S Y M P O S I U
yeni MYeni Symposium 43 (3): 97-100, 2005 97
G‹R‹fi
Enürezis Noktürna (EN), ço¤u zaman bedensel ve ruhsal nedenlerin birlikte-li¤i ile ortaya ç›kan, tekrar-lay›c› bir flekilde, haftada en az 2 kez ve en az 3 ay sü-reyle istem d›fl› (nâdiren is-temli) idrar›n› kaç›rma ola-rak tan›mlanmaktad›r (Ame-rikan Psikiyatri Birli¤i 1998). Ülkemizde yap›lan bir ça-l›flmada s›kl›¤› %12.4 ola-rak bildirilmektedir (Gür ve ark. 2004). Çocuklar ge-ce-gündüz idrar kontrolü-nü genelde 3-5 yafllar›nda kazanmaktad›rlar. Enürezi-sin birincil ve ikincil ol-mak üzere iki flekli tan›m-lanmaktad›r. Birincil tipte 5 yafl›na kadar ve 5 yafl›n-dan sonra hiçbir zaman id-rar kontrolü geliflmemek-tedir. ‹kincil tip ise 1 y›ll›k kuru dönemin ard›ndan id-rar kontrolünün tekid-rar kayb› olarak tan›mlanmak-tad›r (Öztürk 1997, Öge ve ark. 2001). Enürezisin ge-ce (noktürnal) veya gün-düz (diürnal) olmak üzere iki flekli bulunmaktad›r. En
s›k görüldü¤ü flekil noktürnaldir. ‹ki tip bir arada da bulunabilir (Gülaç ve Köro¤lu 1997).
Enürezis pek çok farkl› nedenle ortaya ç›kabil-mektedir. Bu çocuklar›n âileleri ile yap›lan çal›fl-malarda anne-babalar›nda normâlde görülenden daha s›k enürezis öyküsü oldu¤u bildirilmektedir (Schaumburg ve ark. 2001). Bu konuda yap›lan genetik çal›flmalar›n birço¤unda otozomal domi-nan kal›t›m üzerinde durulmaktad›r. Özellikle 8,
12. ve 13. kromozomlar, bu konuda en s›k üzerin-de durulan kromozomlard›r (Von Gontart ve Lehmkuhl 1997). Mesâne gerilme kapasitesinin s›n›rl›l›¤› ve gece arjinin-vazopressin sal›verilme-sinde geliflimsel gecikme en s›k kabûl gören orga-nik nedenler aras›nda yer almaktad›r (Thiedke 2003). Enürezisin ortaya ç›k›fl›nda, geliflimsel ge-cikmenin genetik nedenli oldu¤u düflünülmekte-dir (Al-Ghamdy ve ark. 2000).
E
E
M. Kayhan Bahal›*, Ayflegül Yolga Tahiro¤lu**, Esra Güzel*, Ayfle Avc›***
SOCIO-DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS AND TREATMENT APPROACH IN CHILDREN WITH ENURESIS
ABSTRACT
Purpose: We aimed to investigate the socio-demographic characteristics, concomitant disorders and the results of treatment approach in cases with diagnosis of Enuresis Noc-turna (EN).
Method: Data of 60 patients, who admitted to our policlinic and had EN diagnosis bet-ween June and December of 2003, were screened.
Findings: The most frequent age of cases on admission was between 7 and 10 years old (35%). 60% were boys and 40% were girls. There was another accompanying psychiatric disorder in 75% of EN cases; the most common concomitant one was Attenti-on Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). It was determined that behavioral treatment had been used in 58 (97.6%) of cases while drug (desmopressine) treatment had been used in 2.4% of cases.
Discussion and Conclusion: EN may lead to other social and psychological problems, if it is not treated. It has been suggested that concomitant disorders should be carefully investigated during the treatment. The most commonly used and effective treatment mo-dality is the behavioral approach.
Keywords: enuresis nocturna, EN, behavioral treatment
* Arfl. Grv. Dr., ** Uzm. Dr., *** Prof. Dr., Çukurova Üviversitesi T›p Fakültesi Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Yüre¤ir/ ADANA Tel: +90 322 338 60 60 / 3246 / e-mail: ayolga@mynet.com
N
NÜ
ÜR
RE
EZ
Z‹‹S
SL
L‹‹ Ç
ÇO
OC
CU
UK
KL
LA
AR
RIIN
N
S
SO
OS
SY
YO
OD
DE
EM
MO
OG
GR
RA
AF
F‹‹K
K Ö
ÖZ
ZE
EL
LL
L‹‹K
KL
LE
ER
R‹‹ V
VE
E
T
TE
ED
DA
AV
V‹‹ Y
YA
AK
KL
LA
Afi
fiIIM
ML
LA
AR
RII
ÖZET
Amaç: Enürezis Noktürna (EN) tan›s› alan olgular›n sosyodemografik özellikleri, efllik eden bozukluklar› ve tedavi yaklafl›mlar›n›n sonuçlar›n›n araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r. Yöntem: Haziran-Aral›k 2003 tarihleri arar›nda poliklini¤imize baflvuran ve EN tan›s› alan 60 olguya âit bilgilere yer verilmifltir.
Bulgular: Olgular›n en s›k baflvuru yafl› (%35) 7-10 yafllar› aras›ndayd›. %60’› erkek, %40’› k›z hastalardan olufluyordu. Olgular›n %75’inde EN’ye efllik eden baflka bir psikiyat-rik rahats›zl›k vard›; en s›k efllik eden durum Dikkat Eksikli¤i Hiperaktivite Bozuklu¤u’ydu. Tedavi olarak %2.4 olguda ilâç (desmopressin) kullan›l›rken, ve 58 (%97.6) olguda davra-n›flç› terapi kullan›ld›¤› belirlendi.
Tart›flma: EN tedavi edilmedi¤i takdirde baflka sosyal ve psikolojik sorunlara neden olabil-mektedir. Tedavi s›ras›nda efllik eden bozukluklar›n dikkatle araflt›r›lmas› önerilolabil-mektedir. Sonuç: Tedavide en s›k kullan›lan ve etkili bulunan yöntem davran›flç› yaklafl›md›r. Anahtar Kelimeler: enürezis noktürna, EN, davran›flç› tedavi
Çevresel nedenler aras›nda yetersiz tuvalet e¤itimi ve düflük sosyokültürel düzey yer almak-tad›r (Gumus ve ark. 1999, Gür ve ark. 2004). Bâ-zen ruhsal travmalar, özellikle ikincil enürezisin ortaya ç›k›fl›nda rol oynamaktad›r (Von Gontard 2004). ‹drar›n› kaç›rman›n, dinamik aç›dan reg-resyon, sald›rgan duygular, pasif-agresyon ve ank-siyetenin d›fla vurufl flekli olabilece¤i düflünül-mektedir (Öztürk 1997, Eidlitz-Markus 2000, Von Gontart ve Lehmkuhl 1997).
Enüretik çocuklarda s›kl›kla derin uyku ve zor uyand›r›lma öyküsü bulunmakla birlikte, uyku ya-p›s› normâldir ve idrar kaç›rma dönemleri ürodi-namik de¤ifliklikler olmaks›z›n her uyku evresin-de meydana gelebilmektedir (Von Gontart ve Lehmkuhl 1997). Bununla birlikte, enüretik ço-cuklarda gecenin ilk 2-3 saatinde uyanabilme ol-dukça zordur ve ›slatma s›kl›kla bu dönemde gö-rülmektedir (Wolfish 2000).
Enürezis utanç, düfl k›r›kl›¤›, anksiyete ve ken-dilik sayg›s›nda düflmeye neden olabilmektedir. Tüm bunlar›n yarataca¤› psikososyal sorunlar dü-flünüldü¤ünde tedavisi önem kazanmaktad›r. (Potter ve ark. 1999). Tedavi, ilâç ve ilâç d›fl› uygu-lamalar› içermektedir. Tuvalet e¤itiminin de te-davi plân›na dâhil edilmesi önerilmektedir (Thi-edke 2003). ‹lâç d›fl›ndaki tedaviler aras›nda en s›k kullan›lan yöntem, davran›flç› terapidir. Dav-ran›flç› yöntemler aras›nda kuru geceler için y›ld›z kartlar› verme gibi ödül sistemleri, gece uyand›r-ma, alârm cihaz›, mesâne egzersizleri ve s›v› k›s›t-lamas› yer almaktad›r (Glazener ve Evans 2002, Kristensen ve Jensen 2003). Alârm tedavisi ile yüksek tedavi ve düflük tekrarlama oranlar› bildi-rilmektedir (Thiedke 2003). Butter ve Robinson (2002) alârm cihaz› kullanan olgularda %80 ora-n›nda gece kuru kalma oldu¤unu bildirmifllerdir. Desmopressin ve imipramin EN tedavisinde en s›k kullan›lan ilâçlard›r ancak her ikisiyle de b›-rakt›ktan sonra yüksek tekrar bafllama oranlar› bil-dirilmektedir (Thiedke 2003, Gibb ve ark. 2004). Antidiüretik hormon anolo¤u olan desmopressin idrar üretimini azaltarak etki göstermektedir (Ne-veus ve ark. 2002). Âile öyküsü olan olgularda desmopressin tedavisine direncin daha s›k oldu-¤u bildirilmektedir (Schaumburg ve ark. 2001). Desmopressin ile nâdiren hiponatremi ve konvül-siyon gibi yan etkiler görülmektedir (Schwab ve ark. 1996). Desmopressin ve davran›flç› terapinin karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmalarda, davran›flç› terapi da-ha etkili bulunmakla birlikte desmopressinin te-daviye yard›mc› olabilece¤i, ancak yüksek
tekrar-lama oranlar› nedeni ile tek bafl›na kullan›lmama-s› önerilmektedir (Kahan ve ark. 1998).
Bu çal›flmada enürezis tan›s› alan olgular›n sosyodemografik özellikleri, efllik eden bozukluk-lar›, uygulanan tedavi yöntemleri ve sonuçlar› ile ilgili bilgilere yer verilmesi amaçlanmaktad›r.
YÖNTEM
Çal›flmaya Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› poliklini¤ine Haziran 2003-Aral›k 2003 tarihleri aras›nda ilk kez baflvuran ve EN tan›s› alan 60 olgu dâhil edil-di. Olgular geçmifle dönük dosya taramas› yap›la-rak belirlendi. Olgularla ilgili sosyodemografik bilgileri, enürezisin tipi, uygulanan tedaviler gibi alanlarda bilgiler topland›. ‹statistiksel analiz SPSS 10.00 bilgisayar program› yard›m› ile yap›ld›.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan olgular›n 43’ü (%71.7) âile-nin iste¤i ve baflvurusuyla, 10’u (%16.7) di¤er bö-lümlerden konsültasyon yoluyla ve di¤er hastalar da baflka birimlerin yönlendirmesi ile poliklini¤i-mize baflvurmufllard›. Olgular›n 18’i (%30) 5-7 yafllar› aras›ndayken, 21’i (%35) 7-10 yafl aras›, 21’i (%35) 10 yafl›n üzerindeydi. Cinsiyete göre da¤›l›m araflt›r›ld›¤›nda; 36 (%60) olgu erkek ve 24 (%40) olgu k›z idi. Olgular›n 13’ü (%21.7) okul öncesi e¤itim, 35’i (%58.3) ilkokul düzeyi ve 12’si (%20) ortaokul ve lise düzeyinde e¤itim almak-tayd›. 7 annede (%11.7) ve 3 babada (%5) ruhsal hastal›k öyküsü vard›. Olgular›n 18’inin (%30) ge-nifl âilesinde herhangi bir ruhsal hastal›k vard›. 13 olgunun (%21.7) anne ve babas›n›n aras›nda akrabal›k vard›. 30 olgunun (%50) ayr› odas› yok-tu. 9 olgunun (%15) kendine âit bir yata¤› yoktu ve baflka bir âile bireyiyle birlikte uyuyordu. Do-¤um sonras› ilk durumla ilgili bilgilere bak›ld›¤›n-da 15 olgunun (%25) do¤umbak›ld›¤›n-dan sonra a¤lamama ve morarmas›n›n oldu¤u belirlendi. 24 olgu (%40) anne veya babas› taraf›ndan fiziksel fliddete mâruz b›rak›l›yordu.
Olgular›n laboratuar incelemeleri araflt›r›ld›-¤›nda; 1 olgunun lumbosakral grafisinde spina bi-fida belirlendi. 6 (%10) olgunun T‹T incelemesin-de enfeksiyon yönünincelemesin-de bulgular saptand›. 4 (%6.4) olgunun idrar kültüründe bakteri üremesi saptand›. Tüm olgular›n kan glükoz de¤erleri normâl s›n›rlar içerisindeydi.
Komorbid bozukluklar ve s›kl›klar› araflt›r›ld›: 45 (%75) olguda efllik eden baflka bir psikiyatrik rahats›zl›k daha vard›. En s›k komorbid bozukluk Dikkat Eksikli¤i Hiperaktivite Bozuklu¤u’ydu
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 43 (3): 97-100, 2005 M
(n:22, %36.7). Uygulanan tedavi yaklafl›mlar› in-celendi¤inde sâdece 2 (%2.4) olguda ilâç (des-mopressin) ve 58 (%97.6) olguda davran›flç› tera-pi uyguland›¤› belirlendi. Tüm dosyalar de¤erlen-dirildi¤inde olgular›n %71.7’sinin (n:43) takip ve tedavisini devam ettirdi¤i ve düzelme gösterdi¤i, %28.3’ünün (n:17) tedaviyi b›rakt›¤› belirlendi.
TARTIfiMA
Enürezis çocukluk ça¤›nda oldukça s›k görü-len, tedavi edilmedi¤i takdirde baflka psikososyal sorunlara neden olabilen bir durumdur (Potter ve ark. 1999). Bu çal›flmada olgular›n ço¤u erkek-ler taraf›ndan oluflturuluyordu (%60). Enürezisin erkek çocuklarda daha yayg›n oldu¤u bilinmekte-dir (Kaplan ve Sadock 2004). Olgular›n büyük ço-¤unlu¤u âilenin iste¤i ile çocuk psikiyatri polikli-ni¤ine baflvururken, daha az bir k›sm›n›n di¤er bölümler arac›l›¤›yla gönderildi¤i belirlendi. 7 annede (%11.7) ve 3 babada (%5) ruhsal hastal›k öyküsü vard›. Olgular›n 18’inin (%30) genifl âile-sinde herhangi bir ruhsal hastal›k vard›. Enürezisli olgular›n ailelerinde enürezis ve di¤er ruhsal bo-zukluklar›n daha s›k oldu¤unu bildiren çal›flmalar bulunmaktad›r (Ornitz ve ark. 2000, Schaumburg ve ark. 2001).
Enürezisin düflük sosyokültürel grupta daha s›k görüldü¤ü bildirilmektedir (Gumus ve ark. 1999, Van Hoecke 2003). Bizim çal›flmam›zda bu konu ile ilgili özgün bir araflt›rma yap›lmamakla birlikte, olgular›n %50’sinin ayr› odas›n›n olmad›-¤›, anne babas› ile ayn› odada uyudu¤u belirlen-mifltir. Bu bilginin çal›flmaya al›nan olgular›n sos-yo-kültürel düzeyleri ile ilgili bir fikir verebilece-¤i düflünülmüfltür. Bu olgular›n pek ço¤unda ›s-latma sorunundan dolay›, gece uyand›rma veya ›slatt›¤›nda fark›na varma gibi gerekçelerle odala-r›n ayr›lmas›n›n ertelendi¤i düflünülebilir. Ancak, bu tutumun ›slatman›n uzamas›na neden olaca¤› unutulmamal› ve tedavi plânlan›rken uyku ile il-gili düzenlemelerin yap›lmas› göz önünde bulun-durulmal›d›r.
‹drar kaç›rma, özellikle sâdece gece kaç›rma ile s›n›rl›ysa, genellikle yap›lan tüm organik ince-lemeler normâl s›n›rlar içerisindedir. Ancak kü-çük bir hasta gurubunda da olsa altta yatan baflka bir neden olabilir (örn. enfeksiyon vb.). Bu ne-denle idrar kaç›rma yak›nmas› ile baflvuran tüm ol-gularda baz› organik incelemelerin yap›lmas› önerilmektedir (Fritz ve ark. 2004, Neyzi ve Er-tu¤rul 1993). Bizim çal›flmam›zda 6 (%10) olgu-nun T‹T incelemesinde enfeksiyon yönünde
bul-gular ve 4 (%6.4) olgunun idrar kültüründe bak-teri üremesi saptanm›flt›r. Bu bulgular önemli ol-du¤u düflünülmüfltür çünkü altta yatan enfeksi-yonun belirlenmesi, tan› ve tedavi ile ilgili de¤i-flikliklere neden olabilmektedir.
Enürezis tedavisinde en s›k yaklafl›m biliflsel davran›flç› tedavidir (Pennesi ve ark. 2004, Thied-ke 2003). Desmopressin enürezis tedavisinde en s›k kullan›lan ve etkinli¤i gösterilmifl olan ilâçt›r (Eggert ve ark. 2004). ‹lâç uygulamas› genellikle davran›flç› tedaviye ek ve tam cevap al›namayan ol-gularda önerilmektedir (Al-Harbi ve ark. 2004, Glazener ve Evans 2004, Rogers 2003). Bu bilgiyle uyumlu olarak bizim çal›flmam›zda da olgular›n %97.6’s›nda davran›flç› tedavi uygulanm›flt›r. Bi-zim çal›flmam›zda oldu¤u gibi di¤er çal›flmalarda en s›k kullan›lan davran›flç› yöntemler aras›nda takvim yöntemi, gece uyand›rma, s›v› k›s›tlamas›, idrar tutma egzersizleri ve alârm yöntemi yer al-maktad›r (Fritz ve ark. 2004, Glazener ve Evans 2004, Hvistendahl ve ark. 2004, Kristensen, Jen-sen 2003). Atm›fl olgunun sâdece 2’sinin tedavi-sinde ilâç (desmopressin) uyguland›¤› belirlen-mifltir. Bu oran yaz›nda belirtilen ilâç kullan›lma oranlar›ndan düflüktür. Ancak, bizim çal›flmam›z sâdece ilk baflvurudan itibâren 6 ayl›k bir süreyi içermektedir. Takip süresinin k›sa olmas› nedeniy-le ilâç kullanma oranlar› düflük oldu¤u düflünül-müfltür. Daha uzun takibin sonunda, davran›flç› yöntemlere cevap vermeyen olgularda ilâç kullanma oranlar›n›n daha yüksek olaca¤› beklenmektedir.
SONUÇ
Enürezis nâdiren tek bafl›na görülmektedir ve s›kl›kla baflka bir psikiyatrik bozukluk tabloya efl-lik etmektedir. Bizim çal›flmam›zda da bu bilgiyle uyumlu olarak olgular›n %75’inde baflka bir psiki-yatrik bozuklu¤un daha oldu¤u belirlenmifltir. En s›k efllik eden bozuklu¤un %36.7 olguda belirle-nen DEHB oldu¤u görülmüfltür. Enürezisli çocuk-larda DEHB’nin oldukça s›k orançocuk-larda görüldü¤ü-nü bildiren çal›flmalar bulunmaktad›r (Baeyens ve ark. 2004, Biederman ve ark. 1995, Robson ve ark. 1999). Bu birlikteli¤in ortak bir genetik temele dayand›¤› düflünülmektedir (Bailey ve ark. 1999). Enürezis yak›nmas› ile baflvuran olgularda DEHB’ nin araflt›r›lmas› gerekli gibi görünmektedir.
Bu konuda yap›lacak takip çal›flmalar›n›n te-davi yaklafl›mlar›n›n sonuçlar› ile ilgili daha ayr›n-t›l› bilgi verece¤i düflünülmektedir.
KAYNAKLAR
Al-Harbi SM, Needlman RD, Khan AS, Patni T (2004)
In-S Y M P O In-S I U
tensive behavioral therapy for primary enuresis. Saudi Med J; 25: 934-940.
Al-Ghamdy YS, Qureshi NA, Abdelgadir MH (2000) Child-hood enuresis. Epidemiology, pathophysiology and management. Saudi Med J; 21: 138-144.
Amerikan Psikiyatri Birli¤i (1994) DSM-IV Tan› Ölçütleri Baflvuru Kitab. Köro¤lu E, çeviren. 1. bask›, Ankara: Medikomed Bas›m Yay›n San ve Tic Ltd fiti.
Baeyens D, Roeyers H, Hoebeke P, Verte S, Van Hoecke E, Walle JV (2004) Attention deficit/hyperactivity disor-der in children with nocturnal enuresis. J Urol; 171: 2576-2579.
Bailey JN, Ornitz EM, Gehricke JG, Gabikian P, Russell AT, Smalley SL (1999) Transmission of primary nocturnal enuresis and attention deficit hyperactivity disorder. Acta Paediatr; 88: 1364-1368.
Biederman J, Santangelo SL, Faraone SV, Kiely K, Guite J, Mick E, Reed ED, Kraus I, Jellinek M, Perrin J (1995) Clinical correlates of enuresis in ADHD and non-ADHD children. J Child Psychol Psychiatry; 36: 865-877.
Butter RJ, Robinson JC (2002) Alarm treatment for child-hood nocturnal enuresis: an investigation of within treatment variables. Scand J Urol Nephrol; 36: 268-272.
Eggert P, Fritz A, Stecker B, Muller D (2004) Desmopres-sin has an influence on the arousability of children with primary nocturnal enuresis. J Urol; 171: 2586-1288.
Eidlitz-Markus T, Shuper A, Amir J (2000) Secondary enu-resis: post-traumatic stress disorder in children after car accidents. Isr Med Assoc J; 2: 135-137.
Fritz G, Rockney R; American Academy of Child and Ado-lescent Psychiatry Work Group on Quality Issues (2004) Summary of the practice parameter for the as-sessment and treatment of children and adolescents with enuresis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 43. Glazener CM, Evans JH (2004) Simple behavioural and physical interventions for nocturnal enuresis in child-ren. Cochrane Database Syst Rev; 2: 3637.
Gibb S, Nolan T, South M, Noad L, Bates G, Vidmar S (2004) Evidence against a synergistic effect of des-mopressin with conditioning in the treatment of noc-turnal enuresis. J Pediatr; 144: 351-357.
Gumus B, Vurgun N, Lekili M, ‹scan A, Müezzino¤lu T, Bü-yüksu C (1999) Prevalance of nocturnal enuresis and accompanying factors in children aged 7-11 years in Turkey. Acta Pediatry; 88: 1369-1372.
Gür E, Turhan P, Can G, Akkufl S, Sever L, Güzelöz S, çifçi-li S, Arvas A (2004) Enuresis: prevalence, risk factors and urinary pathology among school children in Istan-bul, Turkey. Pediatr Int; 46: 58-63.
Hvistendahl GM, Kamperis K, Rawashdeh YF, Rittig S, Djur-huus JC (2004) The effect of alarm treatment on the functional bladder capacity in children with
monosymp-tomatic nocturnal enuresis. J Urol; 171: 2611-2614. Kahan E, Morel D, Amir J, Zelcer C (1998) A controlled
tri-al of desmpressin and behaviortri-al terapy for nocturntri-al enuresis. Medicine (Baltimore); 77: 384-388.
Kaplan HI, Sadock BJ (2004) Klinik Psikiyatri. Abay E (çevi-ren). 1. Bask›, ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 541-544. Kristensen G, Jensen IN (2003) Meta-analyses of results of alarm treatment for nocturnal enuresis reporting practice, criteria and frequency of bedwetting. Scand J Urol Nephrol; 37: 232-238.
Neveus T, Bader G, Sillen U (2002) Enuresis, sleep and desmopressin treatment. Acta Pediatry; 91: 1121-1125.
Ornitz EM, Russell AT, Gabikian P, Gehricke JG, Guthrie D (2000) Prepulse inhibition of startle, intelligence and familial primary nocturnal enuresis. Acta Paediatr; 89: 475-481.
Öge O, Kocak I, Gemalmaz H (2001) Enuresis: point pre-valence and associated factors among Turkish child-ren. Turk J Pediatr; 43: 38-43.
Pennesi M, Pitter M, Bordugo A, Minisini S, Peratoner L (2004) Behavioral therapy for primary nocturnal enu-resis. J Urol; 171: 408-410.
Potter DC, Wogoman HA, Nietch P (1999) Understanding nocturnal enuresis and its treatments. J Pract Nurs; 49: 16-21.
Rogers J (2003) An overview of the management of noc-turnal enuresis in children. Br J Nurs; 12: 898-903. Robson WL, Jackson HP, Blackhurst D, Leung AK (1999)
Enuresis in children with attention-deficit hyperacti-vity disorder. South Med J; 90: 503-505.
Schaumburg HL, Rittig S, Djurhuus JC (2001) No relati-onship between family history of enuresis respons to desmopressin. J Urol; 166: 2427-2431.
Schwab M, Wenzel D, Ruder H (1996) Hyponatremia and cerebral convulsion due to short term DDAVP therapy for control of enuresis nocturna. Eur J Pediatry; 155: 46-48.
Thiedke CC (2003) Nocturnal enuresis. Am Fam Physici-an; 67: 1499-1506.
Van Hoecke E, Baeyens D, Vande Walle J, Hoebeke P, Ro-eyers H (2003) Socioeconomic status as a common factor underlying the association between enuresis and psychopathology. J Dev Behav Pediatr; 24: 109-114.
Von Gontart A, Lehmkuhl G (1997) Enuresis nocturna-ne-ustadies of genetic, pathophysiologic and psychiatric correlations. Prax Kinderpsychol Kinderpsychiatry; 46: 709-726.
Von Gontard A (2004) Psychological and psychiatric as-pects of nocturnal enuresis and functional urinary in-continence. Urologe A; 43: 787-794.
Wolfish NM (2000) Sleep/arousal and enuresis subtypes. Can Fam Psysician; 46: 1109-1115.
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 43 (3): 97-100, 2005 M
