülü bulunmayan, dıştan gelen bir zorlama ile değil, içten gelen bir istekle gerçekleştirilmektedir (Karaküçük 2008).
Yapılan tanımlamalarda ifade edilen özelliklerin tümü, rekreasyonu diğer kavramlardan ve faaliyetlerden ayırmaya yarayan temel özelliklerdir. Bazen değişik bir anlayışla yapılan faaliyetin bir rekreasyonel karakter taşıdığı görülebilir. Ancak rekreasyonun temel özelliklerinin bütünü incelendiğinde, bu tür faaliyetlerin hiç de zannedildiği gibi bir rekreasyonel faaliyet olmadığı görülür. Örnek olarak, işinden ve okulundan arta kalan boş zamanında heyecan, macera ve mutluluk gibi hisleri tatmak için küçük hırsızlıklar yapan çocukları verebiliriz. Bu çocukların kendileri için temel ihtiyaç olan heyecan ve macera gibi zevkleri tatmak için yaptıkları bu faaliyetler, önceleri masum gibi görünebilir. Ancak daha sonraları bu hareketler profesyonel hırsızlığa kadar giderek toplum huzursuzluğu yaratır (Karaküçük 2008).
Rekreasyon faaliyetlerinin doğaya ve bulundukları çevreye zarar vermesini önlemek için koruma ve yönetim açısından taşıma kapasitesinin de bilinmesi gereklidir. (Kurum 1992).
Koç'a (1991) göre taşıma kapasitesi, genel anlamı ile ürünün özellik ve niteliğinde zarar ya da bozulmaya neden olmadan, belirli bir yönetim ve kontrol altında tanıyabileceği yararlanma düzeyidir. Rekreasyon taşıma kapasitesinin fiziksel, ekolojik, ekonomik ve algısal olmak üzere dört çeşidi vardır. Bu kapasiteler aşıldığında, rekreasyon alanlarının özelliklerinde sürekli bozulmalar olacaktır.
4.3. Serbest Zaman ile Rekreasyon Kavramları Arasındaki İlişki
Modern toplumlarda, sosyal, ekonomik, kültürel, teknolojik ve siyasal gelişmelere paralel olarak, rekreasyon ve boş zaman kavramları önem kazanmakta ve insan yaşamında önemli bir rol üstlenmektedir (Gül ve ark. 2004).
Rekreasyonun, kişilerin az çok programlı günlük yaşantılarının etkilerinden uzaklaşması, bedensel ve düşünsel olarak dinlenmesi, serbest zamanlarını kişisel gelişme için harcaması gibi konulardaki etkinliği oldukça fazladır (Uzun ve Altunkasa 1997).
Tümer’e (1975) serbest zaman, kişilerin bulundukları sosyal yapı içerisinde yaşamlarını sürdürebilmek ve daha yüksek bir düzeye ulaştırabilmek için zorunlu olarak yaptıkları çaba ve eylemler dışında kendi isteklerine göre değerlendirmede serbest oldukları süre olarak tanımlanabilir. Rekreasyon ise kişilerin serbest zamanları içerisinde, günlük yaşamın sıkıcı, disiplinli ve monoton geçen çalışmasının etkisinden kurtulmak, dinlenmek ve hoşça vakit geçirmek amacıyla gösterdikleri çeşitli aktiviteleri içermektedir.
Gülez (1989), rekreasyon etkinliğinin serbest zaman içerisinde yapılması gerektiğini, fakat her serbest zamanda yapılan etkinliğin rekreasyon olarak ifade edilemeyeceğini, bu bağlamda rekreasyonda ana amacın dinlenmek ve enerji toplamak olduğunu ifade etmektedir.
Bireyin kendisini ifade edebilmesini, bilgi ve beceri sahibi olmasını, ruhsal ve bedensel açıdan doyum noktasına ulaşabilmesini sağlayan rekreasyonel eylemlerin gerçekleştirilebilmesi için her şeyden önce kişinin serbest zamana sahip olması gerektiği unutulmamalıdır. Serbest zamanı olan birey, rekreasyonel faaliyetlerin özelliklerine bağlı olarak, kendi hür iradesi ile gönüllü olarak, toplumun gelenek ve göreneklerine, ahlaki ve manevi değerlerine uygun olarak kendisine neşe ve mutluluk duygularını yaşatacak etkinliklerde bulunur. Bu etkinlikler amaçlı, planlı ve programlı olabileceği gibi, plansız ve programsız olarak da gerçekleşebilir. Önemli olan bireyin kendine göre bir amaç belirleyerek ciddi, bilinçli ve istekli bir biçimde çaba harcamasıdır (Sertkaya 2001).
Rekreasyon aktivitesinin seçimi, serbest zaman ayırma olanağına bağlıdır; gelir, eğitim düzeyi gibi etmenlerden önemli ölçüde etkilenir. Bireysel seçeneklerin yanında, uygun kaynaklara ve tesislere gereksinim vardır (Kurum 1992).
Endüstriyel uygarlığın kat ettiği mesafeye paralel olarak boş zaman ve iş süreleri arasındaki sınırlar netleşerek, her iki alanın içeriği belirginlik kazanmıştır. Endüstriyel ve hatta gelişmekte olan ülkelerde gözlenen en büyük değişikliklerden biri, boş zamanlardaki kayda değer artıştır. Boş zamanın artışı, bu zaman diliminde etkinlik yarışına giren sektörlerde canlanmaya neden olmaktadır. Örneğin, turizm, spor, oyun, hobiler, tüketim, dinlence ve eğlenceye dayalı endüstriyel alanlarda, boş zaman üzerinde hâkimiyet mücadelesi veren sektörel faaliyetlerde yoğunlaşma görülmektedir. Bu faaliyetler bir bütün olarak boş zaman endüstrisinin doğmasını, dolayısıyla da bireyi ya da toplumsal kesimleri boş zaman endüstrisinin direkt hedefi haline getirerek bu alanda, endüstriyel kuralların hâkimiyetinin pekişmesine neden olmuştur (Aytaç 2002).
Ekonomik refahın ve toplumsal gelişmişliğin önemli bir göstergesi olarak kabul edilen boş zamanların iyi bir şekilde değerlendirilmesi konusu, günümüzde bireylerin doğal bir ihtiyacı haline gelmiştir. Bireylerin ilgilerine, yeteneklerine, yaşlarına, cinsiyetlerine, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik durumlarına, bulundukları bölgenin imkânlarına, iklimine, coğrafi şartlarına, sahip olunan araç gereç ve tesislere göre gönüllü olarak tercih etmiş oldukları bir veya birkaç etkinlikle boş zamanlarını istedikleri şekilde değerlendirmeleri rekreasyonda ana amaçtır (Gülbahçe 1996).
Toplumun hangi kesiminden olursa olsun bireylerin boş zamanlarını değerlendirilme bilincine ulaşmaları ve kendi özgür iradeleri ile katılacakları etkinlikleri seçmeleri sağlıklı, bilinçli ve mutlu bir toplumun oluşmasını sağlanması açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle bireylerin çalışma verimlerini artırmak için boş zamanlarını iyi bir şekilde değerlendirmelerine yardımcı olmak gerekmektedir (Gülbahçe 1996).
Siegenthaler’a (1997) ve Tezcan’a (1993) göre, boş zaman etkinliklerine katılan bireylerin, katılmayanlara oranla daha sağlıklı oldukları geniş ölçüde kabul edilmiş bir gerçektir. Özellikle boş zamanlarda sportif etkinliklere aktif katılım gerçekleştirilmesi, fiziksel açıdan dayanıklılık sağlamaktadır. Boş zamanları değerlendirmenin sağlık alanına temel katkısı, hastalıkların önlenmesi ile sağlıklı, sağlam ve mutlu insanlar yaratılmasına yardımcı olmaktadır (Özdemir 2006).
Bambarger (1966) ve Bulca’nın (1973) ifadesiyle boş zamanın görevini, spor, turizm ve daha çok etkinlikler aracılığıyla insana kaybettiği bütünlüğü yeniden verebilmek, insanı mutlu edebilmek, geliştirilebilmek ve yeni yaşam biçimlerine zemin hazırlayabilmektir. Ayrıca, boş zaman insana, bir bakıma toplumun yüklediği geleneksel rollerden ve sorumluluklardan kurtulup kendi varlığının yenilenmiş bilincine dönme fonksiyonu sağlayabilmektedir. Bu, insanın daha hafif, daha hareketli ve daha duyarlı olabilmesine imkân sağlamaktadır. Ancak boş zamanın kullanımının kişinin kendisi kadar, toplumun sosyal, kültürel, ekonomik nitelikleri ile bağımlı olduğu da unutulmamalıdır (Yavaş Karataş 2006).
4.4. Rekreasyonun Farklı Açılardan Sınıflandırılması
Yapılan araştırmalar incelendiğinde rekreasyonun çok farklı açılardan sınıflandırıldığını görmek mümkündür. Çünkü her rekreasyonel faaliyet, icra edildiği mekânın özelliğine, yapılış amacına, insan ya da toplum üzerinde bıraktığı etkiye yani işlevine göre farklılıklar gösterir. Hatta rekreasyonel faaliyetler, etkinliklere katılma şekline (aktif, pasif), katılımcı sayısına (bireysel, grup), yerel özelliklerine (kırsal, kentsel) göre de farklı şekillerde incelenip sınıflandırılabilmektedir. Çünkü
kişi yada grup hangi rekreasyonel faaliyeti gerçekleştirmeye karar vermişse, ortaya buna uygun bir rekreasyon çeşidi ortaya çıkacaktır. Kişilerin bireysel veya gruplar olarak birbirinden bağımsız ve farklı hareket ettikleri, dolayısıyla da farklı amaç ve isteklerinin olacağı düşünüldüğünde, rekreasyon için farklı sınıflandırmaların kaçınılmaz bir gerçek olduğu net bir şekilde görülebilecektir.
4.4.1. Amaçlarına göre rekreasyonun sınıflandırılması
Karaküçük (2008) insanların rekreasyona katılma amaçlarını dikkate alarak aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapmıştır.
Dinlenme amaçlı rekreasyon: Beden ve ruh sağlığının korunması amacıyla yapılan rekreasyon etkinlikleridir.
Kültürel amaçlı rekreasyon: Kültüre duyulan ilgi veya merak sayesinde eski sanat ve tarihi eserleri içeren ve kültürel dokusunu koruyan alanların ziyaret edilmesi aktivitelerini içerir.
Toplumsal amaçlı rekreasyon: Toplumsal ilişkiler kurmak ve geliştirmek amacıyla yapılan etkinliklerdir.
Sportif amaçlı rekreasyon: Aktif spor yaparak veya pasif şekliyle seyirci, taraftar, yönetici veya başka bir şekilde boş zaman sportif etkinliklerle değerlendirilmesidir.
Turizm amaçlı rekreasyon: Öncelikle tatil dönemlerinde, yerleşim alanı dışında farklı mekânları gezmek, görmek ve dinlenmek amacıyla yapılan etkinliklerdir.
Sanatsal amaçlı rekreasyon: Sanatsal bir ürün ortaya koymak amacıyla, bir çok alanda yapılan etkinliklerdir.
