Ç O C U K V E M İ M A R
Y a z a n : E K R E M O L G U N E R Y. M i m a r G. S. A.
Bir milletin medenî seviyesi ve kültürü, o milletin çocuklarına verdiği değerle ölçü-lür. Çocuğa önem veren bir cemiyet ileri kültür seviyesine erişmiş demektir.
Yarınımızı idare edecekler onlardır. İn-san topluma uygun bir seviyeye geldikten sonra, kendisine ve cemiyete faydalı hale gelir. Bu, terbiye ile olur. Terbiye bize ta-biattan, insanlardan ve eşyadan gelir. Mi-mar olarak eşya terbiyesi bizim konumuz-dur.
Hassas olarak doğuyoruz ve bizi kuşa-tan eşyadan çeşitli tarzlarda etkileniyoruz. Çocukların ilk ihsasları h a z ve elemdir. Z a m a n l a eşyayı temyize başlayınca, onlar arasından seçime başlarlar. Çocuğun inki-şafı çevresini idrakle yavaş yavaş olur. Aileden itibaren çocuk çevresinden öğren-dikleri ile adım adım gelişir ve bu çevre eğitimi b ü t ü n hayat boyunca kendini göste-rir. Muhtelif bölgelerde çocukların bu çev-re eğitimleri farklı olur. Çocuğun çevıe eği-timinde, mimarın rolü, ebeveyn eğitimci pe-dagoğ ve hekimin eğitiminden daha çok ehemmiyetli bulunmaktadır.
Bir mimar, şehircilik projeleri tanzimine çocuk eğitimi ile ilgili olarak başlamalıdır. Mimar, çocuğa ait pek çok problemi hallet-mek zaruretindedir. Onu bugünün ve yarı-nın hayat şartlarına en iyi şekilde hazırla-yacak tesisleri düşünmek durumundadır.
Bizde, çocuk ihmal edilmiştir. Çocuk için, hiçbir tesisimiz yoktur. N e şehirleri-mizde, ne de evlerimizde çocuk için eğlence ve eğitim yerleri düşünülmemiştir. Evde, büyüklerle aynı ölçüde tutulan çocuğu, so-kaktan terbiyevî sahaya çekmek hususunda bir emek sarfetmemiş, şehrin yollarına, mey-danlarına milyonlar harcarken, çocuğun başıboş arsalar ve sokaklarda, eğitimden m a h -rum oynamalarına, telâfi edilemiyecek kayıp olan vakitlerine seyirci kalmışız. Küçük mas-raflarla yapılacak çocuk tesislerinin bedel-lerini yarının büyükleri fazlasiyle ödeyebile-ceklerdir.
Her devirde çocuk için yapılan binaların müşterek noktası koruyucu olmasıdır. Bu-günün mimarının parolası; çocuğa kendi öl-çüsünde yaratacağı dünya için serbest ka-lacağı yeri hazırlamak olacaktır. Çocuk hiz-metleri için yapılan tesisler, şehrin diğer ser-visleri ile alâkalı olarak yapılacak, çocuğu sosyal strüktürü içinde kendi inkişafı temin edilecektir. Çocuk bahçeleri açık havadaki faaliyetleri yanında onların yaratıcı kabili-yetlerini geliştirecek oyun malzemesi seçmek mimarî bir konudur.
Çalışan kadının ilkokul çağından küçük çocuğunun emniyetle bakımı için bırakacağı kreş'i yoktur. Modern eğitim prensipleriyle kurulmuş bir çocuk yuvasında çocuğunun emniyet içinde oynadığını, uyuduğunu düşü-nerek. huzur içinde evinde ve işinde çalışa-maz haldedir. N o r m a l proporsiyonlu, alçak pencereli, çocuğun kendi taşıyabileceği mo-bilyalı, kapı tokmağından yemek masasına kadar iyi etüd edilmiş kreşlere ne kadar muhtacız. Evin plânını hazırlarken «ikamet ve oyun» birlikte düşünülmesi unutulma-malıdır. Çocuğun inkişafını takip edebilecek oyun ve o k u m a ihtiyaçlarını karşılayabile-cek bir odası olması düşünülekarşılayabile-cektir. Ebeveyn çocuğun ilgisini arttıracak vasıtalarla onla-rın edalaonla-rını tefriş etmelidirler. Bu hususta yeni tanzim olunan plânlarda m i m a r a büyük mesuliyetler düşmektedir.
Çocuk odalarında döşemeler çıkıntısız, yıkanabilen, toz tutmayan malzemeden ol-malı. Duvar satıhları yağlı boya olmalıdır. Çocukların duvara resim yapma merakı, meselâ kapıların a r k a l a n yazı tahtası şek-linde yapılarak karşılanmalı. Çocuk yatak odalarında çocuğun misafiri için dahi yer düşünmelidir. Çok defa çocuğun yatak, oyun ve çalışma yeri aynı odadadır. Bu takdirde bu odanın plândaki yeri önemlidir. Çocuk edaları kapıları mümkünse bahçeye veya avluya açılmalı, mutbak yanında olmalı. Açık renkli satıhlar odanın aydınlığına yar-dım eder. Yeşil ve sarı renkler gözü din-lendirir.
Okul eğitim yapılan yerdir. Orada yarı-nın erkeği ve kadını şekillenir; imkân nisbe-tinde toplumdaki esprileri ve hayat görüş-leri inkişaf ettirilir. Bilgi kazanarak toplu-m a faydalı bir insan oltoplu-mak için çalışırlar. Okullarında toplantılar yaparlar; temsiller verirler. Aydınlık dershanelerinde kendileri-nin süsledikleri duvarlara ve geniş pencere-lerinden çevrelerine bakarak, açık yeşil yazı tahtalarında derslerini takip ederler. Mobil-yalar tam mânasiyle «gezici» dir. Tesisat te-miz ve sıhhîdir. Bizde bir kışla binası ha-vası içinde tipleştirilmiş okul binaları, arazi-nin topoğrafik d u r u m u gözetilmeksizin, şe-hirlerimizin şurasına burasına etüde lüzum hissetmeden serpiştirilmiştir. Kendi kabuğu içine sıkışmış binalara çevresinden bir şey-ler bekleyen körpe dimağlar yerleştirilir. Bu binalar ekseriya trafik tehlikesi, gürültü, fabrika dumanlarının zehirleyici havası için-de kurulur. Okul binalarında m ü h i m olan faktörlerden biri de «ilk intiba» dır. Okulun yanına, muhitine yaklaşan çocuk, dışardan içeriyi görebilmelidir. Antreden itibaren hol, koridor, dershane inceden inceye etüd edil-melidir.
Mimar bugünün okulunu hazırlarken, Tradisvonel «Öğretmenden talebeye» plânı-nı tekrarlamayarak, eğitimci ve pedagoğ ile beraber, çok yollu yaklaşma metodu ile grup çalışması esprisine uyacak problemleri halle-derek çocuğun yeni okul ortamını yaratacak-tır. Yeni okulda çocuk öğretmenden, kitap-tan ve çevresindeki gördüklerini öğrene-cektir.
Toplantı ve jimnastik için aynı salon kullanılır. Buraları renkli ve sıcak malzeme ile yapılmalıdır.
K ü t ü p h a n e okumanın zevk haline geti-rildiği ve bilginin zenginleştigeti-rildiği yerdir.
Yemek vakti, çocuk için öğrenim vakti kadar önemlidir. Toplu yemek yemede ço-cuk lüzumlu kaloriyi alır, sosyal olarak in-kişaf eder. Yemekhaneler icabında oyun yeri, teneffüshane, müzik odası ve toplantı
Okul binasını plânlaştıracak m i m a r için beton, taş, tuğladan evvel düşüneceği şey, okulun şahsiyeti ve kimin adına yapıldığıdır. M i m a r bu esas ışığında eğitim progra-mına yaklaşarak sınıflar arasındaki birliği ve çevre birliğini çocuğa hissettirecek ve onun ilgisini çekerek okula geldiğine eseflen-dirmeyecek atmosferi hazırlayacaktır.
Z a m a n d a n en iyi şekilde faydalanmak için, okul civarında müzeler, kütüphaneler ve çocuk kulüpleri tertip ederek, çocuğun fikrî inkişafı ve eğlence ihtiyacını karşılaya-cak eğitim merkezlerini hazırlamalıdır.
Kütüphane çocuğun derslerine paralel olarak, yardımcı bilgiyi bulacağı yerdir. Kü-tüphanenin çccıık mikyasında ve çocuğa hi-tap eder şekilde hazırlanması lâzımdır. Ço-cuklar kütüphaneye okul çalışmalarını ta-m a ta-m l a ta-m a k , hikâyeler okuta-mak, araştırta-malar yapmak, sergi, müzik ve sahne sanatı bilgi-lerini geliştirmek için giderler.
Mimarın bu çeşitli işleri görecek ma-halleri hazırlaması lâzımdır.
Müzeler çocuğu sokağın tehlikesinden kurtardığı gibi terbiye ve eğitim yclıı ile de faydalı olur. Çocuğun okul çalışmalarını ta-mamlar, bilgisini derinleştirir. Çocuk müzeye «temaşa» için gider. Bu bir temaşa salonu mevzuudur. Sergiler tertip edilir. Galeri mevzuu, müze oyunları yeri, çeşitli avlular, teknik öğreten atölyeler, kulüplere girme im-kânı toplantı salonundan kazanılır.
Akvaryum, vivarium, volaryum mimarî konulardır.
Çocuk müzelerinin terbiyevî rolü, diğer müzelere basamak olmasıdır. Gezici müzeler köylere kadar sevkedilir.
Çocuk kulüpleri çocuğun hürriyet için-de barınacağı, eğleneceği, muhayyilesini
işle-teceği, yaşıtlariyle toplanıp büyük projelerini halledeceği bir çocuk dünyasıdır. Sokaklar-da gangsterlik oynayacak çocukları bu eğ-lence ve spor merkezinde toplamalıdır.
Çocuk tiyatroları psikolojik yönden bir çok problemleri ortaya koyar. Eğitimciler ta-rafından etüd edilen sahne metodları salonun ve sahnenin mimarı tarafından muhtelif kombinezonlara uyacak şekilde tertiplenmeğe müsait olmalıdır.
Çocuk tiyatroları çocuk ölçüsünde ol-duğu için, kukla tiyatroları çok mühimdir. Salonun renkleri, koltuk ebat ve aralıkları, antre, fuaye çok iyi etüd edilmelidir.
İki ders yılı arasında çocukların iyi bir dinlenme geçirmeleri için kurulacak tatil kolonileri, m i m a r olarak, idareci olarak çe-tin bir iştir. Koloni çocuğun tatil ihtiyaçla-rına cevap vermelidir. Yapılacak site, tabia-tın içinde, onu zedelemeden yerleştirilmeli-dir. Bunların ucuza çıkması m ü m k ü n ol-duğu kadar fazla çocuğun bu yerlerden isti-fadesini sağlar. Tatil ayları yaklaşınca İn-giltere, A. B. D., Fransa, İtalya, İsviçre, Ar-jantin gibi memleketlerde bazı kurumlar aile-lere, çocuğun tatil ihtiyacını hatırlatırlar. Bu teşekküllerin deniz kenarlarında açtıkları kamplarda çocuklar kendi akranları arasın-da en güzel günlerini yaşarlar. Buralararasın-da en mütekâmil terbiye sistemleri tetkik ve tat-bik edilmektedir. Çocuğa «Dünyanın yarını» gözü ile bakılmaktadır.
Ebeveynin seyahatte iken rahatça geze-bilmeleri için, küçük çocuklarının emniyetle bakılabilinecekleri çocuk otellerine de ihtiyaç vardır. Bebeği ana rahminden itibaren, süt ve okul çağında sıhhatini takip etmek için bazı sağlık tesisleri yapmak mecburiyetinde-yiz. Mimarın böyle bir tesis yapmadan önce bu tesisin nelere cevap vereceğini bilmesi ve şemasını yaptıktan sonra projesini hazırla-ması icap eder.
A n a karnında çocuğun muayenesi için yapılan tesisin antresinde bulunacak bekle-me mahalli, araba mahalli, kreş, holde ka-dın sağlığı ile ilgili bir sergi, sosyal hemşire, kan muayenehanesi, radyolojik ve diş m u a -yenehaneleri bulunur.
Okul çağında çocuğun muayenesi 15 -20 kişilik gruplar halinde yapılır. Çocuğun psikolojik muayenesi dahi, yapılacak zekâ testleri ile hazırlanır.
H e r 3 0 - 5 0 bin nüfuslu bir şehirde ço-cuk hastaneleri yapılabilir. Bu hastanenin endüstri mmtakasından uzak olması lâzım-dır. Çccıık hastanelerinin etüdü büyük bir gayret ister.
6 - 1 3 yaşındaki çocuklar için İtalya'da büyük çapta Helieterepötik tatil kampları kurulmuştur. Bu kamplarda 15 gün ara ile 800 er çocuk istifade eder. Bu enstitüler de-niz kenarındadırlar. Çocuk devamlı olarak tıbbî kontrol altındadır. Zayıf bünyeli ço-cuklar için Solaryumlar yapılmıştır. Bunla-ra aileler çok az bir p a r a ile iştiBunla-rak ederler.
Geri kalmış çocuklar, ahlâkan düşük çocuklar, mücrim çocuklar problemi de mi-marî bir konudur. Bu çocukların hayata, topluma yeniden kazandırılmalarında tutulacak yol ve ona göre yapılatutulacak tesisler m ü -himdir. Bunun için m i m a r ve terbiyeci elele çalışmalıdır. Terbiye bir kışla terbiyesi de-ğil. mükemmel bir evi hatırlatacak şekilde olmalıdır. Salonu, yemek salonu, kütüpha-nesi, spor ve temsil salonu, atölyesi ve sair bölümleri ihtiva etmelidir.
Buraya kadar mimarın çocuk hakkın-da neler yapabileceğinin küçük bir fihristini çıkardım. Bu konulara, ciddî alâka göster-mek. yarının büyüklerine, bugünkü mimar-ların bir borcudur.
Ekrem O L Ğ U N E R Y. Mimar G. S. A.
