CÜVEYNÎ’DE İCMÂ TEORİSİ
(İLK EKOLLEŞMELER DÖNEMİ İCMÂ TEMELLENDİRİLMESİNE FARKLI BİRYAKLAŞIM)
İslâm hukukçuları, hukukun ana kaynakları içerisinde üçüncü sıraya yerleştirilen icmâ delilini temellendirmeye çalışırlarken genellikle Şâfiî tarafından kullanıldığı rivayet edilen Nisâ ,4,115. ayet’e dayanırlar.
Ancak icmâ’nın sözü edilen ayetle temellendirilmesinin çok da sağlıklı olmadığı tezinden yola çıkarak bunun icmâ’nın ispatında kullanılamayacağını savunan isim Cüveynî olur.
Cüveynî “Kendisine doğru yol belli olduktan sonra, Rasul’e muhalefet edip mü’minlerin yolundan başka bir yola uyanı yöneldiği yolda bırakır ve onu cehennem’e atarız.”mealindeki Nisâ,115.ayeti in icmâ için delil olarak görmediği gibi, “Ümmetim dalâlet üzerinde birleşmez.” hadisini de vâhid haberler arasında yer alması gerekçesiyle yetersiz bulur.
Ona göre icmâ iki şekilde sâbit olur: Birincisi, alimlerin, üzerinde ittifak edilen hükmü kat’î olan ve zanna dayanmayan naklî bir delile dayandırmaları şeklinde sâbit olan icmâ’dır. İkincisi de alimlerin zanna dayalı bir hükümde icmâ etmeleri veya onu zanna dayandırdıkları- nı açıklamaları durumunda önceki nesillerin, icmâ’ya muhalefet etmenin apaçık bir sapıklık olduğu fikri üzerinde birleşmeleriyle kesinlik kazandığı icmâ’dır.
