IT - T
í'
- i o ( *BİR VALİ VARDI
ADANA'DA...
ZİYA PAŞA
Öğrenime, eğitime ve sanata ver diği önem nedeni ile yobazların "Frenk Vali" demek bahtsızlığına uğradığı şair-yazar-mUtercim ve gazeteci Ziya Paşa, Adana’ya I878bfe vali olarak atandı. Ziya Paşa Ada - na’ da valiliği sırasında ilin ekono - mlk , sosyal ve kültürel sorunla - rina yaklaşımdaki basireti, ileri görüşlüğü ve gerçekçiliği ile tüm Çukurova'lılarm halen de unutama dığı insan oldu. Gerici ve tutucu çev relerin üzerine kültürle, eğitim le yürüyen, mütegallibe sınıfının halka tepeden bakan burnunu kırma sını, taassup çevrelerinin kulağı - m çekmesini bilen adamdı Ziya P a şa .. Ne var ki Ziya Paşa'nın, 1880<- de, 55 yaş gibi olgun bir çağda, e r ken ölümü, Adana için de talihsiz lik oldu.
öumımuzöe saösce aerMUierıu
Mtmgre
yapügı, perue
gensmae
örümceklerin ağ
tuttuğu
köhne bir sahnesi
ve hoş bir
salonu bulunan
ADANA’DA İLK TİYATROYU
1880
YILINDA ŞAİR VALİ
ZİYA PAŞA KURMUŞTU..
yitlerinde kullanmakla beraber, Avrupa- da TUrkçeye ç ev irm ey e başladığı Emil ad lı terb iye kitabının tashihlerinde ve bazı sahne eserlerin in tercüm esinde kullan mak isted i. TartUf'U manzum olarak di lim ize ç e v ir d i.
Ziya Paşa ş iir i, bir m illeti fikren uyandıracak vasıtalardan sa ym ıştı. Yu karda belirttiğim iz g ib i, sahneyi eğiti ci bir kültür m ü essesesl olarak kabul e - diyordu. Yurdunda v ira n eler, batı (ilke lerin de k âşan eler gören şa ir, geri k a l m ış b ir toplumun tiyatro e s e r le r iy le eği tileceğ in e inanıyordu.
YAZAN:
Taha TOROS
S
AİR Ziya P aşa, 1867 Mayısında a r kada şla riv le, yurdu terketti. H ü rri- — yetin beşiği olan F ran sa'3'u gitti. 4,5 yıl süren, gurbet hayatı Fransa, İngilte re ve İs v içre 'd e g azeteler çıkarm ak, k i taplar yazmakla g eçti. Bu arada bulundu ğu y erlerin edebiyat m e clis le rin e , ope - ra la rm a, tiyatrolarına devam etti.T iy a t roların , b i r milletin kültürü ve olgunlu ğu için ne kadar yararlı bir vasıta, hatta bir kaynak olduğunu yakından gördü.Ziya Paşa, Sultan Abdülaziz devrinin sert yöneticilerinden olan Sadrazam Ali Paşanın ölümü ü zerine, padişahın em ri ile yurda döndü. Keskin k alem in i, b irer atasözü niteliğinde olan m ısralarında, b e
-AKTÖR İBRAHİM EFENDİ 1880 llkbarmda, Adana'da, Vali Şair Paşa'nın kurduğu ilk tiyatroda (Aklı • üstün akıllı veya (Ukalâ) adlı piyeste rolü oynayan aktör İbrahim efendi.
(1852-1921)
Ziya Eve!)
baş-'4878 yılında Adana'ya Vali olarak g e l diği zaman, o bereketli toprakların su lanmak suretiyle verim inin a r ttırıla b ile - ceğin i ilk defa Bâbıaliye yazdı. Çukurova mn zaman zaman uğradığı kuraklık d ola - y ısiy le , yağmur duasına çıkanların ba
şına g eçm esi için , ricaya gelenleri hid detle azarlayan n oldu:
- Seyhan Nehri böyle boş y ere akar ken, yağmur duasına çıkm ak a b estir; de di.
JOOC
Şair Ziya Paşa'nın Adana'da yapmak istediği veya kısmen yapabildiği konulaç memleketin ekonomik ve kültürel haya - tiyle ilgiliydi. Ancak, şairin ciğ e r le r in - deki rahatsızlık ile rle m işti. 55 yaş gibi olgun bir çağda, gözlerini kapaması g e r çekten o devrin Çukurovası için bir ta lih sizlik oldu. Bununla b era b er, iki yıla yaklaşan valiliği esnasında kültürle ilgili bazı önemli konuları ele aldı.
TAASSUPLA MÜCADELE VE YENİ MEKTEPLER
Denilebilir ki, Şair Ziya P aşa, A d a - na'da mütegallibe sınıfının halka havadan bakan burnunu kırık, m utaassıplar s ı n ı fının da kulağını büktii. Halkın horlanma sına ve derebeylik tasarlayan, aslında m eziyetsiz k im s ile r tarafından g e n iş k it- lenln ezilm esine meydan verm edi.
Geri kalm ışlık yönünden dini y o z la ş tırm aya çalışanların çoğunlukta bulundu ğu sem tlere, okullar açtırdı. M eselâ o sıralarda birçok nahiye ve kazalarda ta m dereceli bir Rüş'iye mektebi yokken, Gö lek nahiyesine böyle bir mektep açtırdı ve İstanbul'dan bocalar getirtti. Böyle dağlık bir köye Rüştiye Okulu a çılm a sı- ,n ın nedeni , bu mahalde cahil kitleyi a r
kasından sürükleyen ve (üç vakitçi) deni
len ve namazın günde 5 de-ğil 3 defa k ı
lınmasının gerektiğini halk araşma ya yan kimselerin elinde yetişecek veni nes li kurtarmaktı. Şair Ziya Paşa'nın kuv vetli kalemi ile belirttiği (migerekçe, Uâ~
Devamı 10. Sayfada
AKTÖR BURHANETTİN TEPSİ Çukurova'dan yetişen ünlü aktör Burhanet- tin Tepsi (1882-1947) ailece hariciyeciv - diler. O P a r's'e siyaset tahsili için g it mişti. Kötü bir elçi olmaktansa, iyi bir aktör olmayı tercih ederim , diyerek sah neye atıldı. Paris'te İS yıl sahnede çalıştı ve Comedie Française'de haklı bir üne ka vuştu. 1908 Meşrutiyet inkılâbından sonra İstanbul'a dönerek manzum trajedileri sah neye koydu. Birinci Cihan Harbi başlayın ca yurdu terkederek evvelâ M ısır'a sonra Paris'e gitti. Yurda döndüğünde yaşlan - mıştı ve eski ününü sürdüremedi. Küçük bir grupla Anadolu'da turneler tertiple - di. 6Ş yaşında İstanbul'da öldü.
Tiyafroyu eğitici bir kültür kurumu olarak
kabul
eden Ziya Pcşa'nm 3 gün için de inşa ettirdiği ahşap tiyatrodaoynanan
i I keser
”A k lı-e w e ln adlıter
cüme
bir eserdi.E
Ziya Paşa,
sahne adamı
bulmanın deline bulmak kadar güç olduğu o d e virde, halkı eğitmek için ihtiyaç duyduğu
öğref-
menler gibi, İstanbul'dan sanatçı da getirtti. Kurduğu ihtiyacını kalemine yazar
ve
olan Ziya tekliğinde metinden tiyatronuneser
karşılamak için de sarılan şa ir- gazeteciliği d e Paşa, hatta ge- rejisörlük hiz- dekaçınmadı-M
N e yazık
ki sorunların ç ö zümünde gerekli asıl g ü cün halkın eğitilmesi ile sağlanabileceği gerçeğine yönelen Ziya Paşanın kurduğu tiyatronun ömrü, A d a n a daki valiliğinden kısa oldu..Ziya Paşa, 187 8 ’de vali olarak atandığı A d a n a - da 1880 d e hayata g ö z lerini kapadı..
