Ders Kitaplarında Tasarım Öğeler

3.4.3.2.1. Doku

Nesnelerin dıĢ yapıları üzerindeki yüzeysel etkilere doku denir. Biz bu

yüzeyleri görebilir ve dokunarak da hissedebiliriz. Dokuları gözün algılamasına göre sert, yumuĢak, orta sert, orta yumuĢak dokular olarak sıralayabiliriz.

(Demirel, 2005, s.154)

Ders kitapları, kitap kapağı ve sayfalardan meydana gelir. Bu bağlamda ders kitaplarında düz bir doku mevcuttur. Kitap kapakları genellikle düz ve kaygandır. Kitap sayfaları ise düz ve hafif dokulu bir yapıya sahiptir.

“Bir yüzey üzerinde tekrarlara dayalı biçimsel bir düzen bulunuyorsa, orada bir dokunun varlığından söz edilebilir.” (Becer, 2002, s.61). Bu bağlamda doku, birçok aynı birimin tekrarından meydana gelmiĢtir.

3.4.3.2.2. Çizgi

Tasarım öğeleri içinde çizgi, oldukça önemli sayılmaktadır. Çizgi, zengin anlatım olanakları sunar. Çizgi, grafik olarak devinim halindeki bir noktanın belirli bir yönde eğiliminden doğar. Kitaplarda, çizgi ile farklı görsel öğeler yaratılabilir ve çok çeĢitli Ģekillerde kullanılabilir. Tasarımda çizgi tekrarı yapmak, bütünlük ve zenginliği oluĢturmak için önemlidir.

● Konu baĢlığının altını çizmek, hem baĢlığı belirgin hale getirir hem de vurgu oluĢturur.

● Bir düĢünceyi bilgiyi kısa sürede görselleĢtirir, yönlendirici olur. ● Farklı bilgi bölümlerinin ayrımını sağlar.

● Sayfa düzeninde hareketi sağlar, monotonluğu bozar. (Demirel, 2005, s.150)

Çizgi; düz ya da kıvrımlı, kalın ya da ince, sürekli ya da kesik, grenli ya da keskin özelliklere sahip olabilir. Ġki görsel öğe arasına çizilecek bir çizgi, izleyiciye bu öğeleri ayırması gerektiği mesajını verir. (Becer, 2002, s.56-57).

3.4.3.2.3. Renk

Renk, ders kitaplarında görsel zenginliği sağlayan etkili bir tasarım öğesidir. GüneĢ ıĢığının nesneler üzerinde yansıdıktan sonra gözümüzde bıraktığı etkiyi renk olarak tanımlarız. Renk, gözün bir yüzey üzerinde algıladığı ilk görseldir.

(Demirel, 2005, s.155)

Tasarım yüzeylerinde, tipografi, illüstrasyon, fotoğraf gibi görsel elemanlar kullanılır. Bu elemanlar en önce hangi renk olmalıdır sorusu tasarımın en büyük problemi sayılabilir. Çünkü okuyucu, tasarım yüzeyiyle ilk karĢılaĢtığında, en önce renkler dikkatini çeker. Renk kullanılmayan siyah-beyaz-gri bir tasarımla, farklı renklerin kullanıldığı bir tasarım arasındaki farkın ne kadar büyük olduğu tartıĢmasız açıktır. Renklerin bilinçli kullanımı bir tasarımı yukarı da taĢır, aĢağı da düĢürür.

Renk, bir tasarımı meydana getiren yapıtaĢları arasındadır. Bu nedenle bir tasarımcının insanların renk tercihini göz önünde bulundurarak tasarım yapması önemlidir. Örneğin; Amerika‟ da yapılan bir araĢtırmada erkeklerin maviye, kadınların ise kırmızıya eğilimli oldukları belirlenmiĢtir. (Becer, 2002, s.59).

Her renk insan psikolojisinde farklı bir anlam yüklenerek algılanır. YeĢil; kıskançlık, mavi; sadakat ve içtenlik, kırmızı; etkinlik ve cesaret, kahverengi ve mor; tekdüzelik ve sıkıcılık, beyaz; teslimiyet, siyah ise karamsarlık gibi duyguları çağrıĢtırır. (Becer, 2002, s.59). Ders kitaplarında kullanılacak renklerin, öğrenci psikolojisini olumlu etkileyen renkler olması önemlidir. Bu bağlamda, öğrencilerin derse ilgilerini canlı tutmak ve kitaptan haz alarak okumalarını sağlamak çok daha kolay olacaktır. Özellikle ders kitap kapaklarında kullanılan renkler daha canlı

olmalıdır ki, ders kitabıyla karĢılaĢan çocuk, kitabı ilk eline aldığında gördüğü kapaktan olumlu bir enerji alabilsin.

Grafik tasarımcı renk seçiminde Ģu dört unsuru göz önünde bulundurmalıdır: 1- “Rengin kültürel çağrıĢımı,

2- Hedef kitlenin renk tercihi,

3- Firma ya da ürünün karakteri ve kiĢiliği,

4- Tasarımdaki yaklaĢım biçimi.” (Becer, 2002, s.60).

Şekil 9. İlköğretim 3. sınıf Türkçe ders kitap kapağı

Ders kitap kapaklarında renk, önemli bir öğedir. ġekil 9‟daki Türkçe 3. sınıf ders kitap kapağında fon ve figür bütünlüğü kontrast renkler kullanılarak oluĢturulmuĢtur. Kırmızı fon rengi üzerinde, beyaz ağırlıklı bir figür kullanılarak renksel açıdan bir devinim sağlanmıĢtır.

Renk, resimde duygulara en çok seslenen, heyecan uyandıran bir öğedir. Tasarımcı bilgiyi görselleĢtirirken, öğrenci de duygusal etki yaratmada rengi araç olarak kullanmalıdır ve rengin psikolojik etkilerini iyi bilmelidir. (Demirel, 2005,

s.155). Bu bağlamda ders kitaplarında, kitap sayfalarında ve kapak tasarımlarında rengi kullanmak, çok önemli ve ustalık gerektiren bir iĢtir denilebilir.

3.4.3.2.4. Boşluk (Espas)

Ders kitaplarında, bilgiyi en etkili bir biçimde sunmak açısından önemli bir unsur da boĢluklardır. Ġnsanlar kalabalık sokaklarda ya da fazla dağınık meydanlarda rahatsızlık duyarlarken, deniz kenarlarında daha huzurlu olurlar. Bunu sağlayan en önemli unsur da ufuk, boĢluklar ve dağlardır. (Demirel, 2005, s.156).

BoĢluk da tıpkı doluluk kadar önemlidir. Bir tasarım yüzeyinde tasarım elemanlarının yeterli büyülükte ve dolulukta kullanılması ne kadar önemli ise tasarımda kullanılan boĢluklar da o denli önemlidir. Çünkü, tasarım elemanlarının birbirlerine olan uzaklıkları ve tasarım yüzeyindeki hareketleri, boĢluk sayesinde var olur.

BoĢluk tasarımın olmazsa olmaz unsurlarından biridir. Görsel tasarımda en önemli Ģey boĢluk olarak kabul edilir. Ġki boyutlu bir tasarımda boĢluğa negatif alan adı verilir. Yaratım ve tipografi boĢluğun arka planında yer alır. (Ġstek, 2004, s.62).

Tasarımda bir yüzeyde olması gereken en önemli unsurlardan olan boĢluk, dikkatli ve dengeli kullanılmalıdır. Bir tasarımda yüzeyinin her bir karesini doldurmak, tasarım yapmak anlamına gelmez. Tasarımda yer alan görsel elemanlar kadar boĢluğun da bir anlamı ve Ģekli vardır. Bir yüzeyde görsel elemanlar tıka basa o yüzeyi doldurmuĢsa ve hiçbir espas bırakılmamıĢsa, o tasarımda anlatılmak istenen izleyiciye ulaĢamaz ve böylece tasarım hedefine ulaĢmamıĢ olur. Fakat gereksiz ve fazla kullanılan boĢluk da tasarımın yavan ve bitmemiĢ bir havada olmasına sebep olabilir.

Ders kitaplarının da dahil olduğu bütün tasarım kullanılan ürünlerde

önemsenmesi gereken tasarım ilkelerinden biri, kullanılan öğelerin algılanmasını sağlamaktır. Bunun için sadelik ve yalınlık ön koĢul olarak kabul edilir. Sadeliği ve yalınlığı sağlayan unsur en önce boĢluktur. (Demirel, 2005, s.156)