ERHAN ÖZTEPE*
1980 y~l~ndan bugüne Çanakkale ili, Ayvac~k ilçesi, Gülp~nar Beldesi s~ -n~rlar~~ içerisinde yer alan Apollon Smintheus kutsal alan~nda sürdürülmekte olan kaz~larda iki ayr~~ alandan küçük bir grup olu~turacak say~da pi~mi~~ top-rak heykelcik ele geçmi~tir.
Eserlerin bir bölümü 1986 y~l~~ kaz~~ sezonunda Apollon Tap~ na~~'n~n güneydo~usunda yer alan bir alanda sürdürülen çal~~malar s~ras~nda ortaya * Dr. Erhan Öztepe, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dal~~ 06100 S~hhiye / Ankara
AA 1992 s. 743 v.d. verilen k~saltmalar d~~~ nda metin içerisinde a~a~~da belirtilen k~saltmalar kullan~lm~~t~r.
Akyürek; N.E.Akyürek,"Terra Sigillata aus dem Heiligtum des Apollon Smintheus", Asia Minor Studien, 8, Studien zum antiken Kleinasien II, 1992, s.125-165
Bieber, Hell. Sculp (1) ; M. Bieber, The Sculpture of Hellenistic Age, New York 1951 Corinth XII ; G.R.Davidson, 'The Minor Objets ", Corinth XII, New Jersey 1952 Delos XXIII ;A.Laumonier, "Les Figürines de terre-cuite", Delos XXIII, Paris 1956 Gençler; C.GençIer, Smintheion Camlar~~ (Yarnlanmam~~~ Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2000
Higgins (1967) ; R.A. Higgins, Greek Terracottas, London 1967
Kassab, Myrina ; D. Kassab, Statuettes en terre-cuite de Myrina, Corpus Monogrammes Lettres et Signes. Paris 1988
LOLIVre ; Encylopedie Photographique de L'art le Musee du Louvre, Tome II, Paris 1936 Mollard-Besques ; S.Mollard-Besques, Museee National du LOUNTe, Cataloque Raisonne des figürines et reliefs en terre-cuite Grecs, Etrusques et Romains, Myrina II, Paris 1963
Mollard-Besques (1954) ; S.Mollard-Besques, Catalogue Raisonne des Figurines et Reliefs en Terre-Cuite Grecs, Etrusques et Romains, I, Epoques Prehellenique Geometrique, Archaique et Classique, Paris 1954
Reinach, Necropole; E.Pottier-S. Reinach, La Necropole de Myrina, Paris 1887
Sieveking, Terrakotten I, Il ; J.Sieveking, Die Terrakotten der Sammlung Loeb, I, Il, München 1916
Tarsus I ; H.Goldman, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus I, Princeton 1950
Thompson, Troy ; D.B. Thompson, Troy, The Terracotta Figurines of the Hellenistic Period, Supplemantary Monography 3, New Jersey 1963
Töpperwein, Pergamon ; E.Töpperwein, Terrakotten von Pergamon, Deutsches Archâologisches Institutes, Pergamenische Forschungen 3, Berlin 1976
Tüzün; B.Tüzün, " kes Lampes de Smintheion", Anatolia Antiqua V, 1997, 5.167-185 °Eserlerin yay~ nlanmas~ na izin veren Gülp~ nar Kaz~lar~~ Ba~kan~~ Prof. Dr. Co~kun Özgünel'e bu sat~rlarda te~exkür ederim.
ç~kar~lm~~t~r. Gülp~nar Beldesi sakinlerinden Hilmi Özak'a ait tarlada yürütü-len çal~~malar s~ras~nda geç Roma veya erken Bizans dönemine tarihyürütü-lendiri- tarihlendiri-lebilecek bir yap~~ kal~nus~na rastlan~lm~~ur. An~lan yap~n~n temellerine giz-lenmi~~ olan küçük bir kuyu içerisinden pi~mi~~ toprak heykelciklerle birlikte daha geç dönem serami~i de gün ~~~~~ na ç~kar~lm~~ur2. Burada ele al~nan pi~mi~~ toprak heykelciklerin di~er bölümü tap~nak alan~n~n 500-600 n~. ka-dar kuzeybat~s~nda yer alan ve yörede Pazardere mevkiinde Kar~~lartepe ola-rak adland~r~lan tepe üzerinde 1989 y~l~nda sürdürülen çal~~malar ile ortaya ç~kanlm~~t~r3. Günümüzde zeytin a~açlann~n yayg~n olarak bulundu~u, yo-~un biçimde tar~msal faaliyetlerin sürdürüldü~ü tepe üzerinde ve çevre alan-larda 1989-1991 y~llar~~ aras~nda yürütülen kaz~~ çal~~malan s~ras~nda toplam 36 adet mezar~n temizli~i gerçekle~tirilmi~tir. Büyük ölçüde tahribata u~ra-yan , üzerleri pi~mi~~ toprak ve ta~~ plakalarla örtülü, etraflan yine ta~~ ve pöh-renklerle sm~rland~nlm~~~ basit mezarlardan pi~mi~~ toprak heykelciklerin ya-n~nda, cam ~i~eler, kandiller, terra sigillata aç~k kap formlar~, bronz ve fildi~i-kemik objeler sa~lam ya da parçalar halinde ele geçmi~tir'.
Gülp~nar Kaz~lar~ndan bugüne kadar ç~km~~~ olan heykelcik ve parçala-r~n~n tamam~~ insan figürlerine ait parçalard~r. Eserleri heykelcikler, onlara ait gövde parçalar~~ ve di~er parçalar ile ba~lar olmak üzere üç ba~l~k alt~nda toplayabiliriz. ~lk gruba dahil edebilece~imiz burada üç heykelcik bulunmak-tad~r (No.1-3). Heykelciklerden ilki (No.1) ayakta duran giyimli bir kad~n~~ temsil etmektedir. Kad~n figürü sol elinde meyve türünde bir objeyi tutarken sol gö~üsünü aç~kta b~rakacak biçimde vücudunu saran himationun bir ke-nar~m di~er eliyle yukar~~ do~ru kald~rmaktad~r. Kad~n heykelci~i bu pozu ve giyimi ile antik dönemin önemli eserlerinden Venüs Genitrix tiplemesini and~rmaktad~rs. Venüs Genitrix tiplemesini pi~mi~~ toprak heykelcik olarak
2 Geç dönem yap~s~n~n temeline gizlenmi~~ bu küçük kuyu içerisinde yakla~~k 30-40 cm'lik tabaka içinde erken Hellenistik dönemden siyah f~rnisli Attika serami~i ile birlikte pi~mi~~ toprak heykelcikler, Bizans ve Osmanl~~ serami~i parçalan gün ~~~~~na ç~kar~lm~~t~r.
3 Nelu-opol kaz~lar~~ hakk~ nda bkz. C. Özgünel, " 1991 Y~l~~ Gülp~nar (Apollon Smintheus Tap~na~~) Kaz~~ ve Onanm Çal~~malar~, XIV Kaz~~ Sonuçlar~~ Toplant~s~, Ankara 1992, s. 510 v.d.
4 Mezarlardan ele geçen buluntular ilgili olarak bkz. Akyürek, s.125 v.d. ; Tüzün, s. 167 v.d; Gençler, s. 1 v.d.
5 Reinach, Nöcropole, s.161 v.d. Kat.No.28, lev.VIII; Roscher, ML, 11,2, 412 ; Rodenwalt, Kunst, s.316, lev. XXI; Lippold, Plastik, lev.60,4 ; Antik dönemin bu ünlü eseri bazen 1650 y~l~nda bulundu~u yer ile birlikte Aphrodite Fröjus olarak da adland~r~l~r bkz. Reinach, Nöcropole, s.310 ; D. Arnold, Die Polyklet Nachfolge, JdI Supp1.25, 1969, s.74-80; S.Karasu," Neues zur Aphordite Frejus" AM 89, 1974, s. 151 v.d., No.1-4, lev. 65 (Aphrodite Fröjus); A.Linfert," Die Schule des Polyldet, Polyldet, Mainz am Rhein 1990, 5.264, res.131-13? ; LIMC II,
MÖ IV. yüzy~ldan itibaren tan~maktapz.6 An~lan Aphrodite tipi gerek büyük boyutlu plastik yontulara gerekse de pi~mi~~ toprak heykelciklere ilham kay-na~~~ olmu~tur7. Gülp~nar'dan ele geçmi~~ olan bu kad~n heykelci~i Venüs Genitrix tipini yans~tmaktad~r8.
Di~er heykelcikler aras~nda oturan giyimli kad~n heykelci~i (No.3), iki vücut parças~~ ile (No.4,5) benzer ikonografiye sahiptir. ilkinde oturan kad~n figürü giyimli, son iki parçada da ç~plak olarak betimlenmi~tir. Hellenistik dönem boyunca gerek giyimli gerekse ç~plak olarak oturur biçimde betim-lenmi~~ bu türden kad~n heykelcilderi çok sevilerek kullan~lm~~lard~rg. Helle-nistik dönem öncesi örneklerinde görüldü~ü gibi bu figürlerin büyük bölü-münde bacaklar ve ayaklar biribirine biti~ik olarak yap~lm~~lard~rl°. Kollar bazen vücut ile birlikte verilirken baz~~ örneklerde de sonradan gövdeye ilave edilmi~lerdir. Oturur biçimdeki bu türde heykelcikler Pottier ve Reinach ta-raf~ndan "Oriental Aphrodite", Thompson tata-raf~ndan da "Hierodouloi" ola-rak adland~r~lm~~lard~rn. Heykelciklerin oturur biçimde betimlenmeleri K~br~s ve Korinth'de kutsal casiyelerin ah~ap banklar üzerinde beklemelerini ya da tap~nakpronaoslar~nda kutsal hazine sand~klar~~ üzerine oturmalar~n~~
1-2, s. 34 v.d., lev.27, no.234, 235, 237 ; C.Rolley, La Sculpture Grecque 2, La periode classique. Paris 1999, 5.142, dipnot 108.
6 Mollard-Besques, Cat.Raisonn des Fig., lev. LIX, C.24, LXI, C.38, LXXII, C.101. 7 Reinach, 1•1cropo1e, s.309 Venüs Genitrix tipi ile ilgili liste için bkz. dipnot.7 ; Winter,
Typen, II, s.214, No.1,2,5,6 ; Reinach, RSt I, s.172, no.3, 5.317, no.6, s.343, no.4-7, Myrina örnekleri için bkz. Mollard-Besques Il, lev. 12a, 136, 14d, 225a, 247b, 253f, 276a,c ; Kassab, Myrina, s.33, 53, 63, 76, 86 , lev. 10, 27, 35, 45, 50, No. 50, 138, 173, 223, 259 ; LIMC 11,2 lev.27, no.237 ; Higgins (1967), 5.115, lev.54B, J.Charbonneawc, Les Terres Cuites Grecques (1936), lev.82, no.92.
8 Reinach, RSt I, s.172, lev.339, s.317,1ev.592, No.1288, s.318,1ev.594, No.1288A ; a.g.e. II,
Vol.!, s. 331, No.1 ; a.g.e. III, 5.102, No.5 ; a.g.e. V, Vol.1, s.162, No.6 ; Mollard-Besques, II, lev.12 ( Myr.28, MA 525 ), lev.13 (Myr.26-27, M.6-7 ), lev.14 ( LY 1587, Mry.964, 925, 672 ) özellikle bu örnekler eserimize yak~nd~r. lev.276a (LY 1650 ).
9 Hellenistik döneminde üretimi en fazla olan tiplerden biri olan oturan kad~n
heykelciklerinin benzer ikonograf~~ ile erken Roma döneminde de üretilmi~~ oldu~unu görmekteyiz bkz S. Ba~aran, Enez (Ainos) Kaz~lar~, Türkiye Arkeolojisi ve ~stanbul üniversitesi, s. 255, ~ek.8 ; A.Erzen-S. Ba~aran, " 1991 Y~l~~ Enez (Ainos) Kaz~lar~~ ", XIV.Kaz~~ Sonuçlar~~ Toplant~s~~ II, s.208, res.14-16 .
1° Mollard-Besques (1954), 5116, lev.LXXXIII, C.200-203, s.124,1ev.I.X3OCVIII, C.249. 11 Reinach, Ne'cropole, s. 262 v.d., No.1 ve 14, lev. II Reinach heykelcilderin bu oturu~~ biçimi ile do~ulu unsurlar~~ içerdiklerini dü~iinmektedir. Ba~lar~~ üzerinde ta~~nan ve diadem ya da stphane olarak adland~r~lan objelerle de do~ulu unsurlar güçlendirilmektedir. ; Thompson, Troy, s.87 ; Hierodouloi hakk~nda bkz. RE VI11,2, 1913, 1459 v.d..
haurlatmaktad~r12. Oturan ve giyimli olarak betimlenmi~~ olan bu türden ka-d~n heykelciklerinde giysinin iki biçimde verildi~i görülmektedir. Bunlardan ilki ayak bileklerine kadar uzanan, vücudu s~k~ca saran ve boyun çevresinde enli bir band~n yer ald~~~~ chitondur '3. Di~eri ise iyi bir M~s~r keteninden ya-p~lm~~~ bol cüppe niteli~indedir". Kad~n heykelcikleri sanki bir tiyatro kos-tümü içinde gibi görünmeleri nedeniyle Sieveking taraf~ndan ~sis kültünde tiyatro oyunlar~~ icra eden k~zlar olarak yorumlanm~~lard~r's. Ç~plak olarak betimlenen kad~n heykelcikleri ise Nil'in sulannda temizlenen ç~plak rahibe-ler olarak dü~ünülmü~~ ve ayn~~ külte ba~lanm~~ur16. Higgins'e göre bu türde heykelcikler daha çok Smyrna, Myrina, Priene, Troia gibi Bat~~ Anadolu ~ehir-leri ile Delos ve Samothrake gibi Ege adalannda ortaya ç~kar~lm~~lard~r 17.
Giyimli kad~n heykelci~inin (No.3) benzerlerini Hellenistik dönemden çe~itli merkezlerden tan~maktarz's. Assos'dan ç~km~~~ olan bir heykelcik giy-sisi ile heykelci~imize yak~nl~k göstermektedir '9. Heykelcik vücut parçalar~n-dan ilki (No.4) pek çok merkezden tan~d~~~m~z üzere oturan ç~plak bir ka-d~n heykelci~ine aittir20. Di~er vücut parças~~ da ilki gibi oturan bir kad~ n heykelci~ine ait olmal~d~r. ~lkinden farkl~~ olarak gö~üsler aras~nda baz~~ otu-ran giyimli kad~n heykelciklerinde de rastlad~~~m~z gibi madalyon türünden bir süsleme objesi görülmektedir21.
12 Thompson, Troy, s.90, dipnot.104.
13 1Mos XXIII, lev. 42, No.384,385 ; H.B.Walters, Catalogue of the Terracottas in the Department of Greek and Roman Antiquities, British Museum, London 1903, C522 lev. XXXV ; Mö IV. yüzy~la ait bir vazo üzerinde ilk görülen bu elbisenin tip aç~s~ndan Pers kökenli bir elbiseden geldi~i dü~ünülmektedir bkz. Thompson, Troy , s. 90, dipnot.109.
14 Reinach, /NIcropole, lev. II, No.5 ; Wlos XXIII, lev. 42, No.382. 15 Sieveking, Terrakotten Il, s.53.
16 Thompson, Troy , s. 90, dipnot.I12. Higgins (1967), s.116.
18 Reinach, Ncropole. lev.II, No.5 ; Töpperwein, Pergamon, lev. 37, No.222, lev.38, No.235 ; Sieveking, Terrakotten II, s. 53, lev.110.
15 Winter, Typen, I, s.62.
20 Corinth XII, lev.19, No.224, 225 ; Thompson, Troy, lev.XVI, No.59-60, lev.XVIII, No.61-62 ; S.S.Weinberg, "1nvestigations at Corinth, 1947-1948" Hesperia XVIII, 1949, lev.17, No.22 ; Töppenvein, Pergamon, lev.37, No.224 .
21 Giyimli heykelcikler: Reinach, N€cropole, lev. Il, No.5; 1:11os XXIII, lev. 42, No.382 ;
Mollard-Besques II, leva lb (Myr.14); Higgins (1967), s.108, lev.50A; Kassab. Myrina, s.88, lev.51, no.263; LIMC 11,1, s. 89, lev.80, no.801; Mendel, I, s.378, lev.VIII,6, no.2640 ; ç~plak
heykelcikler: Reinach, Nk'cropole, lev.II, No.2 ; 11. 1os XXIII, lev.44, No.404, 406-408, 410 ;
Higgins (1967), s.108, lev.50B; Töpperwein. Pergamon, lev.37, No.225, lev.35, No.212 ; Kassab, Myrina, s.23, 72, 83, lev.1, 43, 49, no.3, 208, 247.
Oturan ve kithara çalan kad~n heykelci~i (No.2) büyük boyutlu heykelt~-ra~l~k eserlerinden de tan~d~~~m~z üzere bir Musa olmahd~r22. Kithara ya da lyra çalan Musa bazen Erato bazen de Terpsichore olarak kimlikle~tirilmi~-tir23. Ancak vazo resimlerindeki yaz~ tlar~n da i~aret etti~ine göre her müzik aletinin farkl~~ Musa taraf~ndan kullan~labilece~i görülmektedir24. Herkula-neum'dan bir duvar resmi ise bize Musalar ve onlar~n atributlar~~ hakk~nda bilgi vermektedir25. Bu bulgular~n ~~~~~~ alt~nda Kithara Erato ile Lyra ise Terpsichore ile özde~le~tirilmektedir25. Heykelci~imiz ile ayn~~ tipoloji içine dahil edebilece~imiz erken örnekleri özellikle Myrina eserleri aras~nda gö-rebilmek mümkündür27.
Gövde parçalar~~ içerisinde ilki vücut üst bölümü ile korunmu~~ olan ço-cuk heykelci~idir (No.6). Figür yukar~ya do~ru kald~rd~~~~ sa~~ kolu, kanat' ve hafif sa~a çevrilmi~~ ba~~~ ile bir çocuk Eros'dur25. Di~er bir parçada (No.7) korunmu~~ olan ve bir kad~n ile erkek figüründen olu~an grup alda ilk olarak Eros-Psyche ikilisini getirmektedir23 . Di~er bir olas~l~k olarak Dionysos-Ari-adne çifti de dü~ünülebilirse de Eros ile Psyche'nin burada betimlenmi~~ ol-mas~~ güçlü bir olas~l~kur30.
Heykelciklere ait vücut parçalar~~ içerisinde birbirine biti~ik iki bacak parças~~ (No.1 4) oturan, ç~plak bir kad~n heykelci~ine ait olmal~d~rm. Birbi-rine biti~ik olarak betimlenmi~~ olan bacaklar aras~ndaki birle~me perdesi
22 Musalar hakk~nda bkz. Roscher, ML, 11,2 , 3238 v.d. ; LIMC V1,1-2, s. 657 v.d..
23 Erato: Reinach, RSt, I, s.1 79, 271-273, lev.354, 520-524, No.1064-1065, 1067-1068,
1070-1074, 1076A, 1078 ; Terpsichore: Reinach, a.g.e., s. 179,271, lev.517-519, No. 1055-1062, 1063A-1063.
24 D.Pinkwart, Das Relief des Archelaos von Priene und die Musen des Philiskos, 1965, s.175, dipnot.639, lyra bu vazo resimlerinde Kalliope, Thalia, Terpsichore ve Klio'nun atributlan olarak gösterilmi~tir.
25 Roscher, a.g.e., 3273 v.d.
26 Roscher, a.g.e., 3295 ; Pinkwart, a.g.e., s.181 küçük Kithara ile betimlenen Musa örnekleri için bkz. s.195 v.d. Ek II,C büyük Kithara ile oturur biçimde betimlenen Musa örnekleri için bkz. s.205 Ek II,G.
27 Reinach, Nöcropole, lev. XXIII, No.6 ; Mollard-Besques II, lev.107a,b.
28Winter, Typen II, s.282, No.1 ; Mollard-Besques II, lev.42 ( Myr.54,60) , lev.44 ( Myr 62, Ly 1645).
29Winter, a.g.e., 5.227-228 ; Reinach, RSt VI, s.102,no.3 ; Sieveking, Terrakotten I, lev.20, a.g.e.,lev.94 .
30 Mollard-Besques II, lev.95a, e, f ; C.C.Vermeule, " Greek, Roman and Etruscan Sculptures in the Museum of Fine Arta, Boston", The Classical Journal, 65, 1969, s.60, ~ek.8 ; Reinach, a.g.e. II, s.75, no.8.
31 Thompson, Troy, lev.XVIII, no.63.
dikkat çekicidir32. Belirgin bir birle~me perdesine sahip olmayan ve bizim parçam~za benzeyen örnekler de mevcuttur33. Di~er bir bacak parças~~ (No.15) ise bir çocuk baca~~~ olarak belki Eros (?) figürüne ait olabilir".
Pi~mi~~ toprak heykelciklere ait ba~lar saç tuvaletleri ve dekorasyonunda kullan~lan objelerle birbirinden farkl~~ özellikler göstermektedir. Saç stilini, al~n üzerinde ve ba~~n arkas~nda yap~lan düzenlemeler ~eklinde ele almak mümkündür. Knidos saç stili al~n üzerinde uygulamalar aras~nda s~kl~kla kar-~~m~za ç~ kan bir düzenlemedir. Ad~ n~~ ünlü Aphrodite heykelindeki düzen-lemeden alan bu saç stilinde al~n üzerinde ikiye ayr~lan saçlar bir bant yar-d~ m~yla bast~r~lmakta ve ense üzerinde gev~ek bir küme b~rak~lmaktayar-d~r". Pi~mi~~ toprak heykelciklerde bu saç stilinin en eski ~ekline MÖ 250 y~llar~~ ci-var~nda rastlanmaktad~r36. MÖ 3.yüzy~l örneklerinde geriye do~ru hafif k~v-r~mlanan saçlar~n ba~~n her iki yan~nda ve kulaklar üzerinde küçük küme-lenmeler olu~turdu~u gözlenmektedir37. MÖ 2. yüzy~l~n erken safhas~nda ku-laklar üzerinde kümeler belirginle~irken, ba~~ n arkas~nda y~~~n olu~maya ba~lar". Kad~n ba~lar~~ aras~nda Knidos saç stilinin MÖ 2. yüzy~l uygulamala-r~na yakla~t~r~labilecek iki ördek bulunmaktad~r (No. 9,10). Yüzeyindeki a~~nmaya kar~~n di~er bir ba~~~ da (No.8) bu gruba dahil etmek olanakl~d~r. Kad~n ba~lar~~ aras~nda al~n üzerindeki düzenleme ile Knidos saç stiline yak-la~t~r~labilen ancak ba~~n yanlar~ndaki düzenlemeler ile farkl~~ olan uygula-malar söz konusudur. Bunlardan ilkinde (No.1) saçlar ba~~n yan taraf~nda de~il baz~~ Aphrodite heykelciklerinde de rastland~~~~ gibi omuzlara dökül-
52 Dölos XXIII, lev.45, no.445, 454 (MÖ II. yüzy~l örnekleri).
33 J.Bouzek, Anatolian Collection of Charles University, Kyme I, Praha 1974, lev.39, no.93 ; Dölos XXIII, lev.45, no.446-450 ; D.B.Thompson , "Three Centuries of Hellenistic Terracottas", Hesperia XXXII, 1963, lev.72, no.l.
34 Louvre 11,5.224, 228A,B, 229C,D ; Ö.Özyi~it, " Bergama Arkeoloji Müzesinde Sergilenen Myrina Terrakottalar~~ ve Aglaophon ~~li~i ", IX. TTK Kongresi, Ankara 1981, s.247, res.6, s.228, res.8 v.d.; Thompson, Troy, lev.VI, no.6a, b ; J.Bouzek, a.g.e, lev.39, no.91, 96 (çocuk bacaklan); 1:)los XXIII, a.g.e., lev.53,no.509 .
55 Knidos Aphroditesi için bItz.Bieber, Hell. Sculp.(1), ~ek.24.
56 Thompson, Troy , s.37, dipnot.15, ayr~ca bkz. Corinth XII, lev.23, no.269, 271, 285; Tarsus I, ~eki1.247, no.493.
37 Thompson, Troy, lev.XLIX, no.231,236 ; Corinth XII, lev.23, no.270-272 ; E.Paul, Antike Welt in Ton, griechische und römische Terrakotten des archk~logischen Ins'titutes in Leipzig, lev.37, no.149, 150 ; Sieveking, Terrakotten I, lev.35.
mektedir39. Di~er iki örnekte (No.2,1 2) saç~n ba~~n yanlar~nda iri bukleler halinde düzenlendi~i görülmektedir 4°.
Hellenistik dönemde kar~~la~~lan saç düzenlemelerinden biri de Lam-padion ba~~ olarak adland~r~lan uygulamad~r. Bu ba~~ türü ileriye do~ru uza-nan gev~ek k~vr~mlar için kullan~lm~~t~r. Genel olarak enseden ve yanlardan toplanan saçlar~n ba~~n üzerinde kümelenmesi ile olu~an bir ba~~ stilidir. Ba-~~n üzerine kümelenen saçlar~ n uç k~s~ mlar~~ al~n üzerindeki saç band~~ tara-f~ndan bast~r~lmaktad~r. MÖ 4. yüzy~lda bir me~ale alevi gibi ileriye do~ru uzat~lan k~s~m kal~n bir küme halini alm~~ur41. MÖ 3. yüzy~l boyunca bu ~ek-lini koruyan ba~~ MÖ 2. yüzy~l ortas~ ndan sonra ~eklini kaybetmeye ba~lar ve kuyruk ya da küme gev~eyerek ba~~n üzerine do~ru yarl~r 42. MÖ 2. yüzy~l or-tas~ndan sonra eski gelene~i devam ettiren baz~~ örneklerin yan~nda gelene-~in bozulmaya ba~lad~~~, ba~~ n arkas~ nda k~sa bir kuyru~a dönü~en örnekler de bulunmaktad~r43. Kad~n ba~lar~~ aras~nda iki örnek (No.8,1 1) bu ba~~ stili-nin geli~imi içerisinde irdelenebilir. ilkinde (No.8) ense k~sm~ndaki topuz ile birlikte saç~n uç k~s~mlar~n~n al~n üzerinde band içerisine sokulmas~~ neti-cesinde ortaya ç~kan benzer ba~~ stili söz konusudur". Di~er ba~~ ise (No.1 1) yüzeyindeki y~pranmaya kar~~n al~n üzerinde ta~~nan band ve geriye do~ru kaymaya ba~lam~~~ saç kümesi ile bu s~n~f içine dahil edilebilecek bir örnek olarak gözülunektedir.
Saçlar ile ilgili di~er bir düzenleme fiyonk ba~~ olarak adland~r~lan stil-dir. Ba~~n üzerinde taç gibi duran ve saç bitimlerine bir fiyonk ~ekli verilme-siyle olu~an bu ba~~ stili gerçek ~eklini Lampadion ba~~ stilinden al~r ve MÖ 4. yüzy~l~n geç döneminde onun bir varyasyonu olarak ortaya ç~kar'''. Bu ba~~ stilinin MÖ 4. yüzy~ldaki en önemli iki temsilcisi Apollon Belvedere ve Capi-tol Aphrodite'sidir46. Genelde al~n üzerindeki düzenlemelerde Knidos saç
39 (5.45Zyi~it, "Avrupa Koleksiyonlar~ndalti Bat~~ Anadolu Üretimi Sahte Terrakottalar", VI.
Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~, Ankara 1988, res.21, res.33-35. 4° Mendel, I, lev.Xl, no.2,4.
41 Thompson, Troy, s.41.
42 mö 3. yüzy~l örnekleri için bltz. Paul, a.g.e., lev. 41, no. 170; Töpperwein, Pergamon, lev.50, no.351.
43 Delos XXIII, lev.49, 50, 86, no.473, 475, 1130 (eski gelene~i devam ettiren örnekler);
Thompson. Troy, s.41, lev.XLIV, XLVI, no.208, 213 (dejenere olmu~~ örnekler).
44 Delos XXIII, lev.86, no.1131 buradaki örnekte de No.8'delti kad~ n ba~~nda oldu~u
enseden toparlanan saçlar bir topuz olu~turmaktad~r.
45 Thompson, Troy, s.42, Reinach, Necropole, lev.IX, no.2 (MÖ 4. yüzy~l erken örnek). 46 Bieber, Hell.Sculp (1), ~ekil.34-38, 200-201.
stili ile birlikte kullan~lan fiyonk ba~lar baz~~ örneklerde görüldü~ü gibi ka-vun dilimi saç stili ile birlikte de kullan~labilmektedir47. MÖ 1. yüzy~ldan iti-baren fiyonk ba~~ stili adeta bir kelebe~in kanatlar~~ biçimine dönü~ürek sti-lize bir forma kavu~urken ba~~ k~sm~~ da belirginle~ir18. Kad~n ba~lar~~ aras~nda birinde (No.9) ensede sivrile~en topuz k~sm~~ ve ba~~n üzerinde saçlar~n y~-~~lmas~ na i~aret edebilecek bir kal~ nt~~ görülmektedir. Bu saç stilini Lampa-dion ba~~ ile fiyonk stili aras~nda dü~ünmek olanakl~d~ r. Kad~n ba~~nda k~s-men izlenebilen bu durumdan yola ç~k~larak onun Myrina, Troia ve Prienc'-den baz~~ ba~larla benzerli~i
Kad~ n ba~lar~nda saçlarda al~n üzerinde ve ba~~n arkas~nda yap~lan dü-zenlemeler ile ortaya konulan stillerin yan~nda dekorasyona yönelik süsleme objeleri de kullan~lmaktad~r. Bunlardan ilki sade süssüz saç band~d~r. Saç bantlar~~ Hellenistik dönem boyunca popüler bir süsleme objesi olmu~tur. M~s~ r'da Ptolemaioslar taraf~ ndan sevilerek kullan~lan saç bantlar~n~n enli olan örneklerini Ptolemaios III ve Ptolemaios IV ile Cleopatra VII'de gör-mekteyiz5°. Saç bantlar~ n~ n MÖ 4. yüzy~ldan beri görülen örneklerinde saçlar al~ n üzerinden itibaren band~ n oldu~u yere kadar ortadan ikiye ayr~lmakta-d~r. Kad~n ba~lar~~ aras~ nda ikisinde (No.8,11) ensiz saç bantlar~~ görülmekte-dir.
Hellenistik dönem içinde yayg~n olarak kullan~m gören ba~ka bir süs-leme objesi ise çelenklerdir. Bunlar meyva ve bitkisel çelenkler ile ince çe-lenkler olarak kar~~m~za ç~karlar. Venüs Genetrix tipli kad~n heykelci~inin (No.1) ba~~nda ince bir çelenk ta~~nmaktad~r. Hellenistik dönem boyunca halka ya da simit ~eklindeki ince çelenkler ço~u kez kavun dilimi saç stili ile birlikte kullan~ lm~~~ olarak kar~~m~za ç~ kmaktad~rlarm. MÖ 2. yüzy~lda küçük tipler hakim olup çelenklerin kal~nl~klar~~ artarken ~ekilleri de eskisi gibi yass~~ de~ildir'. ~ nce çelenkler zaman içerisinde de~i~iklik geçirerek ba~~n etraf~n~~
17 T.Wiegang - H.Schrader, Priene, Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen in
den Jahren 1895-1898, Berlin 1904, s.338, sek.379.
18 Tarsus I, sek.248, no.506-510; Mollard-Besques II, lev.218f, h ; Töpperwein, Pergamon, lev.50, no.352.
Mollard-Besques II, lev.218e ; Thompson, Troy, lev.XLIV, no.205 her iki örnek de geç Lampadion ba~~ stilli olarak yorumlanmaktad~r. Wiegand-Schrader, a.g.e., s.338, sek.380.
5() Bieber, Hell.Sculp (1), sek.342, 360, 364, 367.
51 Louv~-e II, s.231 D; Delos XXIII, lev.85, No.1118.
52 Mollard-Besques II, lev.207d ; Thompson, Troy, lev.LI, no.252-253; Delos XXIII, lev.85, no.1121.
çevirirler ve yuvarlaulm~~~ türban halini al~rlar53. Bu dönemde çelenk ile bir-likte al~n üzerinde tercih edilen düzenleme Knidos saç stilidir. MÖ 1. yüzy~l içinde ince çelenklerin formunda bozulma ba~lar. Çelenkler art~k ba~~n etra-f~n~~ çevirmezler ve kulaklar hizas~na kadar gelirler. Kad~n heykelci~inde (No.1 ) görülen hafif bas~k biçimli ve kulaklar hizas~na kadar yar~m yap~lm~~~ ince çelenk MÖ 1. yüzy~l içindeki örneklerden ba~layarak izlenebilir.
Hellenistik dönemde s~kl~kla saç~n süslemesi amac~yla kar~~m~za ç~kan stephane hilal biçimli bir taçtan olu~maktad~r. Genelde sade olan bu süsleme objesi ilk olarak görüldükleri Klasik dönemde tanr~çalar~n poloslar~ndan ayr~lamaz bir forma sahipti". Ço~unlukla Knidos saç stili ile birlikte kul-lan~lan stephaneler alçak ve yüksek formda olmak üzere iki ana gruba ve pekçok tipe ayr~lmaktad~rlar. Yüksek forma sahip olanlar ço~unlukla giyimli ya da ç~plak olarak oturur biçimde betimlenmi~~ olan kad~n heykelciklerinde kar~~m~za ç~kmaktad~rlar. Bu tür heykelciklerde görülen yüksek stephaneler zig zag ve güne~~ ~~~nlar~~ gibi motifierin yan~nda ajur tekni~inde i~lenmi~~ olan örneklere de sahiptirler'. Kad~n ba~lar~ndan birinde (No.1 O) stephane gö-rülmektedir. K~r~lma sonucu detaylar~n~~ ve kenarlar~n~~ yitirmi~~ olan step-hane tepe k~sm~nda üçgenle~en k~s~m ile MÖ 5. yüzy~ldan baz~~ örnekleri ha-urlatmaktad~r57. Ancak Hellenistik dönemde Myrina'dan örnekler yard~m~yla kad~n ba~~nda görülen türden stephanenin formu hakk~nda bir fikir sahibi Eserlerin tarihlendirilmesinde genel stilistik özelliklerin yan~nda ayn~~ kontekstden gün ~~~~~na ç~kar~lm~~~ olan eserler de fikir vermektedir. Önce-likle ç~plak ya da giyimli olarak ve oturur biçimde betimlenmi~~ olan kad~n heykelciklerini ele al~ rsak ( No.3, 4, 5) bu türde heykelciklerin Hellenistik dönem boyunca özellikle Do~u Yunan atölyeleri taraf~ndan yo~un biçimde
53 Mollard-Besques II, lev.205a ; Thompson, Troy, lev.LI, no.260; D'elos XXIII, lev.83, no.1056,1064; Töpperwein, Pergamon, lev.47, no.321; Sieveking, Terrakotten 1, lev.50, 53 ; Sieveking, Terrakotten II, lev.98.
54Thompson, Troy, lev.LIX, no.274-276, 278. Thompson, Troy, s.49.
1-.1os XXIII, lev.43, no.390, 391, 394; Mollard-Besques II, lev.191a, b, c; Mendel I, lev.IX, no.2 ; Sieveking, Terrakotten II, lev.110, no.3 ; Töpperwein, Pergamon, lev.38, no.238, 239 ajur teknikli örnekler için bkz. Mollard-Besques II, lev.9a, c, 1 lb ; Enc.Phot. TEL II, s.219B, C ; Mendel I, lev. VIII, no.6; Sieveking Terrakotten II, lev.110, no.4, 5.
57 Mollard-Besques, Cat.Raisonne' des Fig., lev.XCIV, no.379 v.d. 58 Mollard-Besques II, lev.202a, i.
üretildikleri görülmektedir59. MÖ 3. yüzy~l sonu ile 2. yüzy~l~n ba~~nda vücut hatlann~n verilmesinde belirsizle~menin ba~lamas~~ ile etin i~lenisindeki ilgi-sizlikle birlikte Mithridates Sava~lar~~ öncesinde MÖ 1. yüzy~l~n ilk çeyre~in-deld örneklerde dejenerelik gözlenmektedir60. MÖ 1. yüzy~lda ç~plak olarak betimlenen örneklerde gö~üsler küçülmü~, omuzlar çok daralm~~~ ve omuz-dan kalça k~sm~na kadar olan vücut bölümünde bel ayr~m~~ ortaomuz-dan kalkm~~-t~r61. Giyimli oturan kad~n heykelci~i ile ç~plak kad~n heykelci~i gövde parça-lar~~ (No.3, 4) gösterdikleri vücut oranparça-lar~~ ile MÖ 2. yüzy~l~n ortas~~ civar~ na ait olmal~d~r. Di~er vücut parças~~ ise (No.5) luyaslanabilen örnekler arac~l~~~~ ile biraz daha geç bir tarihe verilebilir 62.
Ayn~~ mezardan ele geçmi~~ üç heykelcik (No.1, 2, 6) Hellenistik dönem örneklerine göre vücutlarda hacimlili~i yitirmi~~ ve yass~la~m~~t~r. Ayn~~ me-zarda beraber gün ~~~~~na ç~kar~lan çe~itli formlardaki cam buluntular hey-kelcikler için de kabul edilebilecek bir tarih olan MS 1. yüzy~l veya biraz daha sonras~n~~ vermektedirler63. Da~~lm~~~ durumdaki bir mezardan ele geçen pi~mi~~ Eros-Psyche betimlemeli levhac~k da (No.7) beraber bulunan terra si-gillata taba~~n verdi~i tarihe göre MS 1. yüzy~l içinden olmal~d~r".
Kad~n ba~lar~~ aras~nda Lampadion ba~~ stilli ba~~ (No.8), ba~~n arkas~nda olu~mu~~ kümelenmenin geriye do~ru kaymas~~ ile ba~~ stilinin karakterini yi-tirmeye ba~lad~~~~ dü~ünülebilir. Gerçek, bozulmam~~~ Lampadion Ba~~ stilinin MÖ 4. ve 2. yüzy~l ortas~~ aras~nda görüldü~ü dü~ünülürse bu ba~~ için 2. yüzy~-l~n ortas~ndan sonraki bir tarih uygun gözükmektedir65. Saç tuvaletinde geç Lampadion Ba~~ ve erken Fiyonk Ba~~ stili aras~ndaki bir stili yans~tmakta olan kad~n ba~~~ (No.9) Troia ve Myfina'dan iki örnek ile k~yaslanabilir66. Kad~n ba~~~ Troia örne~-inden daha geç ancak Myrina örne~ine göre de daha erken bir tarz~~ yans~t~yor olmal~d~r.
~ki kad~ n ba~~~ (No.12, 1 3) yaln~z gösterdikleri stil arac~l~~~~ ile de~il bera-ber ortaya ç~kar~lan mezar buluntulann~n yard~m~yla da tarihlendirilebil-mektedir. Bunlardan ilki (No.1 2) günlük kullan~ma ait Roma dönemi kap-
59 Higgins (1967), s.1150. Thompson, Troy, s.92.
61 Thompson, Troy, lev.XVI, no.59 ; Mollard-Besques II, lev.9 (Myr.1). 62 Mollard-Besques II, lev.9 (Myr.2), 170a (Myr.1683).
63 Gençler, s. 25 v.d., Kat.No.7, 15,25, 35, 44, 45, 47, 50, 53, 63. 64 Akyürek, s.140, No.49, ~ek.8.
65 Thompson, Troy., s.42.
lar~~ ve terra sigillata kase ile birlikte ayn~~ mezarda bulunmu~tur. Kasenin bize verdi~i tarih MS geç 1.yüzy~l - erken 2. yüzy~l aras~d~r67. Di~er kad~n ba~~~ (No.13) ile birlikte ayn~~ mezardan kandil, cam ve terra sigillata kaplar gün ~~~~~ na ç~ kar~ lm~~ t~ r. Bu buluntu grubu içindeki kandiller MS 1. yüzy~ l~n ikinci yar~s~~ ile 2. yüzy~l~n ba~~~ aras~na verilmektedirler". Cam ve sigillatalar için de önerilen tarih yakla~~k ayn~~ zaman dilimini kapsamaktad~r69. Di~er kad~n ba~lar~ndan birinde (No.10) Knidos saç stili ile birlikte alçak bir stp-hane göze çarpmaktad~rn. Stpstp-hanenin gösterdi~i form özellikleri MÖ 2. yüzy~l~n sonlar~~ civar~n~~ dü~ündürmektedir. Kad~n~n ovalle~meye ba~lam~~~ yuvarlak yüz formu da bize tarihlendirme konusunda yard~mc~~ olabilir. Dol-gun yuvarlak yüz for~nlar~~ en güzel örneklerini MÖ 3. yüzy~l içinde vermi~-lerdir". Özellikle Pergamon'dan birkaç eserde bu kar~~m~za ç~kmaktad~rn. Dejenere olmu~~ yüz ~ekillerinin Mithridates Sava~larmdan önce son buldu~u da bilinmektedir". Bu noktadan hareketle kad~n ba~~~ MÖ 2. yüzy~l~n sonu ile 1. yüzy~l~n ba~~~ aras~ndan bir tarihe verilebilir.
Lampadion ba~~ stili içinde de~erlendirdi~imiz di~er bir kad~n ba~~~ (No.11) ayn~~ ba~~ stiline sahip gözüken di~er ba~~ ile (No.8) k~yaslanabilir". Buna göre kad~n ba~~~ bu ba~~ stilinin göstedi~i geli~im için erken bir örnek olarak MÖ 2. yüzy~l ortas~~ civar~na verilebilir.
Vücut parçalar~~ içinde bir Hieorodoulos'a ait olmas~~ muhtemel çift ba-cak parças~~ (No.14) özellikle Troia ve Delos'dan örneklere benzerlik gös-termektedir". Bu örnekler ~~~~~~ alt~nda bu parça MÖ 3.yüzy~l sonu ile 2. yüz-y~l ba~~~ aras~na tarihlendirilebilir. Di~er vücut parçalar~~ da (No.15,16,17) benzer niteldikleri ile ayn~~ tarihlerden olmal~d~rlar.
87 Akyürek, s.135, No.28, ~ek.6, lev.14,3. 68 Tüzün, s.172, 174. No.15, 27, 28,.
69 Gençler, s. 28, 54-55, Kat.No.43 ; Akyürek, s.132, 133, 141, No.17, 20, 54, ~ek.5, 9. lev.14,1-2.
70 Kad~n ba~~nda görülen Stkphane ile ilgili olarak bkz. dipnotlar 57,58. 71 Thompson, Troy, s.32.
72 Bieber, Hell.Sculp (1), ~ek.334, 336-339, 432434. 73 Thompson, Troy. s.32.
74 Lampadion ba~~ stilinin geli~imi hakk~nda bkz. burada s.5 v.d. 78 bkz. dipnotlar 31-33.
KATALOG
Giyimli Kad~n Heykelci~i:
Gülp~nar-Smn Nekropolü 1989 çal~~mas~- III B8 mezan Çanakkale Müzesi Env.No. 5772
Yükseklik: 16,5 cm. Geni~lik : 6,7 cm. Derinlik : 3,4 cm. Koyu devetüyü renkli hamurlu heykelcik k~r~k parçalar~n~n birle~tiril-mesi ile k~smen tamamlanm~~t~r. Ayakta duran giyimli olan kad~n figüründe ba~~ üzerinde halka biçimli türban ta~~nmaktad~r. Saçlar al~n~n üzerinde üç-genle~erek ikiye ayr~lmakta ve boyunun iki yan~ndan omuzlara dökülmekte-dir. Yüz detaylar~~ siliktir. Vücudun büyük bölümünü örtecek biçimde bir hi-mationa sannm~~t~r. Sol gö~üs aç~kta b~rak~lm~~t~r. Sa~~ el ile giysinin bir ke-nar~~ yukar~ya do~ru kald~nlmakta di~er keke-nar~~ ise sol kolun bilek k~sm~n~n etraf~ndan a~a~~ya do~ru dökülmektedir. Olas~l~kla sol elde meyve türünde bir obje tutulmaktad~r.
Oturan Kad~n Heykelci~i:
Gülp~nar-SMN Nekropolü 1989 çal~~mas~- III B 8 mezar~~ Çanakkale Müzesi Env. No.5771
Yükseklik: 12,6 cm. Geni~lik : 4,5 cm. Derinlik : 3,8 - 6,1 cm. Koyu devetüyü renkli hamurlu heykelcik kaide k~sm~ndaki k~ r~klar d~ -~~ nda sa~lamd~r. Yüzeyde a-~~ nma mevcuttur. Kayal~ k olarak nitelendirilebile-cek bir zemin üzerinde oturan ve giyimli kad~n heykelci~inde zemine yak~n bölümdeki elbise k~vr~mlar~nda boya izleri bulunmaktad~r. Al~n üzerinde düz, yanlarda bukleler halinde verilen saç tuvaletine sahiptir. Altta chiton onun üzerinde himationa sar~nm~~~ olan kad~ n figürü sa~~ eli ile kithara çal-maktad~r. Heykelci~in i~lenmemi~~ s~rt k~sm~ nda bir buhar deli~i görülmek-tedir.
3.0turan Kad~n Heykelci~i:
Gülp~nar- Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik: 11,1 cm. Geni~lik : 2,1 - 2,9 cm. Derinlik : 1,8 - 4,4 cm. Pembemsi devetüyü renkli hamurludur. Dört k~r~k parçan~n birle~tiril-mesi ile tamamlanm~~t~r. Ba~~ k~sm~~ ve kollar~~ eksiktir. Vücudunun her iki ya-n~nda kollann monte edilebilmesi için yuvalar mevcuttur. Oturur pozisyon-dald kad~n figürü gö~üslerin alt~ndan ku~ak arac~l~~~~ ile s~lulan uzun bir chi-ton ta~~maktad~r.
Oturan Ç~plak Kad~n Heykelci~i Parças~ :
Gülp~nar- Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik :4,7 cm. Geni~lik : 2,1 cm-2,5 cm. Derinlik : 1,8 cm. Aç~k kireinit rengi hamurludur. Heykelci~in kollar~~ ve ba~~ k~sm~~ ele geçmemi~tir. Vücut alt bölümü k~nkur. Vücudun sol taraf~nda kol için olu~-turulmu~~ bir yuva mevcuttur. Ç~plak betimlenmi~~ vücut üzerinde herhangi bir giysi kal~nus~~ gözülunez.
Oturan Ç~plak Kad~n Heykelci~i Parças~ :
Gülp~nar- Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik: 4,1 cm. Geni~lik : 2,7 cm. Derinlik : 1,3 cm. Koyu kiremit rengi hamurludur.Heykelci~in gövde ön k~sm~na ait bir parçad~r. Parçada boyun k~sm~n~n alt~ndan bel k~sm~na kadar olan vücut ön bölümü korunabilmi~tir. Ç~plak betimlenmi~~ vücudun ön bölümünde gö~üs-ler aras~nda madalyona benzeyen bir obje yer almaktad~r.
Çocuk Heykelci~i Parças~ :
Gülp~nar-SMN Nekropolü 1989 çal~~mas~- III B8 Mezar~~ Çanakkale Müzesi Envanter No.5773
Koyu devetüyü hamurludur. Heykelci~in pek çok parças~~ eksiktir. Ka-nad~~ çocuk Eros'un betimlendi~i heykelci~in üst bölümü k~smen korunmu~-tur. Sa~~ kanat ve yukar~ya kald~r~lan sa~~ kol ile ba~~ k~sm~~ korunabilmi~tir.
7. Pi~mi~~ Toprak Levhac~k Parças~ :
Gülp~nar-SMN Nekropolü 1989 çal~~mas~-IV B Sondaj~~ Çanakkale Müzesi Envanter No.5786
Yükseklik : 6,5 cm. Geni~lik : 4,5 cm.
D~~~ çerçevesi k~r~k olan levhac~k üzerinde birbirine sar~lm~~~ vaziyette be-timlenmi~~ iki figüre ait gövde kal~nt~s~~ mevcuttur. Her ikisi de ç~plak olan fi-gürlerden sa~daki figür erkek, soldaki ise kad~nd~r. Ba~~ k~s~mlar~~ ve ayak bö-lümü k~r~kur.
8.Kad~n Ba~~ :
Gülp~nar -Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik: 3,3 cm. Geni~lik : 2,2 cm. Derinlik : 2,4 cm. Devetüyü hamurludur. Yüz detaylar~~ a~~nm~~~ durumdad~r. Ovale yakla-~an yüzü, s~~~ bir al~n k~sm~~ vard~r. Küçük sivrice bir çenesi bulunmaktad~r. Al~n üzerinde saçlar~~ bast~ran enli bir saç band~~ görülmektedir. Saç ba~~n üzerinde yüksek bir kabart~~ yapt~ktan sonra arkada sivri bir topuz haline so-kulmu~tur.
9.Kad~n Ba~~ :
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik: 4,4 cm. Geni~lik : 2,4 cm. Derinlik :3,7 cm. Aç~k kiremit rengi hamurludur. Ba~~n yüzeyinde a~~nma mevcuttur. Ovale yakla~an yüze, küçük dudaklara sahiptir. Saçlar ba~~n gerisinde topuz olu~turduktan sonra yukar~ya do~ru toparlanm~~t~r. Ba~~n her iki yan~nda saç k~vr~mlar~~ gözlenmektedir.
10. Kad~n Ba~~ :
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik : 4,4 cm. Geni~lik: 2,8 cm. Derinlik :3,6 cm. Aç~k kiremit rengi hamurludur. Ovale yakla~an yüz k~sm~na, küçük du-daklara sahiptir. Yukar~da üçgenle~en geni~~ bir al~n yap~s~~ vard~r. Al~n üze-rinde üçgen olu~turacak biçimde düzenlenen saçlar ba~~n arkas~nda sivri bir topuz olu~turmaktad~r. Ba~~ üzerinde alçak bir stephane ta~~nmaktad~r. Ba~~n her iki yan~nda küpeler görülmektedir.
11.Kad~n Ba~~ :
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik: 3,3 cm. Geni~lik :2,3 cm. Derinlik : 2,7 cm. Aç~k kiremit rengi hamurludur. Ba~~n detaylar~~ a~~nm~~t~r. Ovale yakla-~an yüzü, küçük dudaklar~~ ve burunu vard~ r. Ba~~ n üzerinde ensiz bir saç band~~ ta~~nmaktad~r. Sol kulakta küçük bir küpe bulunmaktad~r.
12.Kad~n Ba~~:
Gülp~nar - SMN Nekropolü 1989 çal~~mas~- IA2 Mezar~~ Çanakkale Müzesi Envanter No.5716
Yükseklik: 6,1 cm. Geni~lik: 1,8 cm.
K~rm~z~ms~~ kiremit rengi hamurludur. Ba~~n yaln~zca ön k~sm~~ korun-mu~tur. Ovale yakla~an yüz formuna, s~~~ al~n k~sm~na, dolgun yanaklara ve etlice çene k~sm~na sahiptir. Ba~~n her iki yan~nda iri bukleler halinde veril-mi~~ saç tuvaletine sahiptir.
13.Kad~n Ba~~:
Gülp~nar-SMN Nekropolü 1989 Çal~~mas~-ili Al Mezar~~ Çanakkale Müzesi Envanter No.5736
Kiremit rengi hamurludur. Yuvarla~a yak~n yüze, küçük dudaklara ve çeneye sahiptir. Al~n k~sm~~ s~~ur. Saçlar ba~~ üzerinde ince k~vr~mlar halinde izlenn~ektedir.
14. Çift Bacak Parças~:
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~
Yükseklik :4,6 cm. Geni~lik :2,4 cm. Derinlik: 2,4 cm. Aç~k Kiremit rengi hamurludur.Birbirine biti~ik bacaklar üzerinde hilal biçimli belki sandalet ba~~~ izleri mevcuttur.
15.Bacak Parças~:
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~ Yükselik :3,3 cm. Geni~lik :1,2 cm. Aç~k Kiremit rengi hamurludur.
16.Bacak Parças~:
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~ Yükselik :3,8 cm. Geni~lik :2,4 cm. Koyu devetüyü rengi hamurludur.
17. Omuz-Kol Parças~:
Gülp~nar-Hilmi Özak Tarlas~~ 1986 A Sondaj~~ Yükselik :4,3 cm. Geni~lik :1,6 cm. Aç~k devetüyü rengi hamurludur.
No. 3
No. 5
No. 6
d Z
o d Z
Na. 11
No. 14
No. 15
No. 17 No.16
