GRAFİK EĞİTİMİ BİLİM DALI
İLKÖĞRETİM TÜRKÇE DERS KİTAP KAPAKLARINDA RENK
UNSURUNUN GÖRSEL BÜTÜNLÜK OLUŞTURMADAKİ YERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan
Zeynep AKMAN
Ankara Haziran, 2010
GRAFİK EĞİTİMİ BİLİM DALI
İLKÖĞRETİM TÜRKÇE DERS KİTAP KAPAKLARINDA RENK
UNSURUNUN GÖRSEL BÜTÜNLÜK OLUŞTURMADAKİ YERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Zeynep AKMAN
Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Tutku Dilem ALPASLAN
Ankara Haziran, 2010
i
Zeynep AKMAN’ın “İlköğretim Türkçe Ders Kitap Kapaklarında Renk
Unsurunun Görsel Bütünlük Oluşturmadaki Yeri” baĢlıklı yüksek lisans tezi ….……….. tarihinde, jürimiz tarafından Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Grafik Eğitimi Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
BaĢkan: ………....………...……….……….. ……….
Üye: (Tez DanıĢmanı): .………..………... ………..
Üye: ………... ………..
Üye: ……… ………..
ii
2008-2009 öğretim yılında yayınlanmıĢ olan ve Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda okutulan, Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarında, illüstrasyon, tipografi ve fonda kullanılan renklerin grafik tasarım açısından görsel bütünlük oluĢturmadaki yeri ve öğrencilerin algı düzeylerine uygunluğu üzerinde durulmuĢ, bu konuda incelemeler yapılmıĢ ve rengin, ders kitap kapaklarında bütünlüğe olan katkıları incelenmeye çalıĢılmıĢtır.
Ġlköğretimin 6, 7, ve 8. kademelerinde okutulan Türkçe Ġlköğretim ders
kitaplarının kapaklarında yapılan bu incelemede; ders kitap kapaklarında kullanılan renklerin tasarım açısından bir bütünlük oluĢturması, öğrencinin yaĢ düzeyine uygun renklerin tercih edilmesi ve derse karĢı güdüleyici nitelikte olması gerekliliği üzerinde durulmuĢtur.
Yapılan bu incelemede, benden bilgi, yardım ve ilgilerini esirgemeyen Sayın tez danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Tutku Dilem ALPASLAN 'a ve Sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Gülgün BANGĠR ALPAN’a teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
Zeynep AKMAN
iii
AKMAN, Zeynep
Yüksek Lisans, Grafik Eğitimi Bilim Dalı
Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. Tutku Dilem ALPASLAN Haziran - 2010
Bu araĢtırma 2008 – 2009 öğretim yılında yayınlanmıĢ olan ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda okutulan, Ġlköğretim 6, 7, ve 8. sınıf Türkçe ders kitap kapaklarında renk unsurunun, görsel bütünlük oluĢturmadaki yerinin incelenmesi amacıyla hazırlanmıĢtır. Bu amaçlar doğrultusunda Türkçe ders kitap kapaklarında, tasarım unsurlarında kullanılan rengin, görsel bütünlüğü sağlamadaki yeterliliği grafik tasarıma iliĢkin sorularla ankete katılan grafik tasarım mezunu uzmanların görüĢleri toplanarak alınmıĢtır. AraĢtırmanın çalıĢma evrenini, yükseköğretimde grafik eğitimi almıĢ 30 uzman oluĢturmaktadır. Verilerin toplanması için hazırlanan anket bu 30 kiĢiye uygulanmıĢ ve elde edilen veriler yüzde ve frekans yöntemiyle analiz edilmiĢtir.
AraĢtırmanın sonunda Ģu bulgular elde edilmiĢtir:
- Ġlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitap kapağının illüstrasyonunda ve
tasarım elemanlarının karĢılaĢtırılmasında kullanılan renk kısmen yeterli, tipografisinde kullanılan renk yeterli, fonunda kullanılan renk yetersiz bulunmuĢtur.
- Ġlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitap kapağının illüstrasyonunda, fonunda ve tasarım elemanlarının karĢılaĢtırılmasında kullanılan renk kısmen yeterli, tipografisinde kullanılan renk yeterli bulunmuĢtur.
iv ders kitap kapağı yeterli görülmüĢtür.
v
AKMAN, Zeynep
Post Graduate, Department of Graphics Education Thesis Advisor: Ass. Prof. Dr. Tutku Dilem ALPASLAN
June - 2010
This paper has been prepared to study the role of color element on the covers primary school 6th, 7th and 8th grade Turkish textbooks in providing visual unity, which were published during 2008-2009 educational year and used in schools affiliated to the Ministry of Education. In line with this purpose, specialists graduated from graphic design department participating in the survey were asked questions about the sufficiency of colors of graphic elements on the covers of Turkish textbooks in providing visual unity and their relevant opinions were obtained by means of graphics-related questions. Target population of the study consists of 30 specialists who have taken college education regarding graphics. The survey which has been prepared for collecting relevant data has been applied to 30 people and the data obtained have been analyzed by means of percentage and frequency method.
The following findings have been obtained at the end of the study:
- The color used on the illustration of the covers of primary school 6th grade Turkish textbooks and in the comparison of its design elements has been found to be partially sufficient, while the color used in typography has been found to be sufficient and the color used in background has been found to be insufficient.
- The color used on the illustrations of the covers of primary school 7th grade Turkish textbooks and the ones used in the comparison of its design elements and background have all been found to be partially sufficient while the one used in typography has been found to be insufficient.
vi found partially sufficient.
Within this context the covers of 6th and 7th grade textbooks have been found to be partially sufficient while 8th grade textbook has been found to be sufficient.
vii ÖZET………...iii ABSTRACT………...……… …..v ĠÇĠNDEKĠLER………...…vii TABLOLAR LĠSTESĠ……….…....xi ġEKĠLLER LĠSTESĠ……….…….…….xi BÖLÜM I 1. GİRİŞ………...1 1.1. Problem ……….………...1 1.2. AraĢtırmanın Amacı………..4 1.3. Alt Amaçlar………...4 1.4. AraĢtırmanın Önemi………..5 1.5. Sayıltılar………5 1.6. Sınırlılıklar………5 1.7. Tanımlar………6 BÖLÜM II 2. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR………..……….7 BÖLÜM III 3. KAVRAMSAL ÇERÇEVE……….…...11 3.1. Tasarım………..11 3.2. Grafik Tasarım………...11 3.2.1. Tasarım Ġlkeleri……….…...…12
viii
3.3.4. Devamlılık……….. .………....28
3.3.5. Renk………...………..29
3.4. Ders Kitapları………..…..31
3.4.1. Ders Kitaplarının Önemi………...31
3.4.2. Ders Kitaplarının ĠĢlevleri……….32
3.4.3. Ders Kitaplarında Tasarım………34
3.4.3.1. Ders Kitaplarında Tasarım Ġlkeleri………..34
3.4.3.1.1. Bütünlük………..34
3.4.3.1.2. Denge………..36
3.4.3.1.3. Tekrar (Devamlılık)………...38
3.4.3.1.4. Uygunluk (Orantı ve Görsel HiyerarĢi)….….…...38
3.4.3.1.5. Vurgu OluĢturma……….…39
3.4.3.2. Ders Kitaplarında Tasarım Öğeleri………...…...41
3.4.3.2.1. Doku………....…41
3.4.3.2.2. Çizgi………41
3.4.3.2.3. Renk………...…….42
3.4.3.2.4. BoĢluk (Espas)………....44
3.4.4. Ders Kitaplarının Görsel Tasarımı………45
3.4.4.1. Tipografi (Yazı Tasarımı)………48
3.4.4.2. Görsel Öğelerin Tasarımı……….49
3.4.4.3. Sayfa Tasarımı……….50
3.4.4.4. DıĢ Yapı Özellikleri………...…..51
3.4.4.5. Kapak Tasarımı………....…....52
ix
Bütünlük Oluşturmadaki Yeri………...…63
3.5.1. Ders Kitaplarının Kapak Tasarımlarında Görsel Bütünlük Sağlama Açısından Renk Unsurunun, Ġllüstrasyon Unsuru Üzerindeki Etkisi………65
3.5.2. Ders Kitaplarının Kapak Tasarımlarında Görsel Bütünlük Sağlama Açısından Renk Unsurunun, Tipografi Unsuru Üzerindeki Etkisi…………67
3.5.3. Ders Kitaplarının Kapak Tasarımlarında Görsel Bütünlük Sağlama Açısından Renk Unsurunun, Fon Unsuru Üzerindeki Etkisi……….68
3.5.4. Ders Kitaplarının Kapak Tasarımlarında Görsel Bütünlük Sağlama Açısından Ġllüstrasyon, Tipografi ve Fon Renginin Uyumu………..69
BÖLÜM IV 4. YÖNTEM……….…..71
4.1. AraĢtırma Modeli……….………71
4.2. ÇalıĢma Grubu……….…71
4.3. Veri Toplama Aracı ve GeliĢtirilmesi……….…….71
4.4. Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması………74
BÖLÜM V 5. BULGULAR ve YORUMLAR………75
5.1. Türkçe Ders Kitap Kapaklarının Kapak Tasarımlarında Renk Unsuruna İlişkin Uzman Görüşleri………...…75
5.1.1. Türkçe 6. Sınıf Ders Kitap Kapağına ĠliĢkin Bulgular……….….76
5.1.2. Türkçe 7. Sınıf Ders Kitap Kapağına ĠliĢkin Bulgular………..84
x 6.2. Öneriler………...103 KAYNAKÇA...………...…….105 EKLER EK -1. Anket Formu……….………...…..110 EK -2. Anket Formu……….………….111
EK -3. Türkçe 6. Sınıf Ders Kitap Kapağı………113
EK -4. Türkçe 7. Sınıf Ders Kitap Kapağı………114
xi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Ana ve ara renkleri gösteren renk tayfı………..15
Şekil 2. Atatürk’ü Etkileyen Olaylar adlı roman kapağı……….23
Şekil 3. Photoshop cs4 programı kitabı kapağı………...…………26
Şekil 4.AkĢam GüneĢi adlı roman kapağı………….……….…....28
Şekil 5.Teknoloji Kimin Umurunda adlı roman kapağı……...……….…...30
Şekil 6. Ders kitabı Ģeması……….………..……...32
Şekil 7. Graphic Design tasarım dergisi kapağı………...………...…37
Şekil 8. Gecenin Ġçindeyim adlı roman kapağı……..……….…40
Şekil 9. Ġlköğretim 3. sınıf Türkçe ders kitap kapağı……….……….……43
Şekil 10. Ġlköğretim 2. sınıf Türkçe ders kitabı sayfası………....……..50
Şekil 11. Temel Bilgisayar ders kitap kapağı……….54
Şekil 12. Hayat Bilgisi 1. sınıf ders kitap kapağı……….…….……..57
Şekil 13. Sosyal Bilgiler 5. sınıf ders kitap kapağı………..…...…57
Şekil 14. Ġntikam Çiçeği adlı roman kapağı………....…62
Şekil 15. Hayat Bilgisi 3. sınıf ders kitap kapağı……….……….………..64
Şekil 16. Türkçe 6. sınıf ders kitap kapağı……….………...76
Şekil 17. Türkçe 7. sınıf ders kitap kapağı……….……….…84
BÖLÜM I
1. GİRİŞ
Bu bölümde araĢtırmaya iliĢkin problem durumu, amaç, alt amaçlar, önem, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar yer almaktadır.
1.1. Problem
Grafik sanatlar çeĢitli basım ve çoğaltma teknikleri ile gerçekleĢtirilecek resimsel ya da yüzeysel malzemenin tasarımı konusunu ele alan sanat dalları grubudur. Bu sanat dalı grafik tasarım adı altında isimlendirilen bir sanat dalıdır. Reklam, animasyon, fotoğraf, illüstrasyon, afiĢ gibi dallar grafik sanatlar kapsamına girmektedir. Bu alanların da örneklediği gibi grafik tasarım resim, heykel gibi iĢlevsel niteliklerinin ağır basmasıyla birbirlerinden ayrılırlar. Daha açık bir deyiĢle grafik sanatı ürünü yalnız estetik bir iĢleve sahip olmayacak, onun ötesinde somut bir kullanım alanında da iĢe yarar nitelikte olacaktır. Grafik tasarım artık yaĢamımızın bir parçası olmuĢtur. Televizyondan fotoğrafa, karikatürden kitaplara her türlü tanıtım, ambalaj, afiĢ ve ilana kadar hayatımıza girmiĢtir. Bu yüzden grafik tasarım evrensel bir boyuta ulaĢmıĢtır. Grafik tasarım; afiĢ tasarımı, logo ve amblem tasarımı, illüstrasyon, tipografi, animasyon gibi pek çok farklı tasarımı içine alan geniĢ kapsamlı bir sanat dalıdır. Bunlardan biri de kitap kapağı tasarımıdır. Günümüzde pek çok türde kitap, farklı kapak tasarımlarıyla etrafımızı sarmıĢ
durumdadır. Hikaye, roman, ders kitapları, Ģiir, sanat, ansiklopedi ve daha birçok türde kitap, kapak tasarımlarıyla hangi konu ve içerikte olduklarına dair alıcıya birçok mesaj iletmektedir.
Dünden bugüne çağdaĢlaĢma ve hızlı tüketim toplumu olmanın doğurduğu sonuçlar ve teknolojinin de geliĢmesiyle kitap kapakları da hızlı bir Ģekilde değiĢime uğramıĢ ve grafik tasarım içinde önemli bir tasarım sorunu olarak yerini almıĢtır. Grafik tasarım içinde önemli bir tasarım sorunu olan kitap kapakları, ders kitapları
açısından da fazlaca önem arz etmektedir. Çünkü ders kitabı toplumun yarınları olan çocukların eğitiminde kullanılan en birincil öğretim materyalleridir.
Günümüzde ders kitap kapakları grafik tasarım açısından yeterli
görülmemektedir. Bunun ana nedeni, ders kitaplarının kapak tasarımlarına yeteri kadar önem verilmemesinden kaynaklanmaktadır. Demirel (2005) „e göre M.E.B. in yayımladığı ders kitaplarında, tasarım ilkeleri kapsamında kısa vadeli çözümler ve çabuk tüketilen tasarım elemanlarının olması Ģu ana kadar ders kitap ve kitap kapaklarında tespit edilmiĢ görsel sorunların temel nedenini oluĢturur. Ayrıca Kutlutürk (2006)‟ün tezinde de 1995-2006 yıllarında Milli Eğitim yayınevi ve özel yayınevlerinin basmıĢ olduğu kitap kapaklarının, öğrencilerin geliĢimlerine ve derse ilgi göstermelerine yeterince katkı sağlamadığı görülmüĢtür. Ders kitap kapağında kullanılan tasarım elemanlarının, kullanılan renklerin öğrenciye vereceği mesajlar göz ardı edilmekte, bu konunun önemle üzerinde durulmamaktadır
Ders kitap kapağı tasarımları, illüstrasyon, tipografi, fon ve renk gibi tasarım elemanlarından oluĢmaktadır. Bu tasarım öğeleri grafik tasarım açısından ayrı ayrı değerlendirildiğinde, her biri geniĢ kapsamlı birer unsurdur. Bu unsurlar kitap kapağı üzerinde bir araya getirilip bir kapak tasarlama iĢlemi yapılır. Kapakta, bu unsurların grafik tasarım açısından değerlendirildiğinde bir noktaya vurgu yapması yani bütünsel bir yapıda bulunması gerekir. Bu unsurlar bir tasarım yüzeyinde birlikte bir konuyu anlatıyor olduğunda bir ahenk içinde olmalıdır ki o konu; hem alıcı tarafından kolaylıkla anlaĢılsın, hem de tasarım açısından parçalanmıĢ bir yapıda olmasın. Tasarımda görsel bütünlüğü sağlamada tüm unsurlar baĢlı baĢına etkendir. Ancak renk unsuru, diğer tasarım elemanlarının verdiği mesajı, vurguyu, hiyerarĢik sıralamayı direkt olarak etkilediği için ayrı bir yere sahiptir denilebilir. Grafik tasarımda renk, tasarımın önemli bir boyutunu oluĢturur. Yazı, resim, fotoğraf gibi öğeler, renk unsuru sayesinde anlam kazanır. Renk, tasarımda anlatılmak isteneni alıcıya ulaĢtırmada önemli bir etkiye sahiptir.
Renk fiziksel bir oluĢumdur ve ıĢık ile birlikte var olur. Önemli bir tasarım öğesi olduğu gibi aynı zamanda sembolik bir değeri de vardır. Tek baĢına renk mesaj verebilir, davranıĢları yönlendirebilir, insan fizyolojisi üzerinde etkiye sahiptir. Bu fizyolojik etki rengin bir sembol olarak oluĢumu ve kullanımında etkin olur. Renk ve ton değerleri sayesinde biçimleri, tipografiyi, ön planı görünür kılar veya arka plana iteriz. Renk görsel hiyerarĢiyi organize etmek aĢamasında önemli bir etmendir. (…) (Uçar; 2004, s.45).
Eğitimin farklı kademelerinde farklı yaĢ gruplarına hitap eden ders kitapları da farklı tasarımlara sahip olmak durumundadır. Eğitimin ilk yıllarında ders kitabıyla yüz yüze gelen birey, onu kapağıyla değerlendirip anlamlandırma yoluna gider. Bu da kitap kapağının bireye ilk ulaĢan iletiĢim aracı olduğunu söylemek için yeterlidir.
Kitap kapağında kullanılan görsel unsurlar çocuğun yaĢ grubuna hitap
edebilmeli, iletilmek istenen mesajı kısa yoldan ve etkin bir biçimde çocuğa ulaĢtırabilmelidir. Kapakta kullanılan tipografik unsurlar renk sayesinde kendini ifade eder ve bu sayede bir bütünlük içinde var olur. Uçar (2004)‟ a göre renk tek baĢına mesaj verebilir, davranıĢları yönlendirebilir. Öyleyse her kitap kapağı tasarımında olduğu gibi, Ġlköğretim kitap kapaklarında da renk öğesi kapak tasarımında görsel bütünlük açısından etkin rol oynamaktadır. Ancak ders kitaplarıyla ilgili bu yönde bir araĢtırma yapılmamıĢtır. Bu öğenin kapak tasarımı açısından bu denli önemli oluĢu ve bu yönde daha önce bir araĢtırma yapılmamıĢ olması nedeniyle bu konu incelenmeye gereksinim duyulmuĢtur.
1.2. Araştırmanın Amacı
“Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarında renk unsurunun görsel bütünlük oluĢturmadaki yeri nedir?” sorusuna yanıt aranmaktadır. Belirlenen bu amaç kapsamında aĢağıdaki alt amaçlara ulaĢılması beklenmektedir.
1.3. Alt Amaçlar
1. Ġlköğretim Türkçe ders kitaplarının kapak tasarımlarında, renk unsurunun görsel bütünlük oluĢturmadaki yerinin saptanmasına iliĢkin uzman görüĢleri nelerdir?
a) Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarının illüstrasyonunda kullanılan rengin, görsel bütünlük oluĢturmadaki yerine iliĢkin uzman görüĢleri nelerdir?
b) Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarının tipografisinde kullanılan rengin, görsel bütünlük oluĢturmadaki yerine iliĢkin uzman görüĢleri nelerdir?
c) Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarının fonunda kullanılan rengin, görsel bütünlük oluĢturmadaki yerine iliĢkin uzman görüĢleri nelerdir?
d) Ġlköğretim Türkçe ders kitap kapaklarının illüstrasyon, tipografi ve fonunda kullanılan rengin birbirleriyle uyumunun görsel bütünlüğe etkisinin nasıl olduğuna dair uzman görüĢleri nelerdir?
1.4. Araştırmanın Önemi
Bu araĢtırma, ilköğretim Türkçe ders kitap kapaklarında “renk” unsurunun, görsel bütünlüğün sağlanmasında önemli bir etkiye sahip olması ve renk unsurunun kapak tasarımında kullanılan illüstrasyon, tipografi ve fon gibi görsel unsurları bütünleme, hızlı ve etkili bir biçimde algılanmasını sağlamadaki yeri açısından önemlidir.
Ayrıca bu araĢtırmanın Milli Eğitim Bakanlığı‟nda çalıĢan grafik
tasarımcılara, grafik tasarım alanında öğrenim gören öğrencilere, grafik tasarım uzmanlarına ve bu konuya ilgi duyanlara ders kitap kapağı tasarımında renk unsurunun önemini belirtmek açısından kaynak teĢkil edeceği düĢünülmektedir.
1.5. Sayıltılar
1. Ġlköğretimin, 6. 7. ve 8. kademesinde okutulan Türkçe ders kitap kapakları ile ilgili uzman görüĢlerinin bu konudaki değerlendirmeler için yeterli olduğu varsayılmaktadır.
2. AraĢtırma için seçilen 6. 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitap kapakları araĢtırmaya uygundur.
1.6. Sınırlılıklar
AraĢtırma;
1. 2008-2009 öğretim yılında ilköğretimin 2. kademesinde okutulan, 6. 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitap kapaklarıyla,
2. Grafik tasarım eğitimi almıĢ ve araĢtırmacının ulaĢabildiği yükseköğretim mezunu 30 uzmanın görüĢü ile sınırlıdır.
1.7. Tanımlar
Ders Kitabı: her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında
kullanılacak olan, konuları öğretim programları doğrultusunda hazırlanmıĢ, öğrenim amacı ile kullanılan basılı eser. (Küçükahmet, 2004, s.80).
Ders kitap kapağı: Ders kitabının sayfalarını bir arada tutmak için yapılan;
üzerinde hangi derse, hangi sınıf seviyesine ve hangi yayınevine ait olduğunu belirten, dersle ilgili görsel öğelerle oluĢturulan tasarımın yer aldığı karton kılıf. (Demirel, 2005, s.57).
Grafik Tasarım: Önceden iĢlenebilir duruma getirilmiĢ metinler, fotoğraflar
ve baĢlıkların daha önce taslak Ģekli belirlenen ürünü oluĢturmak için uygun masaüstü yayıncılık programları kullanılarak veya el çalıĢmasıyla grafik tasarımcı tarafından estetik beğeni kazandırılıp meydana getirilmiĢ baskı öncesi asıl ürünü. (Tepecik, 2002, s.98).
Grafik Tasarımcı: Grafik tasarlama iĢiyle uğraĢan kiĢi.
İllüstrasyon: Ġzah edici resim. DeğiĢik türde metinlerin açıklayıcı
tanımlamalarını güçlendirmek ve anlaĢılmasını kolaylaĢtırmak amacıyla yapılan, konulu resimler. (Tepecik, 2002, s.79).
Tipografi: Matbaa iĢaret sistemi ve yazı düzenleme sanatı.
(Tepecik, 2002, s.83).
Renk: Yapay ya da doğal tüm objelerden yansıyarak gelen ıĢınların, gözlerce
algılanarak hissedilen görüntüsü. (Balcı ve Say, 2004, s.49).
Görsel bütünlük: Tasarım yüzeyinde benzer yapıdaki elemanların bir uyum
içinde bir araya getirilip gruplanması ve bu elemanların oluĢturduğu ritim. (Ġstek, 2004, s. 81).
BÖLÜM II
2. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
AraĢtırmanın oluĢturulmasında literatür bilgilerinden yararlanmak için
çeĢitli kurum ve kuruluĢların kütüphanelerine ulaĢılmıĢ, konuyla ilgili sempozyum, makale, kitap ve dergiler incelenmiĢtir. YÖK dokümantasyon merkezinde konuyla ilgili yapılmıĢ araĢtırmalar taranmıĢ, bu taramalar sonucunda kitap kapakları ve ders kitap kapakları tasarımı ile ilgili araĢtırmaların sınırlı sayıda olduğu görülmüĢtür. Kitap kapakları ve ders kitap kapakları tasarımı ile ilgili aĢağıda kısaca açıklanan çalıĢmalara ulaĢılmıĢtır.
Özdemir, C. (2006); “Ġlköğretim Ders Kitap Kapaklarının Grafik Tasarım Ġlkelerine Uygunluğu Açısından Değerlendirilmesi” konulu araĢtırmada ilköğretim ders kitaplarının kapak tasarımlarının grafik tasarım ilkelerine uygun olup olmadığı saptanmıĢtır. AraĢtırmanın sonuca ulaĢması için öğretmen ve uzman görüĢlerine baĢvurulmuĢtur. Tezde kullanılan veriler, araĢtırmalarda veri toplama tekniklerinden anket yöntemi kullanılarak toplanmıĢtır. Anket, Ankara ili merkez ilçelerindeki okullarda görevli öğretmenlere ve uzman grafikerlere uygulanarak, ilköğretim 5. sınıf ders kitap kapaklarına iliĢkin görüĢleri alınmıĢtır. Toplanan verilerin, gerekli istatistiksel çözümlemeleri için SPSS (The Statistical Packet for The Social Sciences) 13.0 (Chicago, IL) paket programından yararlanılmıĢtır. Tezde ortaya çıkan sonuca göre, ilköğretimde okutulmakta olan kitap kapaklarının tasarımları, öğretmen ve uzmanlarca kısmen yeterli bulunmuĢtur.
Liman, S. (2007); “ Ġlköğretim I. Kademe Ders Kitabı Ġllüstrasyonlarının Tasarım Ġlkelerine ve Öğrencilerin Algı Düzeyine Uygunluğu” konulu araĢtırmada ilköğretim I. kademe ders kitabı illüstrasyonları tasarım ilkeleri ve çocukların algı düzeylerine göre değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmada olgusal ve yargısal verilerden yararlanılmıĢtır. Veriler “belgesel tarama” “doküman incelemesi” yoluyla sistemli ve seçici bir süreç izlenerek toplanmıĢtır. Tezde ortaya çıkan sonuca göre çocukların görsel eğitim ve düĢünce biçimlerinin oluĢturulmasında çok önemli bir yeri olan ders
kitaplarının özenli resimleme, tasarım ve estetik değerlerden yoksun oldukları saptanmıĢtır.
Sarıtepe, S. (2007); “Sivas Ziya Bey Kütüphanesi‟ndeki Kitap Kapakları” konulu araĢtırmada Ziya Bey Kütüphanesi‟nde bulunan 731 el yazması eser içerisinden seçilen 88 adet deri cilt tanıtılmıĢ ve tarihlendirilmiĢtir. ÇalıĢma esas olarak beĢ bölüme ayrılmıĢtır. ÇalıĢma konusunu oluĢturan Ziya Bey Kütüphanesi‟ndeki 88 adet cilt incelenmiĢtir. Bu ciltlerin kapaklarının genel kompozisyonları, teknikleri, malzemeleri, bezemeleri, ön ve arka kapaklar, sertap, mıklep gibi bölümlerin genel durumları hakkında bilgiler verilmiĢtir. Katalogda yer alan ciltler, dönem dönem ayrılarak, dönemleri içerisinde değerlendirilmiĢtir. Değerlendirme yaparken ciltler, bezeme, üslup, teknik ve malzeme özelliklerine göre ele alınmıslardır.
Kutlutürk, H. E. (2009); “1995-2006 Yılları Arasında Ġlköğretim Türkçe ve Matematik Ders Kitaplarının Kitap Kapağı Tasarımlarının Ġlköğretim 1. Kademe Öğrencileri Üzerindeki Etkileri” konulu araĢtırmada ders kitap kapaklarının öğrenciyi etkileyip etkilemediği belirlenmiĢtir. AraĢtırmada nicel ve nitel yöntemlerden yararlanılmıĢtır. Nicel verileri toplamak için araĢtırmacı tarafından veri toplama aracı hazırlanmıĢtır. Nitel veriler öğrencilerle yapılan görüĢmelerden elde edilmiĢtir. AraĢtırmada, ilköğretim birinci kademe 3. sınıf öğrencilerine ilköğretim ders kitaplarının kapak tasarımları hakkında anket uygulanmıĢtır. Anket çözümlemelerinden çıkan sonuca göre: 1995-2006 yıllarında Milli Eğitim Yayınevi ve özel yayınevlerinin basmıĢ olduğu kitap kapağı tasarımlarının öğrencilerin geliĢimlerine ve derse ilgi göstermelerine yeterince katkı sağlamadığı görülmüĢtür.
YücebaĢ, Ç. (2006); “Grafik Tasarımda Görsel Bütünlük OluĢturmada
Tipografi Ġle Görseller Arasındaki ĠliĢki ve Sanat Eğitimindeki Yeri” konulu araĢtırmada grafik tasarımda görsel bütünlüğü sağlamada görsel unsurların tipografi unsuru ile iliĢkisi ve bu durumun sanat eğitimindeki yerine iliĢkin bir araĢtırma yapılmıĢtır. AraĢtırmanın modeli betimsel; alan yazın ile yerli ve yabancı basılı
örneklerin taranması ve çözümlemeden oluĢmaktadır. Güzel sanatlar ve meslek liseleri, meslek yüksekokulları ve üniversiteler, ajans ve matbaalar araĢtırmanın çalıĢma evrenini oluĢturmuĢtur. Yapılan alan-yazın taramasında bir grafik tasarım ürününün baĢarısının, hedef kitlesine mesajını iletebilmesinin ya da bir ürün veya hizmeti tanıtabilmesinin, o tasarımın sahip olduğu görsel bütünlüğüyle iliĢkili olduğu görülmüĢtür. Grafik tasarım eğitimi sürecinde görsel bütünlük kavramı ve uygulamalarına yer verilmesi grafik tasarım öğrencilerinin baĢarısını etkilemektedir. Sonucuna varılmıĢtır.
Akkaya, C. (2007); “Yeni-DıĢavurumcu Resimde ġiddetin ve Gerilimin Ġfade Aracı Olarak Renk” konulu araĢtırmada Yeni-DıĢavurumculuk akımının öncelikle genel özellikleri ve ortaya çıkıĢ nedenselliği, sonrasında ise ortaya koyduğu sanatsal tavır ve plastik oluĢum süreci “ġiddet” ve “Renk” kavramları temel alınmak suretiyle ifade edilmeye çalıĢılmıĢtır. Tez teorik bir inceleme yöntemi ve görsel dokümanların değerlendirilmesine dayanmaktadır. Sonuç olarak Yeni-DıĢavurumculuğun çağımızı tanımlayan sanatsal oluĢumlar içerisindeki birçok sanatsal tavırdan biri olarak sağlam bir plastik ve felsefi altyapıya sahip, Post-Modern süreçte sağaltıcı bir öneri olarak varlığını ortaya koyduğu gözlemlenmiĢtir.
Konu ile ilgili yapılmıĢ araĢtırmalarda, ders kitaplarının tasarım sorunlarına iliĢkin olarak S. Liman‟ın (2007)‟ın “Ġlköğretim I. Kademe Ders Kitabı Ġllüstrasyonlarının Tasarım Ġlkelerine ve Öğrencilerin Algı Düzeyine Uygunluğu” konulu araĢtırmasında yer verilmiĢtir. Tarihi bir kütüphanenin kitaplarının kapaklarının incelenmesine iliĢkin olarak S. Sarıtepe (2007)‟nin; “Sivas Ziya Bey Kütüphanesi‟ndeki Kitap Kapakları” konulu araĢtırmasında yer verilmiĢtir. Grafik tasarımda görsel bütünlüğe iliĢkin olarak Ç. YücebaĢ (2006)‟ın ); “Grafik Tasarımda Görsel Bütünlük OluĢturmada Tipografi Ġle Görseller Arasındaki ĠliĢki ve Sanat Eğitimindeki Yeri” konulu araĢtırmasında yer verilmiĢtir. Renk konusuna iliĢkin olarak C. Akkaya (2007)‟nın, “Yeni-DıĢavurumcu Resimde ġiddetin ve Gerilimin Ġfade Aracı Olarak Renk” konulu araĢtırmasında yer verilmiĢtir. Ders kitap kapaklarının tasarımına iliĢkin olarak ise C. Özdemir, (2006)‟in; “Ġlköğretim Ders Kitap Kapaklarının Grafik Tasarım Ġlkelerine Uygunluğu Açısından
Değerlendirilmesi” ve H. E. Kutlutürk (2009)‟ün; “1995-2006 Yılları Arasında Ġlköğretim Türkçe ve Matematik Ders Kitaplarının Kitap Kapağı Tasarımlarının Ġlköğretim 1. Kademe Öğrencileri Üzerindeki Etkileri” konulu araĢtırmasında yer verilmiĢtir. Bu tezlerin kitap, ders kitabı ve ders kitap kapakları ile ilgili tasarım sorunlarına getirilen çözümler dikkate alınmıĢtır. Ders kitaplarında rengin, görsel bütünlüğe etkisi ile ilgili daha önce yapılmıĢ bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır.
BÖLÜM III
3. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
3.1. Tasarım
Tasarım kelimesi sözlük anlamı ile zihinde kurmak; plan yapmak; kastetmek; tertip etmek icat etmek; yaratmak gibi anlamları barındırıyor. (OdabaĢı, 2006, s.17).
Tasarım sözcüğü günümüzde oldukça sık kullanılan ve sık sık karĢımıza çıkan bir kelimedir. Sadece grafik tasarım için geçerli olmayan bu sözcük, endüstri, çevre, peyzaj, iç mekan gibi birçok dalda da adı geçen bir olgudur. Yani genel bir bakıĢla eğer bir yerde bir planlama söz konusu ise orada bir tasarlama iĢinden söz etmek mümkündür diyebiliriz.
Tasarım baĢka bir tanımda da zihinde canlandırılan bir olayın, çizimi, projesi veya üç boyutlu görüntüsü olarak uygulanan ve ortaya konulan eserlerin tümüne verilen ad olarak tanımlanır. Tasarımın tam olarak ifade edilebilmesi için, henüz tasarı halindeyken olgunlaĢıp geliĢtirilmesi gerekmektedir. Tasarım sadece grafik sanatlar için kullanılan bir sözcük değildir, dolayısıyla her alanda tasarım söz konusudur. (Tepecik, 2002, s.27).
3.2. Grafik Tasarım
Grafik tasarım, görsel bir iletiĢim sanatıdır. Ana kaygısı da bir mesajı alıcıya iletmek ya da bir ürün veya hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım terimi ilk kez 20. yüzyılın ilk yarısında metal kalıplara oyularak yazılan, çizilen; daha sonra da çoğaltılmak üzere basılan görsel malzemeler için kullanılmıĢtır. Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte sadece basılı malzemeler için değil, artık bilgisayar yardımıyla üretilen, video ile ekrana yansıtılan görsel malzemeler içinde bu terim kullanılmaya baĢlamıĢtır. Bugünün grafik tasarımcısı, baskı ustalarının geleneğini sürdürerek tasarım yapan bir melse adamıdır. (Becer, 2002, s.33).
Grafik tasarımda genel olarak bir problem, iki boyutlu yüzeyler üzerinde çözüme ulaĢtırılır. Bu problem de daima iletiĢim ile ilgilidir. Alıcıya iletilmek istenen ana mesaj her zaman kendi içinde birçok kaygı barındırır. Bu kaygı da grafik tasarımın ham maddesini oluĢturur.
Grafik sanatları öteki sanat dallarından ayıran en özellik yapılan iĢin baskı aĢamasına girecek olmasıdır. Amblem, logo, afiĢ, broĢür, kitap, dergi, harf tasarımları, çeĢitli reklamcılık ve sanayi tasarım ürünlerinin tümü grafik sanatlarının konusu içine girer. Grafik sanatlar temelde çok büyük bir alanı kapsasa da temelde güzel sanatların uygulamalı sanatlarla ve teknolojiyle buluĢtuğu bir alandır. Kısacası grafik sanatlar denildiğinde teknolojik olanaklar sayesinde görsel öğeler eĢliğinde bir iletiĢim dili oluĢturmak akla gelebilir.
(OdabaĢı, 2006, s.17).
Grafik sanatlar çeĢitli basım teknikleri kullanılarak hizmeti veya ürünü
iletiĢim diline dökme amacını güder. Bu basım teknikleri eskiden daha çok insan gücüne dayalıyken, Ģimdi teknolojinin de geliĢmesiyle seri ve hızlı üretim tekniklerine dayalı olarak yapılmaktadır.
3.2.1. Tasarım İlkeleri
Bir grafik tasarım ürününün hammaddeleri Ģunlardır: 1- Çizgi, 2- Ton, 3- Renk, 4- Doku, 5- Biçim, 6- Ölçü, 7- Yön.
1- Çizgi: Çizgi; düz ya da kıvrımlı, ince ya da kalın, kesik ya da sürekli gibi
biçimsel özellikleri taĢıyabilir. (Becer, 2002, s.56).
Çizgi harfleri ve biçimleri bir yüzeye aktarırken, bu biçim veya harflerin oluĢmasında etken olan bir tür araç niteliğindedir.
Çizgi düĢüncelerimizi kağıt üzerine aktarmamızda en direkt yoldur. Bir plan çizerken veya taslak hazırlarken, kağıt ve kalem aracılığıyla çizim yapmaya baĢlarız. Bu bağlamda çizgi evrensel bir Ģifre özelliğindedir. (OdabaĢı, 2006, s.37).
Çizgiler, karakter ve konumlarına bağlı olarak değiĢik mesajlar iletirler: yatay çizgi durgunluk, düĢey çizgi saygınlık, diyagonal çizgi canlılık, kıvrımlı çizgi ise zarafet gibi anlamlar taĢır. (Becer, 2002, s.57).
2- Ton: Tasarım yüzeyleri üzerinde en fazla izlenen fonlar grinin çeĢitleri ve
siyahtır. (Becer, 2002, s.56).
3- Renk: Renk, fiziksel bir oluĢumdur ve ıĢık sayesinde var olur. Önemli bir
tasarım öğesi olan rengin sembolik bir anlamı da vardır. Renk tek baĢına mesaj iletebilir ve davranıĢlara yön verebilir, insan fizyolojisi üzerinde etkilidir. Bu fizyolojik etki rengin bir sembol olarak kullanımında rol oynar. Doğada renk canlılar arasında yaĢamsal bir anlam taĢır; bazı hayvanlar renkler yardımıyla avlanır, renk değiĢtirerek hayatta kalır veya soyunun devamını sağlar. Renkler insanın davranıĢ mekanizmalarında etkin olarak var olurlar. Yapılan araĢtırmalar sonucunda rengin insanların satın alma ve seçme sürecindeki etkileri ortaya konmuĢ, sadece ambalaj üzerindeki renklerle oynanarak etkin ve ĢaĢırtıcı sonuçlar elde edilmiĢtir.
(Uçar, 2004, s.45).
Renkler, insan psikolojisi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Rengin bu etkilerinden en çok yararlanan sektör de ticaret sektörüdür. Bir rengin, bir malın pazarlanma aĢamasında ne kadar önemli bir etkiye sahip olduğu düĢünülürse
renklerin psikolojik etkilerinden yararlanmanın ne kadar gerekli olduğu düĢünülmeden edilemez.
Rengi ilk olarak Isaac Newton 17. yüzyılın baĢlarında incelemiĢtir. Karanlık odaya açılan bir delikten giren güneĢ ıĢığının Tayf renklerine ayrıĢtığını keĢfetmiĢtir. Newton bu çalıĢmayla sarı, kırmızı ve mavinin ana renkler ve bunların ikiĢerli karıĢımından oluĢan yeĢil, turuncu ve morun ara renkler olduğunu ispatlamıĢtır. (Kınık, 2005, s.75)
Renklerin fiziksek boyutu asırlar önce bilim adamlarının çalıĢmalarıyla ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. Bugün bilinen ana ve ara renkler asırlar öncesinden keĢfedilmiĢtir. Rengin fiziki boyutunun yanında birde insanlar üzerinde bıraktığı psikolojik etkileri vardır ki bunlar öznel olmasının yanı sıra genel geçer anlamda da karĢılaĢılan etkileridir.
Renkler, ıĢıkla birlikte var olurlar ve izleyen üzerinde birçok farklı duygu uyandırırlar. Bunların bir bölümü kiĢisel olup, bir bölümü ise genel geçer duygulardır. Sıcak renklerin uyarıcı, soğuk renklerin gevĢetici bir etkiye sahip olması genellenebilir duygulara iyi bir örnektir. (Becer, 2002, s.57).
Renklerin insanlar üzerinde bıraktığı etkiler birçok araĢtırmacının üzerinde durduğu bir olgudur. Ancak renkleri tek baĢına değerlendirmek, konuyu yeteri kadar açıklığa kavuĢturmak için yeterli değildir. Renkleri, etrafında bulunan renklerle değerlendirmek, konunun geniĢ bir kapsama yayılabileceğini gösterir. OdabaĢı (2006) „na göre renkler doğada yalnız baĢlarına değildirler. Mutlaka beraber oldukları bir baĢka renk vardır ve etkileri birbirinden çok farklıdır. Parlak bir kırmızının yanındaki canlı bir yeĢilin etkisiyle, yine aynı kırmızının yan yana bulunduğu mat bir kahverengi ile uyandırdığı etki çok farklıdır.
Gözlerin renklere duyarlılığı değiĢiktir. Renkler, insanın sağlığı, eğitimi, objelerden aldığı farklı tatlar gibi nedenlerle değiĢik olarak algılanırlar. Saydam olmayan bir nesne ıĢığı büyük bir yoğunlukta emer. Tüm renklerin karmasından
oluĢan beyaz renkli ıĢığı emdiği zaman göze siyah olarak, bu renkleri emmeyip yansıttığı zaman ise beyaz olarak görünür. (Südor, 2006, s.168)
Renklerin algılanıĢları ıĢık sayesinde olur. IĢık olmadan renk algılanmaz. IĢığın yoğunluğu renklerin farklı tonlarda ve parlaklıklarda algılanmasını sağlar.
Üç ana renk pigmenti vardır: kırmızı, sarı ve mavi. Ana renkler kendi
aralarında ikili gruplar halinde ve eĢit oranlarda karıĢtırıldığında, ara renkler elde edilir. Ara renkler ise mor, yeĢil ve turuncudur. (Becer, 2002, s.57).
Sarı + mavi = yeşil Kırmızı + sarı = turuncu
Mavi + kırmızı = mor renklerini oluĢtururlar. (Südor, 2006, s.173)
Şekil 1. Ana ve ara renkleri gösteren renk tayfı
Renkleri sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflandırmalardan en sık
karĢılaĢtığımız ise sıcak ve soğuk renkler olarak ayırmaktır. Sıcak renkler; sarı, turuncu ve kırmızıdır. Soğuk renkler ise; mavi, mor ve yeĢildir. Sıcak renkler daha
hızlı algılanabildikleri ve görsel düzen içinde daha çok göze çarptığı için bize yakın olma hissi uyandırır. Soğuk renkler ise bizde uzaklaĢma hissi uyandırır.
(Uçar, 2004, s.47).
Rengin üç boyutu vardır: 1- Uzunluk (rengin türü), 2- GeniĢlik (rengin tonu), 3- Derinlik (rengin yoğunluğu). (Becer, 2002, s.58).
Tasarımcı bir tasarım yüzeyi düzenlerken, sıcak ve soğuk renklerin
kontrastından faydalanabilir. Bir tasarım yüzeyinde ön plana çıkarmak istediği her hangi bir öğeyi sıcak bir renk yardımıyla öne çıkarabilir. Fon renginde de soğuk bir renk seçimi, öne çıkarmak istediği öğenin, sıcak-soğuk renk zıtlığı kullanarak gerçekleĢtirebilir.
Beyaz
Beyaz; saflık ve temizliğin sembolü olarak bilinmektedir. Olumlu bir tavrı vardır. SavaĢta beyaz bayrak teslimiyeti ve barıĢı sembolize eder. Saflık çağrıĢımı nedeniyle batıda gelinlikler genellikle beyaz renktir. Asya‟daki bazı toplumlarda matem ve yasın rengidir. Renklerin ses karĢılıkları üzerinde duracak olursak beyaz tüm renkler arasında en huzur verici, nötr, sessiz ve sakin bir tona sahiptir diyebiliriz. Bu nedenden dolayı beyaz, Doğu‟da geri dönüĢ ve yas rengi olarak kabul edilir. basılı malzemelerin tasarımında beyaz renkli olan kısımlar için beyaz boya kullanılmaz. Genellikle kağıdın beyaz kısmından faydalanılır. Farklı yüzey zenginliklerindeki beyaz rengi, genellikle temizlik ürünleri ve kozmetik firmaları kullanırlar. (Uçar, 2004, s.48).
Beyaz renk, genel anlamda bakılacak olursa herkes tarafından saflık,
olumluluk, temizlik ve ferahlık gibi hisleri açığa çıkarmaktadır. Beyaz sessiz, sakin ve nötr bir etkiye sahiptir denilebilir. Fakat iklim koĢulları ve bölgelere göre renklerin psikolojik etkileri de değiĢebilir. Becer (2002) „e göre beyaz, saflığın ve dürüstlüğün rengi olarak bilinir. Ancak bazı Doğu ülkelerinde ise matem rengi olarak kabul edilmiĢtir. Uçar (2004) „a göre ise beyaz olumluluk, saflık, barıĢçıl ve kabul
edici ifadelerini bünyesinde taĢıyan beyaz; ıĢık, bilgi, nur, aydınlık gibi erdemli ve pozitif değerlerle örtüĢtürülmüĢtür. Aynı zamanda tanrısal bir niteliği de simgeler.
Beyaz tüm renkler içinde oldukça farklı özelliklere sahiptir. Örneğin, siyah ile yan yana anılır. Kimi zaman bir Ģeyin zıtlığını vurgulamak için “siyahla beyaz gibi” deyimini kullanırız. Bazen yokluk ve hiçliği ifade ederken, bazen de tüm renkleri bünyesinde barındırdığı için bir olumluluk ifadesi olagelmiĢtir. Beyaz ve siyah renkler birlikte kullanıldığında derin sembolik anlamları ifade ederler. (Uçar, 2004, s.48-49). Bu bağlamda beyazın hem olumlu yönleri hem de olumsuz yönleri simgelediği, ancak genel anlamda pozitif düĢünceleri açığa çıkardığı söylenebilir.
Siyah
Siyah; üzüntüyü, kasveti, kederi, sıkıntıyı ve ölümü temsil eder; aynı
zamanda zarafeti ve Ģehveti de çağrıĢtırır. (Becer, 2002, s.60). Siyah genel anlamda negatif etkili duyguları harekete geçiren bir renk olarak biline gelmiĢtir. Birçok farklı bölge ve ülkede de siyahın insanlar üzerinde bıraktığı etki olumsuz olarak ortaya çıkmaktadır. Uçar (2004) „a göre siyah, Batı kültürlerinde ölümü ve matemi simgeler, aynı zamanda aristokrasinin ve resmiyetin rengidir. Buna karĢın Çin‟de kuzeyin ve kıĢın rengidir. Siyah, tüm renkleri soğuran fiziksel bir yapıya sahiptir. Gizemli, dıĢa kapalı ve bilinmeyeni sembolize eder.
Siyah birçok toplumda matemin ve yasın rengi olarak kabul edilir. Batı
toplumlarında cenazelere giden insanlar, siyah renkli elbiseler giyerek yas ve acıyı hissettiklerini ifade ederler. Siyah rengin bu tür psikolojik etkisinin yanı sıra fiziksel bir takım etkileri de vardır. Siyah, ıĢığı en çok soğuran renktir. Bu nedenle güneĢin fazla göründüğü yaz mevsiminde siyah renk pek tercih edilmez.
Siyah, baskı teknolojisinde koyu değerleri ve tonu belirleyen anahtar renktir. Beyazın siyahla oluĢturduğu güçlü kontrasttan faydalanarak, sayfa üzerindeki tipografik elemanlar siyahla oluĢturulur. Diğer renklere nazaran ıĢığın soldurucu etkisine en fazla karĢı koyabilen renk siyahtır. (Uçar, 2004, s.50).
Kırmızı
Kırmızı; aktif, enerjik ve dinamik yapısı nedeniyle, tutkunun, ateĢin, aĢkın, hayatın ve kanın rengidir. Hindistanlı genliler kırmızı giyerler. Çin‟de Ģans ve üretkenlik anlamlarını taĢır. bunun yanı sıra, tehlikenin ve dikkatin de rengi kırmızıdır. (Uçar, 2004, s.51).
Kırmızı tutkuyu, enerji ve dinamizmi, aĢkı ve intikamı, simgeleyen, içinde birbirine zıt olan duyguları barındıran bir renktir. Becer (2002) „e göre kırmızı gayretin, inancın ve mutluluğun da sembolüdür. Aynı zamanda cinsellik, Ģiddet ve saldırganlık çağrıĢtırır.
Kırmızının çekiciliği, pazarlama, reklam ve satıĢ alanında da kanıtlanmıĢtır. Raflardaki çekiciliği, kırmızı ambalajların diğer renkte kullanılan ambalajlardan daha fazla öne çıktığını göstermiĢtir. Amerika‟da kırmızı arabaların çalınma oranlarının, diğer renkteki arabalara göre yüksek oluĢu bir rastlantı mıdır? (Uçar, 2004, s.51).
Kırmızı, diğer tüm renkler arasında en çok göze çarpan ve en çekici renk olma unvanını bünyesinde barındırır. Çekiciliğin, Ģehvetin, aĢkın, tutku ve ihtirasın rengi olan kırmızı, birçok psikolojik etki ile pazarlama sektöründe de en çok tercih edilen renkler arasındadır. Tek baĢına kullanıldığında bile bu denli ilgi uyandırması kırmızıyı en çok tercih edilen renkler kategorisinde tutmaktadır.
Pazarlama sektöründe kımızının çok tercih edilmesi; bu rengin etkisinin hızlı olması, canlılık ve hareketi bünyesinde barındırması gibi sebeplerden kaynaklanır. Raflarda pek çok farklı renklerde bulunan ürünler, canlı renkleri tercih ederler. Bu canlı renklerin içinde en etkilisi ise kırmızı olarak kabul edilir. Uçar (2004) „a göre
kırmızının çekiciliği, pazarlama, reklam ve satıĢ alanında da kanıtlanmıĢtır. Raflardaki çekiciliği, kırmızı ambalajların diğer renklerde kullanılan ambalajlardan daha fazla öne çıktığını göstermiĢtir. Amerika‟da kırmızı arabaların çalınma oranlarının, diğer renkteki arabalara göre yüksek oluĢu bir rastlantı mıdır?
Sarı
Sarı, altının ve güneĢin rengidir. Sarı yaldız ve varak aynı zamanda bir statü sembolüdür. Eski Mısır‟da sarı gözden düĢme, kıskançlık ve utanç anlamlarını taĢırken, Çin‟de saltanatı sembolize eder. Uluslar arası iletiĢimde ve trafik iĢaretlerinde sarı dikkat rengidir. Renklerin en sıcak olanı sarıdır. Görünebilirliğinin yüksek oluĢu, sarının bir dikkat rengi olarak kullanılmasında etkili olmuĢ, bu nedenle fark edilmenin gerekli olduğu tüm ortamlarda yaygın olarak kullanılmıĢtır.
(Uçar, 2004, s.52). Bu bağlamda sarı renk, insan hayatında birçok kez karĢılaĢılan bir renk olmuĢtur. Dikkat çekilmesi istenilen objeler ve yerler, bu renk sayesinde amacına ulaĢtırılabilinmiĢtir.
Diğer renklerde olduğu gibi sarının da olumlu ve olumsuz etkileri vardır ve bu etkiler ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Becer (2002) „e göre özellikle altın sarısı Doğu‟da kutsal renk olarak kabul edilir. Batıda ise korkaklık ve ihanetin simgesidir. Aynı zamanda içtenlik, sağlık ve iyimserliği de çağrıĢtırır ve bu nedenle gıda ambalajlarında sıkça kullanılır.
Mavi
Gökyüzü, su ve denizlerin, aynı zamanda sonsuzluk ve huzurun rengidir. Dinlendirici renk olarak bilinen mavi huzurlu ve yatıĢtırıcı bir etkiye sahiptir.
Mavi renk, yeĢilimsi turkuvazdan, koyu laciverde kadar uzanan geniĢ bir skalaya sahiptir. Uçsuz bucaksız gökyüzünün, engin denizlerin rengidir. Mavi Ģeffaflık ile yakından ilgilidir, saydam olan nesneler ıĢığın kırılması ile gökyüzünün rengini yansıtır ve mavi görünürler. Mavi aynı zamanda düĢlerin, beklenti ve hayallerin, özgürlük ve sonsuzluğun rengidir. (Uçar, 2004, s. 53-54).
Mavi soğuk ve sakin bir renktir. DüĢünce ve karar verme yeteneğini artırır. Yaratıcı fikirlerin ortaya çıkmasına yardımcı olur. Sakinlik duygusunu kuvvetlendiren bir renktir. (OdabaĢı, 2006, s.88).
“Edilgen ve soğuk bir renk olan mavi; hem uzaklık ve resmiyeti, hem de doğruluk ve sadakati temsil eder.” (Becer, 2002, s.60). Bu bağlamda mavi, farklı duyguları bünyesinde barındıran geniĢ bir renktir denilebilir. Uzaklığı, mesafeyi ve resmiyeti sembolize ederken, bir yandan da sadakat ve dürüstlük, doğruluk gibi kavramları bünyesinde barındırması mavinin, olumlu ve olumsuz sayılabilecek duyguları barındırdığının göstergesidir.
Mavi, turuncunun zıt rengidir. Görsel tasarımda bir elemanı öne çıkarmak için bu iki rengin zıtlığından faydalanmak mümkündür.
Yeşil
Memnunluk, sükunet ve ümit gibi anlamları bünyesinde barındıran yeĢil, serin, taze ve gençleĢtirici bir etkiye sahiptir. Maviye yaklaĢtıkça ruhsal kuvveti artar. Dinlendirici bir renktir. (OdabaĢı, 2006, s.88).
YeĢil genel anlamda tazeliği, canlılığı, huzuru ve doğayı çağrıĢtırır. YeĢil soğuk renkler kategorisinde olmasına karĢın, psikolojik anlamda etkisi sıcak ve canlı bir renk olmasıdır.
YeĢil; baharın, canlılığın, olumlu dinginliğin ve huzurun rengidir. Ġslamiyet‟te kutsal olarak kabul edilen yeĢil, Hıristiyanlıkta baba, oğul ve kutsal ruh üçlemesini ifade eder. Uluslar arası sembolik yapı içinde yeĢil, kırmızının karĢıtı olumlu bir sembolizmaya sahiptir. Kırmızı ıĢıkta durur, yeĢil ıĢıkta hareket ederiz. YeĢil doğadaki yaygınlığı sebebiyle gıda ambalajlarında tazelik etkisi vermek adına sıkça kullanılagelmiĢtir. YeĢil baskı teknolojisinde sarı ve mavinin karıĢımından elde
edilen ara renk konumundayken, toplamsal renk sisteminde üç ana renkten biri olarak kullanılır. (Uçar, 2004, s.56).
Turuncu
YaĢama sevinci verir. Devinimi ve canlılığı artırır. Kahverengiye yaklaĢtıkça sükunet vermeye baĢlar. Turuncu aktif bir etkiye sahiptir. (OdabaĢı, 2006, s.88). Turuncu aynı zamanda dinamik ve dikkat çekici bir renktir. Turuncu istenirse çok parlak kullanılıp, dikkat çekici bir hale büründürülebilir, istenirse de daha yumuĢak bir etki için daha dingin kullanılabilir.
Mor
GerçekleĢmesi zor olan fikirler ve hüzün doğuran, düĢündürücü bir renk olarak bilinir. GeniĢ yüzeylerde kullanıldığında korku duygusunu açığa çıkarır. PiĢmanlık duygusunu da bünyesinde barındırır. (OdabaĢı, 2006, s.88). Bu bağlamda morun, genel anlamda olumsuz duyguları açığa çıkardığı söylenebilir.
Mor saltanat rengidir. Yalnızlığı çağrıĢtırır. Maviye yaklaĢan mor ise depresyonun, ruhsal bunalımın ve kederin rengidir. (Becer, 2002, s.60).
4- Doku: Bir yüzey üzerinde tekrara dayalı biçimsel bir yüzey varsa, orada
bir doku vardır demektir.
Sanat elemanları arasında doku, hem görme hem de dokunma duyusuna hitap eden bir elemandır. Objenin dıĢ yapısı hakkında olduğu kadar iç yapısı hakkında da bilgi verebilir. Dokuları, doğal ve yapay dokular olmak üzere iki grupta toplamak mümkündür. DeğiĢik etkilerdeki yapraklar, çiçekler, hayvan derileri doğal dokulardır. Ġnsan eliyle yapılan çimento, demir, çelik yapay dokulardır.
Doku, bir nesnenin insan eliyle hissedilen dıĢ örüntüsüne verilen genel
isimdir. Herhangi bir nesnenin nasıl bir dıĢ yapıya sahip olduğunu anlamak için sadece o nesneyi görmek yetmeyebilir. Onun dokusunu hissetmek gereklidir. Düz mü, pütürlü mü bunu anlamanın en iyi yolu görmenin yanında dokunmaktan geçer.
Tasarım yüzeyinde kullanılan dokular, fiziksel olarak duyguları yönlendirici bir iĢleve sahiptir. (Becer, 2002, s.62).
5- Biçim: Birçok çizginin bir arada bulunuĢu, tek bir çizgi içindeki dönüĢler
ve kıvrımlı yapı ile farklı tonların oluĢturduğu yüzeyler, tasarımda biçimi oluĢturan unsurlardır. (Becer, 2002, s.62).
6- Ölçü: Bir grafik tasarım ürünü, daima değiĢik ve belirli ölçülere sahip
görsel unsurların bir araya gelmesiyle meydana gelir. Ölçü büyüdükçe algılanırlık da artar. (Becer, 2002, s.62).
7- Yön: Bir tasarım yüzeyindeki nokta ve çizgiler değiĢik noktalara
yönelerek bir hareketlilik meydana getirirler. Tasarımcı, vereceği mesaja göre bu hareketi yönlendirir. (Becer, 2002, s.62).
3.3. Grafik Tasarımda Görsel Bütünlük
Tasarım ilkelerinin en önemlisi olarak kabul edilen unsur, bütünlüktür. Bir tasarım içindeki görsel unsurlar bütünlük oluĢturacak Ģekilde bir araya getirildiği zaman, kompozisyondaki dağınıklığın önüne geçilmiĢ demektir. Tasarımcı, tasarımında bir arada kullanabileceği unsurları seçerek gruplandırmalı ve birbirleriyle uyumlu olacak Ģekilde gruplama yapmalıdır. Aynı renge, biçime, dokuya ya da anlama sahip unsurlar; bir tasarımda ideal bütünlüğü oluĢtururlar. Benzer nesneler gördüğümüzde, bunları doğal olarak gruplandırırız. Benzerliğe dayalı oluĢturulmuĢ bir tasarım içindeki farklı bir unsur, hemen dikkat çeker. Farklı olan unsuru öne çıkararak dikkat çekiciliği sağlamak için, diğer unsurların bir
bütünlük ve uyum içinde olması gerekir. Bütünlük kavramı içinde de bir ritim olgusu mevcuttur. Birbirine benzeyen biçimler bütünlük oluĢturmak üzere bir yüzey üzerinde yinelendiklerinde meydana getirdikleri dokusal yapı, aynı zamanda bir ritim meydana getirmiĢ olur. Bu ritim, tekdüze olanla, sıra dıĢı olanı bir araya getirir. Birimler kendi aralarında ve ayrıntılarda oluĢturdukları kontrastlarla yeniliği ve tazeliği vurgularken, birlikte meydana getirmiĢ oldukları dokusal yapı ise bütünlük oluĢturur. (Becer, 2002, s.72).
Şekil 2. “Atatürk‟ü Etkileyen Olaylar” adlı roman kapağı
Herhangi bir tasarım yüzeyinde kullanılan tasarım elemanları, ayrı ayrı farklı görevlere sahiptirler. Bunlar bir tasarım yüzeyinde bir araya geldiklerinde bir durumu, bir olguyu ifade ederler. ġekil 2 de “Atatürk‟ü Etkileyen Olaylar” adlı roman kapağında, bütünlüğü sağlamak için tasarımcı, farklı biçim ve renklerden yararlanmıĢtır. Tasarım yüzeyinde yani kitap kapağında kullanılan renkler ve biçimler bir araya getirilerek aslında tek bir Ģeyi ifade etmeye çalıĢmıĢlardır. Bu da dağınıklığı engellemiĢ ve tüm unsurların bir ahenk içinde yüzeyde hareketini sağlamıĢtır.
3.3.1. Vurgulama
Bir tasarımda vurgulayıcı unsurun ne olacağına karar vermek ana problemdir. Vurgulayıcı unsur, konuya, hedef kitlenin özelliklerine, müĢterinin isteğine göre değiĢebilir. (Becer, 2002, s.74).
Görsel elemanlar bir araya gelerek hareketi oluĢturur ve vurgulama unsuruyla hareketin devamlılığı sağlanmıĢ olur. Tasarımda önemli öğelere vurgu yapılarak dikkat çekilir. Bu durumda vurgulanan öğe ön plana çıkmıĢ olur.
“Öğeyi dikkat ve ilgi merkezi haline getirmek için Ģu teknikler kullanılabilir:
- Ok ve benzeri yön gösteren araçlar kullanmak,
- Önemli öğe için diğerlerinden daha parlak bir renk kullanmak, - Temel öğeyi daha büyük yapmak,
- Vurgulanmak istenilen madde rengi ile zemin rengi arasında kontrast oluĢturmak,
- Diğer Ģekillerden farklı bir Ģekil kullanmak,
- Vurgulanacak öğeyi diğer öğelerin çakıĢtığı bir yere yerleĢtirmek.” (Yalın, 2005, s.116)
Vurgulama yapılacak olan unsur kesin olarak daha önceden belirlenmiĢ olmalı ve diğer unsurlara göre üzerinde daha çok düĢünülmelidir. Elbette vurgu yapılacak unsurların önemli olduğu kadar diğer unsurların da tasarımda çok büyük önemi vardır. Odak noktası olan ana unsur, diğer unsurlarla bir denge oluĢturduğu ölçüde tasarımdaki yerini öne geçirir. Nasıl bir filmde baĢrol oyuncusu diğer oyuncuların da varlığıyla birlikte filmdeki baĢrol oyuncu görevini yapıyorsa, bir tasarımda da odak noktası olan ana unsur, diğer unsurlarla olan iliĢkisi sayesinde gerçekten öne çıkmayı baĢarabilir.
Tasarımda yapılacak olan vurgulamada görsel bütünlüğün sağlanması demek, bir bakıma ana unsurun diğer unsurlarla iliĢkisi, yani ana unsurun diğer unsurlarla oluĢturduğu görsel bütünlüktür.
Vurgulama konusunda Ģu önemli kural unutulmamalıdır: bir tasarım
yüzeyinde her unsur aynı anda vurgulanmak istenirse vurgu kavramı ortadan kalkmıĢ olur. Bu nedenle önce odak noktası olması gereken unsurun, birden fazla olmamasına dikkat edilmelidir. BaĢka bir ifadeyle vurgulanmak istenen unsurun rolünü baĢka bir unsur çalmamalıdır. Bütün görsel unsurların aynı oranda vurgulandığı bir tasarımda vurgulamadan söz edilemez. Vurgulama; ön planda olması gereken unsurla ikinci planda kalması gerek unsurun renk, doku, ton, çizgi, boyut kontrastlarıyla sağlanmasıdır. (Becer, 2002, s.74).
Bir tasarım unsurunda var olan görsel unsurların arasından en fazla dikkat çekmesi gereken unsura dikkat çekilebilmesi, ancak o unsura vurgu yapmakla mümkün olabilir. Bir unsuru vurgulamak onu odak noktası haline getirmek demektir. Unsuru odak noktası haline getiren Ģey, bulunduğu ortamdaki konumu, diğer elemanlara göre büyüklüğü, biçimi, rengi, parlaklığı, tonu, dokusu ve kontrastıdır. Tasarımda eğer tüm elemanların hepsi aynı oranda vurgulanırsa, hiçbiri vurgulanmamıĢ demektir. Bu nedenle, tasarımda baĢrol görevinde olan unsur, tasarımcı tarafından odak noktası haline getirilmelidir.
Bütünlük görsel benzerliği olan elemanlarda vardır. Bütünlüğü kuramazsak kafa karıĢtıran bir tasarım elde ederiz. Fakat çeĢitliliği olmayan bir tasarım da cansız, ve hareketsiz bir hale gelir. (Ġstek, 2004 s. 89).
3.3.2. Ritim
Bir tasarımda belli aralıklarla tekrarlanan elemanlar, o tasarımda ritmik bir yapı, bir ahenk oluĢtururlar. Tasarımı gözlemleyen kiĢinin gözü bu ritmik yapı sayesinde belli aralıklarla tasarımdaki elemanları takip eder. Tasarıma ahenk katan
bu olgu, tasarım elemanlarının kendi içlerinde kompoze ediliĢiyle sağlanır. Örneğin, eĢit aralıklarla sıralanmıĢ aynı kalınlığa ve renge sahip dikey çizgiler, monoton bir ritim oluĢturur. Tekrar eden elemanların biçimsel özellikleri ve aralıkları değiĢtiği zaman dinamik bir ritim oluĢur. Dinamik bir ritimde göz bir elemandan diğerine kendiliğinden geçer ve tasarımda bir devinim gerçekleĢmiĢ olur. Bu da tasarıma doğal bir çekicilik ve hareket katar.
Şekil 3. Photoshop cs4 programı kitabı kapağı
Tasarım yüzeyinde kullanılan her bir eleman tasarımda farklı görevleri
üstlenmiĢtir. Tüm elemanların birbirleriyle olan iliĢkisi ve tasarım yüzeyindeki dağılımı, yüzeye ritim katar. ġekil 3 deki Photoshop programı kitap kapağında kullanılan her bir biçim ve renk, tasarıma ayrı bir devinim kazandırmıĢtır. Herhangi bir eleman yüzeyden çıkarıldığında yüzeyde ritim adına eksilmeler gözlemlenebilir.
Tasarımda kullanılan elemanların biçimleri, büyüklükleri, renkleri ve konumları çeĢitlendirilerek tasarıma hareket ve ritim katılabilir.
Tasarımda ritim, aynı kompozisyon içerisindeki elementlerin faklı Ģekillerde birbirini tekrar etmesi ya da varyasyonlarıdır. Ritmin kompozisyondaki temeli harekettir. Bu anlamda kompozisyonda kullanılan, çizgi ve yüzeylerde yapılan yön değiĢikliği hareket kazandırır. Genel olarak yatay ve dik çizgiler durgunluk, eğik ve kavisli çizgiler hareket yaratır.
Ritim kompozisyonlarda dinamizm katmak, hareket ve doku oluĢturmak için kullanılır. Aynı zamanda ritmin psikolojik bir etkisi de vardır. Bu yüzden de kompozisyonlardaki ritim; renkler, biçimler, açık ve koyu, öğelerin birbiriyle iliĢkileri, dolu ve boĢ alanlar ve bunların çevre iliĢkileri, kontrastlıklar, gölge ve yarı gölge, devinimlerin, ritmin yükselme ve alçalma hızlarının üzerimizdeki etkileridir. Grafik tasarımda ritim izleyici açısından bir ahenk oluĢturacak biçimde düzenlenmelidir. Bunun için tasarımlarımızda, düzenli ritim, akıĢkan ritim ve ilerleyen ritim gibi ritimler uygulayabiliriz.
Düzenli ritim; elementlerin uzunluk ya da yükseklikleriyle ilintilidir, eĢit veya benzer seviyede olması ve birbirleriyle tekrar etmesiyle oluĢturulur. AkıĢkan ritim; biçim ve ölçüleri birbiriyle benzerlik gösteren elementlerin, hareket etkisi oluĢturacak Ģekilde dizilmesiyle oluĢturulur. Ġlerleyen ritim; elementlerin açısal ve doğrusal tekrarını yaparak animasyona benzer bir ilerleme gösterir. (ozgemardi.blogspot)
3.3.3. Figür-Fon İlişkisi
Tasarımda görsel bütünlüğü desteklemek açısından figür olarak adlandırılan elemanlarla fon olarak adlandırılan boĢluklar arasında bir bağlantı kurulması gerekmektedir.
Tasarım yüzeyinde birçok elemana alt zemin oluĢturan fon, bu elemanların birbirleriyle iliĢkisini ve tasarım yüzeyindeki görev ve dağılımını etkilemektedir. Aralık bırakılarak düzenleme ya da sıklaĢtırma, simetrik ya da asimetrik boĢluklar
sayesinde tasarım bir devinim kazanır. Aralıklar tasarımda, ritim, doku gibi birçok anlatım yönünü zenginleĢtiren ifadeleri ortaya çıkarır.
Şekil 4. “Akşam Güneşi “ adlı roman kapağı
Tasarım yüzeyinde kullanılan elemanlar, fon üzerinde farklı aralıklar ve büyüklükler kullanılarak iliĢkilendirilirler. Aynı zamanda bu elemanların üstünde durdukları yüzeyle, yani fonla da bağlantılı olması bütünlük açısından önemlidir. ġekil 4 deki roman kapağında, ön kapakta kullanılan güneĢin batıĢını konu alan fotoğrafta hakim olan canlı turuncu renk, fonda da kullanılmıĢ, böylece figür ve fon arasında renk yoluyla bir bağlantı sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Aynı zamanda tipografide kullanılan renkler de diğer tasarım elemanlarıyla ve fonla iliĢkilendirilerek görsel bir bütünlük yakalanmaya çalıĢılmıĢtır. Tasarım yüzeyinde kullanılan figürler, fonla farklı Ģeyleri anlatmamalı, aynı noktadan bakabilmelidir.
3.3.4. Devamlılık
Okuyucunun gözü tasarım yüzeyinde bazen bir çizgi boyunca hareket eder. Göz, bir unsurdan diğerine doğru kesintisiz bir Ģekilde geçiĢler yapar. Eğer bu tasarım yüzeyinde kendiliğinden sağlanıyorsa devalılık sağlanmıĢ demektir.
Devamlılığı sağlamada aĢağıdaki yöntemlerden yararlanılabilir:
a. Tasarımda kullanılan görsel unsurlar, gözün normal hareketlerinde uyacak biçimde dağıtılmalıdır.
b. Algılama yönü, izleyicinin dikkatini dağıtmamalıdır.
c. Göz, alıĢkanlık gereği, soldan sağa ve yukarıdan aĢağıya doğru bir yön izler. Gözün yatay hareketleri dikey hareketlerine göre daha kıvrak ve hızlıdır. Ayrıca göz, koyudan açığa, büyükten küçüğe, renkliden renksize, kalından inceye doğru bir algılama sırası izler. (Becer, 2002, s.70).
Grafik tasarım alanı içinde katalog, afiĢ, kitap, dergi gibi birden fazla
parçadan meydana gelen ürünler bulunmaktadır. Bu ürünler tasarlanırken, kendi içinde bir bütünlük ve benzerlik yaratma kaygısını da içinde barındırmalıdır. Bu durumun amacı bir üründeki tüm parçaların aynı ürüne ait olduğunu alıcıya ya da izleyene kavratmak ve aslında ürünü/hizmeti satın alan kiĢinin zihninde bir marka kavramı yaratmaktır. Böylece bir ürününün herhangi bir parçasını farklı bir mekan veya zamanda görülmesi, o ürünün kolaylıkla tanınması açısından örnek teĢkil edecektir.
3.3.5. Renk
Renkler, ıĢıkla birlikte var olurlar ve izleyici üzerinde birçok değiĢik duygu uyandırırlar. Renk, bir tasarım unsurunda vazgeçilmez bir ilkeyi temsil eder. Tasarıma kiĢilik kazandıran, ondaki ana mesajı vurgulayan ve etkileyici kılan bir unsurdur.
Bugüne kadar birçok bilim adamı, renklerin insanlar üzerindeki etkileri konusunda pek çok deney yapmıĢlardır. Diğer taraftan bir sanatçı olarak Josef Albers‟in bu konudaki katkılarını da unutmamak gerekir. Albers, 30‟lu yılların
baĢında Bauhaus okullarında öğretim üyesiyken kare biçimlerden yola çıkarak birçok renk denemesi yapmıĢ ve bu denemelerde optik yanılsamalara dayalı renk iliĢkilerini ortaya çıkaran isim olmuĢtur. (Becer, 2002, s.57).
1979‟da Amerika‟da yapılan bir araĢtırma, dört renkli dergi ilanlarını izleme oranının %38, iki renkli ilanı izleme oranının ise %20 arttığını ortaya koymuĢtur. Yine baĢka bir araĢtırmada ise siyah-beyaz bir ilanın renkli basıldığında izlenme oranının %50 gibi bir farkla artmıĢ olduğu ortaya çıkmıĢtır. Buna dayanarak da, bir tasarımda istenilen etkililiği yaratmada en önemli aracın renk olduğunu söylemek yanlıĢ olmaz. (Becer, 2002 s. 60).
Şekil 5. “Teknoloji Kimin Umurunda” adlı roman kapağı
Tasarımda kullanılan elemanlar, tasarımın vurgulayıcı ve etkileyici olmasını sağlamalıdır. Tasarımcının ana kaygısı yaptığı çalıĢmada bütünlüğü sağlamaktır. Dağınık bir tasarım gözü yorar ve ilgisizliğe yol açar. Tasarımda bütünlüğü sağlamak tüm tasarım unsurlarının birbirleriyle olan dengesinden geçer. Tasarımda bütünlüğü sağlamak adına tüm tasarım elemanlarının iĢlevleri vardır. Bu elemanlardan renk,
tasarımda bütünlüğü sağlama ve diğer tasarım unsurlarını birbirleriyle iliĢkilendirme açısından önemlidir. ġekil 5‟deki roman kapağında tasarımcı, kitap kapağında hem renksel tonlamalardan faydalanmıĢ, hem de tipografide renk unsurunu kullanarak kitabın adını vurgulamıĢtır. Bu bağlamda tasarım yüzeyinde bütünlüğü sağlarken renk öğesinden en üst düzeyde yararlanıldığı kolaylıkla gözlemlenebilmektedir.
Tasarımın en önemli kuralı bütünlüktür. Tasarımı oluĢturan elemanların bir bütünlük içerisinde bir araya getirilip gruplanması, hem dağınıklığı önler hem de tasarıma ritim katar. Bütünlük için benzer yapıdaki doku, renk, boyut gibi elemanları
seçip bunları gruplamak gereklidir. (Ġstek, 2004, s.81). Bir tasarımda bulunan görsel
unsurlar bütünlük oluĢturacak Ģekilde bir araya getirildiğinde etkili olurlar.
Renk, görsel bütünlüğün sağlanması açısından önemli bir eleman olduğu gibi, grafik iletiĢimin sağlanmasına da katkıda bulunur. Rengin en önemli görevlerinden biri de tasarıma bir kiĢilik ve anlam kazandırmasıdır. Örneğin herkesin bildiği National Geographic Dergisinin kapağını çepeçevre kuĢatan sarı renkli bordür, dergiye bir kimlik kazandırmada oldukça etkili ve baĢarılıdır.
3.4. Ders Kitapları
Ders kitabı, bir derste kullanılan ve o dersin geliĢtirilmesine katkıda bulunan kitap olarak tanımlanabilir. Ders kitabı belli bir dersin (Matematik, Türkçe, Fizik vb) öğretimi için ve belli düzeydeki öğrencilere yönelik olarak yazılan; içeriği öğretim programına uygun olan ve inceleme yapılıp onay almıĢ temel kaynaktır.
(Ceyhan ve Yiğit, 2003, s.16).
3.4.1. Ders Kitaplarının Önemi
Ders kitapları öğretmene sınıf içinde belli bir programa göre ders iĢlemeyi ve konuları sıralı ve hiyerarĢik bir düzende takip etmeyi sağlayıp, hem öğretmenin hem de öğrencinin iĢini büyük oranda kolaylaĢtırır.
CoĢkun‟a (1996) göre; ders kitabı, sınıfta öğretmen ve yazı tahtasından sonra sıkça baĢvurulan en önemli araçtır. Alkan‟a (1996) göre ise öğretmen ve yazı tahtası ile birlikte verilen tüm bilginin % 99‟unu ileten bir ortamdır.
Şekil 6. Ders kitabı şeması
Bu bilgiler doğrultusunda ders kitaplarının eğitimin bir parçası olarak
yetiĢmiĢ insanın biçimlenmesinde vazgeçilmez bir materyal olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Ders kitapları okulun ilk kademelerinden baĢlayarak yükseköğrenime kadar bütün kademelerde öğretici ve öğrenci açısından temel kaynak olarak kabul gören en önemli araçtır. Bu da ders kitaplarının ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunun göstergesidir.
3.4.2. Ders Kitaplarının İşlevleri
Ders kitapları eğitimin vazgeçilmez araçları olarak birçok iĢlevi yerine
getirirken öğretimin daha verili olmasına da önemli katkılar sağlamaktadırlar. Ders kitaplarının en birincil iĢlevleri baĢta bilgi verme, bilgileri dizgeleĢtirme, öğrencinin kendi kendine öğrenebilmesine olanak tanıma, eĢgüdümleme ve kiĢilik geliĢtirme olarak sayılabilir. Kitaplar bu amaçları, ders kapsamına giren bütün bilgileri bünyesinde toplayarak ve aynı zamanda bilgilerin ıĢığında alıcıya gerekli
