İlim ve devlet

iiim ve Devlet

İngiliz adliyesi — Polis, Mister Churchıllİn ara­

ka*51 ~ Hariciye memuru — İçtimaî anatomi, fiz­

yoloji, psikoloji

Devletçilik sanatı — Yapıcı mu­

hayyile — Deneme, yanılma — İlmî fikir ve devlet

idaresi

Sosyologlar ve lâboratuvarları —

İlmî usuller

üzere, b ü tün id are sistem i y a b a n c ı m e m le k e tle rd e ta k d irle r uyandırm ış bir m em lek ettir. Bir ta ra fta n en ça­ buk, d o ğ ru y a en y ak ın b ir a d a le t tevzi ed en m uazzam ad liy e m ak i­ nesi işler; en karışık ceza d av aların ı en geç üç n ih ay et d ö rt a y d a bitirir. H u k u k işleri k an u n h üküm v e k u v ­ v etini haiz olacak d e re c e d e düzgün ve m etin k a ra rla r y azab ilen h âk im ­ lerin elin d ed ir. D iğer ta ra fta n polis bir yanm ış kib rit ç ö p ü n d e n en k u r­ n az bir k a tili y a k a lıy a c ak k a d a r iyi kurulm uş bir id a re d ir. Bu id aren in m em u rları ü stlerin d e bir silâh bile ta şım a d a n en karışık, en tehlikeli v aziy etlere atılırlar. O n la r için bir tek kanun ölçüsü v a rd ır: M aliye N a­ zırı iken M ister C h u rch ill’in b ü tçey i a v a m kam arasın a tev d i edeceği gün ç a b u k g itım k için kısa ve fak at y a ­ sak yolu tu tm a k istiyen arab asın ı bir el işareti ile geri çev irirle r; b aşk a bir gün S aint Ja m e s p a rk ın d a k i g ö l­ d e b an y o ların ı y a p tık ta n sonra c a d ­ d e d e n geçm ek hevesine düşen bir Örd ek ailesini b ü tü n trafiği d u rd u ­ ru p önüne k a ta ra k karşıya geçirir­ ler. Böyle k an u n sever, can sev er m em u rların isim leri, h a ttâ resim leri ertesi gün m uvafık, m u h alif g azete­ ler.* tak d irle rle geçer.

P a sa p o rt dairesi, güm rü k ler gibi halk ın to p lu o larak m ü racaat ettiği y e rle rd e itişm ek, kakışm ak değil bir az sıkışm ak bile o lm a d a n işler yü­ rür. H e rh an g i bir N ezarette işi o la n ­ lar, gişede o tu ra n m em urun d o sy a- y ay a b ak ıp tâyin ettiği gün ve sa a tte aynı gişeye gidince işin m üspet veya m en li bir neticeye b ağ lan d ığ ın ı öğ­ ren irler.

U zak Ş a rk ta bir n o k ta d a b ita ra f bir d e v le t elçisinin a ğ zın d an k açır­ dığı m alû m atı aynı g ü n d e L o n d ra - d a d u y acak k a d a r istih b arı k u v v etli olan H ariciye N ezareti, bir k aç sene evvel F ra n sa ’da frangın d üşm eğe m ah k û m o ld u ğ u n u bir so h b et esn a­ sın d a a ğ zın d an k açıran büy ü k bir m em u ru n u n bu gevezeliği sayesinde b o rsacı bir zengin sp ekülâsyon y a ­ p ın ca o m em u ru azil değil, ta rd e - dıecek k a d a r sır sak la m a ğ a ehem m i­ y et verir.

En âd ilân e bir ta rz d a kestiği v e r­ gileri en İnsanî bir ta rz d a to p la m a ­ sını bilerek b ü tü n v a ta n d a şla rın iti­ m adını k azan an bir m aliye sistem i v a rd ır. H ü k ü m e t m akinesinin k o la y ­ ca görülen ve bilhassa y a b an cıların gözüne k o lay ca çarp a n b u güzel ta ­ rafları tak d ire değer.

Fakat bütün bunlara rağmen În- gilterenin bu idaresini İçtimaî ana- tonıu, İçtimaî fizyoloji v e İçtimaî psikoloji bakımından tetkik edenler bu hayranlıkları sarsacak neticelere varıyorlar. Bu üç y o ld an gid ilerek

k u ru lacak İçtim aî nazariyeler, eğer N azizm ve Faşizmdıe olduğu gibi d ü zm e bir felsefeye d ay an m ıy o rsa, hiç şüphesiz ki m illetin en derici İç­ tim a î ih tiy açların a cev ap v erecek tir. İşte b u n azariyelerin, üzerine k u ru ­ lacağı u n su rları İçtim aî p sik o lo ji ışı­ ğı a ltın d a b u lup çık a ra rak İçtim aî, İk tisad î ve siyası v ak ıaların ehem ­ m iyetini te b a rü z ettirecek olan sos­ y o lo jid e n İngiltere d e v le t m akinesi­ nin pek fa y d alan m ad ığ ın ı söyliyen- le r yok değildir.

D ev letçilik z e n aatı hiç şüphesiz çifçilik, hekim lik gibi çok eski bir zemaattir. in s a n la r e lb e tte yalnız ki­ ta p la rla id a re o lunam az. F a k a t çif­ çilik ve hekim lik to p ra k m a h su lle­ rinin gelişm esinde, insan vü cu d u n u n sağlık ve h astalığ ın d a hüküm süren k an u n ları bulm ağ a çalışarak nasıl tam am en İlm î bir y o la girm iş ise d ev letçilik zen aati d e elinin a ltın d a b u lu n a c a k olan halk kütlelerini id a . re etm ek, te şk ilâtlan d ırm ak için İçtim aî ve İktisadî sa h a la rd a azim v e ihtiyat rile İçtim aî tam im ler, te r­ k ip le r d o ğ u rab ilecek , yapıcı m u h ay ­ yile y ara ta b ile ce k İlmî yola girm eğe m ecb u rd u r. Bu y o la hiç şüphesiz tıp ta , ziraatte, k im y ad a, fizikte ol­ duğu gibi d en em e - yanılm a ve te k ra r d en em elerle girilebilir. H a l­ buki bazı İngiliz m üellifleri k e n d i d e v le t a d a m la rın d a b ö y le İlmî bir zihniyet yerine sınıf, p arti, p a ra zih­ niyetinin hâk im o ld u ğ u n u sö y lü y o r­ lar. M eselâ ziraat m eselesini ele a la ­ rak d iy o rlar ki «ancak son h a rb d e h alk a yiyecek ted arik i için ziraat m ütehassıslarının sözü dinlendi. Bir ta ra fta n İlm î usuller ta tb ik o lundu, d iğ er ta ra fta n d a o v a k te k a d a r b o ş kalm ış v e y a h u t b ir a risto k ­ ratın a v eğlencesini tem in için boş tu tu lm u ş y erler açılarak ekildi. Ne­ ticed e h a rb d 'tn evvel İngiltere ah a

-~ ^ 7 7 - Ş ^ • e n ­

lisini se n e d e a n c a k d ö rt ay besli- yen Büyük B ritan y a to p ra k la rı o ahaliyi en aşağı sekiz ay b eslem eğ e b aşlad ı» .

P ro f. A . G . T an sley m eşh u r filo­ zof S p en cer v a k fı n am ın a 1943 de v erd iğ i b ir k o n fe ra n sta , şim diye k a ­ d a r z iraatte de, d iğer şu b elerd e de İlm î - İktisadî usullerin ta tb ik ed il­ m em esine seb ep o la ra k b a ş ta b u lu ­ n a n la rd a İlmî fikir ve ru h u n eksik­ liğini gösterm işti.

Bu İlmî fikri v ü cu d a g etirecek en m ühim âm il de hiç k üphesiz o rta tahsilde ilm e verilecek m üstesna m evkidir. M am afih böyle d em ek le ne Ingiliz p ro fe sö r ne de hiç kim se bu m üstesna m evki y a n ın d a k ü ltü ­ rün en d erin k a y n ak ların ı teşkil ed en tarih, e d e b iy a t ve felsefenin ihm alini istem iş değ ild ir.

İlm î zihniyetin v ü cuda gelebilm e­ si için L o n d ra üniversitesi p ro fe sö r­ le rin d en ve R oyal Society. âzasın d an J. D. B ernal, ta b ia t ve in san a şâm il ilim lerd en hiç birinin ih m ali caiz ol­ m adığını söyler. T a b ia te şâm il olan ilim lerden, h a ttâ astro n o m i v e riy a­ ziyenin g ru p la r nazariyesi bile b u iş'be lüzum suz sayılam az. Bir fizyo­ lojik birlik gibi te lâ k k i o lu n an insa­ na en m uv afık m uhit an cak ta b ia t ilim leri say esin d e h azırlan ab ilecek ­ tir. in sa n ın beslenm esi, sıh h atte y a ­ şam ası gibi ih tiyaçlarını tem in eden b iy o lo jik ilim lerd en hem etı so n ­ ra g elen İçtim aî m uhit ilmini, yani so sy o lo jiy i d aim a göz ö n ü n d e tu t­ m ak lâzım dır. E ğer g elecekte cem i­ yetin b ü tü n d eğ işm elerin d e şuurlu bir nizam arıy acak isek sosyoloji ve i ek onom i ilim lerini fizik ve kim ya ilim leri k a d a r m üspet bir derecey e çık arm ağ a çalışm ak gerektir. Sos­ y o lo jin in tecrü b î b ir ilim h alin e gir­ m esi p ra tik so sy o lo g ların iş b a şın d a bu lu n m aları, yani o n ların lâ b o ra tu - varı d em ek olan halk kü tleleri ile d o ğ ru d a n d o ğ ru y a sıkı tem asta b u ­ lunm aları ile m üm kün o lacaktır. Y oksa sosyolojik a ra ştırm alar, bu­ gün m ev cu t olan şekilleri v e k a id e ­ leri sad ece m enfi şek ild e te n k id ed e­ cek b ir y o la girerse, d o ğ ru bir yol tu tm u ş d eğ il, b ir çık m aza girm iş olur. Şunu d a söylem ek lâzım dır ki b u günkü üniv ersiteler sosyolojisi, cem iyete b ir şekil v eren sosyal k u v ­ v e tler ile tem asa girerek gelişm e­ dikçe, p e k faydası o lam ıy acak tır.

(b k . J. D. B ernal, T h e Social Func- tion of Sience, Locıdon 1939, s. 330 . 3 3 1 )

M edeniyet âlem inin örgüsü git­ tikçe o k a d a r karışık ve girift bir h al alıy o r ki bir ta ra fta n hususî m e n fa a tle r, d iğer ta ra fta n b ü ro k ra ­ sinin ah m a k ç a icapları, İlmî te ra k ­ kilerin v ü cu d a getireceği k ıym etleri hiçe indirebilir. B una m ân i olm ak için ilm i d o ğ ru d a n d o ğ ru y a idareye ta tb ik etm ezsek m a d d î m ed en iy et k en d i m ah su lleri içinde b o ğ u lu p gi­ decektir.

Bu sö z le rd e n d e v le t idaresinin, âlim lerin, filozofların elime teslim edilm esi lâzım geleceği gibi b ir m â­ na çık arm ak asla d o ğ ru değildir. N azarî ilim lere tam am en k endini verm iş o lan ların devletçilik zenaa- tin d e m u v affak olacağına ne m a k a ­ lenin k a y n a k la rı o la n eserler ne de b izzat m ak ale m u h arriri inanm ış d e ­ ğildir. A c a b a b u n d a n sonra İngiliz m ü elliflerin İngiltere idaresine ta t­ bikim istedikleri bu İlm î usullerin k e n d i idaresine de tatb ik im istem i- yecek b ir d ev let b u lu n a c a k m ıdır?