FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARIMDA İLAg KULLANIMININ EKONOMİK VE gEVRESEL ANALİZİ; Konya ili gumra il^esi Domates Yeti?tiriciliği Örneği
Ay?e Esra HAYIRLIOĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZi
TARIM EKONOMİSi ANA BİLİM DALI KONYA,2007
2
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
TARIMDA İLAÇ KULLANIMININ EKONOMİK VE ÇEVRESEL ANALİZİ; Konya Hi Çumra İlçesi Domates Yetiştiriciliği Örneği
Ayşe Esra HAYIRLIOĞLU
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsii Tanm Ekonomisi Ana Bilim Dalı Damşman: Prof. Dr. Cennet Oğuz
2007, 106sayfa
Jiiri: Prof .Dr. Cennet OĞUZ Prof. Dr. Asım KABUKÇU Yrd. Dog. Yusuf ÇELİK
Bu çalışmada Türkiye’de domates üretim ve tüketiminin projeksiyonlan, tanmda ilaç kullanımimn ekonomik ve çevresel analizi; Konya ili Çumra ilgesi domates yetiştiriciliği örneğinde incelenmiştir. Araştırmada kullamlan veriler, Çumra Merkez ve Beylerce Tanmsal Kalkmma Kooperatifine kayıtlı 50 işletmeden gayeli olarak segilmiş ve anket galisması sonucunda elde edilmiştir. Elde edilen veriler 2005-2006 üretim dönemine aittir.
Yapılan projeksiyonlar sonucunda Dünya’da ve Türkiye’de önümüzdeki yıllarda domates üretim ve tüketiminin mzla artacagi tahmin edilmiştir. incelenen işletmelerde ortalama arazi genişliği 18,99da. olup bu alan içinde domates ekim alam %95,22’dir. isletmelerin ortalama parsel büyüklup 14,42da olarak tespit edilmiştir. İşletmeler ortalamasına göre aktif sermaye değeri dekara 6187,13 YTL bulunmuştur. Pasif sermaye içinde öz sermaye %94,51 olarak tespit edilmiştir. isletmeler ortalamasına göre Gayri Safi Üretim Değeri 18857,5 YTL, Saf Hasıla 6226,06 YTL ve Tanmsal Gelir 1179,49 YTL hesaplanmıştır. Domates üretimi dekara ortalama 5,8 kg bulunmuş ve 1 kg domatesin maliyeti 0,279YTL bulunmuştur. İncelenen işletmelerde domates üretim faaliyetinde kullamlan girdiler ve üretim miktan arasındaki ilişkisi Y=0,532*X10'369 * X2°>229* X3a242 * X40'188 * X5a507 şekUnde belirlenmiştir. Modele dahil edilen değişkenlerin %85,37 düzeyinde modeU agikladıklan sonucuna ulasilmıştır. Domates üretiminde üreticilerin ilaç kullamrken bilinçli davranmadıklan ve bilinç düzeyinin eğitim düzeyi ile değişmediği sonucuna vanlmistır.
ANAHTAR KELİMELER: Domates Üretimi, Ekonomik Analiz, Cobb Douglass, Çevre
ABSTRACT Master Thesis
THE ECONOMICS AND ENVIRONMENTAL ANALYSIS OF PESTICIDE USE IN TOMATO PRODUCTION IN CUMRA, KONYA
Ayşe Esra HAYIRLIOĞLU
Selcuk University Graduate School of Natural
and Appllied Sciences Department of Agricultural Econumics Supervisor: Prof. Dr. Cennet Oğuz
2007,90 pages
Jury: Prof .Dr. Cennet OĞUZ Prof. Dr. Asım KABUKÇU Assist. Prof. Dr. Yusuf ÇELİK
Prediction of tomato production and consumption in Turkey as well as in the world, economic analysis of tomato production and pesticide use knowledge were investigated in the study for the tomato farms in Cumra district Konya province. The data were obtained from the members of Cumra Merkez Beylerce Agricultural Development Cooperative by applied 50 questioners for 2005-2006 production period.
The projection has showed that consumption and production of tomato will be raised in future in Turkey and the world. The average farm size was found as 18,99 da. and the planting rate of tomato was about 95,22%.
The average parcel of farms was found as 14,42 da. The active capital value was calculated as 6187,13YTL per da. The rate of capital stock in passive capital was found as 94,51% of the total. Gross production value, net return, agricultural income were found as 18857,5 YTL, 6226,06 YTL ve 1179,49 YTL. respectively. The average tomato production for per da was found as 5,8 kg and the cost of 1 kg tomato was calculated as 0,279 YTL. The tomato production function was determinate as Y=0,532*X10,369 * X2-0,229 * X30,242 * X40,188 * X5-0,507 where inputs explained output as 85,37%. The knowledge of farmers base on pesticide use about environmental friendly use was not efficient and not significant at the level of different education.
KEY WORDS: Tomato production, Economic analysis, Cobb Douglass, Environment
4
ÖNSÖZ
Ülkemizde endiistriyel alandaki gelişmelere bağlı olarak, hızlı niifus arti§i ve kentleşme sonucu katı, sıvı ve gaz halinde oluşan sanayi ve evsel atıklan toprak, su ve hava gibi çevrenin temel unsurlannın kirlenmesine neden olmaktadır. Doğayı ve doğadaki turn canlılann geleceğini tehdit eden bu zararlı etkiler tanm yapılan alanlara da sicramıştır. Aynca bitkisel üretimdeki teknolojik gelişmelere paralel olarak tanm topraklanna asm gübreleme ve ilaçlama yapılmaktadır. Ancak verimliliği artırmak için yoğun olarak kullamlan bu kimyasallar toprak kirliliğine neden olmaktadır. £evre kirliliğini önlemek ve tanm topraklannın verimliğini korumak için turn Dünyada bu konu ile ilgili çevreler, çevre dostu tanm sistemlerinin geliştirilmesi için galı§maktadır. Bu amagla geleneksel tanm sistemlerine alternatif olarak toprak ve ekosisteme olumsuz etkileri olmayan sürdüriilebilir ve ekolojik tanm gibi üretim sistemleri üzerinde yoğun galı§malar yapılmaktadır. Ülkemizde tanmsal üretimin sürdüriilebilirliğini sağlamak, ?ift?ilerimizi yeni bilgi ve teknolojilerle mutlaka desteklenmesi gerekmektedir.i§te yukanda sözü edilen gergeklerden yola gikarak, geleceğe dönük olarak tanmsal üretim planlamalannda ?evre dostu olan sürdürebilir tanm sistemleri üzerinde durulması bizleri bu araştırma konusuna yönlendirmiştir. Bilimsel araştırmamızın temel amacı, elde edilen yeni bilgi ve bulgulan üreticilere ulaştırarak üreticiler tarafından uygulanabilirlik, sürdüriilebilirlik prensipleri?er?evesinde uygulamaya aktanlmasıdır.
Her şeyden önce çalışmamm başlangic aşamasından itibaren bilimsel katıklan ve önerilerinin yam sıra hiçbir zaman unutamayacagim manevi desteği için saygı değer hocam Prof. Dr. Cennet OĞUZ başta olmak üzere çalismam esnasında benden yardımlanm esirgemeyen bölüm hocalanma teşekkürii bir bore bilirim. Aynca bu zor yolu aşmamda bana sonsuz destek veren babam İbrahim HAYIRLIOĞLU’na ve, çahşmalanm esnasında kızıma yakından ilgilenen annem Hediye HAYIRLIOĞLU ve anneannem Nadire YlS’e, benden dualanm eksik etmeyen PEKER ailesine sonsuz teşekkür ediyorum. Tezimin başlangıcından bu yana hep yammda olan değerli hocam ve sevgili eşim Doç. Dr. Kenan PEKER’e desteğinden dolayı yürekten teşekkür ediyorum. Yüksek lisans eğitimimin ba§indan itibaren zorlu yollan birlikte aştigim ve sevgilerinden guc aldigim dünya güzeli kızım Elif Eylül PEKER ve biricik yeğenim İbrahim Talha HAYIRLIOĞLU’na sonsuz teşekkür ederim. Tezimi
tamamlamada sonsuz fedakarlık gösteren Annem Hediye HAYIRLIOĞLU, babam İbrahim HAYIRLIOĞLU ve kızım Elif Eyliil PEKER’e bu tezi ithaf ediyorum.
6 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET……… i ABSTRACT………. ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR……… ... iv İÇİNDEKİLER……… ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ ………. x ŞEKİLLER DİZİNİ ………... xiii LGIRIS
... 1
1.2. Araştırmanın Amacı ... 5 1.3. Araştırmanın Kapsamı... 6 2.LİTERATÜR ÖZETi ... 8 3.MATERYAL VE METOT... 14 3.1.Materyal... 14 3.2.Metot ... 143.2.1. Örnekleme aşamasında uygulanan metot... 14
3.2.2. Anket aşamasında uygulanan metot ... 15
3.2.3. Domates üretimi ile ilgili projeksiyonlarda uygulanan esaslar ... 15
3.2.4. Sermaye unsurlanmn kıymet takdirinde uygulanan esaslar ... 15
3.2.5. Isletmelerin yillik faaliyet sonuglannm analizinde uygulanan metot ... 17
3.2.6. Domates üretiminin fonksiyonel analizinde uygulanan metot ... 20
4. DOMATES TARIMINDA GENEL DURUM... 22
7
4.3. Konya İli Domates Tanmında Genel Durum ... 31
5. ARAŞTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER ... 35
5.1. Doğal Yapi... 35
5.2. Sosyal Yapı... 36
5.3.1. Tanm... 37
5.3.1.1. Arazi varhgi ve kullanım durumu... 37
5.3.1.2. Bitkisel üretim... 38
5.3.1.3. Hayvansal iiretim ... 38
5.3.1.4. Tanm tekniği ve girdi kullanımı ... 39
5.3.1.5. Tanmsal drgiitlenme ... 39
5.3.2. Sanayi ... 39
6. ARA$TIRMA SONUÇLARI ... 42
6.1. incelenen isletmelerde Arazi Durumu ... 42
6.1.1. Arazi mülkiyeti ve kullanım durumu... 42
6.1.2. isletme parsel sayısı ve parsel büyükliip... 43
6.1.3.Ekilen ürün?e§idine göre arazi kullanım durumu ... 44
6.2. İncelenen i§letmelerde Nüfus ve Eğitim Durumu ve I§gücü Varhgi ... 45
6.2.1. Nüfus ve eğitim durumu ... 47
6.3. İncelenen i§letmelerde Sermaye Varhgi... 48
6.3.1. Aktif sermaye... 49
6.3.1.1. giftlik sermayesi( Arazi Sermayesi)... 49
6.3.1.1.2. Arazi lslah sermayesi ... 50
6.3.1.1.4. Bitki sermayesi ... 51
6.3.1.2. isletme sermayesi... 51
6.3.1.2.2. Met ve makine sermayesi... 52
6.3.1.2.3. Malzeme ve miihimmat sermayesi ... 52
6.3.1.2.4. Para sermayesi... 52
6.3.2.Pasif sermaye ... 53
6.3.2.1. Yabancı sermaye ... 53
6.3.2.2. Öz sermaye... 53
6.4.incelenen isletmelerde Yillik Faaliyet Sonuçlan ... 54
6.4.1. Gayri safi iiretim değeri... 56
6.4.2. Gayri safi hasıla... 56
6.4.3.2. Değişen masraflar... 58
6.4.3.3. Toplam masraflar ... 59
6.4.6. Tanmsal gelir... 62
6.4.7.Rantabilite... 63
6.4.8. Domates maliyeti ve ilaç masraflannin toplam maliyetteki payı... 64
6.5. incelenen işletmelerde domateste üretiminin fonksiyonel analizi ... 66
6.6. Araştırma bölgesinde domates üretiminde karsila§ilan domates hastalıklan... 68
6.6.1. incelenen işletmelerde en fazla kar§ila§ilan bitki hastalık ve zararlılan ve bunlarla mücadelede kullamlan ilaçlar ... 69
6.6.2. incelenen işletmelerde domates üretimini simrlayan faktörler ve yetiştirme teknikleri... 70
6.6.3. Üreticilerin tanmsal mücadele uygulamalannda bilgi düzeyleri ve bilgi 6.6.3.1. Üreticilerin tanmsal mücadele hizmeti veren kurumlar hakkında bilgi düzeyleri ve yararlanma şekilleri... 72
6.6.3.2. isletmede tanmsal mücadele işlerinin yüriitülmesi ve ilaç temin yerleri ... 73
6.6.3.3.Üreticilerde tanmsal ilaçlan uygulama zamanı ve uygulamada karar verme kriterleri ... 74
9
6.6.3.5.Üreticilerin tanm ilaçlan seçiminde dikkat ettiği noktalar ... 76
6.6.3.6. Üreticilerin ilaç kullamm dozlan ve kullamlan ilaçlann etkileri... 77
6.6.4.Üreticilerin tanm ilaçlanm kullamminda sağlık ve çevre bilinci... 78
6.6.4.1. Kullamlan ilaçlann üriinde kalıntı bırakma durumu üzerine üreticilerin bilinci ...78
6.6.4.2. A§m ve yanli§ ilaç kullammimn üriine ve çevreye zarar verme durumu... 78
6.6.4.3. Üreticilerin ilaçlamadan önce ve sonra aldıklan önlemler ... 79
6.6.4.4. ilaçlamadan kaynaklanan çevre ve sağlık sorunlan ... 79
6.6.4.5.Üreticilerin boş kutulan değerlendirme şekli ve tanmsal ilaçlan saklama şekli... 80
6.6.4.6.Üreticilerin tanm ilaçlannı kanştırma eğilimleri... 81
7.SONUÇ ve ÖNERİLER ... 82
7.1. Sonuç ve Değerlendirme... 82
7.2.0neriler... 97
giZELGELER LİSTESi
Sayfa No
1.1. Yıllar itibariyle bazı ülkelerde tanmsal ilaç tüketimleri (ton/ha) ... 1.2. Türkiye’de yıllar itibariyle ilaç üretim, tüketim ve ithalat
durumu(ton) ... 1.3. Türkiye’de tanmsal ilaç kuHanımı(ton/ha)... 1.4. Türkiye’de bölgelere göre tanmsal ilaç kullanımı
3.1. Erkek işgücü birimine çevirme kullamlan katsayılar... 4.1.Dünyada yıllar itibariyle domates ekim alanlan, üretim, tüketim ve verim
durumu
4.2. Dünya’da domates üreten önemli üretici ülkeler ... 4.3.Yıllar itibariyle Dünyada domates dış ticaret durumu ... 4.4.Türkiye’de yıllar itibariyle domates ekim alanlan, üretim, tüketim ve verim
durumu
4.5.Türkiye’de iller bazında domates ekim alanlan (da) ve dagilımı oranı... 4.6. Türkiye’nin taze domates ihracat ve ithalatı... 4.7. Konya ili genelinde sebze ekim alanlan, üretim ve verim durumu... 4.8. Konya ilinde yetiştirilen sebze tiirleri ... 4.9.Konya Hi Çumra İl?esi Domates Ekim Alanlan(da)...
5.1. Türkiye, Konya ili ve Çumra ilgesi arazi kullamm durumu... 5.2. gumra ilgesi yillik hayvansal üretim durumu...
gizelge 6.1. isletme gruplanna göre arazi kullamm durumu... gizelge 6.2. incelenen işletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklup ... gizelge 6.3. isletme genişlik gruplanna göre iiriin ekim alanlan (da) ... gizelge 6.4. incelenen işletmelerde nüfusun yaş gruplanna göre dagilımı ... Çizelge 6.5. isletme gruplanna göre 6 yasindan yukan nüfusun eğitim durumu kişi ve
oranlan ... gizelge 6.6. incelenen işletmelerde işgücü varligi ve kullamm durumu (EiG) ... Çizelge 6.7. incelenen i§letmelerde sermaye yapısı...
Çizelge 6.8. incelen en işletmel erde gayri safi üretim değeri ... Çizelge 6.9. incelen en işletmel erde gayri safi hasıla Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge
2 3 3 4 18 22 24 25 27 29 30 32 33 34 38 39 42 44 44 46 47 48 55 56 57
gizelge 6.10. incelenen işletmelerde amortisman giderleri... gizelge 6.11. incelenen işletmelerde sabit masrailar ... gizelge 6.12. incelenen işletmelerde değişen masraflar ... gizelge 6.13. incelenen işletmelerde toplam masraflan... gizelge 6.14. incelenen işletmelerde brüt kar... Çizelge 6.15. incelenen işletmelerde saf hasıla... gizelge 6.16. incelenen işletmelerde tanmsal gelir... gizelge 6.17. Domates Girdileri ve Maliyeti insan isgiicii ve Makine geki giicii Talebi
ve Ücret Kar§iligi ... Çizelge 6.18. Bagimsız Değişkenlerin Kısmi Regresyon Katsayılan, Bu Katsayılann
Standart Hatalan, T Değerleri ve Önem Seviyeleri ... gizelge 6.19. incelenen işletmelerde üretimi etkileyen faktörler ... gizelge 6.20. Üreticilerin sebze fidesi yeti§tirme teknikleri ... gizelge 6.21.incelenen i§letmelerde tohumdan iiretim yapan üreticilerin tohumda
aradigi özellikler... gizelge 6.22. incelenen i§letmelerde fide ahmında aranan özelikler... gizelge 6.23.incelenen i§letmelerde üreticilerin tanıdıklan tanmsal mücadele
kuruluşlan... gizelge 6.24.incelenen işletmelerde üreticilerin tanıdıklan tanmsal mücadele
kuruluşlanndan yararlanma şekli ... gizelge 6.25. incelenen işletmelerde işletmede tanmsal mücadele işlerinin yüriitülmesi gizelge 6.26. incelenen işletmelerde üreticilerin tanmsal ilaç temin yerleri... gizelge 6.27.incelenen işletmelerde üreticilerin kullandıklan ilaçlan uygulama zamanı gizelge 6.28.incelenen işletmelerde üreticilerin tanmsal mücadeleye karar verme
kriterleri... gizelge 6.29.incelenen işletmelerde üreticilerin ilaç seçimindeki bilgi kaynaklan ...
gizelge 6.30. incelenen işletmelerde tanmsal ilaçlamada doz ayarlanm belirlemedeki kriterleri... gizelge 6.31. incelenen işletmelerde ilaç ölçeklendirmesinde kullamlan araçlar... gizelge 6.32. incelenen işletmelerde üreticilerin satın aldıklan ilaçlarda dikkat ettiği
hususlar... gizelge 6.33.incelenen işletmelerde üreticilerin tanm ilaçlannda önerilen dozu
58 59 59 60 61 63 64 65 66 70 71 71 72 73 74 75 75 75 75 76 76 76 77
12
uygulama durumu ...
gizelge 6.34.incelenen işletmelerde üreticilerin kullandıklan ilacın etkisiz kalması
durumundaki davramşlan...
gizelge 6.35. .incelenen işletmelerde ilaçlann kalıntı bırakma durumu...
gizelge 6.36.incelenen işletmelerde a§m ve yanlış ilaç kullammının üriine zarar verme
şekli...
gizelge 6.37.incelenen i§letmelerde a§m ve yanlı§ ilag kullammının gevreye etkileri...
gizelge 6.38.incelenen i§letmelerde üreticilerin ilaçlama esnasında ve sonrasında
gizelge 6.39.incelenen i§letmelerde üreticilerin ilaçlama esnasında aldıklan önlemler..
gizelge 6.40. incelenen işletmelerde üreticilerin ilaçlama sonrasında aldıklan önlemler
gizelge 6.41 incelenen işletmelerde üreticilerin boş kutulan değerlendirme şekli ...
gizelge 6.42.incelenen işletmelerde üreticilerin tanmsal ilaçlan saklama şekli ...
gizelge 6.43. incelenen işletmelerde üreticilerin tanm ilaçlannı kanştırma eğilimleri..
gizelge 6.45.incelenen işletmelerde üreticilerin kansim yaptıklan ilaçlann kan§ilabilir
özelliğine ilişkin bilgileri...
77
78
78
79
79
79
80
80
80
81
81
81
ŞEKiLLER LİSTESi Sayfa No
§ekil 4.1. Dünya domates iiretim projeksiyonu ... 23
§ekil 4.2. Dünya domates tüketim projeksiyonu... 23
§ekil 4.3. Dünya domates ihracat projeksiyonu... 25
§ekil 4.4. Dünya domates ithalat projeksiyonu...26
§ekil 4.5.Türkiye domates üretim projeksiyonu ... 27
i. GiRis
1.1. Ara?tırmanm Önerni
Dünya niifusu sürekli artarken , tanmsal üretimi aym oranda ve sürekli artırma imkanı simrlıdır. Tanmsal üretimin artı§i ancak birim alana bitkisel üretim ve birim hayvan basina verim artı§i ile mümkündiir. Verimlilik; üretimde kullamlan girdilerin karsiliginda elde edilen hasılamn arttmlmasıdır (Erkuş,1979). Birim alandan verim artı§i sağlanabilmesi ancak entansif tanm uygulanmasıyla mümkiin olmaktadır. Entansif tanmın yapıtaşlan olarak kabul edilen, tanmda sertifikalı tohum kullanirm, giibreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele, sulama, toprak işleme, çapalama gibi teknik önlemler birim alandan elde edilen verimde artış sağlamaktadır.
Entansif tanm uygulamalan arasında tanmsal mücadele önemli bir rol oynamaktadır. Bitkilerin gelişim dönemlerinde etkili olan hastalık, zararlı organizmalann ve yabancı otlann yok edilmesi veya zararlanmn minimuma indirilmesi çalismalan tanmsal mücadele olarak nitelendirilmektedir (Tannvermiş,2000). Hastalık ve zararlılarla mücadelede, kültürel, fiziko-mekanik, yasal, biyolojik, genetik, biyoteknolojik ve kimyasal yöntemler uygulanmaktadır. Kimyasal sava§in kısa sürede etkili bir çözüm sağlaması nedeniyle üreticiler her geçen gün daha fazla kimyasal kullanmaktadır. Tanmsal mücadele amacıyla tanmda ilaç kullanımının; verimin arti§i, üriin kalitesinin ve uygulanan tanm tekniklerinin iyileştirilmesi, üriinlerin üretim zamanı ve üretim alanlannda münavebe uygulanması gibi yararlan yamnda, yoğun ilaç kullanımının çevre ve saghk a§isından ciddi sorunlar ortaya gikardıgi bilinmektedir. Özellikle gübre ve ilaç gibi kimyasallann a§m kullanımı çevreyi ve canlı sağligim tehdit etmektedir (01han,1997).
Tanmsal mücadelede yoğun olarak kullamlan tanmsal ilaçlar için genel olarak pestisit ifadesi kullamhrken, etkili olduklan alanlara göre insektisitler (böcek öldüriicüler), herbisitler (yabancı ot öldüriicüler), fungusitler (mantan hastalık öldüriicüleri) ve akarisitler (öriimcek öldüriicüleri) şeklinde gruplandinlma yapılmaktadır (Anonim, 2006/a). Yakla§ik 150 yillik bir geçmişi olan tanm ilaçlan, dünyada 3 milyon ton civannda üretilmekte, yillik satış tutan ise 23-40 milyar dolar arasında değişmektedir. Dünyada tanm ilacı tüketiminde %47 ile herbisitler ilk
15
sırada yer almaktadır. Bunu yaklasik %29 ile insektisitler, % 19 ile fungusitler ve %5 ile diğer pestisitler izlemektedir (Tannvermiş, 2000).
Aynca, Dünyada gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için tanmsal ilaç kullammlannda farklılıklar gözlenmektedir. Bu kapsamda bazı iilkelerin tanmsal ilaç kullammlan gizelge 1.1'de verilmiştir. gizelge 1.1. incelendiğinde en fazla ilag kullanan ülkeler EU-15’de 354.789 ton/ha, italya’da 167.152 ton/ha ve Fransa’da 104.526 ton/ha’dır. Türkiye’de ilaç tüketimi ise 33.500 ton/ha’dır.
gizelge l.l.Yıllar itibariyle bazı iilkelerde tanmsal ilag tüketimleri(ton/ha)
2001 2002 2003 2004 2005 Avusturya 3.786 3.952 3.964 3.854 3.625 Belçika 8.695 8.742 9.254 9.874 9.632 Danimarka 4.100 3.919 4.809 3.699 3.675 Finlandiya 1.933 1.965 1.973 1.800 1.654 Fransa 102.563 104.587 110.578 109.635 104.526 Almanya 35.698 34.789 32.156 37.147 36.987 Yunanistan 8.550 8.456 8.632 8.325 8.426 İrlanda 1.480 1.302 1.358 1.269 1.258 İtalya 190.852 196.321 198.521 192.111 167.152 Japonya 95.658 96.425 85.741 89.653 87.952 Hollanda 10.338 10.369 9.563 9.635 9.453 Norveç 756 726 723 714 710 Polonya 6.953 6.534 6.348 6.358 6.329 Portekiz 12.458 12.765 11.782 11.963 10.269 İspanya 33.698 35.985 34.875 32.596 31.456 Türkiye 33.214 36.487 32.487 33.584 33.503 ngiltere 35.583 35.964 34.856 37.896 36.594 EU 15 368.562 356.856 354.258 354.210 354.789
Kaynak: T.C. Tarım ve K6yi?leri Bakanligi Koruma ve Kontrol Genel Müdürlugu, 2005, Ankara.
Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye tanmda hızlı bir şekilde ensantifleşmektedir. Ensantifleşmenin sonucu olan yüksek verim ve kaliteyi elde edebilmek i?in tanmsal mücadele her ge?en gün biraz daha önem kazanmaktadır. Türkiye’de tanmsal mücadele çoğunlukla kimyasal mücadele olarak anla§ilmakta ve tanm ilaçlan tanmsal mücadelenin ana unsuru olarak göriilmektedir (Delen vd., 1995; Olhan, 1997). Türkiye’de 1991-2005 yıllan arasında tanmsal ilaç üretim ve tüketiminde dalgalanmalar göstermektedir. 1991 yılında 33.891 ton olan ilaç tüketimi, 2005 yılında 32.924 tona dusmustür. Türkiye’nin ilaç üretiminin tüketimi karsilama oram ise 1991 yılında %82,29 iken, 2005 yılında %74,98'e kadar gerilemiştir (gizelgel.2.).
17
Türkiye’de en ?ok kullamlan tanmsal ila? grubunu %49,8 ile insektisitler oluşturmaktadır. Toplam tüketim igerisinde fungusitlerin payı %17,2 ve herbisitlerin payı ise % 18,4'tiir. Türkiye’de toplam ila? tüketiminde insektisitler ilk sırada yer ahrken, dünya ilag tüketiminde herbisitler ilk sırada yer almaktadır (Çizelgel.3.)
Çizelge 1.2. Türkiye’de yıllar itibariyle ilaç üretim, tüketim ve ithalat durumu(ton)
Yıllar Üretim Tüketim İthalat Üretim/
Tüketim (%) 1991 27.891 33.891 6.000 82.29 1992 29.277 33.931 4.654 86.28 1993 30.709 35.627 4.918 86.19 1994 27.170 32.215 5.045 84.33 1995 23.283 29.527 6.244 79.58 1996 22.269 27.669 5.400 85.01 1997 28.564 34.170 5.606 83.65 1998 23.687 29.488 5.801 80.32 1999 27.633 32.324 4.691 85.48 2000 32.668 33.214 6.268 83.90 2001 30.750 36.487 7.963 79.43 2002 23.710 32.487 7.960 74.86 2003 23.916 33.584 9.364 71.86 2004 23.658 33.503 7.887 71.86 2005 24.688 32.924 8.236 74.98
Kaynak: T.C. Tarım ve K6yi?leri Bakanligi Koruma ve Kontrol Genel Müdürlugu, 2005, Ankara. Çizelge 1.3. Türkiye’de tanmsal ila? kullanirm(ton/ha)
Hag grubunun adı 2005 Oran(%)
1.insektisitler 16.697 49,8 2. Akarisitler 958,3 0,2 3. Yağlar 2.476 7,4 4. Fumigantlar ve Nematositler 1.250 3,7 5. Fungusitler 5.748 17,2 6. Herbisitler 6.238 18,4
7. Diğer zirai ilaçlar 1.094 3,3
18
2006 yılına göre Türkiye’de toplam ila? kullanımimn %31’i pamuk üretiminde, %21’i meyve üretiminde, %19’u sebze üretiminde, %14'u hububatta, %3'ii şekerpancannda, %14'u ise diğer üriin grubunda kullamlmaktadır (Anonim, 2006/a).
Tanmsal ila? kullanımı daha 50k polikültür tanmın yapıldigi Akdeniz ve Ege bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Yillik pestisit tüketiminin %40'i Adana, tqel ve Antalya olmak iizereUQilde yoğunlaşmaktadır. İzmir ili de bu illere Have edildiğinde
bu oran %65’i bulmaktadır. Yetiştirilen Türkiye’de toplam ila? tüketiminde insektisitler ilk sırada yer alırken, dünya ila? tüketiminde herbisitler ilk sırada yer almaktadır. üriin bazında ila$ kullanımı incelendiğinde bu pazann %40'inm pamuk ve hububatta insektisitler olarak kullamldigi tahmin edilmektedir. Tanm ilacı kullanımınım %27’si turunggil ve üzümün yer aldigi meyvelerde, %16’sı ise sebzede gergekleşmektedir. Yalmzca turunggillerin toplam ila? kullanımından aldigi pay %7’dir (Dağ ve ark., 2000). Geriye kalanın önemli bir kısmim ise i? Anadolu ve Marmara bölgeleri oluşturmaktadır. En az ila? kullanımı ise Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gergekleşmektedir (Anonim 2006/a).
Çizelge 1.4. Türkiye’de bölgelere göre tanmsal ila? kullanımı
Bölgelerin Hag Tüketiminde Payı(%)
Bölgeler 2002 2003 2004 2005 Ortalama (2002-2005) Akdeniz Böl. 21,3 15,8 22,4 24,9 21,1 İç Anadolu Böl. 20,1 22,2 19,1 16,3 19,3 Ege Böl. 19,4 18,6 17,1 17,1 18,1 Marmara Böl. 15,8 19,8 18,9 17,5 18 Karadeniz Böl. 11,9 13,1 11,6 12,2 12,2 Güneydoğu Anadolu Böl. 8,7 6,6 7,2 7,1 7,4 Doğu Anadolu Böl. 2,8 3,9 3,7 4,9 3,8
1.2. Ara?tırmanm Arnacı
Tanmsal mücadelede bilinçsiz ve kontrolsüz ilaç kullammlannın ortaya gikardigi sorunlar kapsamında Türkiye’de bir dizi önlemler alınmaya çalı§ilmaktadır. Bu kapsamda, çevreyi tehdit etmeyen uygulamalar dikkate alınarak sürdüriilebilirliğin sağlanması amaçlanmakta ve tanmsal uygulamalann çevreye uyumlu hale getirilmesine yönelik çabalar devam etmektedir. Sekizinci Beş Yıllik Kalkınma Planı (2000-2005) çerçevesinde tanm politikasimn amaç ve ilkeleri arasında tanmsal girdilerin etkin kullammi için ekonomik, sosyal, çevresel ve uluslar arası gelişmeler boyutu detaylı olarak agiklanmakta, çevreye dost sürdüriilebilir tanmsal üretim temel amaç olarak belirtilmektedir (Anonim, 2006/b).
Türkiye’de çevrenin korunması amacıyla makro düzeyde politikalar yüriitülmektedir. Tanmda tanmsal ilaç kullanimmin üreticiler ve ülke ekonomisine sağladigi yararlar yanında, neden olduğu zararlann analizi ve değerlendirilmesi konusu da son yıllarda çevrenin sürdüriilebilirliği agisından önem tasimaktadır. Zira, bölgeler, iller ve yöreler itibariyle çiftçilerin ilaç kullanımıyla ilgili bilinç düzeylerinin, ilaç kullanımını etkileyen faktörlerin, ilaç kullamm dozlanmn ve dolayısıyla ilaç kullammda fayda/masraf oramn farklılık arz etmesi, uygun ilaç kullammı için alınması gereken önlemleri de farklı kılmaktadır. Bu bakımdan bölgeler, iller ve yöreler itibariyle tanmsal ilaç kullanımmin, ülke ekonomisi agisından sağladigi yararlar ve getirdiği zararlann iyi analiz edildiği araştırmalara ihtiyaç vardır.
Bu çalismada, Türkiye domates üretiminde önemli yeri olan Konya ili Çumra ilçesi domates üretiminde tanmsal ilaç kullanımmda üreticilerin çevresel duyarhhklan ve ilaç kullanimmin ekonomik analizinin yapılması amaçlanmıştır. Çalismada domateste göriilen hastalıklara karsi hangi tanmsal ilaçlann kullamldigi tespit edilmiş, ilaç ve ilaçlama konusunda üreticilerin tutum ve davramşlan saptanmış ve tanmsal mücadele masraflannın üretim masraflan içindeki paylan hesaplanmıştır.Bugüne kadar tanmsal ilaç kullammı ve çevresel etkileri konusunda çalışmalar yapılmis olmakla birlikte, araştırma bölgesinde tanmsal mücadelenin domates üretimi agisından incelendiği çalışmalara rastlanmamıştır. Bu a?idan söz
20
konusu araştırma bölgede yapılacak diğer araştırmalara lsik tutacaktır. Aynca iç tüketimi yoğun olan ve bölge ekonomisi acisından önemli yere sahip olan domates üretiminde tanmsal ilaç kullammının ekonomik analizinin yam sıra çevresel boyutunun çok yönlü olarak ele ahnmış olması önem arz etmektedir. gahsmanın sonucunda üretici tutum ve davranislannın değiştirilmesi, kimyasal kalıntı içermeyen domates iiretilmesi, çevre ile dost üretim yöntemlerinin geliştirilmesi ve toprak verimliliğini koruyacak üretim tekniklerinin kullammim amaglayan yasal, teknik ve üreticilerin eğitimine yönelik önlem ve öneriler ortaya konmuştur. Belirtilen kapsamda araştırmanın amaglan;
• Domates üretimi yapan tanm işletmelerinin yıllik faaliyet sonu?larını ortaya koymak,
• Domates üretiminde ilag kullamminın toplam maliyetteki payım hesaplamak, • Domates üreticilerinin ilag kullamm düzeylerini belirlemek,
• Domates üretiminde üreticilerin ilaç kullanımı ile ilgili sorunlanni ortaya koymak,
• Domates üretiminde kullamlan üretim faktörlerinin gayri safi üretim değerine etkisini belirlemek amacıyla ekonometrik analiz yapılmak suretiyle üretim fonksiyonu oluşturularak her bir üretim faktöriinün üretime katılma oranlannm belirlenmesi amaçlanmaktadır.
1.1. Ara?tırmanın Kapsamı
Araştırma, Konya ili Çumra ilçesinde domates üretilen işletmelerle simrlandmlmış olup sekiz bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde; araştırmanın önemi, amacı ve kapsamı hakkında genel bilgiler yer almaktadır.
İkinci bölümde; konu ile ilgili daha önceden yapılmış çalışmalann özeti yer almaktadır.
Ucuncü bölümde; araştırmada kullamlan materyal ve metotlar hakkında bilgiler verilmektedir.
Dördüncü bölümde; Dünya, Türkiye ve araştırma alamnda domates tanmimn genel durumu hakkında bilgiler verilmektedir.
Beşinci bölümde; araştırma alam hakkında genel bilgiler verilmektedir. Altıncı bölüm araştırmamn bulgulan olup;
• Domates üretimi yapan tanm işletmelerde arazi durumunu, niifus ve işgiicii durumunu, sermaye yapılanni,
• isletmelerin yillik faaliyet sonuglanm,
• Domates üretiminde ilag kullanımimn toplam maliyetteki payı ve verime etkisi, • Domates üretiminde ila? kullanirm ve bilgi kaynaklan ile ilgili mevcut durumun
tespitini,
• Üreticilerinin ila? kullanirm ile ilgili bilgi düzeylerinin ölgulmesini,
• Domateste üretimini etkileyen üretim faktörlerinin domates üretimine etkisini tespiti i?in ekonometrik analizi igermektedir.
Yedinci bölümde; galisma genel olarak değerlendirilmiş ve gahşmamn amacı doğrultusunda sonuglann gozümüne yönelik öneriler sunulmuştur.
22
2.LİTERATÜR
Akbay (1991), Aşagi Seyhan Ova’sında tanmsal savaş ilaçlannin pazarlanması ve tanmsal ilag kullammının ekonomik analizi çalışmasında ilaç kullamm durumu irdelenmiştir. Örnekleme çerçevesi 12 olarak belirlendikten sonra Tabakalı Örnekleme Yöntemi ile örnek hacmi 82 olarak hesaplanmistır. 82 işletmeye uygulanan anketler sonucunda tanmsal mücadele masraflannın toplam masraflar içerisindeki payimn pamukta %39,1, buğdayda %10,4 olduğu belirlenmiştir.
Demir vd. (2005), Avrupa Birliği ve Türkiye agisından girdi kullamm düzeyi üzerine yaptıklan çalismada Türkiye’nin AB’deki tanmda girdi kullamm düzeyinin?ok altında kaldigim belirlemişlerdir. Türkiye’de hektar basina gübre tüketimi 82,5 kg/ha iken, Avrupa Biriliği ülkelerinde, en yüksek değer 648,7kg/ha ile irlanda’ya, en dusuk değer ise 95 kg/ha ile Portekiz’e ait belirlenmiştir. Hektar ba§ina tanm ilacı kullanimma bakıldiginda ise Türkiye’deki ila? kullamrm AB ülkelerinin sadece onda biri kadardır.
Demircan vd. (2005), yaptigi araştırmada Isparta ilinde elma üretimi i?in kullamlan tanmsal ilaglann gevresel duyarlılıklan tespit edilmiş, aynca ila? kullamrmmn ekonomik analizi yapılrmştır. Araştırmada Isparta iline bağlı 14 il gayeli olarak segilerek araştırmamn ana kitlesi oluşturulmuştur. Basit Tesadüfü Örnekleme Yöntemi kullamlarak 109 işletme ile anket yapılacagi tespit edilmiştir. Araştırma bölgesinde elma üretiminde dekara kullamlan ortalama ilag maUyetinin %48.37'sinin a§m kullammdan meydana geldiği hesaplanmistır. isletmelerdeki mücadele masrafimn üretim ve değişen masraf içindeki paylan ise sırasıyla %21,64 ve %29,83 olarak saptanmı§tır.
Eraktan vd. (2000), GAP Bölgesi’nde tanmsal teknoloji değişimlerinin üretici davramslan üzerine etkileri hem hukuksal hem de uygulama boyutlanyla incelemişlerdir. Özellikle çevre hukuku konusunda ve kimyasal gübre ile tanm ilacı kullammının uygulamadaki durumu araştırmamn özünü oluşturmaktadır. Yapılan
çalışma sonunda eskisine göre üreticilerin iicte ikisinin ilaç kullammlannı artırdıklan saptanmıştır. Bu da ilaç kullammının önemli bir sorun olarak belirtilmiştir.
Eraktan vd. (2002), Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tanm teknolojilerindeki değişimin çiftçi davramslanna ve çevreye etkilerinin incelendiği araştırmada gayeli örnekleme yöntemi kullamlmistır.Seçilen 20 köyden 20 kişiye anket uygulaması yapılmistır. 400 kişiye uygulanan anket sonunda deneklerin girdi kullammının üreticilerin ekonomik durumlanna bağlı olarak değiştiği belirtilmiştir. Ekonomik gücü çok dusuk olan çiftçilerin ilaç kullanmadıklan sonucuna ula§ilimştır. Hie ilaç kullanmayanlann oram ise % 10,25 olarak hesaplanrmştır. Anket yapılan 400 üretici arasından 122 kişinin yıllar itibariyle ilaç kullammlannın aym miktarda devam ettiklerine,66 kişinin ise ilaç kullanımını arttırdıklan sonucuna ula§ilmistır.
Erku? (1992), Sincan ileesinde sebze üreticilerinin zararlı ve hastalıklara kar§i ilaç
kullanumnın ekonomik analizini yaptigi araştırmada, tanm işletmelerde ilaç kulamm durumunu ortaya koyarak, yetiştirilen başlıca sebzelerde ilaç kullammının ekonomik analizini belirlemiştir. Araştırma sonuçlanna göre sebze üretim maliyetleri içinde mücadele giderlerinin payı biberlerde % 2,60, domateste %3,0, fasulyede %3,15, myarda %4,80, kabakta %3,10, soğanda %3,50, patlıcanda %3,55 ve incelenen bütün sebzelerin ortalaması ise %3,55 olarak hesaplanmistır. Sebze üretiminde mücadele ile önlenen üriin kaybımn dekara dusen değerinin ortalama olarak %13’e kadar mücadele giderinin yapıldigi veya mücadele giderinin 8 katına ulaşan zarann önlenebildiği ortaya konulmuştur.
Hennebery vd. (1991), Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) konusunda yaptıklan çahşmada, pestisitlerin yerini alabilecek farklı teknoloji uygulamalan araştmlmistır. Araştırma sürecinde IPM uygulamalannın kişi halinde mi, yoksa kucuk gruplar halinde mi veya geniş tanm sistemleri içindeki çiftçiler tarafından daha rahat uygulamamn anlasilabileceği üzerinde durulmuştur. Araştırma sonucunda, dagimk arazilerde üretim yapan çiftçilerin kişisel olarak benimsemeleri uygun göriilürken, aym üriin ve yoğun yetiştiriciliğin yapıldigi alanlarda bölgedeki turn çiftçiler tarafından benimsenmesinin kolay olduğu sonucuna ulasilamamistır.
24
I§ıkh vd (1994),Türkiye’de tanmsal girdilere verilen sübvansiyonlar üzerine yaptıklan çalismada, toplam sübvansiyonlar içerisinde tanmsal sübvansiyonlann payimn 1991 yılından itibaren önemli dususler içerisine girdiğini belirlemişlerdir. Başlangicta tanma verilen girdi sübvansiyonlanmn tamarm gübreye yönelik iken, daha sonraki yıllarda sübvansiyon uygulamalannda girdi sayısındaki artışlar nedeniyle (tohum, karma yem, ilaç, ithal darmzlık, siit teşvikleri, et teşvik primi) girdi sübvansiyonlanmn içinde tanmsal sübvansiyonlann payimn %4 gerilediğini belirlemişlerdir.
G6k§e (1998), Ege Bölgesi’nde tanmsal ilaçlann gevreye etkilerini incelediği araştırmada, tanmsal ilag kullamminda büyük bir paya sahip olan Ege Bölgesi’ni temsilen İzmir ilindeki, üreticilerin sosyolojik özellikleri ile ila? durumu arasındaki ilişkileri ortaya koymuştur. Araştırma bulgulanna göre , incelenen üreticilerin %93'u ilaç kullanmakta ve bu üreticilerin %31 çeşitli ilaç zararlılan ile kar§ilaşmışlardır. Üreticilerin %33'u öz tüketime yönelik üriinlerini zararlı olabileceği gerekçesi ile ilaçlamamaktadırlar. Üreticilerin %29’unu ilaçlama ile ilgili bilgi kaynagi bayiler ve %28’inin ise teknik elemanlardır. Üreticilerin %76’sı ilaçlama öncesinde, ilaçlama sırasında ve sonrasında koruyucu önlemler almaktadırlar. Bu sonuçlara göre, tanmda ilaçlamalardan kaynaklanan zararlılann önlenmesinin mümkün olabileceği sonucuna vanlmistır.
Kopish (1996), tarafından yapılan çalışmada IPM dikkate alınarak pestisit kullanimmin dünü, bugünü ve geleceği incelenmiştir. Pestisit kullamminın gelecek yıllarda devam edeceği tahmin edilmektedir. Ancak, kullamm oranımn geçmiş yıllara nazaran daha dusuk oranlarda artış göstereceği tahmin edilmektedir. Bu sonuca, yeni üretilen ilaçlann çevreye daha az oranda zarar verecek şekilde üretilmesi ve ülkelerde uygulanan tanm politikalanmn oluşturduğu baskı ile ilaç kullanımmin azaltılacagi nedeniyle bu sonuca ula§ilmıştır.
Kuba? vd. (2002), Tanmsal üretimde kimyasal ilaç kullammi üzerine yapılan
ekonomik analizi ve ilaç talebi gibi konulan araştırmıştır. Buna göre tanm ilacı kullanan 80, kullanmayan 13 üretici olmak üzere 93 domates üreticisi ve 8 tanm ilaç bayi ile anket çalışması yapılmış, üreticilerin ilaç seçimini etkileyen en önemli etkenleri; ilacın daha önce kullamlmış olması, bayilerce yada Tanm lice Müdürliikleri tarafından önerilmiş olması şeklinde ortaya koymuştur.Domateste hektara etkili madde kullamm miktanm 4Kg hesaplamış ve yörede üreticilerin çoğunlukla kullamm dozunun üzerinde ilaç kullandıklanm, bunun yam sıra önerilen dozun altında ilaç kullananlannda bulunduğunu tespit etmiştir.
Yurdakul vd. (1994), gukurova’da tanmsal ilaç kullamrmmn ekonomik analizi isimli çahşmalannda, seçilen 16 köyde toplam 144 tanm işletmesiyle 1992-1993 üretim dönemine ait verileri yorumlamışlardır. Araştırma sonuçlanna göre işletmelerin %97,20’sinin tanmsal ilaç kullandıklan, üreticilerin çoğunluğunun tanmsal mücadele ilaçlannm çevreye olan etkileri konusunda duyarlı ve bilinçli olmadıklan , teknik elemanlara damşarak ilaç kullanan işletmelerin oranmin dusuk olduğu ve işletmelerin büyük bir bölümünün ilaçlamaya kendi deneyimleri ile karar verdikleri belirlenmiştir
28
3. MATERYAL ve METOD
3.1. Materyal
Konya ili Çumra ilçesinde domates üretimine yer veren tanm işletmelerinin ilaç kullamm diizeylerinin belirlendiği bu araştırmanın ana materyalini söz konusu işletmelerden anket yolu ile elde edilen orijinal nitelikli veriler oluşturmaktadır. Türkiye’deki tanm işletmelerinin büyük bir çoğunluğunda muhasebe kaydı tutulmadigmdan dolayı tanm işletmelerinden elde edilmesi gereken veriler anket yöntemi ile derlenmiştir. Anket ile elde edilen veriler konu ile ilgili daha önceden yapılmis araştırmalar, çeşitli kuruluşlann kayıtlan, istatistikler konu ile ilgili internet sitelerinden de yararlamlmistır.
Amaca uygun hazırlanan anket formlannda; işletmelerin ekonomik analizi için işletmelerin arazi durumu, niifus ve işgiicii varligi, sermaye yapılan, i§letme masraflan ve gelirleri, i§letme ba§an göstergeleri gibi unsurlann tespitinin yam sıra; i§letmelerde domates üretiminde ila? kullamm durumu, ila? kullamrmm etkileyen sosyo-ekonomik faktörlerin ve sorunlann tespitini amaglayan sorulara da yer verilmiştir. Araştırmamn anketleri Nisan-Mayıs 2006 ‘de yapılmış olup veriler 2004-2005 üretim dönemine aittir.
3.2.METOD
3.2.1. Örnekleme a?amasında uygulanan metot
Örnekleme aşamasında öncelikle Tanm il?e Müdürlup'nden alınan Doğrudan Gelir Desteği (DGD) kayıtlan ile araştırma yöresinde domates üretimine agirhk veren tanm işletmelerinin yoğun olarak bulunduğu 15 adet köy tespit edilmiştir. Bunlar; Alibeyhüyup, Balgikhisar, Dinek, Dineksaray, Dinlendik, Doğanh, Fethiye, Gökhüyük, Güvercinlik, Igeri ^umra, İnli, Merkez Çumra, Okgu, Ughüyükler ve Yenisu’dur. Örnek hacmi ^umra Merkez ve Beylerce Tanmsal Kalkınma Kooperatifi üyelerinden beUrlenmiştir. ^umra Merkez ve Beylerce Tanmsal Kalkınma Kooperatifinin 50 adet üyesi bulunmakta ve bu üyeleri tamarm yilhk gelirlerinin %50 ve daha fazlasim domates üretiminden karsilamaktadırlar. Yilhk gelirlerinin %50 ve daha fazlasim domates üretiminden sağlayan bu işletmeler
domates işletmeleri olarak tanımlanmış ve örnek hacmi için kooperatife kayıtlı 50 işletme gayeli olarak seçilmiştir. isletmeler işletme genişliklerine göre ( 1-15 da, 16-30 da, 31<+ da) tic gruba aynlmıştır.
3.2.2. Anket aşamasında uygulanan metot
Belirlenen 50 işletmede anket formlannın uygulanmasında şu esaslar dikkate alınmistır;
• Araştırma alanında ana kitleyi oluşturan her bir işletme için bir adet anket doldurulmuştur.
• Ankete başlamadan önce araştırmamn amacı üreticilere agik olarak anlatılmış ve konuyla ilgili tereddütler giderilmeye çalı§ilmi§tır.
• Ara§tırmanm temel verilerini olu§turan bilgilerde hata düzeyinin en az olabilmesi için anket formlan bizzat ara§tmcı tarafından doldurulmu§tur.
3.2.3. Domates üretimi ile ilgili projeksiyonlarda uygulanan metot
Dünyada ve Türkiye’de domatesin üretim, tüketim ve dı§ ticaretine ait son 10 yilhk veriler FAO kayıtlanndan derlenmiştir. Mevcut veriler doğrultusunda domates üretim, tüketim ve dis ticaretinin gelecek yıllardaki durumunu ortaya koyacak tahminler yapılmistır. Bu amaçla Minitab 10.0 bilgisayar paket programı ile veri girişi yapılmış ve doğrusal, kuadratik, üssel ve logaritmik modeller denenerek projeksiyon için en uygun model seçilmiştir. Uygun modelin seçiminde, bagimlı değişkendeki değişmenin yüzde kagimn bagimsız değişkenlerdeki değişimlerle agiklanabileceğini gösteren determinasyon katsayısından (R2) yararlanılrmş ve determinasyon katsayısı en yüksek olan alınmıştır. Domatesin, üretim, tüketim ve dış ticaretine ait projeksiyonlar, mevcut yapının değişeceği dikkate alınarak, gelecek 10 yıl için yapılmış ve grafik şeklinde verilmiştir.
3.2.4. Sermaye unsurlannin kıymet takdirinde uygulanan metot
İncelenen işletmelerin sermaye yapılannın incelenmesinde, sermayenin fonksiyonlanna göre simflandmlması esas alınmıştır (Agil ve Demirci 1984). Bu amaçla müteşebbisin üretim amacı ile işletmelerin yatırdıklan sermaye unsurlan olan
30
aktif değerleri ve bunlann kaynaklanm gösteren pasif sermaye unsurlan ortaya konulmaktadır. Sermaye fonksiyonlanna göre sınıflandmlırken; 1. AKTİF SERMAYE
A. Arazi Sermayesi (giftlik Sermayesi) l.Toprak sermayesi
2.Arazi lslah sermayesi 3.Bina ve inşaat sermayesi 4.Bitki sermayesi 5.Av ve bahk sermayesi
B. Müstecir veya isletme Sermayesi 1. Sabit işletme sermayesi
a. Hayvan sermayesi veya canlı demirbaş b. Alet makine sermayesi veya cansız demirbaş 2. Döner işletme sermayesi
a. Malzeme ve mühimmat sermayesi b.Para sermayesi
2. PASİF SERMAYE
A. Yabancı Sermaye (Borglar)
1. Arazi karsiligi ipotekli borglar 2. Banka ve kooperatif borglan 3. Cari ve adi borglar
4.indii borglar (kira ile tutulan aktif unsurlann değeri) B. Özsermaye
şeklinde oluşmaktadır (Agil ve Demirci 1984).
Toprak sermayesinin hesaplanmasında, işletmelerin mukayeselerinin yapılmasında, işletmeler kira ve borgtan annmış olarak kabul edilerek, kira ve ortağa tutulan arazinin kıymeti aktifte gösterildiği gibi, aym zamanda pasifte de gösterilmiştir (Aras 1956).
isletmelerin yillik faaliyet sonuçlannin analizinde; gayri safi üretim değeri(GSÜD), gayri safi hasıla (GSH), işletme masraflan (iM), briit kar (BK), saf hasıla (SH),ve tanmsal gelir (TG) gibi faktörler hesaplanmış ve belirlenen sonuçlar değerlendirilmiştir (Erkuş 1979) .
isletmelerde GSÜD, tanmsal faaliyet sonucunda elde edilen bitkisel ve hayvansal iiriin miktarlannin, çiftçi eline geçen iiriin miktarlannın, giftgi eline geçen iiriin fiyatlan ile çarpılması sonucunda bulunan değere, bitki ve hayvan sermayesindeki produktiktif demirbaş kıymet artısinın (PDKA) Have edilmesi ile bulunmuştur (A51I ve Demirci 1984).
isletmelerde GSH'sı; GSÜD'ne işletme dısi gelir ve ikamet edilen konutlannın kira kar§ilıklannın Have edilmesi ile bulunmuştur.
Araştırmada taş ve beton binalarda bina değerinin %5’i, kerpiç ve ahşap binalarda ise bina değerinin %10’u kira karsiligi olarak alınmistır
isletmelerde tanmsal faaliyetler için yapılan toplam işletme masraflan sabit ve değişken olmak üzere ikiye aynlmaktadır. Bu unsurlar bitkisel ve hayvansal üretim için ayn ayn hesaplanmıştır.
isletme dısi tanmsal gelirin hesaplanmasında ise işletmecinin beyam esas alınmis, işletmeye ait alet ve makine ile aile işgücünün, işletme di§indaki tanmsal işletmelerdeki karsiliginda elde ettikleri gelirin toplamı esas alınmistır.
Sabit işletme masraflannda amortisman hesabında; arazi lslahı sermayesi için %5, diğerlerinde %2,5 ve makine için %10 oranlan kullamlmıştır (Erkuş 1979).
Binalann tamir masrafı olarak, bina kıymetinin %1,5’i hesaplanmıştır (Erkuş 1979) .
Alet ve makinelerin tamir ve bakım masrafı olarak işletmecinin fiilen yaptigi masrafa göre hesaplanmistır (Erkuş 1979) .
isletmelerin toplam gayri safi üretim değerinden, toplam değişen işletme masraflan dusulerek toplam briit kar bulunmuştur (Erkuş 1979) .
Domates üretim maliyetinin hesaplanmasında, birleşik maliyet hesaplama yöntemi kullamlmistır. Bu yöntemde birim maliyetler bulunurken, ilgili faaliyet kolu için yapılan toplam üretim masraflanndan yan iiriin geliri cikartılıp, geriye kalan değer, üretilen iiriin miktanna bölünmektedir (Kıral ve ark. 1999). Üriin
34
maliyetlerinin hesaplanmasında değişen masraflar toplamimn %3ü kadar genel idari giderler hesaplanmıştır (Kıral ve ark. 1999).
Döner sermaye faizi değişen bir masraf olup üretim faaliyetine yatmlan sermayenin fırsat maliyetini temsil etmektedir. Bu ama?la incelenen üretim dönemi igin T.C. Z.İRAAT Bankasımn bitkisel üretim kredi faiz oranlanmn (%14 ) yansı üretim masraflannın üretim dönemine yayılmış olduğu ve tanmsal üretimde sermayenin bağlı kaldıgi süre dikkate alınarak kullamlmistır (Kıral ve ark. 1999).
3.2.6. Domateste üretiminin fonksiyonel analizinde uygulanan metot
Isletmelerde üretim performansimn ölgulmesinde kullamlan üretim faktörleri ile elde edilen giktılar arasındaki ilişki?ok önemlidir. Üretim kuramında en yaygın olarak kullamlan fonksiyon Cobb-Douglas üretim fonksiyonudur. Bu fonksiyon Cobb ve Douglas isimli iki ekonomist tarafından geliştirilmiştir. Ekonomik ve ekonometrik analizlerde tam doğrusal modele bağlı üretim fonksiyonu ?ok nadir rastlanan bir galisma türiidür. En ?ok araştırma yapılan ve kullamlan Cobb-Douglas üretim fonksiyonlandır (Kıligbay, 1983)
Bu ?ahşmada,domates üretiminde ‘Cobb-Douglas üretim fonksiyonu’ uygulaması ile domates üretiminde verimlilik performansı, toplam ve kısmi faktör verimliliği parametreleri tahmin edilerek, öl?eğe getiri oram hesaplanmaya ?alı§ilmıştır.Model i?in kullamlan veriler yapılan anketlerden temin edilen verilerden oluşmaktadır. Domates üretiminin fonksiyonel analizi i?in bilgisayar ortamında Minitab paket prograrm ile galısilmıştır. Domates üretimini fonksiyonel anaUzinde gayri safi üretim değeri ile üretime katılan girdiler arasındaki ilişki ele alınmistır. Yapılan stepwise analizi sonucu; domates üretiminde kullamlan diğer parametrelerin,domates üretim miktan ile istatistiki agidan anlamlı bir ilişkisi olmadigi göriilmus ve sadece aşagidaki parametrelerle analiz yapılması uygun göriilmustür.
Y= f (X)
Y= f (Hag maliyeti, Gübre maliyeti, Su ücreti, Tohum maliyeti, Akaryakıt maliyeti),
Y: Domates üretim değeri (YTL/da), Xi:Ha? maliyeti (YTL/da),
X2: Gübre maliyeti (YTL/da), X3:Su iicreti (YTL/da), X4: Tohum maliyeti (YTL/da) x5: Akaryakıt maliyeti (YTL/da)
Yukanda belirtilen verilere Cobb-Douglas üretim fonksiyonu uygulanmıştır. Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu denklemlerinin tanmsal faaliyetlere yönelik yapılan fonksiyonel analizlere uygun dustup geşitli araştırmacılar tarafından da ifade edilmektedir. Bunun yam sıra hesap kolayligi sağlaması,üretim elastikiyetlerinin istatistiki testlerinin yapılabilmesi,verilerin az olduğu durumda bile yeter sayıda serbestlik derecesi temin edilebilmesi vb. yönlerden tercih edilmektedir .
Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu genel olarak Y=biX!0bl * X
2 b2 * X3 b3 * X4 b4 * X5 b5 ...* Xn bn
şeklinde ifade edilmektedir. Bu fonksiyonda Y ?iktıyı,X’ ler üretim faktörlerini, a ve bi’ler de katsayılan göstermektedir. Bu fonksiyonda yer alan değişkenlerin katsayılan, ait olduklan üretim faktöriinün marjinal üretim elastikiyetleridir. Bu elastikiyetlerin toplamı öl?eğe getiriyi belirlemektedir (Zoral 1984). Kismi regresyon katsayısimn anlamlılık testi i?in kullamlan t değerini bulmak i?in ;
tbi = bi / sbi formülü kullamlmistır. Formüldeki katsayılar değeri, Tbi = Kismi regresyon katsayısimn T hesap değeri bi = Kismi regresyon katsayısı Sbi = Kismi regresyon katsayısimn Standart hatasmi ifade etmektedir.
Tahmin edilen Cobb-Douglas üretim fonksiyonundan üretim faktörlerinin (bagimsız değişkenlerin),marjinal gelirlerinin hesaplanması mümkündür. Modelde üretimde kullamlan girdilere ait esnekliklerin toplamı fonksiyonun türdeşlik derecesini vermektedir. Türdeşlik derecesine göre aşagidaki ekonomik sonuglar elde edilir. bl+ b2+ b3+b4+b5=l ise, ölgeğe sabit getiri, bl+ b2+
b3+b4+b5>l ise, ölgeğe artan getiri, bl+ b2+ b3+b4+b5<l ise, ölgeğe azalan getiri vardır.
2002 4.117.527 113.437.791 114.203.822 27.778
2003 4.299.493 117.348.203 117.151.806 27.293
2004 4.539.176 124.119.445 123.887.688 24.344
2005 4.550.719 125.015.792 124.675.309 27.471
1995-2005 ort. 3.927.977 106.422.390 94.968.543 26.811 Kaynak.Food and Agricultural Organization, 2006 Y=
86.074.516+103.429x R²= 0,94
Şekil 4.1. Dünya domates üretim projeksiyonu
Dünyada 2005 yılına kadar gergekleşen domates üretim verileri kullamlarak, zaman serisi analizine göre 2015 yılına kadar olan domates üretim projeksiyonu §ekil 4.1.’de verilmiştir. Yukanda görüldup üzere dünya domates üretim miktan yıllar itibariyle gittikge artan bir eğilim göstermektedir.
Y= 82.930.993+ 3.915.346x R2= 0,94
38
Şekil 4.2. Dünya domates tüketim projeksiyonu
Dünya domates tüketimi §ekil 4.2.’de göriildup gibi ydlar itibariyle artacagi tahmin edilmektedir.
Dünya taze domates üretiminin %25,31’ini gin, %10,21’ini ABD ve %7,76’sım ise Türkiye gergekleştirmektedir. Dünya domates üretiminde önemli ülkeler arasında yer alan diğer ülkeler ise toplam üretimin yaklasik %5’ini üretmektedirler (Çizelge 4.2).
Çizelge 4.2. Dünya’da domates üreten önemli üretici ülkeler
ÜLKELER Ekim Alam(ha) Üretim(ton) Verim(kg/ha)
Çin 1.305.053 31.644.040 24.247 ABD 172.810 12.766.000 73.873 Türkiye 260.000 9.700.000 37.307 İtalya 141.258 7.814.899 55.323 Mısır 195.000 7.640.718 38.974 Hindistan 540.000 7.600.000 14.074 İspanya 70.400 4.473.573 63.545 İran 130.000 4.200.000 32.307 Brezilya 58.385 3.303.530 56.581 Toplam 4.550.719 125.015.792 27.471
39
Son yillarda domates uretimi geleneksel metotlar yerine yogun iiretimin yapildigi i§letmeler haline donii§mu§ ve ticari amac on plana cikmaya ba§lami§tir. Bu dunim ie domates dis. ticaretini hizlandirmi§tir. Diinyada domatesin dis. ticaret dunimu £izelge 4.8'de goruldugu iizere 1995 yili domates ihracati 3,4 milyon ton iken, 2004 yilinda bu miktar 4,8 milyon tona ula§mi§tir. ithalat durumunda da hemen hemen aym oranlarda artis. gozlenmektedir. 1995 yilinda 3,1 milyon ton domates ithal edilirken, 2004 yilinda 4,1 milyon ton domates ithal edilmis^r^izelge 4.3). Diinya domates ticareti ABD, Q'm, AB ve Turkiye'deki degisimlerden onemli olciide etkilenmektedir. £in ve ABD iiretimlerinin yam sira niifuslannin coklugu nedeni ile de onemli tiiketici iilkelerdir. Bu iilkelerdeki iiretimden kaynaklanan bir sikinti diinya piyasalanni da etkilemektedir (Keskin vd. 2004).
^izelge 4.3.Yillar itibariyle Diinyada domates di§ ticaret durumu
Yillar Ihracat(ton) ithalat(ton)
1995 3.407.394 3.092.151 1996 3.363.203 3.443.993 1997 3.703.902 3.631.351 1998 3.905.849 3.683.220 1999 3.873.896 3.564.001 2000 3.803.160 3.622.438 2001 4.228.826 3.935.319 2002 4.287.812 4.114.443 2003 4.562.869 4.366.522 2004 4.861.840 4.630.083
Türkiye’de, farklı iklim yapısına sahip bölgeler nedeni ile ?ok geşitli sebze üretimi yapılmaktadır. Toplam sebze üretim alanlan ve potansiyeli agisından Türkiye dünya iilkeleri arasında önemli bir yere sahiptir. Domates, Türkiye’de hem tarla sebzeciliğinde hem de örtü altı üretimde en fazla üretilen sebzelerin basinda gelmektedir.
Türkiye’nin domates üretimi 1995 yılında 7,2 milyon ton iken, 2005 yılında 9,7 milyon tona ulaşmıştır. Türkiye’de domates verimi dekara ortalama 3,719 kg civanndadır. Son 10 yılın en dusuk verimi 2004 yılında göriilen viral hastalıklar nedeniyle 3,719 kg kadar dusus göstermektir. En yüksek verimi ise 1997 yılında 4,171 kg olarak gergekleşmiştir. Aym yıllar arasında domates ihracatı üretime bağlı olarak artis göstermiş, bazı yıllarda ise ithalat yapılmıştır. 2002 yihndaki üretimdeki arti§in nedeni, taze tüketim miktanndaki artistan gok sanayinin ihtiyacı olan domatesin kar§ilanmasıdır. Yıllar itibariyle Türkiye’de domates tüketim durumuna bakıldiginda 1995 yılı domates tüketimi 7,2 milyon ton, 2000 yılında 8,7 milyon ton, 2005 yılında ise 9.5 milyon tona yükselmiştir (Çizelge 4.4).
Çizelge 4.4. Türkiye’de yıllar itibariyle domates ekim alanlan, üretim, tüketim ve verim durumu
Yıllar Ekim
alam(ha)
Üretim(ton) Tüketim(ton) Verim(kg/ ha)
1995 175.000 7.250.000 7.151.473 41.428 1996 187.000 7.800.000 7.689.250 41.711 1997 158.000 6.600.000 6.468.020 41.772 1998 200.000 8.290.000 8.146.231 41.450 1999 220.000 8.956.000 8.856.048 40.709 2000 225.000 8.890.000 8.770.101 39.511 2001 225.000 8.425.000 8.234.287 37.444 2002 255.000 9.450.000 9.206.036 37.058 2003 260.000 9.820.000 9.562.611 37.769 2004 255.000 9.440.000 9.204.676 37.019 2005 260.000 9.700.000 9.645.723 37.307 1995-2005 ort. 220.000 8.601.909 8.448.586 39.379
R2= 0,76
Türkiye domates üretim projeksiyonu 14000000 12000000 10000000 8000000 6000000 4000000 2000000
§ekil 4.5.Türkiye domates üretim projeksiyonu
Türkiye’de 2005 yılına kadar gergekleşen domates üretim verileri kullanılarak, zaman serisi analizine göre 2015 ydina kadar olan domates üretim projeksiyonu §ekil 4.5.’de verilmiştir. Dünya üretim durumunda da olduğu gibi Türkiye domates üretiminde de artış olacagi tahmin edilmektedir. Y= 6.813.518 + 275.519x R2= 0,74
Türkiye domates tiiketim projeksiyonu 11.000.000 10.000.000 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000
45
§ekil 4.7.Türkiye domates ihracat projeksiyonu
gizelge 4.6’da göriildup üzere Türkiye domates ithalat ve ihracatında dalgalanmalar gözlemlenmektedir. Türkiye domates ihracatında kar§ilasilan en önemli sorunlardan bir tanesi kaliteli iiriin elde edilememesidir. Türkiye’de gerçekleştirilen ihracat ve ithalatın dünya ortalamasimn çok altında olduğu verilerden de a?ik bir şekilde anla§ilmaktadır. §ekil 4.7.’de elde bulunan verilerle yapılan projeksiyonla domates ihracat durumunda artislar olacagi tahmin edilmektedir. İhracat miktannda oluşacak arti§in talebe göre çok yetersiz bir artis olduğu projeksiyondan anla§ilmaktadır. Türkiye domates ithalat miktanndaki çok belirgin dalgalanmalar nedeniyle zaman serisiyle yapılan projeksiyon anlamsız gikmaktadır.
4.3. Konya 111 Domates Tanmında Genel Durum
Konya ili domates üretiminde önemli bir yere sahiptir. Konya ili sebze üretim alanlannm %7'si Çumra ilçesine ait olup toplam sebze üretiminin yaklasik %5'lik bir kısmı bu ilçede üretilmektedir (Çizelge 4.7).
Konya uygun iklim ve toprak yapısına sahip olması nedeni ile birçok sebze türiinü yetiştirme potansiyeline sahiptir.Araştırma konumuzun ana üriinünü oluşturan domates il içerisinde en çok üretilen sebze türiidür. Domatesten sonra agirlıklı olarak üretimi yapılan sebze ise havuçtur. Her iki üriinde de Konya ilinin ülke genelinde önemli bir yere sahip olduğu dikkati çekmektedir (Çizelge 4.8).
Çizelge 4.7. Konya ili genelinde sebze ekim alanları, üretim ve verim durumu
ilge Adı Ekilen Alan(Ha) Üretim(Ton) Verim(Kg/Ha)
0 Karatay 1.603 24.781 15.459 1 Meram 7.257 271.063 37.352 2 Selçuklu 413 7.830 18.959 3 Ahırh 11 280 25.455 4 Akören 51 920 18.039 5 Ak§ehir 895 21.031 23.498 6 Altınekin 95 1.495 15.737 7 Beyşehir 1.510 24.246 16.057 8 Bozkır 62 751 12.113 9 Cihanbeyli 10 135 13.500 10 Çeltik 322 2.797 8.686 11 Çumra 1.532 30.578 19.960 12 Derbent 169 2.608 15.432 13 Derebucak 17 130 7.647 14 Doğanhisar 489 8.762 17.918 15 Emirgazi - - -16 Ereğli 4.313 195.333 45.289 17 Güneysınır 555 4.990 8.991 18 Hadim 1.039 9.970 9.596 19 Halkapınar 62 1.980 31.935
21 Ilgin 449 8.074 17.982
22 Kadinham 89 1.362 15.303
23 Karapinar 828 16.405 19.813
24 Kulu 40 808 20.200
Karpuz 1.513 Kavun 2.840 Fasulye (Taze) 1.512 Bezelye (Taze) 23 Bakla (Taze) 5 Barbunya (Taze) 122 Sanmsak (Taze) 45 Sanmsak (Kuru) 125 Soğan (Taze) 122 Soğan (Kuru) 983 Havuç 3.733 Turp (Bayır) 46 Turp (Kırmızı) 40 §algam 10 Mantar (Kültür) -Karnabahar 7
Kaynak:Konya Tarım II Müdürlugu Kayıtlan,2006
Konya ili toplam domates ekim alanlannm %25,51’i Çumra il?esi simrlan igerisinde yer almaktadır (£izelge 4.9).
gizelge 4.9.Konya İli İlgeleri Jtibariyle Domates Ekim Alanlan(da)
H?e Adı Alam (da) Yüzdesi(%)
l.Meram 1.408 30,63 2.Çumra 1.173 25,51 3.Beyşehir 589 12,81 4.Ereğli 437 9,5 5.Seydişehir 203 4,4 41.735 27.584 54.553 19.209 7.831 5.179 54 2.348 19 3.800 735 6.025 427 9.489 726 5.808 1.822 14.934 17.034 17.329 210.485 56.385 795 17.283 873 21.825 150 15.000 569 -105 15.000
6.Doğanhisar 162 3,53 7.Taşkent 137 2,98 8.Selçuklu 121 2,64 9.Hüyük 69 1,51 lO.Derbent 67 1,47 ll.Karapınar 57 1,24 12.Bozkır 50 1,08 13.Akşehir 47 1,01 14.Derebucak 24 0,53 15.Hadim 24 0,53 16.11gın 15 0,33 17.Cihanbeyli 9 0,19 18.Tuzlukçu 4 0,09
19.Güneysimr 0 0,01
Toplam 4.597 100.00
Kaynak: Konya Tarım II Müdürlugu Kayıtlan,2006
5. ARA§TIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
5.1. Doğal Yapı
Konya ili Anadolu Yanmadasımn ortasında i? Anadolu Bölgesi’nin güneyinde yer almaktadır. Topraklannın büyük bir bölümü i? Anadolu'nun yüksek düzlükleri igerisinde olup; giiney ve güneybatı kesimleri Akdeniz Bölgesi'nde yer almaktadır. Konya, kuzeyden Ankara, batıdan Isparta-Afyonkarahisar-Eski§ehir, güneyden Igel-Karaman-Antalya, doğudan Niğde ve Aksaray illeri ile gevrilidir. Ortalama yüksekliği 1016 metredir. Konya ilinde merkez ilgelerle birlikte 31 ilge,786 kasaba ve köy vardır (Anonim 2006/a).
Ara§tırmanm yapıldigi ^umra ilgesi ise i? Anadolu'nun güneyinde, Türkiye'nin en büyük kapalı havzası olan Konya Ovası'nda yer alan ve Konya iline bagh ilgelerdendir. il?e merkezi Konya'nm 43 km kuzeydoğusunda Konya-Karaman demiryolu üzerine 1926 yılında kurulmu§tur (Anonim 2003/b).Hge kuzeyinde Karatay, doğusunda Karapınar, batısında Akören, Meram, güneybatıda Bozkır, Güneysimr ilgeleri güneydoğuda da Karaman ili ile simrh olup genel anlamda 37-38 doğu meridyenleri ile 33-34 kuzey enlemleri arasında alır. gumra'nın köy ve
50
kasabalanyla beraber toplam yiizölcumü 2330 km2'dir. Çumra ilçe merkezinin yiizölcumü ise yaklasik 25 km2'dir. Çumra ilçesinin dörtte ikisi ovalıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1013 m olup Konya'dan 13 m daha aşagidadır (Anonim 2003/b).
Çumra ilgesi yüzey şekilleri bakımından fazla engebeli sayılmaz. Güneybatıda 1521 metre rakımlı Kel Dagi, Cokek Dagi, güneyde Kabakba§i Karaburun Dağlan, doğusunda Çumra ile Karaman hududunu birbirinden ayıran ovanın ortasında 2288 m rakımlı Karadağ bulunmaktadır. Alibeyhüyup kasabasimn güneybatısında iizerinde bitki örtüsü bulunmayan Abaz Dagi vardır(Anonim 2003/b).
Araştırma bölgesinin topraklan genel itibariyle killi ve killi- tınlıdır. Toprak derinliği bakımından %85'i 1,5 metreden daha derin, %15'inin ise derinliği 1,5 metreden daha azdır. Çumra topraklan genelde verimli topraklar olmakla birlikte verimliliğini kısıtlayan faktörlerden en önemli problem suyun yetersiz olmasıdır. Hge topraklannın aldigi yillik yagis oram ortalama 250-300 mm olup yaz aylanndaki yüksek sıcakhklardan dolayı büyük bir kısmı buharlaşarak atmosfere geri dönmektedir. Nem yetersizliğinden dolayı bitkilerin su ihtiyaglan sulama suyu olarak verilmek zorunda kalınmaktadır. ^umra Ovası'mn tek su kaynagi Türkiye’nin ilk sulama kanah olan garşamba Kanalıdır. garşamba Kanalı gumra Ovası'mn can damandır. Bu akarsu gumra Ovası'na batıdan gelmekte ve sulamada önemli bir rol oynamaktadır. gumra havzasında özellikle batıdaki yüksek alanlardan beslenen akarsular, çevreye yağan kar ve yağmurlardan kaynaklanan yeraltı sulan gumra’nın diğer önemli su kaynaklannm oluşturmaktadır (Anonim, 2003/b).
gumra ilçesi iklimi, Ic Anadolu Bölgesi’nde göriilen karasal iklimin aym özelliklerini yansıtmaktadır. icanadolu bölgesinin güneyinde bulunduğundan dolayı iklimi birkaç bölgenin iklimini yansıtmaktadır. İklim Orta Anadolu iklimine daha yakın olmakla beraber Akdeniz ve kısmen Doğu Anadolu iklimini de zaman zaman yansıtır. Genellikle iklim, yazlan sıcak, kışlan çok şiddetli olmamakla beraber soğuktur. Yagislar son yıllarda normalin altında seyretmektedir. Konumu ve morfolojik yapısı itibari ile Çumra ilçesi orman yönünden fakirdir. İlçenin hüküm süren karasal iklim sebebiyle doğal bitki örtüsü bozkırdır. gumra Ovası daha çok çorağa ve sıcağa dayamklı bitkilerle kaplıdır( Anonim, 2003/b).
5.3.1.1. Bitkisel iiretim
113.884da. tanm arazisi olan ilge 2006 yılı verilerine göre 104.000 niifusa sahiptir. Halkın %95’i tanmla uğraşmaktadır. gumra ilçesi arazi kullamm durumu Çizelge 5.2’de verilmiştir.
5.3.1.3. Hayvansal iiretim
ilçenin geçim kaynagi esas itibariyle tanm ve hayvancıliga dayanmaktadır. ilçede 15.500 biiyiikbaş ve 87.000 kiiciikbaş hayvan bulunmaktadır. lice hayvancılık sektörii Türkiye hayvancıligimn genel özelliklerini ta§imaktadır. Türkiye hayvancılık sektörii ise gelişmiş ülkelerle kıyaslandigmda maliyet, kalite, örgütlenme ve teknolojiyi kullanma agisından oldukça geri bir düzeyde bulunmaktadır. Yapılan ara§tırmalara göre Türkiye’de yakla§ik 1.5 milyon i§letmede 5.5 milyon süt ineğinden elde edilen süt üretimi yillik toplam 10.5 milyon tondur. Isletme basina dusen ortalama hayvan sayısı 3.7, hayvan ba§ina dusen yillik ortalama süt üretimi ise 1.880 kg.dır. ilçede Hayvansal üretimden elde edilen yillik üretim miktarlan gizelge 5.2’de verilmiştir.
Çizelge 5.2. gumra ilçesi yillik hayvansal üretim durumu
Yilhk Hayvansal Üretim Durumu Ton
Süt 27.000
Et 2.500
Yağ 500
Peynir 1.500
Yumurta 277.400.000 adet
5.3.1.4.Tanm tekniği ve girdi kullanımı
Tanm tekniği ve girdi kullammında ilçe bazında sağlıklı kayıtlar mevcut olmamakla birlikte, tanmda makineleşme düzeyinin yüksekliği dikkat çekmektedir. Isletmelerin yandan fazlasında 2 den fazla traktör bulunmaktadır. Yörede sertifikalı tohum, gübre, modern sulama yöntemleri ve ilaç kullanımı yüksektir.
54
İlgenin doğal kaynaklardaki yiiksek potansiyeli beşeri kaynaklar i?in de gegerlidir. Yöre giflgileri örgütlenme, yenilikleri takip etrne ve bilgi kaynaklanna ulaşmada azami gabayı göstermeleriyle bilinmektedirler. £iftfiler örgiitlenmiş olup Siflgi organizasyonlan aktif şekilde faaliyet göstermektedir. Örneğin, sadece sulama konusunda gumra ilgesi sınırlan igerisinde 3 tane sulama birliği bulunmaktadır. Bunlar, gumra Sulama Birliği, Ova Sulama Birliği ve Dinek Pompaj Sulama Birliği’dir. gumra Sulama Birliği’nin faaliyet kapsamındaki 18 köy ve beldede 34.782 hektarhk alan sulanabilmektedir. Ova Sulama Birliği ile 9 köy ve beldede 14.884 hektarhk alan ve Dinek Sulama Birliğiyle Dinek ve merkez olmak üzere 3 köyün 1600 hektarhk alam sulanma imkam bulmaktadır. gumra ilgesindeki toplam sulama kooperatifi sayısı ise 25 dir. Aynca, ilge merkezi ve köylerinde faaliyette bulunan 12 adet Köy Kalkmma Kooperatifi mevcuttur. gumra Merkez Beylerce Tanmsal Kalkınma Kooperatifi yörede domates kooperatifi olarak bilinmektedir. Mevcut durumda 238 üyesi olmasına rağmen, üyelerin büyük bir kısmı son yıllarda domates üretiminden vazgegmişlerdir. 5.3.2. Sanayi
Çumra ilgesindeki önemh sanayi kuruluşlan şunlardır;
ÇUM-PAŞ: 1978 yihnda üretime gegen halka agik 48.000 ton/yıl kapasiteli yem fabrikasıdır. Fabrikamn 20 gahşanı bulunmakta olup ithalat ve ihracat yapmaktadır. ÇUM-SAN: ilgedeki 30.000 ton/yıl kapasiteli un fabrikasıdır. Gegmiş yıllarda kiraya verilen fabrika şu anda üretim yapmamaktadır.
Çumra Kagit Sanayi: gumra Kagit Sanayi AŞ. Isiklar Holding kuruluşlanndan biridir. 18.000m2 si kapah olan olmak üzere toplam 63.300 m2 alan üzerine 1982 yihnda kurulmuştur. Fabrika bugün dünyamn en büyük üreticileri arasında yerini almıştır. Tesislerden elde edilen üriinler 40 değişik ülkeye ihra? edilmektedir. HalenUQvardiya
ile gahşmakta olup 280 isgi, 50 idari personel toplam 330 kişi fabrika bünyesinde istihdam edilmektedir.
Giilab Saiga Fabrikasi: Giilab saiga fabrikasinda domates ve biber salgasi yamnda meyve konsantresi, regel, bal, korni§on tur§u iiretimi ve dolumu yapilmaktadir. Yalniz ekonomik krizle birlikte iiretim % 80 gerilemi§tir.
Kayalar Kanalet Fabrikasi: Ozel kanalet fabrikasi DSI Miidurlugu'min kanalet ihtiyacini kar§ilamaktadir.
İncelenen işletmelerde tarla arazisine rastlamlmamıştır. Sebze ve meyve arazisi içerisinde ekilen üriinlerden %95,22'sini domates oluşturmaktadır. Geriye kalan %4,78'ini farklı sebze ve meyve türleri oluşturmaktadır. Bunlar fasulye, biber, pathcan, karnabahar, elma ve eriktir. isletme genişlik gruplanna göre değerlendirme yapıldıgmda 1-15 dekar arası işletmelerde 10,42 da arazide, 16-30 dekar arası işletmelerde 19,62 da arazide ve 31 dekar ve iizeri işletmelerde 42,25 da domates üretilmiştir. Ortalama domates ekili alan 18,09 dekardır. Çizelge 6.3. isletme genişlik gruplanna göre Man ekim alanlan (da)
Isletme Genişlik Gruplan (da)
Domates Diğer Toplam Sebze
ve Meyve Arazisi Toplam isletme Arazisi 1- 15 10,42 0,74 11,16 11,16 16- 30 19,62 1,62 21,24 21,24 31- + 42,25 0,25 42,50 42,50 isletmeler Ort. 18,09 0,90 18,99 18,99 Oran (%) 95,22 4,78 100,00 100,00
6.2. incelenen isletmelerde Niifus ve Eğitim Durumu ve isgiicii Varhgi
Emek yada işgiicii üretimde en basit şeklinden, en gelişmiş şekline kadar üretim faaliyetine katılan asli bir üretim faktöriidür. isgücü genel anlamda çahşmayı, hareket etmeyi, bir enerji sarf etmeyi ifade etmektedir. Ekonomik anlamda ise, yalmzca faydalı bir mal veya hizmet üretmek için yapılan bir faaliyet değil, faydalı hizmet ve mal üretmek için sarf edilen her türlü insan gayreti olarak da tammlanmaktadır.
Araştırma bölgesi olan Konya ili niifus bakımından istanbul, Ankara, izmir ve Bursa’dan sonra Türkiye’nin 5. büyük ilidir (Anonim,2003/b). Daha önce belirtildiği gibi Konya iline bağlı olan araştırma yöresi ilçe nüfusunun %55,9’u köyde,%44,l’i ilçe merkezinde şehirde yaşamaktadır (Anonim, 2004).
60
Her aile, i§letme kabul edilerek niifusu, ya§ gmplanna ve cinsiyetine gore ayn ayn incelenmi§tir. incelenen i§letmelerin niifus durumu cizelge 6.4'de verilmi§tir. Ara§tirma sonucunda i§letme ba§ina ortalama niifus i§letme biiyiikliigii ile birlikte artmakta ve 5,08- 6,78 arasinda degi§mektedir. i§letmeler ortalamasi niifus 5,55 ki§i olup, bunun %51.82'si erkek, %48,12'si kadin niifustan olu§maktadir. Ya§ gmplanna gore incelersek, i§letmelerde esas i§giicii kaynagini olu§turan 15-49 yas. gmbu %50,38 ile ba§ta gelmektedir. Bunu %31,45 ile 7-14 yas. gmbu, %10,54 ile 50 ya§ ve daha iizeri, % 7.63 ile 0-6 ya§ gmbu izlemektedir (pzelge 6.4).
Qizelge 6.4. incelenen i§letmelerde niifusun ya§ gmplanna gore dagilirm
Ya§ Gruplan Toplam
0-6 7-14 15-49 50+ i§letme Geni§lik Gruplan E K E K E K E K E K E+K 1-15 0,14 0,29 0,86 0,46 1,501,25 0,29 0,29 2,79 2,29 5,08 16-30 0,29 0,21 1,07 093 1,29 1,36 0,36 0,36 3,01 2,86 5,87
