MESLEKİ EĞİTİM MERKEZLERİNDE YÜRÜTÜLEN ÇIRAKLIK EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
(Ankara İli Örneği)
Dilek AYDOSLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ...(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Dilek Soyadı : Aydoslu
Bölümü : Eğitimin Sosyal ve Tarihi Temelleri İmza :
Teslim tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : Mesleki Eğitim Merkezlerinde Yürütülen Çıraklık Eğitiminin Değerlendirilmesi
İngilizce Adı : Evaluation of Apprentice Training Handled in Vocational Training Centers
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Dilek AYDOSLU İmza: ……….
Jüri Onay Sayfası
Dilek AYDOSLU tarafından hazırlanan “Mesleki Eğitim Merkezlerinde Uygulanan
Çıraklık Eğitiminin Değerlendirmesi (Ankara İli Örneği)” adlı tez çalışması aşağıdaki
jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Dr. Tayyip DUMAN
Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Başkan: Prof. Dr. Tayyip DUMAN
Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Üye: Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ
Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Üye: Doç. Dr. Mehmet Akif SÖZER
Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
Tez Savunma Tarihi: 31/12/2014
Bu tezin Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Servet KARABAĞ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
iv
TEŞEKKÜR
Tasarlanmasından, t ez haline gelme sürecine kadar değerli görüş, eleştiri ve önerileriyle katkıda bulunan, yardımlarını gördüğüm danışman hocam Prof. Dr. Ta yyi p DUM AN ‘ a, ders aldığım Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ, Prof. Dr. Ülker AKKUYAY, Prof. Dr. M. Çağatay ÖZDEMİR’e ayrıca, çalışmamı destekleyen Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürü Doç. Dr. Mustafa Kemal BİÇERLİ’ ye ve her şartta yanımda olan eşim Tolga, dünya tatlısı kızlarım Begüm ve Tuğçe’ ye en içten sevgi ve teşekkürlerimi sunarım.
v
MESLEKİ EĞİTİM MERKEZLERİNDE YÜRÜTÜLEN ÇIRAKLIK
EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yüksek Lisans Tezi
Dilek AYDOSLU
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ARALIK-2014
ÖZ
Bu araştırma, Ankara ilinde, 2013-2014 eğitim-öğretim yılında mesleki eğitim merkezlerinde çıralık eğitimi alan çırak öğrenciler, mesleki eğitim merkezlerine çıraklık dönemi derslerine giren kültür ve meslek dersi öğretmenleri ile işyerinde çırak öğrenci bulunan işveren/usta öğreticilerin, çıraklık eğitimine ilişkin görüş ve değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Bu nedenle betimsel nitelik taşımaktadır. Araştırmada çalışma grubunu 2013-2014 eğitim öğretim yılında Ankara İlinde mesleki eğitim merkezlerinde çıraklık eğitimi alan 436 çırak öğrenci, çırak öğrencilerin derslerine giren 70 öğretmen ile üretim ve hizmet alanlarında işveren ve usta öğretici olarak çalışan 126 kişi oluşturmaktadır. Araştırmanın temel veri kaynağını, araştırmanın amaçlarına uygun olarak hazırlanan Çırak Öğrenci Anketi, Öğretmen Anketi ve İşletme Yetkilisi anket formları oluşturmuştur. Verilerin çözümlenmesinde frekans ve yüzde gibi betimsel analiz teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarını, mesleki eğitim merkezlerinde uygulanan çıraklık öğretim programı ve uygulamalarına yönelik çırak öğrenci, öğretmen, işverenler ve usta öğretici görüşleri oluşturmaktadır. Araştırmanın sonuçları ilgili literatür çerçevesinde tartışılmış ve gelecek araştırmalara yönelik öneriler sunulmuştur.
Bilim Kodu :Eğitimin Sosyal ve Tarihi Temelleri Bilim Dalı
Anahtar Kelimeler : Mesleki Eğitim Merkezi, Çırak Öğrenci, Öğretmen, Eğitim Programı, İş yeri Sayfa Adedi :108 sayfa
vi
EVALUATION OF APPRENTICE TRAINING
HANDLED
IN VOCATIONAL TRAINING CENTERS
Master’s Thesis
Dilek AYDOSLU
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
November, 2014
ABSTRACT
This research reflects opinions and evaluations about Apprentice Training of the following groups in Ankara city: apprentice students who took Apprentice Training in Vocational Training Centers in 2013-2014 academic year, vocational and non-vocational teachers who gave lectures in Vocational Training Centers in 2013 -2014 academic year, and employers/expert students who have apprentice students in their working place. Therefore it has descriptive character. In this research working group is formed by 436 apprentice students who took Apprentice Training in Vocational Training Centers, 70 vocational and non-vocational teachers who gave lectures in Vocational Training Centers, and 126 employers/expert students from production and service sectors who have apprentice students in their working place in 2013 -2014 academic year. Main data source of the research is based on Apprentice Student Surveys, Teacher Surveys and Enterprise Responsible Surveys. Descriptive analysis techniques like frequency, percentage are used for data analysis. Research results show that there are significant differences in opinions between apprentice students, teachers and employers/expert students about anpprentice apprentice training program and program applications. Research results are discussed within the framework of the literatüre and suggestions for future researches are presented.
Science Code : Social and Historical Foundations of Education Program
Key Words : Vocational Training Center, Apprentice Student, Teacher, Education
Program, Working Place Page Number : 108 Pages
vii
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ
İZİNFORMU………...i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI………...ii
JÜRİ ONAY SAYFASI………….……….... iii
TEŞEKKÜR ... iv
ÖZ ... v
ABSTRACT ... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
TABLOLAR LİSTESİ... x
KISALTMALAR LİSTESİ ... xii
1.GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Araştırmanın Amacı ... 7 1.2.1. Alt Amaçlar ... 8 1.3. Araştırmanın Önemi ... 8 1.4. Varsayımlar ... 8 1.5. Sınırlılıklar... 8 1.7.Tanımlar ... 9 1.7. İlgili Literatür... 11 2. YÖNTEM... 15 2.1. Araştırma Modeli ... 15 2.2.Evren Örneklem ... 15
2.3. Veri Toplama Aracı ... 16
2.3.1. Verilerin Toplanması ... 17
2.3.2. Verilerin Analizi ... 17
3. BULGULAR VE YORUM 3.1.Çırak Öğrenci ile İlgili Bulgular ve Yorum ... 19
3.1.1.Çırak Öğrencilerin Demografik Özellikleri ... 19
viii
3.1.1.2.Çırak Öğrencilerin Yaş Guplarına Göre Dağılımı ... 20
3.1.1.3.Çırak Öğrencilerin Öğrenim Durumu ... 20
3.1.1.4.Çırak Öğrencilerin İlköğretimi Bitirdikleri Yere Göre Dağılımı ... 22
3.1.1.5. Çırak Öğrencilerin Babalarının Öğrenim Durumu ... 22
3.1.1.6.Çırak Öğrencilerin Baba Mesleği ... 23
3.1.1.7.Çırak Öğrencilerin Annelerinin Öğrenim Durumu ... 23
3.1.1.8.Çırak Öğrencilerin Anne Mesleği... 24
3.1.1.9.Çırak Öğrencilerin Kardeş Sayısı ... 25
3.1.1.10.Çırak Öğrencilerin Yüksek Okulda Okuyan Kardeş Sayısı ... 25
3.1.1.11.Çırak Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Kazancı ... 26
3.1.1.12.Çırak Öğrencilerin Kazancını Kullanma Şekli ... 27
3.1.1.13.Çıraklık Eğitimini Tercih Etme Nedenleri ... 27
3.1.1.14.Günlük Çalışma Saati ... 28
3.1.1.15.Öğrenim Görülen Alan/Dal ... 28
3.1.1.16. Dal/Meslek Seçimini Etkileyen Etmenler ... 30
3.1.1.17. Çıraklık Eğitimini Önerme Durumu ... 31
3.1.1.18.Çıraklık Dönemi (Sınıf) ... 31
3.2. Çırak Öğrencilerin Çıraklık Öğretim Programı ve Uygulamalarına İlişkin Görüşleri ……….. ... 32
3.2.1. Genel Bilgi Derslerine İlişkin Görüşler………... 33
3.2.2. Meslek Derslerine İlişkin Görüşler……….. ... 33
3.2.3. MEM’ lerde Okutulan Dersler İçinde En Çok İlgi Çeken Dersler……….. ... 40
3.2.4. MEM’ lerde Okutulan Dersler Dışında Okutulması İstenen Dersler ... ……….41
3.3. Öğretmen Görüşleri İle İlgili Bulgular ve Yorum ... 41
3.3.1. Öğretmenlerin Genel Özellikleri ... 42
3.3.2. Öğretmenlerin Çıraklık Eğitimi ve Uygulamalarına İlişkin Görüşleri... 44
3.3.2.1. Ortak Genel Bilgi Derslerine İlişkin Öğretmen Görüşleri ... 45
3.3.2.2. Meslek Derslerine İlişkin Öğretmen Görüşleri ... 48 3.3.2.3.Öğretmenlere Göre Çırak Öğrencilerin En Çok İlgisini
ix
Çeken Dersler ... 56
3.3.2.4.MEM’lerde Okutulması Yararlı Görülen Dersler ... 56
3.4. İş Yeri Sahibi-Çalışanının Görüşleri İle İlgili Bulgular ve Yorum ... 57
3.4.1. Faaliyet Alanı ... 57
3.4.2. İşyerindeki Görevi ... 58
3.3.3 İşyerinin Yasal Statüsü ... 59
3.3.4. İşyerinde Pratik Eğitim Verilme Durumu ... 60
3.3.5. İşyeri-MEM İletişim Durumu ... 61
3.3.6. Çırak Öğrencilerin MEM’ e Devam Etmesinin Desteklenme Durumu ... 62
3.3.7. Öğrenci Devamsızlık Nedenleri ... 62
3.3.8.MEM’lere Devam Eden Çıraklarda Davranış Değişikliği Durumu ... 63
3.3.9.Çırak Öğrencilerin Öğrenme İhtiyacı Olduğu Düşünülen Ders ... 63
4. SONUÇ ve TARTIŞMA ... 65
KAYNAKLAR ... 73
EKLER... 77
EK-1 Türkiye Geneli Çırak Öğrenci Tablosu ... 78
Ek-2 Çıraklık Eğitimi Yapılan Alan/Dal Listesi ... 80
Ek-3 Çırak Öğrenci Anket Formu ... 84
Ek-4 Öğretmen Anket Formu ... 90
Ek-5 İşletme Yetkilisi Anket Formu ... 95
Ek-6 Onay Yazısı ... 98
x
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1: Ankara İli Araştırma Yapılan Mesleki Eğitim Merkezleri ... 16
Tablo 3.1: Çırak Öğrenci Cinsiyet Dağılımı ... 18
Tablo 3.2: Yaş Dağılımı ... 19
Tablo 3.3: Eğitim Durumu ... 20
Tablo 3.4: Açık Liseye Kayıt Durumu ... 20
Tablo 3.5: Diploma Alma İsteği ... 21
Tablo 3.6: İlköğretim/Ortaokulu Bitirdiği Yer ... 21
Tablo 3.7: Baba Öğrenim Durumu ... 22
Tablo 3.8: Baba Mesleği ... 22
Tablo 3.9: Anne Öğrenim Durumu ... 23
Tablo 3.10: Anne Mesleği... 24
Tablo 3.11: Üniversitede Okuyan Kardeş Sayısı ... 24
Tablo 3.12: Kardeş sayısı ... 25
Tablo 3.13: Aile Aylık Kazanç ... 25
Tablo 3.14: Kazancını Kullanma Şekli ... 26
Tablo 3.15: Çıraklık Eğitimi Tercih Nedeni ... 26
Tablo 3.16: Günlük Çalışma Saati ... 28
Tablo 3.17: Öğrenim Görülen Alan ... 29
Tablo 3.18: Meslek Seçimini Etkileyen Etmenler ... 30
Tablo 3.19: Meslek Değiştirme İsteği ... 30
Tablo 3.20: Çıraklık Eğitimini Önerme Durumu ... 31
Tablo 3.21: Okuduğu Sınıf ... 31
Tablo 3.22: Çıraklık Eğitimi Programı ve Uygulamalarına İlişkin Çırak öğrenci Görüşleri ... 32
Tablo 3.23: En Çok İlgi Gösterilen Ders ... 36
Tablo 3.24: Okutulması İstenen Ders ... 38
Tablo 3.25: Öğretmenlerin Cinsiyet Dağılımı ... 38
Tablo 3.26: Kıdeme Göre Dağılım ... 40
xi
Tablo 3.28:Çıraklık Sistemi Hakkında Bilgi Sahibi Olma ... 41
Tablo 3.29: MEM’ lerde Göreve Başladıktan Sonra Çıraklık Sistemine Yönelik Eğitim Alma Durumu ... 41
Tablo 3.30: Öğretmenlerin Alanı Dışında Derse Girme Durumu... 42
Tablo 3.31: Öğretmenlere Göre Çırak Öğrencilerin İlgisini Çeken Ders ... 42
Tablo 3.32: Okutulması Yararlı Görülen Ders Adı ... 43
Tablo 3.33: Ortak Ders Öğretmenlerinin Görüşleri ... 44
Tablo 3.34: Meslek Dersi Öğretmenlerinin Görüşleri ... 47
Tablo 3.35: İşyeri Faaliyet Alanı ... 55
Tablo 3.36: İşyeri Görevi ... 56
Tablo 3.37:Usta Öğretici Belgesi Sahibi Olma Durumu ... 57
Tablo 3.38: İşyerinin Yasal Statüsü ... 57
Tablo 3.39: İşyerlerinin Bağlı Bulunduğu Mesleki Kuruluş ... 58
Tablo 3.40: İşyerinde Pratik Eğitimin Düzenli ve Planlı Olarak Verilme Durumu ... 58
Tablo 3.41: İşyerlerinde Pratik Eğitimi İçin Haftada Ayrılan Süre ... 59
Tablo 3.42: Pratik Eğitimin İçeriğinin Oluşturulmasında MEM ile İşbirliği İsteme ... 59
Tablo 3.43: Koordinatör Öğretmenlerin Sorun Çözme ve İletişim Kurmada Yeterli Olma Durumu ... 60
Tablo 3.44: MEM’e Haftada 1 Gün Gitmesinin Destelenme Durumu ... 60
Tablo 3.45: Çırak Öğrencilerin Çıraklık Eğitimine Devam Etmeme Nedenleri ... 61
Tablo 3.46: MEM Devam Eden Çıraklarda Olumlu Davranış Değişikliği Oluşma Durumu ... 62
Tablo 3.47: Okutulması Gerekli Görülen Ders ... 62
xii
KISALTMALAR LİSTESİ
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
MTÖ : Mesleki ve Teknik Öğretim
MEM : Mesleki Eğitim Merkezi
ÇEM : Çıraklık Eğitim Merkezi
MTE : Mesleki ve Teknik Eğitim
TTK : Talim ve Terbiye Kurulu
HBÖGM : Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ÇYGM : Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
Bu bölümde problem durumu, amaç, önem, tanımlar ve ilgili araştırmalar açıklanmaktadır.
1.1. Problem Durumu
Eğitimin amacı, bireylerde istenilen davranışları geliştirmektir. Toplumun bütün bireyleri için ortak olan davranışları (bilgi, beceri ve tutumları) geliştirmeyi amaçlayan eğitime genel eğitim, bireye iş hayatında belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleriyle geliştiren eğitime de mesleki eğitim denilmektedir (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1996, s.3).
Cumhuriyetten önce mesleki eğitim, uzun süre ahilik ve lonca teşkilatları tarafından yürütülmüştür. Bu sistemde mesleki eğitim, ahilik ve lonca teşkilatları vasıtasıyla iş başında, usta çırak ilişkisi içerisinde, çok iyi planlanmış bir düzende verilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde çıraklık eğitimi yamak-çırak-kalfa-usta olarak kademelendirilmiştir. Modern çıraklık uygulamalarını yapısında bulunduran bu sistemde, meslek eğitimi alanlara yalnızca sanatların incelikleri öğretilmekle kalınmamış, sosyal bir eğitim de verilerek, iş ve meslek ahlakı ön planda tutulmuştur. Nitekim iyi bir insan, iyi bir meslek adamı olma hususunda ilgili birçok kişinin; günümüz deyimiyle sosyal tarafların ya da paydaşların katıldığı törenlerde tanıklar dinlenmiş, söz verilmiş ve söz alınmıştır (Duman,2002, s. 61-71).
Ahî eğitiminin temel amacı dünya ve ahirette mutlu olacak insan yetiştirmek ve bireyleri bu noktaya eriştirecek özellikleri kazandırmaktır. 19. yüzyılın başında dünyada teknolojinin diğer bilim dalları ile birlikte ilerlemesi ve bunların makine sanayinde kullanılması sosyal hayatta önemli değişmelere sebep olmuştur. Batıda
2
büyük endüstrinin kurulmasını sağlayan "Makine İnkılâbı" nın Ülkemizdeki etkisi sonucunda "Lonca Teşkilatı" içinde bulunan sanat ve ticaret kurallarını bozmuş, o zamana kadar loncalar içinde devam etmekte olan meslekî eğitim hizmetlerinin okul disiplini içinde yürütülmesinin zorunlu hale gelmesine sebep olmuştur(Tuna, 1937, s. 22). Tanzimat’la birlikte mesleki eğitimde de yeni yönelmeler olmuş ve “Ziraat Mektebi”, “Orman Mektebi” ve “Sanayi Mektebi” diye adlandırılan çeşitli okullar açılmıştır (Ekinci, 1990, s. 55).
Cumhuriyetin ilk yıllarında çıraklık okulu açılması kararı 1923 yılındaki İzmir İktisat Kongresi’nde alınmış, bu konudaki ilk düzenleme olan 1926 yılında çıkarılan 818 sayılı Borçlar Kanununda çırakların sözleşmeleri, çalıştırılmaları ve eğitimlerine yer verilmiştir. 1927 yılındaki Meslek Mektepleri Hakkındaki Kanunla mesleki eğitim tek çatı altında toplanmıştır. 1930 yılındaki Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile 12 yaşından küçüklerin işyerlerinde çalışması ile 12-16 yaş grubu çırakların günde 8 saatten fazla çalışmaları yasaklanmıştır (MEB, 2005, s. 146).
1934 yılında Millî Eğitim Bakanlığının teklifi ve Başbakanlığın onayı ile bakanlıklar arası bir komisyon kurulmuştur. Komisyonun aldığı en önemli kararlardan biri; çeşitli mesleki alanlarda ve kademelerde, ihtiyaç duyulan teknik insan gücü yetiştirmek üzere; “Küçük sanat erbabının yanında veya fabrikalarda çalışan çıraklarla, sınaî müesseseler için ilerde lazım olacak çırakları yetiştirmek üzere Çıraklık Okulları'nın” açılmasıdır. Plan’da çırak okulları meslek okullarının bulunduğu merkezlerde bu okullara bağlı olarak, meslek okulu bulunmayan yerlerde ise bağımsız olarak açılmasını benimsenmiştir (Mesleki Tedrisatın İnkişaf Planı, 1939, s. 24).
Mesleki ve teknik eğitimi güçlendirmek için örgün eğitim kurumlarının yanında, çıraklık eğitimine de yer verildiği görülmektedir.1938'de çıkarılan 3457 sayılı yasa ile 100'den fazla işçi çalıştıran işletmelere çırak, kalfa ve ustaları yetiştirme, işçilerin bilgilerini geliştirme zorunluluğu getirilmiştir. 1942'de Eskişehir ve Sivas devlet demiryolları atölyeleri ile Makine Kimya Kurumu tesislerinde çırak okulları açılmaya başlanmış ancak Mesleki İnkişaf Planında saptanan amaçlar arasında çıraklık eğitimini yaygınlaştırma önceliği olmasına rağmen hızlı bir ilerleme gösterememiştir (Sakaoğlu, 2003, s.144-145).
3
Çıraklık eğitiminin gelişimini etkileyen önemli etkenler arasında, çıraklık eğitimine yönelik kararların yer aldığı Milli Eğitim Şûraları ve Kalkınma Planları da yer almaktadır.
1957 yılında toplanan Altıncı Milli Eğitim Şurası “mesleki ve teknik eğitim ile halk eğitimi” ana başlığıyla toplanmış, “çıraklık eğitimi” de konu başlıklarından birini oluşturmuştur. Çıraklık eğitimi ilk defa bu Şurada tartışılmıştır. Şurada geleneksel bir müessese olan çıraklığın kanuni bir esasa dayanmadan ustaya bağlı olduğu tespiti yapılmış, konunun araştırma yapılması tavsiye edilmiştir. Alınan kararlar arasında ilkokul mezunları için “Çırak Okulu” açılması da yer almıştır. Çıraklık mevzuatını oluşturacak esaslara kaynaklık eden tespitlerde bulunulmuştur (Akkutay, 1991, s. 36-38). Ayrıca bu Şurada çıraklığın cazip hale getirilmesi, Bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar arasında işbirliğinin milli ve mahalli seviyede sağlanması, çıraklık eğitimi süreleri, giriş şartları gibi konular da görüşülmüştür (Maarif Vekaleti, 1957).
1970 Yılında toplanan ortaöğretimden yükseköğretime geçişe yönelik düzenlemeleri kapsayan Sekizinci Milli Eğitim Şurasında çıraklık ile ilgili “hayata ve iş alanlarına hazırlayan programların itibar görmesi için şart olan "Çırak-Kalfa-Ustalar Kanunu Tasarısı" nın bir an önce çıkarılması ve yaygın eğitim kurumlarının geliştirilmesi ile ilgili çalışmaların takip edilmesi” hükmü yer almıştır (MEB, 1971). Bu karar 20.06.1977 gün ve 2089 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanununun çıkarılmasına zemin hazırlamıştır.
1988 Toplanan On ikinci Milli Eğitim Şurasında ise 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu uygulamalarının Yükseköğretim önünde yığılmaları azaltıcı yöndeki ekonomik ve sosyal ilave tedbirlerin alınması, sekiz yıllık mecburi öğretimin son yıllarında seçmeli programlara; genel kültür, yaygın eğitim, çıraklık konularının ilave edilmesi hükümleri yer almıştır (MEB,1989). Bu düşünce günümüzde henüz arzulanan seviyeye ulaşmamıştır.
Yaygın eğitim konusunu ele alan On Üçüncü Milli Eğitim Şurasında (1990); yaygın eğitimde alınan belgelerin örgün eğitimdeki denklikleri belirlenerek, iki sistem
4
arasında yatay ve dikey geçişler sağlanması, örgün eğitimin fiziki imkânları ile öğretim kadrolarının çıraklık eğitiminde kullanılmalarını kolaylaştırıcı esnek bir yapılanmaya gidilmesi, yatılı çıraklık okullarının açılması, çıraklık eğitim merkezlerinde rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin olması, çıraklık mevzuatını içeren kitap basılarak dağıtımının sağlanması önerileri yer almıştır (MEB,1991).
Yatay ve dikey geçişlere olanak sağlayan yapıya geçilmesi IV. Plan döneminde (1979-1983) yapılması gereken tedbirler arasında yer almış olmasına rağmen konu ile ilgili çalışmalar günümüzde de devam etmektedir (DPT,1979).
Beşinci Kalkınma Planı (1985-1989) döneminde 1986 tarih ve 3308 sayılı “Mesleki Eğitim Kanunu” çıkartılmış, çırakların sosyal güvenlik hakları, eğitim süreçlerinin işleyişi mevzuat yönünden geliştirilmiştir (DPT, 1985). Altıncı Kalkınma Planında (1990-1994) mesleki ve teknik eğitimde iş analizine dayalı meslek standartlarına dayalı modüler sisteme geçilmesi karar alınmıştır (DPT, 1989).
Çıraklık eğitiminin hukuki gelişimine bakıldığında, çıraklık sistemini düzenlemeye yönelik kanun çıkarılması hazırlıklarına 1960 yılında başlanmış olmasına rağmen, ilgili ilk kanun, 20.06.1977 gün ve 2089 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu olmuştur.
2089 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunun 1. Maddesinde, 507 sayılı Esnaf ve Sanatkâr Kanunu'na tabi işyerleri ve 5590 Sayılı Kanuna göre kurulmuş olan meslek kuruluşlarına kayıtlı işyerlerinde çalıştırılan çırak, kalfa ve ustalara uygulanması hükme bağlanmıştır. 2089 Sayılı Kanunun en önemli zaafı, bir eğitim faaliyeti olarak kabul edilen çıraklık faaliyetinin finansmanının düşünülmemesidir (Akkutay, 1991, s. 80-82).
Bu Kanun ile çıraklık eğitimini yürütme görevi MEB “Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü” nün sorumluluğuna verilmiştir. Daha sonra bağımsız bir genel müdürlük kurulmasına karar verilmiş, “İnsan Gücü Eğitimi Genel Müdürlüğü” kurulmuştur. Ancak, çıraklık ifadesinin geçmesinin amacı daha iyi yansıtacağı görüşü ile 1978 yılında Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü olarak adı değiştirilmiştir. Bu
5
Kanun istenilen şekilde işlememesine rağmen çıraklık eğitiminin ülkemizde kanuni esaslara bağlaması ve bir sistem bütünlüğüne kavuşturması açısından oldukça önemlidir.
Çıraklık eğitiminin cazibesini artırmak, çırak ve işverenin benimseyecekleri bir yapıya kavuşturmak amacıyla 2089 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu yenileme çalışmaları yapılmış,1986 yılında çıkarılan 3308 Sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu günümüz çıraklık eğitimi uygulamalarını oluşturmuştur. 3308 sayılı kanun 5 Haziran 1986 yılında “Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu” adı ile kabul edilmiştir. Sonraki yıllarda çeşitli değişiklikler yapılmış ve 29 Haziran 2001 tarihinde 4702 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle “Mesleki Eğitim Kanunu” adı altında son halini almıştır. Söz konusu düzenlemede Çıraklık Eğitim Merkezlerinin adı Mesleki eğitim merkezi olarak değiştirerek günümüzde kullanılan adını düzenlemiştir.
3308 Sayılı Kanunun amacı; çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile merkezlerde ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esasları düzenlemektir. Bu Kanun, Mesleki Eğitim Kurulunun belirleyeceği mesleklerde, kamu ve özel sektöre ait kurum, kuruluş ve iş yerleri ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarındaki eğitim ve öğretimi kapsar. Kanunun tanımlar kısmında, 2089 sayılı kanunda yer verilmeyen; aday çırak, çırak, kalfa, usta, usta öğretici tanımlarına yer verilmiştir. 4702 sayılı kanunla bu tanımlara; öğrenci, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları, personel, işletme, eğitici personel, meslek alanı, meslek dalı tanımları eklenmiştir.
Kanunun yürütülmesi sırasında bütün kesimlerin görüşünün alınması için “Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kurulu” oluşturulmuştur. Kurulun görevleri mesleki ve teknik eğitimin işleyişini yönlendirmesi açısından oldukça önemlidir. İllerde 3308 sayılı kanunla oluşturulan “İl Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kurulu” 4702 sayılı yasayla “İl Mesleki Eğitim Kurulu” adını almış, bu Kanun kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları ile işletmelerde yapılacak mesleki eğitimin planlanması, geliştirilmesi, değerlendirilmesi konularında karar almak ve valiliğe görüş ve tavsiyelerde bulunulması sağlanmıştır.
6
3308 sayılı yasanın getirdiği başlıca düzenlemeler:
-Örgün ve yaygın mesleki ve teknik eğitim, sistem bütünlüğü içerisinde düzenlenmektedir,
-Özel sektör mesleki ve teknik eğitimin planlama ve gelişme sürecine etkin şekilde katılmaktadır,
-Bağımsız işyeri açma veya işletme “ustalık belgesi” ile mümkün olmuştur, -Çırak ve meslek lisesi öğrencilerinin sigorta primleri devlet tarafından ödenecektir,
-Mesleki beceri/pratik eğitim gerçek iş ortamında yapılabilecektir,
-Mesleki ve teknik eğitimin geliştirilmesi için istikrarlı fon kaynağı sağlanmıştır,
-Çırak öğrenci ve öğrenciler meslek öğrenirken ücret alabilecektir, Olarak belirlenmiştir (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/3.html).
Mesleki eğitim merkezleri, Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü’ne bağlı yürütülürken, 25/8/2011 tarihinde çıkarılan 652 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’ne bağlı yürütülmektedir. Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nün görevleri arasında “5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre aday çırak, çırak, kalfa ve ustaların genel ve meslekî eğitimlerini sağlamak” yer almıştır. Bu kapsamda Türkiye genelinde 332 mesleki eğitim merkezi ile çıraklık eğitimleri yürütülmektedir.
Mesleki eğitim merkezlerinde modüler öğretimin program yapısına 2005- 2006 öğretim yılından itibaren kademeli olarak geçilmiştir. Yapılan güncelleme çalışmalarında; örgün eğitim programlarına paralel olarak 31 alan/152 dalda modüler programlar hazırlanmış, 03.06. 2010 tarih 3577 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu mütalaası ile uygulamaya konulmuştur. Bu uygulamaya göre örgün ve yaygın eğitimde aynı alan/dal isimleri ve modüller kullanılmakta yatay-dikey geçişlere olanak sağlayan yapı oluşturulmaya çalışılmıştır (http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/147/fer.htm).
Modüler çıraklık eğitim programlarını, %40’ ını genel bilgi, %60’ ını meslek dersleri oluşturmaktadır. Dersler, özellikleri dikkate alınarak üst üste veya haftanın belirli günlerinde okutulacak şekilde plânlanmıştır. Çıraklık döneminde uygulanan haftalık
7
ders dağıtımı mesleklere göre farklılıklar göstermektedir. Bu merkezlerde verilen eğitimin süresi 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunuyla 2-4 yıl olarak belirlenmiştir. Adı geçen bu kanun gereğince lise ve üstü mezunlar için bu süre %50 azaltılarak uygulanmaktadır. Tüm meslek dallarında haftada 4 saat genel kültür (Türkçe, Matematik ve Meslek Matematiği, İşletme Bilgisi ve Toplam Kalite Yönetimi, Din Kültürü ve Meslek Ahlakı, Mesleki Bilgisayar), 6 saat mesleki teorik dersler verilmektedir. Çıraklar haftada en az 4 iş günü işletmede mesleki uygulamaya katılmaktadır.
Çırak, 2-3 yıllık eğitimleri sonrasında kalfalık unvanı ve kalfalık belgesini, kalfalar 2 yıllık eğitim süresinde 240 saatlik kurs programını başarıyla tamamladıktan sonra ustalık unvanı ve ustalık belgesini, ustalar 40 saatlik iş pedagojisi kurs programını başarıyla tamamladıklarında usta öğretici unvanı ve usta öğretici belgesini almaktadır (Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 2002).
Türk eğitim sistemi içinde 12 yıllık zorunlu eğitimi tamamlayan ya da açık liseye kayıt yaptıran bireyler çıraklık eğitimi almaktadır. Türkiye geneli 2012-2013 yılı sonu çırak öğrenci sayısı 104.342’dir. İllere göre çırak öğrenci sayıları Ek1’de verilmiştir. Ankara ilinde 7.518’i erkek, 791’i kadın olmak üzere toplam 8.309 çırak öğrenci mevcuttur (SGB,2014).
Yasal esaslara bağlanmış olmasına, modüler program yapısının uygulanmasına rağmen çırak sayısı azalma eğilimi göstermektedir. Bu kapsamda MEM’ lerde uygulanan çıraklık eğitiminin, çırak öğrenci, öğretmen ve işyeri sahibi/çalışanı görüşlerine göre çıraklık öğretim programları ve uygulamalarının genel bir değerlendirmesinin yapılması ve çıraklık sisteminde problemlerin tespit edilmesi oldukça önem taşımaktadır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı, Mesleki eğitim merkezlerinde yürütülen çıraklık eğitiminin genel bir değerlendirmesini yapmaktır.
8 1.2.1. Alt Amaçlar
1-Mesleki Eğitim Merkezlerine devam eden çırak öğrencilerin demografik özellikleri nedir?
2- Mesleki Eğitim Merkezlerine devam eden çırak öğrencilerin çıraklık dönemi öğretim programı ve uygulamalarına ilişkin görüşleri nelerdir?
3- Mesleki Eğitim Merkezi öğretmenlerinin çıraklık dönemi öğretim programı ve uygulamalarına ilişkin görüşleri nelerdir?
4-Çırak öğrencilerin pratik eğitimini aldıkları işyeri sahipleri/çalışanlarının çıraklık eğitimine ilişkin görüşleri nelerdir?
1.3.Araştırmanın Önemi
Kalkınma sürecini başarı ile gerçekleştirebilmesi, gelişmiş ülkeler içerisinde yer alınabilmesi, gelişen teknolojiyi iş alanlarında uygulayabilen, bilgili ve becerili insan gücünün yetiştirilmesine bağlıdır. Geçmişten günümüze varlığını sürdüren iş gücüne ara eleman kazandıran önemli kaynaklardan olan çıraklık sisteminin günün ihtiyaçları doğrultusunda incelenmesi yararlı olacaktır.
Bu amaçla, mesleki eğitim merkezlerinde yürütülen çıraklık eğitimi ve uygulamalarının, çırak öğrenciler, öğretmenler ve işyeri sahibi/çalışanlarının görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi, çıraklık sisteminin gelişmesine kaynaklık etmesi açısından önem taşımaktadır.
1.4.Varsayımlar
1-Araştırma kapsamına alınan çırak öğrenci, mesleki eğitim merkezi öğretmeni ve işletme yetkilisi/usta öğretici ile ilgili örneklemler, evreni temsil etmekte ve onların görüş ve değerlendirmelerini yansıtmaktadır.
2-Çırak öğrenci, mesleki eğitim merkezi öğretmeni ve işletme yetkilisi/usta öğreticiler için uzman görüşleri alınarak hazırlanan anket formları, cevaplandırılması amaçlanan sorularla ilgili veri toplamaya uygundur.
9 1.5. Sınırlılıklar
Araştırmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve belirlenen amaçlara ulaştırabilmesi için aşağıdaki sınırlamalara gidilmiştir.
1. Araştırma 2013-2014 eğitim öğretim yılında Ankara İli mesleki eğitim merkezlerinde görev yapmakta olan öğretmenler, çırak öğrenciler, çırak öğrencilerin çalıştığı iş yerlerindeki işletme yetkilileri/usta öğreticiler ile sınırlıdır.
2. Araştırma 2013-2014 eğitim-öğretim yılında, Ankara mesleki eğitim merkezlerinde açılan meslek dalları ile sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Mesleki ve Teknik Eğitim: Milli eğitim sisteminin bütünlüğü içinde endüstri, tarım ve
hizmet sektörleriyle birlikte her türlü mesleki ve teknik eğitim hizmetlerinin planlaması, araştırılması, geliştirilmesi, organizasyonu ve eşgüdümü ile yönetim, denetim ve öğretim etkinliklerinin bütünüdür (Alkan, Doğan, ve Sezgin, 1996, s.7).
Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları: Mesleki ve teknik eğitim alanında
diplomaya götüren orta öğretim kurumları ile belge ve sertifikaya programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim- öğretim kurumlarıdır (Mesleki Eğitim Kanunu, 2001, Md. 6).
İşletme: Mal ve hizmet üreten kamu, özel kurum, kuruluş ve işyerleridir (Mesleki Eğitim
Kanunu, 2001, Md. 6).
İşletme Yetkilisi: Bir işletmenin sahibi, yöneticisi, kısım şefi ve kısım yöneticisi gibi
görevlerden biriyle anılan kişidir (Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Çıraklık Eğitimi: Kurumlarda yapılan teorik eğim ile işletmelerde yapılan pratik eğitimin
bütünlüğü içerisinde bireyleri bir mesleğe hazırlayan, mesleklerinde gelişmelerine olanak sağlayan ve belgeye götüren eğitimdir (Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
10
beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde öğrenen kişidir (Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Kalfa: Mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve meslekle ilgili
iş ve işlemleri ustanın gözetimi altında kabul edilebilir standartlarda yapabilen kişidir( Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Usta: Bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve bunları mal
ve hizmet üretiminde iş hayatınca kabul edilebilecek standartlarda uygulayabilen; üretimi planlayabilen; üretim sırasında karşılaşılabilecek problemleri çözümleyebilen; düşüncelerini yazılı, sözlü ve resim ile açıklayabilen; üretimle ilgili pratik hesaplamaları yapabilen kişidir ( Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Usta Öğretici: Ustalık yeterliğini kazanmış; aday çırak, çırak, kalfa ile mesleki ve teknik
eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin işyerindeki eğitiminden sorumlu; mesleki eğitim tekniklerini bilen ve uygulayan kişidir ( Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Yaygın Eğitim: Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da örgün eğitim sisteminin
herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden ayrılmış ya da bitirmiş bireylere; ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte çeşitli süre ve düzeylerde hayat boyu yapılan eğitim, öğretim, üretim, rehberlik ve uygulama etkinliklerinin tümüdür (Yaygın Eğitim Kurumları Yönetmeliği, 2010,Md. 3).
Koordinatör Öğretmen: İşletmelerde mesleki eğitimin, öğretim programına uygun
olarak yürütülmesi ve kurum-işletme arasında sürekli iş birliğini sağlamak amacıyla koordinatör öğretmen görevlendirilir. ( Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 1986, Md. 4).
Meslek Alanı: Ortak özelliklere sahip birden fazla meslek dalını içeren; bilgi, beceri,
tutum, davranış ve istihdam olanağı sağlayan alandır (Mesleki Eğitim Kanunu, 2001, Md.6).
11
Meslek Dalı: Bir meslek alanı içinde yer alan ve belirli konularda uzmanlaşmaya
yönelik bilgi, beceri tutum, davranış gerektiren ve istihdam olanağı sağlayan iş kollarından her biridir (Mesleki Eğitim Kanunu, 2001, Md.6).
Modül: Bir meslek alanının öğretim programında kendi içinde bir bütün, tek başına
öğretilebilir/öğrenilebilir içeriğe sahip olan, kendi alanındaki diğer modüllerle bütünleşerek daha geniş mesleki işlevler grubu oluşturma özelliği gösteren, gerektiğinde bir sertifika ile belgelendirilerek istihdam yeterliliği kazandıran program birimidir
( Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 2008-Md.4).
Modüler Program: Bir meslek alanında modüller halinde düzenlenmiş program yapısı
(Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, 2008-Md.4).
1.7. İlgili Literatür
Yapılan literatür taraması sonucunda son yıllarda mesleki eğitim merkezlerinde (MEM) uygulanan çıraklık eğitimi programlarının genel bir değerlendirmesini yapan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak, MEM’ lerde eğitim verilen bazı alanlarda çalışmaların yapıldığı görülmüştür.
Bu çalışma alanı ile ilgili tarihsel tarama, “Türkiye’de Çıralık Eğitimi (1991)” isimli kitabı ile AKKUTAY’ ındır. Bu çalışmada, çıraklık eğitiminin tarihsel gelişimi, Ahi Birliklerinden başlayarak günümüze kadar incelenmiş, Cumhuriyet dönemi çıraklık eğitimi milli eğitim şuraları, yabancı uzman raporları, kalkınma planlarında kapsamında değerlendirilmiştir. Ayrıca, bu çalışmada 2089 sayılı Çıraklık Kanunu ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu detaylı olarak incelenerek getirdikleri yenilikler ve değişiklikler üzerinde durulmuştur.
Taşpınar (1992) tarafından yapılan “Elazığ ve Malatya’daki Çıraklık Eğitimi ve Sorunları” konulu araştırmada, çıraklık eğitimine katılan çırak öğrencilerin ailelerinin sosyo-ekonomik durumları, 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu ile getirilen yenilikler, çıraklık eğitim merkezinde (ÇEM) görevli yönetici ve teknik öğretmenler, çırak öğrenciler, çırak öğrencilerin işyerindeki ustaların görüşleri doğrultusunda
12
değerlendirilmiştir. Taşpınar, çıraklık eğitimi sisteminin örgün eğitim sistemi dışında kalan insan gücünün eğitimi için vazgeçilmez bir unsur olduğu, çırak öğrencilerin düşük gelir grubuna sahip kalabalık ailelerden geldiği, günlük çalışma sürelerinin yasaya uygun olmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Çırak öğrencilerin meslek derslerine gördükleri bilgileri işyerinde eğitim ortamı olmaması sebebiyle pekiştiremedikleri için ÇEM’ lerde eksik kalan uygulamaların yaptırılmasının önemine vurgulanmış, ayrıca araştırmada ÇEM’ lerde sosyal etkinliklere yer verilmesi ve ÇEM’ lerde verilen eğitimin iki güne çıkarılması önerilmiştir.
Kazu (2001) tarafından Elazığ ilinde yapılan, “Çıraklık eğitiminde sorunlar” konulu araştırmada; çırakların genel olarak düşük gelir grubuna mensup olduğu, çıraklık eğitim merkezlerinde yapılan teorik eğitimle, işyerlerinde yapılan uygulamaların paralelliğini sağlayıcı yönde program geliştirmesi yapılmasının gerekliliği, haftada bir gün olarak uygulanan teorik eğitim sisteminin iki güne çıkarılması önerilmiştir.
Abay (2002), tarafından yapılan, “Çırak öğrencilerin sorunları (Bostancı çıraklık eğitim merkez öğrencileri örneği)” isimli araştırmada, Bostancı Ç.E.M’ ne devam eden öğrencilerin sorunlarını incelenmiş ve çözüm önerileri getirmiştir. Buna göre, ÇEM’ e devam eden çırak öğrencilerin büyük çoğunluğu 15 yaşın üzerinde ve ilkokul mezunu olduğu, genel olarak ailelerinin eğitimi ilkokul düzeyinde, annelerin büyük çoğunlukla ev hanımı, babalarının mesleği ise yoğunluklu olarak serbest meslek olduğu, hane halkı sayısı bakımından çoğunlukla 4-5 kişilik ailelere mensup olduğu, çırak öğrencilerin iş sağlığı ve iş güvenliği açısından yeterli bilince sahip olmadıkları belirlenmiş, bir günde normalden çok uzun bir süre çalışmakta oldukları tespiti yapılmıştır. ÇEM’ lerde verilen teorik bilgilerin işyerlerinde kısmen uygulanabildiği ve ustaların çırakları bir öğrenci olarak değil, işletmelerinde birer işçi olarak gördüğü belirtilmiştir. ÇEM’ lerdeki teorik derslerin iki güne çıkarılması öneriler arasında yer almıştır.
Sağıroğlu, Çetinkaya, Baykan, Melis ve Naçar (2009) tarafından yapılan“ Çırakların Sosyo-demografik Özellikleri, Çalışma Koşulları ve Sorunları” konu araştırmada, çırakların demografik özellikleri detaylı analiz edilmiş, çırak öğrencilerin okula gitmelerini engelleyebilecek sosyoekonomik koşulların varlığına dikkat çekilmiştir.
13
ÇAKICI (2010), “Mesleki eğitim merkezlerinde uygulanmakta olan erkek berberliği eğitim programının değerlendirilmesi” konulu araştırmasında, çırak öğrenciler ve öğretmenler, eğitim programının hedeflerini uygun bulduklarını belirtirken, derslerin çok fazla teorik işlendiği, uygulamaya yer verilmediği yönünde görüş belirtmişlerdir. Ayrıca çırak öğrenciler, program sonunda alacakları ustalık belgesinin bu eğitimi seçmede etkili olduğu belirtilmiştir.
Işıklar, Şar, ve Koç (2011), tarafından yapılan “İşveren ve usta öğreticilerin MEM’ lerden gelen öğrencilere yönelik görüşlerinin incelenmesi” konulu araştırma sonuçlarına göre, MEM’ lerin etkili bir şekilde tanıtılmasına ihtiyaç olduğu, MEM’ lerde görev yapan öğretmen ve yöneticilerin işyerleri ile iletişim, sosyal paylaşımlarını arttıracak etkinlere ihtiyaç duyulduğu ve mesleki eğitimin ülke kalkınmasındaki önemini anlatacak programlar düzenlenmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur.
15
BÖLÜM II
YÖNTEM
Bu bölümde araştırma modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, veri toplama araçları ve çözümleme için kullanılan istatistik teknikleri açıklanmaktadır.
2.1. Araştırma Modeli
Ankara ilinde, 2013-2014 eğitim-öğretim yılında mesleki eğitim merkezlerinde yürütülen çıraklık eğitimini, çırak öğrenci, öğretmen ve iş yeri sahiplerinin görüşleri ile değerlendirmeye çalışan bu araştırma tarama modelinde olup, betimsel nitelik taşımaktadır.
2.2. Evren Örneklem
Araştırmanın evrenini, Ankara İli Mesleki Eğitim Merkezlerinde çıraklık eğitimi alan çırak öğrenci, öğretmen ve çırak öğrencilerin pratik eğitim aldığı işyeri sahipleri oluşturmaktadır. Tablo 2’de görüldüğü gibi araştırmanın yapıldığı 2013-2014öğretim yılında Ankara’da 14 Mesleki Eğitim Merkezi, bu merkezlere devam eden 8.309 çırak öğrenci bulunmaktadır. Bu kurumlarda 341 öğretmen görev yapmaktadır.
Tablo2.1: Ankara İli Mesleki Eğitim Merkezleri
İLÇE ADI KURUM ADI ÇIRAK ÖĞR. ERKEK KIZ
ALTINDAĞ Ahi Evran
Mesleki Eğitim Merkezi
1330 1147 183
ALTINDAĞ Siteler Mesleki
Eğitim Merkezi
16
BEYPAZARI Mesleki Eğitim
Merkezi
61 43 18
ÇUBUK Mesleki Eğitim
Merkezi
347 289 58
ETİMESGUT Özkan Erdek
Mesleki Eğitim Merkezi
384 381 3
GÖLBAŞI Mesleki Eğitim
Merkezi
146 128 18
KAZAN Kazan Mesleki
Eğitim Merkezi 33 31 2 KIZILCAHAMAM Kızılcahamam Mesleki Eğitim Merkezi 6 6 0
POLATLI Mesleki Eğitim
Merkezi
179 156 23
SİNCAN Mesleki Eğitim
Merkezi
682 681 1
ŞEREFLİKOÇHİSAR Mesleki Eğitim Merkezi
35 30 5
YENİMAHALLE Ostim Mesleki
Eğitim Merkezi
3132 3092 40
YENİMAHALLE Gazi Mesleki
Eğitim Merkezi
903 615 288
(MEB,2014)
Araştırmanın örneklemini ise, tablo2.1’ de yer alan MEM’ lere teorik eğitim almak için haftanın herhangi bir gününde gelen çırak öğrenciler, bu çırak öğrencilerin derslerine giren kültür ve meslek dersi öğretmenleri ile çırak öğrencilerin çalıştıkları işyeri sahibi/çalışanları oluşturmaktadır.
17 2.3. Veri Toplama Aracı
Araştırmanın veri toplama aracını, amaçlarına uygun olarak hazırlanan anket formları (Form-1Çırak öğrenci anketi, Form-2 Öğretmen anketi ve Form-3 İşletme yetkilisi anketi) oluşturmaktadır.
Araştırmada kullanılmış olan anket formları ilgili literatür taranarak hazırlanmış, hazırlanan taslak anket formları, uygulama yapılmadan önce alan uzmanı kişilerin görüşleri alınarak geliştirilmiştir. Ayrıca anketlerin Ankara ilinde pilot olarak seçilen Gazi Mesleki Eğitim Merkezinde uygulaması yapılmıştır. Bu okulun pilot olarak seçilmesinde öğretimi yapılan meslek/dal alanlarının çeşitliliği ile öğretmen ve öğrenci sayısının yüksek olması dikkate alınmıştır. Geliştirilen taslak anket 22 çırak öğrenci, 8 öğretmen ve 3 işletme yetkilisine uygulanmıştır. Uygulama sonucunda anketlerdeki bazı soruların çıkarılmasına ve yeni sorularında eklenmesine ihtiyaç duyulduğu belirlenmiş, gerekli düzeltmeler yapılarak anket formlarına son şekli verilmiştir. Araştırmada uygulanan anket formlarından Çırak öğrenci anketi (Ek-3), Öğretmen anketi (Ek-4), İşletme yetkilisi anketi (Ek-5) ekler bölümünde verilmiştir.
2.3.1. Verilerin Toplanması
Araştırmada veri toplama yöntemi olarak; Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü web uygulaması olan Fikri Araştırmalar Bilgi (Farabi) Sistemi kullanılmıştır. Gerekli izinler alındıktan sonra hazırlanan anketler Ankara ili milli eğitim müdürlüğüne gönderilerek web adresi üzerinden anket uygulaması gerçekleştirilmiştir.
2.3.2. Verilerin Analizi
Bu araştırmada çırak öğrenci, öğretmen ve işyeri sahipleri/çalışanlar anketleri ile sağlanan veriler, frekans ve % olarak hesaplanmıştır. Hesaplanan verilere dayalı olarak tablolar düzenlenmiştir.
Anketlerin son kısmında yer alan ve katılımcıların belirtmiş oldukları genel görüş ve öneriler tekrarlama frekansına göre listelenerek gruplanmıştır. “Bulgular ve Yorum” başlığı altında verilmiştir.
19
BÖLÜM III
BULGULAR ve YORUM
Bu bölümde araştırmada elde edilen bulgulara dayanarak varılan sonuç ve önerilere yer verilmiştir.
3.1 Çırak Öğrenciler İle İlgili Bulgular ve Yorum
Bu bölümde çırak öğrencilerin demografik özellikleri, “çıraklık eğitimi ve uygulamaları” na ilişkin görüşleri incelenmektedir.
3.1.1.Çırak Öğrencilerin Demografik Özellikleri
Aşağıda araştırma kapsamına alınan Ankara ili MEM’ lerinde 2013-2014 eğitim-öğretim yılında devam eden çırak öğrencilere uygulanan anketlerden sağlanan verilere dayalı olarak çırak öğrencilerin cinsiyet, yaş, aile, öğrenim ve ekonomik durumları açıklanmaktadır.
3.1.1.1 Çırak Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin cinsiyete göre dağılımı tablo 3.1’ de verilmiştir.
Tablo3.1: Cinsiyet Dağılımı
Cinsiyet n %
Kız 65 15
Erkek 371 85
20
Tablo 3.1’ e göre araştırmaya katılan çırak öğrencilerin %85’ i erkek, %15’ i kadındır. Buna göre çıraklık eğitiminin Ankara’da büyük ölçüde erkekler tarafından tercih edildiği görülmektedir.
3.1.1.2. Çırak Öğrencilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin yaş gruplarına göre dağılımı tablo 3.2’ de verilmiştir.
Tablo3.2: Yaş Dağılımı
Yaş n % 15-17 177 40 18-20 160 37 20-22 70 16 22 ve üzeri 29 7 Toplam 436 100
Tablo 3.2’ ye göre araştırmaya katılan çırak öğrencilerin %40’ ı 15-18 yaş grubuna girmektedir. Bu grubu sırasıyla %36 ile 18-20 yaş grubu, %7 ile 22 yaş üstü grup izlemektedir. Bilindiği gibi Mesleki Eğitim Kanunu ile çıraklık eğitimine başlamak için on dört yaşı tamamlamış olmak zorunluluğu getirilmiştir. Bu nedenle MEM’ lerde 15 yaş altı çırak öğrenci bulunmamaktadır. 19 yaş üstü grubun çıraklık eğitimine girişine yönelik mevzuat düzenlemesi de yapılmış olmasına rağmen %7’ lik dilim, çıraklık eğitimini yetişkinlerin tercih etme oranının düşük olduğunu göstermektedir.
3.1.1.3. Çırak Öğrencilerin Öğrenim Durumu
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin çıraklık eğitimine başlamadan önceki eğitim durumuna göre dağılımı tablo 3.3’ de verilmiştir.
21 Tablo3.3:Eğitim Durumu Eğitim Durumu n % İlköğretim Mezunu 210 48 Ortaöğretim Mezunu Ortaöğretim Terk 199 27 6 46 Toplam 436 100
Tablo 3.3’ e göre araştırmaya katılan çırak öğrencilerin yaklaşık yarısı (%48) ilköğretim mezunudur. İkinci büyük grubu ise %46 ile ortaöğretimi terk edenler oluşturmaktadır. Ortaöğretimi bitirenlerin oranı ise %6’ dan ibarettir. Ortaöğretimden terk oranındaki bu yükseklik, MEM’ nin ortaöğretimi tamamlayamayan çıraklara sunulmuş alternatif bir eğitim olma özelliği kazandırmaktadır.
Ancak, 2012 yılında yürürlüğe giren 6287 sayılı “İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” uyarınca zorunlu eğitim 12 yıla çıkarılmıştır. Çıraklık eğitimi almak isteyen zorunlu eğitim çağındaki bireyler, ortaokulu tamamladıktan sonra açık liseye kayıt yaptırarak çıraklık eğitimine devam edebilmektedir. Açık liseye kayıtlı çırak öğrenci sayısı tablo 3.4’ de verilmiştir.
Tablo 3.4: Açık Liseye Kayıt Durumu Açık Lise Kayıtlı Çırak Öğrenci Sayısı
n %
Kayıtlı 202 46
Kayıtsız 234 54
Toplam 436 100
Tablo 3.4’ e göre çırak öğrencilerin %46’ sı açık liseye kayıtlı bulunmaktadır. %54’ ü ise açık liseye kayıt yaptırmamıştır. Bu durum açık liseye kayıtlı olmayan çırak öğrencilerin 2012 yılından önce çıraklık eğitimine başladıklarını göstermektedir. Açık liseye kayıtlı olmayan ancak lise diploması almak isteyen çırak öğrenci sayısı tablo 3.5’ te verilmiştir.
22
Tablo 3.5: Diploma Alma İsteği
Lise Diploması
n %
Evet 124 53
Hayır 110 47
Toplam 234 100
Tablo 3.5’ e göre açık liseye kayıtlı olamayan ancak diploma almak isteyen çırak öğrenci grubunun yarısından fazladır. Bu durum çırak öğrencilerin lise diplomasına erişimini kolaylaştıran, yatay-dikey geçişlere olanak veren esnek yapı gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır.
3.1.1.4. Çırak Öğrencilerin İlköğretimi Tamamladıkları Yerlere Göre Dağılımı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin ilköğretimi bitirdikleri yerlere göre dağılımı tablo 3.6’ da verilmiştir.
3.6: İlköğretim/Ortaokulu Bitirdiği Yer
Bitirdiği Yer n % İl Merkezi 130 30 İlçe Belde 232 12 53 3 Köy 62 14 Toplam 436 100
Tablo 3.6’ ya göre çırak öğrencilerin yarıdan biraz fazlası (%53) ilköğretimi ilçede, %30’ u il merkezinde, %17’ si köy ve beldede tamamladığı görülmektedir. İlçe, köy ve beldede ilköğretimi tamamlayan çırak öğrencilerin toplamı %70’ i oluşturmaktadır.
3.1.1.5.Çırak Öğrencilerin Babalarının Öğrenim Durumu
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin babalarının öğrenim durumuna göre dağılımı tablo 3.7’ de verilmiştir.
23
Tablo 3.7: Baba Öğrenim Durumu
Eğitim n % Okur-yazar değil 13 3 İlkokul 233 53 Ortaokul 124 28 Lise 58 14 Yüksek Okul 9 2 Toplam 436 100
Tablo 3.7’ ye göre çırak öğrencilerin %53’ünün babası ilkokul mezunu olup, en büyük grubu oluşturmaktadır. %28’i ortaokul, %14’ü ise lise mezunudur. %3’ü okur-yazar olmayıp, sadece %2’ si yüksekokul mezunudur.
3.1.1.6.Çırak Öğrencilerin Babalarının Mesleği
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin babalarının mesleğine göre dağılımı tablo 3.8’ de verilmiştir.
Tablo 3.8: Baba Mesleği
Meslek n % İşçi 180 42 Tüccar 18 4 Emekli 68 15 Memur 27 6 Çiftçi 63 14 Esnaf 55 13 İşsiz 13 3 Vefat 12 3 Toplam 436 100
Tablo 3.8’ e göre baba mesleği işçi olan çırak öğrenciler, tüm çırak öğrencilerin %42’ sini oluşturmaktadır. Baba mesleği emekli, çiftçi, esnaf olan çırak öğrencilerin tüm çırak öğrenciler içerisindeki oranı sırasıyla; %15, %14 ve %13’ dür. Görüldüğü üzere çırak
24
öğrencilerin %84’ ünün baba mesleği işçi, çiftçi, esnaf ve emeklidir. Sadece %4’ ünün babası tüccardır.
3.1.1.7.Çırak Öğrencilerin Annelerinin Öğrenim Durumu
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin annelerinin öğrenim durumuna göre dağılımı tablo 3.9’ da verilmiştir.
Tablo 3.9: Anne Öğrenim Durumu
Eğitim n % Okur-yazar değil 28 6 İlkokul 290 67 Ortaokul 91 21 Lise 23 5 Yüksek Okul 4 1 Toplam 436 100
Tablo 3.9’ a göre çırak öğrencilerin %67’ sinin annesi ilkokul mezunu olup, en büyük grubu oluşturmaktadır. %21’ i ortaokul, %5’ i ise lise mezunudur. %6’ sı okur-yazar olmayıp, sadece %1’i yüksekokul mezunudur.
3.1.1.8.Çırak Öğrencilerin Annelerinin Mesleği
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin annelerinin mesleğine göre dağılımı tablo 3.10’ da verilmiştir.
Tablo 3.10: Anne Mesleği
Meslek n % İşçi 22 5 Memur 20 5 Ev hanımı 364 83 Çiftçi 10 2 Esnaf 5 1 Emekli 11 3 Vefat 4 1 Toplam 436 100
25
Tablo 3.10’ a göre çırak öğrencilerin annelerinin büyük çoğunluğu (%83’ü) ev hanımı olup, çalışmamaktadır. %5’ i işçi, %5’ i memur, %3’ ü de emeklidir. Esnaf, çiftçi ve emekli olanların oranının toplamı %6’ dır.
3.1.1.9.Çırak Öğrencilerin Kardeş Sayısı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin kardeş sayısına göre dağılımı tablo 3.11’ de verilmiştir.
Tablo3.11: Kardeş Sayısı
Kardeş Sayısı n % Yok 16 4 1-2 159 35 3-4 216 50 5-6 33 8 7 ve üzeri 12 3 Toplam 436 100
Tablo 3.11’ e göre çırak öğrencilerin %50’sinin 3-4 kardeşi vardır. %35’ inin 1-2 kardeşi, %11’ inin 5 ve üzeri sayıda kardeşi vardır. Tablo 3.10’ da annelerinin %83’ ünün ev hanımı olması, kardeş sayısının çokluğu, ailelerin ekonomik nedenlerle çırak eğitimini düşündükleri ve bu yolla çocuklarını istihdama hazırladıklarını göstermektedir.
3.1.1.10. Çırak Öğrencilerin Yüksek Okulda Okuyan Kardeş Sayısı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin
yüksekokul/üniversitede okuyan kardeş sayısına göre dağılımı tablo 3.12’ de verilmiştir. Tablo 3.12: Üniversitede Okuyan Kardeş Sayısı
Üniversitede okuyan kardeş sayısı n % Yok 337 77 1 79 18 2 17 4 3 ve üzeri 3 1 Toplam 436 100
26
Tablo 3.12’ ye göre çırak öğrencilerin %23’ ünün üniversitede okuyan kardeşi bulunurken, %77’ sinin üniversitede okuyan kardeşi yoktur.
3.1.1.11.Çırak Öğrenci Ailelerinin Aylık Kazancı
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrenci ailelerinin aylık kazancına göre dağılımı tablo 3.13’ te verilmiştir.
Tablo 3.13: Aile Aylık Kazanç
Aylık Kazanç (TL) n % 800 TL ve altı 58 13 801-1000 91 21 1001-1500 118 27 1501-2000 78 18 2001-2500 52 12 2501-3000 20 5 3001 ve üzeri 19 4 Toplam 436 100
Tablo 3.13’ e göre çırak öğrenci ailelerinin %27’ si 1001-1500 TL, %21’ i 801-1000 TL ile asgari ücret aralığında aylık kazanca sahip olup, %13’ ü 800 TL altında aylık kazanca sahip olup, sadece %9’ unun ailesi 2500 TL ve üzeri kazanca sahiptir. Tablo 3.11’ de yer alan verilere göre en az dört kişilik aileye sahip olan çırak öğrenci oranı %96’ dır. Buna göre çırak öğrenci ailelerinin aylık kazancı yoksulluk sınırı altındadır. Bu kapsamda çırak öğrencilerin sosyal yardım, teşvik ve burs imkânlarından yararlandırılmaları yararlı görülmektedir.
3.1.1.12.Çırak Öğrencilerin Kazancını Kullanma Şekli
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin aylık kazancını kullanma şekline göre dağılımı tablo 3.14’ de verilmiştir.
27
Tablo 3.14: Kazancını Kullanma Şekli
Kazancını Kullanma Şekli N %
Tamamını kendime harcıyorum
64 15
Tamamını aileme veriyorum 226 28
Bir kısmını aileme veriyorum 250 52
Biriktiriyorum 24 5
Toplam 436 100
Tablo3.14’ e göre çırak öğrencilerin % 52’ si aylık kazancının bir kısmını, %28’ i tamamını ailesine vermektedir. %15’ i tamamını kendi ihtiyaçlarına harcarken %5’ i ise kazancını biriktirmektedir. Çırak öğrencilerin ailelerinin aylık kazancının oldukça düşük olduğu da dikkate alınarak, çırak öğrenciye ödenen ücretin artırılmasına yönelik düzenleme yapılması gerekli görülmektedir.
3.1.1.13. Çıraklık Eğitimini Tercih Etme Nedenleri
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin çıraklık eğitimini tercih etme nedenlerine göre dağılımı tablo 3.15’ te verilmiştir.
Tablo 3.15: Çıraklık Eğitimi Tercih Nedeni
Tercih Nedeni N %
Meslek öğrenmek 347 80
Para kazanma zorunluluğu 35 8
Okul eğitiminin zor olması 28 6
Okul eğitiminin sıkıcı olması 14 3
Diğer 12 3
Toplam 436 100
Tablo 3.15’ e göre çırak öğrencilerin büyük çoğunluğu (%80) çıraklık eğitimini tercih etme nedenini meslek öğrenmek olarak belirtmiştir. Okul eğitiminin zor ve sıkıcı olması nedeniyle çıraklık eğitimini tercih edenlerin oranı %9 iken, para kazanma zorunluluğu %8’ dir.
28
3.1.1.14. Günlük Çalışma Saati
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin günlük çalışma saatine göre dağılımı tablo 3.16’ da verilmiştir.
Tablo 3.16: Günlük Çalışma Saati
Çalışma Saati n % 8 saatten az 18 4 8-9 saat 152 35 10-11 saat 220 50 12 ve daha fazla 46 11 Toplam 436 100
Tablo 3.16’ ya göre çırak öğrencilerin yarısı 10-11 saat aralığında çalışmaktadır. Çırak öğrencilerin %35’i 8-9 saat arasında, %11’i ise 12 saat ve üzeri çalıştığını belirtmiştir. Buna göre çırak öğrencilerin büyük çoğunluğu günde 8 saatin üzerinde çalışmaktadır. Oysa “Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” e göre 18 yaş altındakiler günde 8 saat, haftada toplam 40 saatten fazla çalıştırılamazlar. Bu durum çırak öğrencilerin çalışma saatlerinin sürekli kontrol edilmesinin gerekli kılmaktadır.
3.1.1.15.Öğrenim Görülen Alan/Dal
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin öğrenim gördükleri alan ve dala göre dağılımı tablo 3.17’ de verilmiştir.
Tablo 3.17: Öğrenim Görülen Alan
Alan/Dal n %
Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri 118 27 Kuaförlük 54 Erkek berberliği 64 Makine Teknolojisi 97 22 Torna 56
29
Endüstriyel Modelleme 21
Freze 11
Tesviye 9
Motorlu Araçlar Teknolojisi 135 31
Otomotiv mekanikerliği 52 Otomotiv elektrikçiliği 30 Otomotiv gövdeciliği 17 Otomotiv boyacılığı 5 Otomotiv motor yenileştirmeciliği 15 Otomotiv elektro-mekanikerliği 12 Ön düzen ayarcılığı 4
Yiyecek İçecek Hizmetleri 37 08
Aşçılık 27
Pastacılık 4
Servis elemanlığı 4
Diğer 2
Elektrik Elektronik Teknolojisi 15 4
Elektrik tesisatı, Pano Monitörlüğü 9 Bobinaj 6 Metal Teknolojisi 14 3 Sac işleri 7 Kaynakçılık 4 Metal doğramacılığı 3 Soğutma ve İklimlendirme Teknolojisi 5 1 Soğutma ve iklimlendirme teknolojisi 5
Gaz ve Tesisat Teknolojisi 7 2
Isıtma ve sıhhi tesisatçılık 3
30
tesisatçılığı
Satış Elemanlığı 4 1
Şarküteri, bakkal ve gıda pazarları satış elemanlığı
4
Diğer 4 1
Toplam 436 100
MEM’ lerde çevrenin ihtiyacı ve sınıf açabilme öğrenci sayısının oluşması şartlarına göre eğitim düzenlenmektedir. Tablo 3.17’ ye göre çırak öğrencilerin %31’i Motorlu araçlar alanında çıraklık eğitimi almaktadır. Bu alanı %27 ile Güzellik ve saç bakım hizmetleri, %22 ile Makine teknolojisi, %8 ile Yiyecek-içecek hizmetleri, %4 ile Elektrik-Elektronik teknolojisi alanları izlemektedir.
3.1.1.16. Dal/Meslek Seçimini Etkileyen Etmenler
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin öğrenim gördükleri dal/meslek seçimini etkileyen etmenlere göre dağılımı tablo 3.18’ de verilmiştir.
Tablo 3.18: Meslek Seçimini Etkileyen Etmenler
Meslek Tercih Sebebi n %
İlköğretimde yapılan tanıtım, yönlendirme 7 2
Aile büyüklerinin yönlendirmesi 131 30
Arkadaş yönlendirmesi 37 9
İş yeri açabilme imkânı 84 19
İlgi ve istek 171 39
Diğer 6 1
Toplam 436 100
Tablo 3.18’ e göre çırak öğrencilerin %39’ u mesleklerini ilgi ve istekleri doğrultusunda seçmiştir. Aile büyüklerinin yönlendirmesi %30’ dur. İş yeri açabilme hakkı %19, arkadaşlarının yönlendirmesi %9 olarak belirlenmiştir. İlköğretimde yapılan tanıtımın yönlendirmenin sadece %2 oranında etkili olması oldukça düşündürücüdür. Bu durum
31
velileri de içine alan daha etkili bir tanıtım ve yönlendirme sistemine olan ihtiyacı ortaya koymaktadır.
Tablo 3.19: Meslek Değiştirme İsteği Meslek Değiştirme İsteği n % Evet 62 14 Hayır 374 86 Toplam 436 100
Tablo 3.19’ a göre çırak öğrencilerin %86’ sı meslek/dal değiştirmek istemediğini, %14’ ü ise mesleğini değiştirmek istediğini belirtmiştir. Buna göre çırak öğrencilerin seçtiği mesleği değiştirmeme eğiliminde olduğu söylenebilir.
3.1.1.17. Çıraklık Eğitimini Önerme Durumu
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin çıraklık eğitimini arkadaşlarına önerme durumunu gösteren tablo 3.20’ de verilmiştir.
Tablo 3.20:Çıraklık Eğitimini Önerme Durumu Çıraklık eğitimini önerme durumu n % Evet 345 79 Hayır 91 21 Toplam 436 100
Tablo 3.20’ ye göre çırak öğrencilerin %79’ u çıraklık eğitimi yoluyla meslek öğrenmeyi arkadaşlarına önerirken, %21’ i önermemektedir.
3.1.1.18. Çıraklık Dönemi (Sınıf)
Araştırma kapsamına alınan ve anketi cevaplandıran çırak öğrencilerin devam ettikleri sınıfı gösteren tablo 3.21’ de verilmiştir.
32 Tablo 3.21: Sınıf Sınıf n % 1. 89 21 2. 149 34 3. 198 45 Toplam 436 100
Tablo 3.21’ e göre çırak öğrencilerin %45’ i çıraklık eğitimi son sınıfında bulunmaktadır. %34’ ünün ikinci sınıfta olduğu görülmektedir. Çıraklık eğitimi süresi mesleğin özelliğine göre 2-3 yıl sürmektedir. Bu durum ikinci sınıf öğrencilerinin meslek özelliğine göre son sınıfta olabileceği sonucunu da doğurmaktadır. Çırak öğrenci grubunu % 21’ i birinci sınıfta olduğunu belirtmiştir. Uygulanan ankette tüm dersleri kapsayan genel sorular sorulduğu için sınıf ayırımı yapılmamıştır.
3.2. Çırak Öğrencilerin Çıraklık Öğretim Programı ve Uygulamalarına İlişkin Görüşleri
MEM öğrencilerine yirmi yedi sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. Öğrenciler bu sorulara katılım düzeylerini üçlü likert tipi seçeneklerden birini (katılıyorum, kısmen katılıyorum ve katılmıyorum) seçerek belirtmişlerdir.
3.2.1.Genel Bilgi Derslerine İlişkin Görüşler
Araştırmaya katılan çırak öğrencilerin genel bilgi derslerine ilişkin ankete verdikleri cevaplar Tablo 3.22’de verilmiştir.
33
Tablo 3.22: Çıraklık Eğitimi Programı ve Uygulamalarına İlişkin Çırak öğrenci Görüşleri
Genel Bilgi Derslerine İlişkin İfadeler (Ortak Dersler)
Katılıyorum Kısmen Katılıyorum
Katılmıyorum
n % n % n %
1 Mesleki eğitim merkezinde aldığınız Türkçe dersi, kendinizi daha iyi ifade
etmenizi sağlamaktadır. 289 66 102 24 45 10
2 Mesleki eğitim merkezinde aldığınız Matematik ve Meslek Matematiği dersi, dört işlem yapmanızı ve problem çözebilme becerilerinizi geliştirmektedir.
242 56 135 30 60 14
3 Mesleki eğitim merkezinde aldığınız İşletme bilgisi ve toplam kalite yönetimi dersi, toplam kalite yönetimi kriterlerine uymanızı sağlamaktadır.
227 52 135 31 74 17
4 Mesleki eğitim merkezinde aldığınız Din Kültürü ve Meslek Ahlakı dersi dürüst, insani değerlere saygılı, mesleğini en güzel şekilde yapan çalışanlar olmanızı sağlamaktadır.
269 62 114 26 53 12
5 Mesleki eğitim merkezinde aldığınız Mesleki bilgisayar dersi bilgisayar
kullanmanızı sağlamaktadır. 255 58 126 29 55 13
6 Mesleki eğitim merkezinde
