ÖZET: “Obez bireylerin çoğu hızlı ve kolayca zayıflamayı hedefler. Ama bu kolay değildir ve başarılamadığı durumlarda te-daviyi reddetme veya tekrar hızlı kilo alma sık görülür. Bu yüzden tedavi başlangıcında gerçekçi hedefler belirlenmelidir. Gerçekçi bir hedef olarak zayıflama programının ilk 6 aylık döneminde, fazla ağırlığın %5-10’unun kaybedilmesi amaçlanmalıdır. Bu da haf-tada 0,5 - 1kg kayıp sağlayacak seklide enerji ayarlanması gerek-tirmektedir. Obezitenin tedavisinde ve kontrol altına alınmasında amacımız sadece kilo kaybının sağlanması olmamalıdır. Riskleri-nin aza indirilmesi ve sağlık durumunun iyileştirilmesi gibi daha geniş spektrumlu amaçlar ile ağırlığını azaltılması aynı anda he-deflenmelidir. Kısa zamanda hızlı ağırlık kaybını hedefleyen düşük kalorili diyetler ile bilimsel olmayan popüler diye nitelendirilen sağlıksız diyetler, çok çeşitli sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bir ileri boyutu çok düşük kalorili diyetler kısa süreli uygulamalar-da etkili gibi gözükse de ancak uzun dönemde ağırlık kaybı üzerine etkisi, dengeli düşük kalorili bir diyetle benzerdir.”
ANAHTAR KELİMELER: Diyet, Serhat BOZKURT, obe-zite, ağırlık, kilo, besin.
ABSTRACT: “Most obese individuals aim to lose weight quickly and easily. But this is not easy, and in cases where it is not successful, refusing treatment or fast weight gain is common. The-refore, realistic targets should be determined at the beginning of the treatment. As a realistic goal, it is aimed to lose 5-10% of the excess weight during the first 6 months of the weight loss program. This requires energy adjustment in the form of a loss of 0.5-1 kg per week. Our goal in treatment and control of obesity is not only to achieve weight loss. Broader spectrum objectives such as redu-cing risks and improving health status should be targeted at the same time to reduce their weight. Shortly, low-calorie diets aiming at rapid weight loss and unhealthy diets, which are considered to be unscientific, cause a variety of health problems. An advanced dimension of very low calorie diets seems to be effective in short-term treatments, but long-short-term effects on weight loss are similar to a balanced low-calorie diet. “
KEYWORDS: Diet, Serhat BOZKURT, obesity, weight, weight, food.
O
bezitenin kontrol edilmesiyle ilgili olarak yıllardır çok fazla araştırma yapılmıştır. Bu araş-tırma sonuçlarına bağlı olarak, ağır-lık dengesinin sağlanması hakkındaki bilgiler de artmıştır. Başlangıçta klinik gözlemde ağırlık kaybını önemser-ken, günümüzde kaybedilen ağırlığın korunmasının daha önemli ve gerekli olduğu kanısı oluşmuştur. Tıbbı bes-lenme tedavisinde yıllar için değişime uğramıştır. Yıllardan beri obezite te-davisinin tek tedavi yönteminin ener-jisi azaltılmış diyetler olduğu düşü-nülmekteydi. Günümüzde ise sadece beslenme olarak değil yaşam tarzı ola-rak kalıcı değişiklikler yapaola-rak sağlıklı beslenme ile birlikte sağlıklı yaşama adımlarının net bir şekilde atılması ge-rektiği anlaşılmıştır.OBEZİTE TEDAVİSİNİN HEDEFLERİ Obezitenin tedavisinde ve kontrol altına alınmasında amacımız sadece kilo kaybının sağlanması olmamalıdır.
Risklerinin aza indirilmesi ve sağlık durumunun iyileştirilmesi gibi daha geniş spektrumlu amaçlar ile ağırlı-ğını azaltılması aynı anda hedeflen-melidir. Tedavi yöntemi uygulanır-ken hedef sadece ağırlık kaybından daha çok, ağırlık kontrolünün sağ-lanmasına odaklanmalı ve bütün-cül sağlık yaklaşımında obez birey için en uygun ağırlık saptanmalıdır. Obez diye tanımladığımız bireylerin tanımlanmasında BKİ ( beden kitle indeksi) ( kg/m²) göre 30’ un üzeri veya yağ yüzdesi olarak da erkekler-de %38 bayanlarda %42 üzeri olma-sı olarak tanımlanabilir. Bu ciddi bir fazla yağ kütlesinin varlığı anlamına gelir. Bu kilolarda bazen en ideal ki-lolar hedeflenmeyebilir. Ama realist hedefler koyularak azaltılan her yağ kütlesi sağlığa büyük yarar sağlaya-rak riskleri ciddi oranda azaltır.
Obez bireylerin hedeflediği kilolara göre az miktar gibi görü-len ağırlıkları kaybetmesi bile (yani kastettiğimiz başlangıçtaki ağırlığın %5-10’u) kısa zamanda sağlığın ge-liştirilmesine büyük katkı sağlar veya komorbid hastalıkların ciddi etkisini azaltır. Bu bireyler kilolarından çok şikâyetçi hale geldikleri için hastalar genellikle hızlı ve fazla ağırlık kaybet-mek isterler. Genellikle gerçekçi
ol-mayan ve başarılması zor hedefler ta-nımlarlar. Sağlık alanında uzman olan tedavide görev alacak kişiler hastala-rına son tedavi yöntemleriyle bunu hedeflemenin doğru olmadığını, orta düzeydeki bir kaybın daha gerçekçi ve kabul edilebilir olduğu en iyi şekilde anlatmalıdır.
Ağırlık kaybının; görülen semptomları azaltıcı veya ortadan kal-dırıcı, yanında gelişen hastalıklardan kaynaklanan problemleri giderici ve bunlara bağlı mortaliteyi azaltıcı etkisi aşikârdır. Bu ağırlığın kaybedilmesinde güncel olarak pek çok yöntem göste-rilse de tedavideki değişmez ana ilke; vücuda alınan enerji ile beden de ya-kılan enerji dengesinin sağlanmasıdır. Buradan çıkarılan sonuç kilo kaybının sağlanabilmesi için eksi yönde ener-ji dengesi oluşturmak gerekir. Yani alınan enerjinin tüketilen enerjiden az olması kadar basit bir denklemdir. Ama bu kadar basit bir dengeyi ayar-lamak bile kolay uygulanamadığı anla-şılıyor Çünkü çok açık olan bu hesaba rağmen büyük bir sağlık sorunu olan obezite hala tüm dünyada artmaya devam etmektedir. Artarken de yanı-na veya devamında kronik hastalıkları beraberinde getirerek sağlık kalitesini düşürmektedir.
Besin alımının
azaltılması veya enerji harcamasının artırılması ile vücuda enerji gerekmek-tedir. Bu açığı da kapatmak için vü-cutta yağ depoları kullanılarak ağırlık kaybı yaşanması kesindir. Başarması, uygulaması zor, gerçekçi olmayan
ağırlık hedefleri olan yön-temleri tavsiye etmek ye-rine; sağlıklı ağırlığa
ulaştıran, hastalık risklerini azaltan ve sağlıklı yaşam şeklini hayatı-mıza adapte eden diyet ö n e r i l e r i özendirilme-lidir. Kısa za-manda hızlı ağırlık kaybını hedefleyen dü-şük kalorili diyetler ile bilimsel olmayan popüler diye nitelen-dirilen sağlıksız diyetler, çok çeşitli sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bir ileri boyutu çok düşük kalorili diyetler kısa süreli uygulamalarda etkili gibi gözükse de ancak uzun dönemde ağırlık kaybı üzerine etkisi, dengeli düşük kalorili bir diyetle benzerdir. Obezitede bes-lenme tedavisinin amaç; negatif enerji
dengesiyle oluşturulan enerji açığı sa-yesinde kas ve vital organlarda hücre kütle kaybı olmadan yağ depolarında azalma sağlarken; vitamin, mineral ve elektrolit kaybını önlenmek olmalıdır.
Açlık sırasında metalik bozuk-luklar oluşur ki bunlarda (hipotansi-yon, deri ve saçlarda kuruluk, çabuk yorulma, kabızlık, sinirlilik, depres-yon, kalp atım sayısının azalması ve ölüm gibi) ve kişiyi olumsuz yönde et-kiler. Uzun dönemde yavaş yavaş ağır-lık kaybı, daha fazla yağ dokularından kayıp sağlarken, kas doku kaybı daha sınırlı kalır ve bazal metabolizma hızın-daki (BMH) hızlı yavaşlama oluşan bir sonuç genelde olmaz. Ağırlık kaybın-da %85 yağ dokusunkaybın-dan , %15 yağsız dokudan azalma şeklinde olması daha doğrudur. Ancak ağırlık kaybı yöne-timini egzersiz ile destekleyen birey-lerde yağsız doku kaybı azaltılabilir ve dinlenme metabolizma hızı (DMH) korunabilir. Obez bireylerin çoğu hızlı ve kolayca zayıflamayı hedefler. Ama bu kolay değildir ve başarılamadığı durumlarda tedaviyi reddetme veya tekrar hızlı kilo alma sık görülür.
Bu yüzden tedavi başlangıcın-da gerçekçi hedefler belir-lenmelidir. Gerçekçi bir hedef olarak zayıflama programının ilk 6 aylık döneminde, fazla ağırlı-ğın %5-10’unun kaybe-dilmesi amaçlanmalıdır. Bu da haftada 0,5 - 1kg kayıp sağlayacak seklide enerji ayarlanması gerektir-mektedir. Böylece DMH vücut proteinleri ile yağsız vücut kütlesin-deki azalma en alt seviyede, vücut yağ kütlesindeki kaybın daha fazla olduğu bilinmektedir. Amerika Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institute of Health NIH) enerji açığı oluşturulurken hedef-lerin BKİ (beden kitle indeksi) (kg/m²) 27 - 35 arasında olan bireylerde hafta-lık 0,5 - 1kg, BKİ (beden kitle indeksi) (kg/m²), 35 olan bireylerde ise haftalık 1 - 2kg olacak şekilde düzenlenebile-ceğini bildirmiştir. Bu şekilde yaklaşık 6 ayda %10 oranına yakın kayıp sağla-nır.
Obez bireylerde beslenme tedavisi planlanan hastalarda;
• Dislipidemi düzeltilmeli,
• Tip 2 diyabetiklerde optimal glise-mik kontrol sağlanmalı,
• Hipertansiflerde kan basıncı nor-male düşürülmeli,
• Akciğer bozuklukları (obezite uyku
apne sendromu) düzeltilmeli. • Osteoartrit gibi kemik
hastalıklarında ağrı kontro-lü ve mobilizasyona dikkat
edilmeli
• Psikolojik sorunlar kontrol altına alınmalı (af-fektif bozukluklar, yeme davranışı bozuklukları, düşük benlik saygısı ve vü-cut imaj bozuklukları gibi) Bu yazımızda çağımızın en kor-kutucu kronik hastalıklarından biri olan obezite tedavisinde ki ideal ve bilimsel hedeflerden bahsettik. Sağlık-lı günler ve esenlik dilerim.
KAYNAKLAR:
Türkiye Diyetisyenler Derneği Yayını “Her yönüyle obezite; önleme ve teda-vi yöntemleri “
Prof.Dr. Perihan ARSLAN, Dr. Ayhan Dağ,
Dr. Evrim Güngör TÜRKMEN
