• Sonuç bulunamadı

Sfenks Motifi ve Edirne ve Edincik Altlıklarında Almış Olduğu Şekil

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Sfenks Motifi ve Edirne ve Edincik Altlıklarında Almış Olduğu Şekil"

Copied!
8
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

SFENKS MOT~F~~ VE EDIRNE VE ED~NC~K ALTLIKLARINDA

ALMI~~

OLDU~U ~EKIL

MÜKERREM (USMAN) ANABOLU

Sfenks adl~~ kar~~~k yarat~ k kavram~n~n ortaya ç~km~~~ oldu~u ülke, M~s~r'd~r. M.Ö. II. bin y~llar~nda, bu kavram Ön Asya ülkeleri taraf~ndan be-nimsenir. Sfenks motifi, Girit ve Küçük Asya yoluyla Yunan sanat~na da girer. Roma sanaundaki sfenks motifi, Yunan sanaundaki sfenks motifinin bir de-vam~d~r.

M~s~r sfenksi, erkek olup kanats~zd~r. Ön Asya ve Yunan sanatlar~nda, bunun di~i (kad~n) olan~~ ortaya ç~km~~t~r. Yunan ve Roma sanatlar~, di~i (kad~n) sfenksde karar k~lm~~lard~r. Bunlardaki ba~, kad~n ba~~d~r. 2 tanesi insan, geri kalanlar~~ arslan memesi ~eklinde iki türlü meme saptan~r. Gövde arslan gövdesi, kanatlar ku~~ kanatlar~, kuyruksa arslan kuyru~u ~eklindedir.

Naksoslularm adak e~yas~~ olarak Delphoi (Delphi) ya göndermi~~ olduk-lar~~ 2,50 m. yüksekli~indeki Sfenks Heykeli', ünlüdür.

Alacahöyük Sfenksleri2, ~ehir kap~s~n~n bekçisidirler. Yerkap~~ Sfenksi3, koruyucu bir figürdür. Klazomenai lâhitlerinde de, sfenks figürleri görülür'. Yunan ve Roma sfenksleri, mezarlar~~ beklerler. Zira sfenksin apotropaik gücü oldu~una inand~r5.

Manisa Müzesi'ndeki 21 Env. No.lu Örnek6, Hitit örnekleri gibi mimar-l~kla ili~kilidir. Ba~s~z olan sfenks, arka ayaklar~n~n üzerinde oturur. Kuyru~u, havaya kalk~kur. Boynundaki gerdanl~k, onun di~i (kad~n) oldu~unun belir-tisidir. ~stanbul Müzesi'ndeki Lykia Uhitinin sfenksleri7 ile British

M. Andronikos, Delphi (Athens, 1985), Lev. 24.

2 H. Th. Bossert, Alt Anatolien (Berlin, 1942), res. 497-499; H. Frankfort, The Art and Arcihtecture of Ancient Orient (Suffolk, London, 1954), lev. 128 a.

3 H. Frankfort, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, res. 49, lev. 129.

4 H. Metzger, Anatolie, c. II (Gen6,e, Paris, Munich, 1969), lev. 63.

5 D.F. Dorman, B. O. Harper, H. Pittmann, The Metropolitan Museum of Art. Egypt and the Ancient Near East (New-York, 1987), s. 119.

6 V. Arma~an, Manisa Arkeoloji Müzesi K~lavuzu (~stanbul, 1946), s. 22-23, no. 21. 7 A. Pasinli, Les Musees Archeologiques distan bul (~stanbul, 1989), res. 28.

(2)

252 MÜKERREM (USMAN) ANAI3OLU

Museum'daki Payava Lâhiti'nin sfenksleri8 de, di~i (kad~n) d~rlar. Kanatlar' yar~~ aç~k olan bu yarat~klar~n en yukar~da bulunan memeleri, genç k~z memeleri gibi diktirler.

Klâsik Döneme ait olan bu eserlerde sfenks, en güzel ~eklini bulmu~tur. Aphrodisias surlar~n~n yap~m~nda 2. kez kullan~lm~~~ olan mermer blo-kundaki Sfenks° in kanatlar~nda, kendi ekseninin etraf~nda dönme gibi aca-yip bir hareketlilik izlenir. Di~er bir Kana ~ehri olan Kaunos'daki geç dönem surlar~~ aras~ndan ç~km~~~ olan Sfenks Heykeli°° nin kanatlar~ndaki tüyler, ince ince i~lenmi~lerdir. 0,76 m. yükseklik, 0,52 M. geni~lik ve 0,25 m. derinlikte olan bu parça, Amasra kökenli Sfenks ~eklindeki Ayak (Env. No. su

gibi bir mobilya parças~~ olabilir. Bu sonuncular, Roma imparatorluk Dönemi eserleridirler.

Phrygia bölgesindeki Hierapolis'deki Roma imparatorluk Dönemi Stoa - Basilikas~'nda, art~k dekoratif bir eleman durumuna gelmi~~ olan sfenks mo-tifi", ayak (paye) ba~l~klar~n~n bezenmesinde kullan~lm~~t~r. Söz konusu olan ba~l~klardaki sfenks protomlar~, kö~eleri olu~tururlar. Gövdelerinin arka ta-raflar~, görünmezler. Buna kar~~n sfenkslerin tümünün kanatlar~, birbirle-rine de~mektedirler. Ayak (paye) ba~l~klar~na ek olarak Hierapolis'deki müze binas~nda, memeleri sark~k olan bir Sfenks Heykeli" daha vard~r.

~imdi halen Edirne Müzesi'nde bulunan Ainos (Enez) kökenli dikdört-gen Planl~~ Ald~k (Env. No. su 1803)14 ile Mysia bölgesinin içerisinde kalan Edincik (Antik Adrasteia) deki özel koleksiyonda bulunan Dikdörtgen Planl~~ Ald~k" a gelelim:

Bunlardaki sfenksler; aynen Hierapolis'deki ayak (paye) ba~l~klar~nda oldu~u gibi; kö~elere yerle~tirilmi~lerdir. Heykele yak~n yüksek kabartma 8 A.H. Smith, Catalogue of Sculpture in the Deparunent of Antiquities in the British Museum (London, 1900), no. 950-3, Lev. 7 ve 8.

9 K. Erim. Excavations at Aphrodisias in Caria, Türk Arkeoloji Dergisi, c. XXIII (1976), res. 61 ve 62.

10 Kaunos Stoas~'nda bulunmu~. Yaymlanmam~~.

11 G. Mendel, Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines, c. II (Constantinople, 1914), s. 92'de çizimi var.

12 D. De Bernardi - Ferrero, Aslan tepe, Hierapolis, lasos, Kyme, Scavi Archeologici Italiani in Turchia (Venezia, 1993), s. 159'da fotograf~~ var.

13 Yay~nlanmam~~. Foto~raf~~ taraf~mdan çekilmi~tir. 14 Yaymlanmam~~. Foto~raf~~ taraf~mdan çekilmi~tir. 13 Yaymlanmam~~. Foto~raf~~ taraf~mdan çekilmi~tir.

(3)

SFENKS MOT~F~~ 253 ~eklinde yap~ lm~~~ olan ba~larla ön lus~mlar, aynen Hierapolis'deld örnekler gibi etkileyicidirler. Sfenkslerin 2'ye ayr~lm~~~ olan gövdelerinde, kabartmala-r~n yükseklikleri gittikçe azal~rlar. Zaten herhangi bir bezeme motifi duru-muna gelmi~~ olan sfenks motifi, bunlarda daha da yozla~m~~ur. Öyle ki as-l~nda tek ba~l~~ tek gövdeli olarak yap~lmas~~ istenilen sfenksler, sanki tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenksler gibi görünmektedirler (Res. 1 ve 2). Edirne Altl~~~'ndaki sfenksin yüzü, a~~nm~~ur. Edincik Altl~~~'ndaki sfenks, daha iyi durumdad~r. Saçlar~n~n uzun oldu~u, bellidir. Kuyru~u, havaya kalk~kt~r. Kaburga kemikleriyle kanatlar~ndaki tüyler, sert bir uçla çizilme (incision) suretiyle belirtilmi~lerdir.

Edirne altl~~~'n~n i~çili~i, Edincik altl~~~'ndaki i~çilikten daha kabad~r. Yunan keramik sanatkârlar~, perspektif kurallar~n~n iyi bilinmedi~i yüz-y~llarda tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenks resimleri yapm~~lard~r. Hatta ad~n~~ tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenks motifiyle bezenmi~~ bir Alabastron (British Museum. Env. No. su 99,2 -18,66) (Res. 3 A ve 3 B) dan alm~~~ olan bir vazo ressam~~ (Tek Ba~l~~ Çifte Gövdeli Sfenks Ressam~) (Maler der Zweileibigen Sphinx) '6, ç~km~~t~r. Makedonia'n~n Pella ~ehrinde, bu türlü resmedilmi~~ bir sfenks fi-gürüyle bezenmi~~ bir terra cotta Akroter17 bulunmu~tur (Res. 4). Perspektif kurallar~~ ö~renildikçe, bu türlü resimler ortadan kalkmaya ba~lam~~lard~r. Lâkin Roma imparatorluk Dönemi'nde bile, bu motiften büsbütün vazge-çilmi~~ de~ildir. Nitekim Murray, Curtius'un "Wappengebrauch und Wappenstil" adl~~ makalesinden alm~~~ oldu~u bir Roma imparatorluk Dönemi eserini "Perspective as Applied in Early Greek Art" adl~~ makalesinde bize tan~ tmaktad~r". Nitekim Karlsruhe Müzesi'deki Mezar Cippus'u", bu-nun en güzel örne~idir. Phalera'yla Pernice'in sözünü etmekte oldu~u Cista Ayaldar~2° da, tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenks figürüyle bezenmi~lerdir (Res. 5 ve 6). Edirne Altl~~~'yla Edincik Ald~~~~ da, bu s~n~ftand~rlar.

Her iki altl~~~n da üzerlerinde ne ta~~makta olduklar~~ bilinmemektedir. 16 L. Banti, Pittore della Sfinge a due Corpi maddesi, Enciclopedia deli Arte Antica, c. VII (Roma, 1966), res. 298. Üzerindeki rosettein yard~m~yla M.O. 630-615e tarihlendirilmistir.

17 O. Jahn, Die Lauersforter Phalerae, Festpogramm zu Winckelmanns Geburtstag am 9 December 1860 (Bonn, 1860), lev. 3/1.

IS A.S. Murray, Perspective as •Applied in Early Greek Art, journal of Hellenic Studies, c. II (1981), lev. 15/4.

19 S. Reinach, Repertoire des Reliefs G1*.s et Romains, c. 1 (Paris, 1907), s. 177, no. 5; O. Jahn, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, no. 19, lev. 1/2.

20 E. Pernice, Untersuchungen zur antiken Toreutik, Öesterreichische Jahreshefte, c.VII (1904), res. 85.

(4)
(5)

Mükerrem (Usman) Anabolu

Resim 1 - Edirne Müzesi'nde bulunan Ainos kökenli dikdörtgen planh althk.

(6)

Mükerrem (Usman) Anabolu

Resim 3 A - British Museum'daki tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenks motifiyle bezenmi~~ olan alabastron

(Enciclopedia dell'Arte Al~nca, c.V11, s. 233, res. 298).

Resim 3 B - Tek ba~l~~ çifte gövdeli sfenks motifinin çizimi (H. Payne, Necrocorinthia, s. 275, no. 94-96, lev. XVI/14.

(7)

Mükerrem (Usman) Anabolu

Resim 4 - Pella'da bulunmu~~ olan terra cotta akroter (O. Jahn, Lauerforter Phale~ ae,

Festprogramm zu Winckelmanns Geburtstag am December 1860, s. 9, lev. III/ 1

(8)

Mükerrem (Ilanlar~) Anabolu

Resim 6 - Cista ayaklar~~ (,E. Pernice, Untersuchungen zur antiken Toreutik, Oesterreichische

Referanslar

Benzer Belgeler

E¤er cerrahi gibi büyük olas›l›kla geri dönüflü olan risk faktörü varsa tromboz riski düflüktür.‹diopatik tromboz gibi risk faktörü bulunmayan durumlar ve kanser

Kaydırma çubuğuna girmek için düğmesine basın ve sonra değişiklikler yapmak için menüdeki göstergelere göre veya düğmelerini kullanın.. Önceki menüye dönmek

Kendi arazisinde ondan daha güçlü olan ve onun emrinde olmayan birisi olduğu gerçeğini kabullenemiyordu.. “Sizin için

1837’de ilkkez eğitime açılan okul 80 sene önce devlet desteğini alarak bütün ilköğretim eğitimini ücretsiz olarak tüm çocuklara vermeye

Eser, dört ayaklı madenden yapılmış kaide kısmı ile seramikten oluşturulmuş hazne kısmından ve metal ayar kısmının üzerine takılan dışta desenli küresel

( Bezelyelerde sarı tohum geni yeşil tohum genine baskındır.).. Fen bilimleri öğretmeni kırmızı lahana kullanarak asit, baz belirteci hazırlamaktadır. 

Bir otoparkta bulunan arabaların renklerine gösteren sıklık tablosuna göre grafiği

[r]