Değişik Bir Na’t Örneği Feyzî-i Kefevî’nin Müstezâd Kasidesi Muvaffak Eflatun

(1)

Millî Folklor

129

Bu yaz›da XVII. yüzy›l ﬂâirlerinden

Fey-zî-i Kefevî’nin hayat› ve eserleri üzerinde durularak, ﬂâirin de¤iﬂik bir na’t örne¤i olan müstezâd kasidesinin metni verile-cektir.

Bilindi¤i gibi Türk Edebiyat›nda en fazla ilgi görmüfl türlerden biri olan na’t-lar; peygamberler, Hz. Muhammed’in yak›nlar›, dört halife ve ‹slâm büyükleri hakk›nda da yaz›lm›fl olmakla birlikte, en fazla Hz. Peygambere duyulan mu-habbeti dile getirmek ve onu övmek için kaleme al›nm›flt›r1_.

Edebiyat teorisiyle ilgili kitaplarda-ki yayg›n kanaatin aksine bütün naz›m flekillerinde yaz›lan müstezâd, muhteva olarak da çeflitlilik arz eder. fiiirlerin uzun m›sralar›na k›sa m›sralar

eklene-rek oluflturulan müstezâd, divan flâiri-nin serbestlik arama arzusunun bir te-zahürüdür. Müstezâd›n bütün naz›m fle-killerini kapsayan özelli¤i flâirlerin genifl sahalarda kalem oynatmas›na yol açm›fl-t›r2_.

Çal›flmam›za konu olan müstezâd kasidenin flâiri Feyzî-i Kefevî, K›r›m’›n Kefe flehrinde do¤mufltur3_{. As›l ismi}

Mehmed Feyzullah’t›r. Haydar isimli bi-rinin o¤ludur. ﬁiirlerinde “Feyzî” mahla-s›n› kullanm›ﬂt›r. Ailesiyle ilgili pek faz-la bilgimiz yoktur4_.

Feyzî tahsilini Kefe ve ‹stanbul’da tamamlam›ﬂ, ömrünün büyük k›sm›n› Kefe’de müderrislik, vaizlik yaparak ge-çirmiﬂtir5_{. Bu arada tasavvufa}

meylet-miﬂ, Halvetî tarîkat›na girerek tarîkatta

DE⁄‹ﬁ‹K B‹R NA’T ÖRNE⁄‹: FEYZÎ-‹ KEFEVÎ’N‹N

MÜSTEZÂD KAS‹DES‹

A Different Example of “Na’t” Genre: The “Müztezad Kaside”

of Feyzi- Kefevi

Un éloge particulier du prophète (na’t): La Qasida de Feyzî-i Kefevî

Muvaffak EFLATUN*

*_{Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araﬂt›rma Görevlisi}

ÖZET

Na’tlar divan fliirinin lirik ve çok ilgi görmüfl türlerindendir. Onlar› müstezat kaside gibi farkl› özellik-lere sahip bir naz›m flekliyle birlefltiren flâirler ise oldukça nadirdir. Feyzî-i Kefevî bunu baflaran bir flâirdir. Bu makalede, XVII.yüzy›l K›r›m flâirlerinden Feyzî-i Kefevî’nin hayat› ve eserlerinden bahsedilmifl, de¤iflik bir na’t örne¤i olan müstezad kasidesi de¤erlendirilerek, metin hâlinde verilmifltir.

Anahtar Kelimeler

Na’t, Müstezâd Kaside, Feyzî-i Kefevî

ABSTRACT

Na’ts are lyric and most interested kinds of divan poetry. Poets who combines those in the poetry form porsesed different feature like müstezad kaside, are rather rare. Feyzî-i Kefevî is a poet who succed this.This article is about life and works of Feyzî-i Kefevî who is less known poet from K›r›m. As an original example of Na’t Müstezâd Kaside is examined and given its text.

Key Words

(2)

ﬂeyhli¤e kadar yükselmiﬂtir6_{. Hayat›n›n}

son demlerinde yeniden ‹stanbul’a gele-rek 1023/1614 tarihinde burada vefat et-miﬂtir7_.

Feyzî’nin flu anki bilgilerimize göre dinî, tasavvufî ve edebî içerikli yedi ese-ri mevcuttur. Bu eserlerden en önemlisi divan›d›r. Divan›nda 536 fliir bulunmak-tad›r. Bunlardan 15’i kaside, 7’si tahmis, 13’ü müseddes, 6’s› terkîb-bend, 3’ü ter-cî-bend, 409’u gazel, 8’i nazm, 36’s› k›t’a, 38’i matla’d›r. Nasîhat bafll›kl› fliiri ise divan edebiyat› naz›m flekillerinin d›fl›n-dad›r. Feyzî, divan›nda yaflad›¤› bölge olan K›r›m ve Kefe ile ilgili unsurlara yer verir. Özellikle Osmanl›n›n K›r›m bölgesinde yap›lan çeflme, cami ve evle-re; buradaki tayinlere, do¤umlara ve sünnet merasimlerine tarihler düflürdü-¤ü görülmektedir. K›r›m han› Gazi Bora Giray (ö.1608) hakk›nda yazd›¤› fliirler dikkat çekicidir. Feyzî, Gazi Giray’a medhiye muhteval› 6 kaside, 1 müsed-des, 1 tercî-bend, 1 gazel yazm›fl ve onun vefat›na bir tarih düflürmüfltür8_.

Feyzî’nin divan› d›fl›ndaki eserleri k›saca flu flekilde tan›tabiliriz:

Nusretü’d-Dâir: Mensur bir eserdir, devrin tasavvuf tart›ﬂmalar›na Feyzî’nin yaklaﬂ›m› eserin ana eksenini çizer9_.

K›rk Hadis Tercümesi: Eser on befl de¤iflik kal›pta, k›rk k›t’a hâlinde; din, sosyal hayat ve ahlâk muhteval› hadisle-rin tercümelehadisle-rinden meydana gelmifl-tir10_.

Ravzatü’l-‹bâd:Feyzî’nin yazd›¤› di-¤er k›rk hadis tercümesidir. Bir önceki hadis tercümesine göre daha kapsaml›-d›r. Mesnevi naz›m ﬂekliyle Fe’ilâtün Mefâ’ilün Fe’ilün vezninde yaz›lm›ﬂt›r11_.

Risâle fî Hakk›’l-Hamr: Eser içkinin zararlar›ndan bahseder. 1608 senesinde

kaleme al›nm›ﬂt›r12_.

Rûhu’n-Nüfûs: Eser 1610 y›l›nda yaz›lm›flt›r. ‹mâmiye, peygamberlik, peygamberlerin özellikleriyle ilgili de¤i-flik konularda Feyzî’nin görüfllerinden oluflmaktad›r13_.

Hadây›ku’l-Ahyâr fî Hakây›k›’l-Ah-bâr:Mensur ve mev’iza nitekilkli bir eserdir. Hadîka ad› verilen 128 bölüm-den meydana gelmektedir14_.

Hüseyin Ayvansarâyî’nin Eﬂ’arnâ-me-i Müstezâd15_{adl› eserinde yanl›ﬂl›kla}

fieyh Hasan Feyzî (ö.1102/1689)’ye atfe-dilen müstezâd kaside, Feyzî-i Kefe-vî’nin Ravzatü’l-‹bâd adl› eserinin 7b-9a varaklar›nda bulunmakta olup, eski Türk edebiyat› naz›m flekilleri aç›s›ndan de¤iflik bir yap› arz etmektedir. Bu fark-l›l›k müstezâd›n flekil ve muhteva özelli-¤inden kaynaklanmaktad›r. Bilhassa müstezâd kaside örne¤ine edebiyat›m›z-da pek fazla rastlanmaz. Feyzî’nin man-zumesi bu yönüyle dikkat çekicidir. Ayr›-ca Feyzî müstezâd kaside gibi zor bir na-z›m fleklini na’t gibi lirik bir türle birlefl-tirerek iflleyen ender flâirlerdendir. Fey-zî-i Kefevî’nin müstezâd kasidesi aruzun Mef’ûlü Mefâ’ilü Mefâ’ilü Fe’ûlün kal›-b›yla yaz›lm›fl olup toplam 25 beyitten meydana gelmifltir. Kafiye örgüsü Ab Ab Cx Ab Dx Ab fleklindedir. Uzun m›sralar tam, k›sa m›sralar ise zengin kafiyelidir.

Müstezâd kasidenin muhtevas›nda ise di¤er na’tlarda görüldü¤ü gibi Hz. Peygamber övülmekte onun; zehirli ku-zunun konuﬂmas›, ay› parma¤›yla ikiye bölmesi, s›k›nt› gününde parmaklar›n-dan çeﬂme gibi su ak›tmas›, Mi’râca yük-selmesi gibi mucizelerinden bahsedil-mektedir.

Feyzî ﬂiirini, Hz. Peygamberden ﬂe-fâat talep ederek bitirmektedir.

Tan›t›l-Y›l: 15 Say›: 58

(3)

maya çal›ﬂ›lan ad› geçen müstezâd kasi-de aﬂa¤›dad›r:

Müstez6d

Mef8]lü Mef68@lü Mef68@lü Fe8]lün Mef8]lü Fe8]lün

7b

1 Ey p6d-ﬂeh-i mihter-i i#l@m-i ris6let V9ey s6ye-i [üb\6n

Ser-cümle sipehdür sa?a a[\6b-› nübüvvet Sen anlara sul*6n

2 +urﬂ@d-i cem6lü? ki *ul]8 itdi zem@ne Çün burc-› hüd6dan

Ref8 old› felekden øulem-i øulm u %al6let Ey ﬂems-i d›ra&ﬂ6n

3 Bir [6f [adefdür me$el6 []ret-i 86lem Sen dürr-i yet@mi

Bir gevher-i p6k@ze durur s›rr-› \a#@#at <6tu?dur a?a k6n

8a

4 +a## virmiﬂiken #adrü?e r›f8at ﬂev#dur kim Yitmez a?a idr6k

Lu*fidi tev6)u8d› yine ®6tu?a 86det Her la\øa vü her 6n

5 Söyledi sa?a nu*#a gelüp bere-i mesm]m Yime didi benden

Pes old› o dem tel& dem-i ehl-i ﬂe#6vet Hem dilleri büry6n

6 fiemfl@r-i elem s@nelerin eyledi [ad ç6k A[\6b-› fli#6#u?

ﬁa# eyledügü? dem #ameri idüp iﬂ6ret Barma0›yla ey c6n

7 Ser-çeﬂme idüp eyleyeli 86leme icr6 Engüﬂt-i \uceste?

Yetiﬂdi güzellendi çemenz6r-› hid6yet Hem dev\a-i @m6n

8 Bu #ubbe-i m@n6 keremü? *6#› yan›nda M6nend-i \ab6ba

+urﬂ@d-i felek neyyir-i i\s6nu?a nisbet Bir ®erre-i gerd6n

9 1urdu#ça cih6n mülketi ma\f]z u ma[]ndur A$6r-› &alelden

Büny6n-› ser6y-› fera\-efz6-y› ﬂer@8at Sensin çü nigehb6n

10 (a## itdi seni ef)al-› mecm]8-› nebiyy@n B@-ﬂübhe vü b@-reyb

Oldu# biz o ta#r@bile hem ekrem-i ümmet Hem eﬂref-i ins6n

11 Sensin o ﬂeh-i ma\rem-i esr6r-› +ud6 kim Bir ﬂeb sa?a Cibr@l

Geldi didi (a## itdi seni va[l›na da8vet Ol 8azme ﬂit6b6n

12 Pes devlet ile bindü? o dem çünki Bur6#a B6l açd› vü uçd›

2›ldu? #amu e*r6f-› semev6t› tem6met Bir la\øada seyr6n

8b

13 Ümerâ vü &üddd6m ile gü®er old› müyesser Mecm]8-› Mucibden

Gösterdi o dem sa?a bil6-\ayyizu vechet D@d6r›n› c6n6n

14 Çün gördi &ab6b›nda (a##u? p6ye-i #adrü? Bi? c6n u dilile

‹dindi gub6r-› #ademü? efser-i 8izzet Baﬂ›na gerezm6n

15 Li-va#ti me8all6h sa?a bir r6yet-i erfa8 Sen ﬂ6h-› mufa&&am

Levl6ke lem6 k6netü9l-efl6kü vif6det Menﬂ]ru?a 8ünv6n

16 D@v6ne olur 8a#l› gider kim ki dilerse ‹dr6k-i kem6lü?

Abd6l-[›fat herkes olur eylese fikret Esr6ru?a \ayr6n

17 Çün gördi senü? ﬂ@ve-i reft6r-› la*@fü? 1]b6 ile Sidre

2ald› dikilüp her biri müsta0ra#-› \ayret Ey serv-i &›r6m6n

18 Ru&s6re-i reng@?ü?e ger olmasa maøhar Berg-i gül-i gülﬂen

Bulmazd› mu#arrer bu #adar \üsn ü le*6fet Ey 0onca-i &and6n

19 Misk-i +utenü? revna#›n› #›ld› ﬂikeste Ol zülf-i semen-b]

Hergiz #omad› ®erre #adar gevhere #›ymet Ol la8l-i d›ra&ﬂ6n

20 Ey gerd-i rehü? efser-i erb6b-› ba[@ret +ak-i #ademü?dür

Ya 8anber ü ya misk-i +uten 06liye nükhet Y6 ku\l-› 3›f6h6n

Y›l: 15 Say›: 58

(4)

Y›l: 15 Say›: 58

132 Millî Folklor

9a

21 C6n-ba&ﬂ oluban mürdeleri eyledi i\y6 Güft6r-› la*@fü?

Ya r]\-› rev6ndur o ya &]r-› Kev$er-i cennet Ya çeﬂme-i \ayv6n

22 Her kime ki old›ysa müyesser ser-i k]yu? ‹riﬂdi [af6ya

Ya b60-› ‹remdür o ya&ud gülﬂen-i [afvet Ya rav)a-i r›)v6n

23 Sensin o ﬂehenﬂ6h-› mükerrem ki *apu?da Mü8minlere melce9

Sensin hem o server ki #amu 86leme ra\met ‹tdi seni Ra\m6n

24 Geldi #apu?a 8aczile Fey)@-i dil-efk6r 2›l a?a tera\\um

Yo#dur kerem ü lu*fu?a çün \add u nih6yet ‹\s6nu?a p6y6n

25 2oma aya# alt›nda o misk@ni elin al T6 çekmeye ®illet

Ma\ﬂer güni lu*file a?a eyle ﬂef68at T6 görmeye &›®l6n

NOTLAR

1 _{Emine Yeniterzi: Divan ﬁiirinde Na’t,}

Anka-ra, 1993, s.1

2 _{Geniﬂ bilgi için bkz. Muvaffak Eflatun: Türk}

Edebiyat›nda Müstezad, Yüksek Lisans Tezi, KÜS-BE, K›r›kkale, 1997

3 _{Kafzâde Fâizî: Zübdetü’l-Eﬂ’âr, Ankara Millî}

Kütüphane, Yz.A.679, vr.87b; Katip Çelebi: Keflfü’z-Zünûn an Esâmii’l-Kütûb ve’l-fünûn, Beyrut 1982, C.1, s.806; Nev’îzâde Atâî: Hadâikü’l-Hakâik fi Tek-mileti’fl-fiakâik, Haz.Abdulkadir Özcan, ‹stanbul, 1989,s. 607; Müstakîmzâde Süleyman Sadeddin: Mecelletü’n-Nisâb (Arapça) Süleymaniye Ktb., Halet

Efendi 628, vr. 343b; Ba¤datl› ‹smail Paﬂa: Hediyye-tü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musanni-fîn,Beyrut, 1982, C.VI, s.281; Bursal› Mehmed Ta-hir: Osmanl› Müellifleri, ‹stanbul, 1333, C.I, s.60; Nail Tuman: Tuhfe-i Nâilî, Ankara Millî Ktb., Yz.B.611, s.1145

4 _{Müstakimzâde Süleyman Saadeddin: a.g.e.,}

vr.343b; Ba¤datl› ‹smail Paﬂa: ‹zâhü’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ Keﬂfi’z-Zünûn, Beyrut, 1982, C.3, s.523; Bursal› Mehmed Tahir: a.g.e., C.1., s.60; Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmânî, ‹stanbul, 1311, s.41; C.Kurnaz-H.Çeltik: Osmanl› Dönemi K›r›m Edebi-yat›, Ankara, 1997, s.11; Necdet Y›lmaz: Osmanl› Toplumunda Tasavvuf, ‹stanbul, 2001, s.240

5 _{R›za Fâz›l-Fâz›l Nagayev: K›r›m-Tatar}

Ede-biyat›n›n Tarihi, Akmescid, 2001, s.154

6 _{Bursal› Mehmed Tahir: a.g.e., s.60}

7 _{Kafzâde Fâizî: a.g.e., vr.87b; Kâtip Çelebi:}

a.g.e., s.806; Nâil Tuman: a.g.e., s.1145; C.Kurnaz-H.Çeltik: a.g.e., s.11; Feyzî: Nusretü’d-Dâir, Süley-maniye Ktp., H.Hüsnü Paﬂa, nr.653, vr.66a

8 _{Feyzî: Divan, Milli Ktp., Yz.FB.274}

9 _{Feyzî-i Kefevî: Nusretü’d-Dâir, TDK Ktp.,}

Yz.nr.342

10 _{Feyzî: Süleymaniye Ktp., Fatih, nr.5427,}

vr.171b-185b

11 _{Feyzî: Ravzatü’l-‹bâd, Reﬂid Efendi,}

nr.137/1,vr.1-94

12 _{Feyzî: Risâle fî Hakk›’l-Hamr: Süleymaniye}

Ktp., Reﬂid Efendi, 137/4, vr.151-161

13 _{Feyzî: Rûhu’n-Nüfûs, Süleymaniye Ktp.,}

H.Mahmud Efendi, nr.1781, vr.7a-25b

14 _{Feyzî: Hadây›ku’l-Ahbâr fî}

Hakây›k›’l-Ah-bâr, Süleymaniye Ktp., Reﬂid Efendi, nr.533

15 _{Hüseyin Ayvansarâyî: Eﬂ’arnâme-i}

Müste-zâd, ‹stanbul Üniversitesi Ktp., TY., 5466, vr. 148b-150a