T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORMAN SERTİFİKASYONUNUN ODUN HAMMADDESİ ÜRETİM
FAALİYETLERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ (BOLU
ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ)
ERHAN ŞENGÖÇ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN
DR. ÖĞR. ÜYESİ YILMAZ TÜRK
T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORMAN SERTİFİKASYONUNUN ODUN HAMMADDESİ ÜRETİM
FAALİYETLERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ (BOLU
ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ)
Erhan ŞENGÖÇ tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz TÜRK Düzce Üniversitesi Jüri Üyeleri Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz TÜRK Düzce Üniversitesi _____________________ Dr. Öğr. Üyesi Yaşar Selman GÜLTEKİN
Düzce Üniversitesi _____________________
Doç. Dr. Korhan ENEZ
Kastamonu Üniversitesi _____________________
BEYAN
Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.
06 Ağustos 2019
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimime başladığım tarihten itibaren danışmanlığımı üstlenerek, bana bu konuda çalışma olanağı sağlayan, bilimsel çalışmayı öğreten, yakın ilgi ve desteği ile çalışmalarımı yönlendirip yol gösteren, çalışmalarıma ışık ve ilham kaynağı olan, destekleyen değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz TÜRK’e çok teşekkür ederim. Desteklerinden dolayı Dr. Öğr. Üyesi Yaşar Selman GÜLTEKİN ve Doç. Dr. Korhan ENEZ hocalarıma teşekkür ederim.
Tez çalışmalarımın her aşamasında büyük yardım ve desteklerini gördüğüm Bolu Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı Orman İşletme Şefliklerinde çalışan teknik personele teşekkür ederim.
Yüksek lisans eğitimimin aşamalarında ve bütün çalışmalarımda bana manevi desteğini esirgemeyen sevgili Nilgün ÇAĞLAR, yaşamımda ve çalışmalarımda bana ilham kaynağı olduğu için teşekkür ederim.
Bana her zaman destek olan sevgili anneme, değerli babama ve kıymetli kardeşlerime teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ŞEKİL LİSTESİ ... vi
ÇİZELGE LİSTESİ ... vii
KISALTMALAR ... viii
SİMGELER ... ix
ÖZET ... x
ABSTRACT ... xi
1.
GİRİŞ ... 1
1.1.ORMANCILIKTAODUNHAMMADDESİÜRETİMİ ... 4
1.1.1. Kesim Aşaması ... 7
1.1.1.1. Kesim Hazırlığı ... 7
1.1.1.2. Dal Alma-Tepe Alma ... 7
1.1.1.3. Ölçme, İşaretleme, Tomruklama ... 7
1.1.2. Taşıma Aşaması ... 8
1.1.2.1. Primer Transport ... 8
1.1.2.2. Sekonder Transport (Uzak Nakliyat) ... 9
1.2.ORMANYÖNETİMKONSEYİ ... 10
1.2.1. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Sertifikasyon Süreci ... 19
1.2.1.1. Üretimde İş Güvenliği ...21
1.2.1.2. Üretimde Hasar Oranları ...22
1.2.1.3. Çevresel Etkiler ...26
2.
MATERYAL VE YÖNTEM ... 31
2.1.MATERYAL ... 31 2.1.1. Araştırma Alanı ... 31 2.1.2. Anket Formları ... 33 2.2.YÖNTEM ... 353.
BULGULAR VE TARTIŞMA ... 39
3.1.İSTATİSTİKİANALİZLEREİLİŞKİNİLİŞKİNBULGULARVE TARTIŞMA ... 39
3.1.1. Betimleyici Analiz Sonuçları ... 39
3.1.2. Kruskal Wallis Testi Sonuçları ... 42
3.1.3. Kikare Analizi Sonuçları ... 45
4.
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 49
5.
KAYNAKLAR ... 53
vi
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 1.1. Ölçme,işaretleme,tomruklama. ... 8
Şekil 1.2. Primer transport aşamasından bir görünüm. ... 9
Şekil 1.3. Kamyonla sekonder nakliyat aşamasından bir görünüm. ... 9
Şekil 1.4. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü OYS toplantısı. ... 20
Şekil 1.5. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü HCVF. ... 21
Şekil 1.6. Üretim çalışmaları ... 22
Şekil 1.7. OYS öncesi ve sonrası. ... 22
Şekil 1.8. OYS sonrası orman işçisi kişisel koruyucu donanımları. ... 23
Şekil 1.9. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Yüksek değerli ormanlar. ... 27
Şekil 1.10.Dere koruma zonu. ... 27
Şekil 1.11. OYS den önce ve sonra yağ atıklarının durumu. ... 28
Şekil 2.1. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü konumu ... 32
Şekil 2.2. Çalışma alanı meşcere haritası. ... 33
vii
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa No
Çizelge 1.1. Türkiye orman varlığı. ... 5
Çizelge 1.2. Odun hammaddesi üretim aşamaları ... 6
Çizelge 2.1. Üretimde hasar oranları ... 24
Çizelge 2.2. Yol yapımı için çevresel ve soysal etki analizi ... 29
Çizelge 2.3. Bolu orman işletme müdürlüğü orman varlığı durumu ... 32
Çizelge 2.4. Anket formu örneği ... 34
Çizelge 2.5. Güvenilirlik analizi sonuçları ... 37
Çizelge 2.6. Verilere ait normallik testi sonuçları ... 37
Çizelge 3.1. Betimleyici analiz sonuçları. ... 39
Çizelge 3.2. Betimleyici analizde anlamlılık düzeyi en yüksek on veri ... 41
Çizelge 3.3. Betimleyici analizde anlamlılık düzeyi en düşük on veri. ... 41
Çizelge 3.4. Kruskal- Wallis testi sonuçları ... 42
viii
KISALTMALAR
AGM Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü
FSC Forest Stewardship Council/ Orman Yönetim Konseyi
BOİM Bolu Orman İşletme Müdürlüğü
OİŞ Orman İşletme Şefliği
TL Türk Lirası
OGM Orman Genel Müdürlüğü
SOY Sürdürülebilir Orman Yönetimi
ABD Amerika Birleşik Devletleri
ASI Uluslar arası Akreditasyon Hizmetleri
BM Birleşmiş Milletler
CoC Koruma ve Gözetim Zinciri
İLO Dünya Çalışma Örgütü
ISO Uluslararası Standartlar Ofisi
ITTA Uluslararası Tropikal Kereste Antlaşması
OBM Orman Bölge Müdürlüğü
PEFC Orman Sertifikasyon Onay Programı
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
OYS Orman Yönetim Sertifikası
ix
SİMGELER
Ha Hektar ° Derece km Kilometre m Metre m² Metrekare m³ Metreküp % Yüzdex
ÖZET
ORMAN SERTİFİKASYONUNUN ODUN HAMMADDESİ ÜRETİM FAALİYETLERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ (BOLU ORMAN
İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ)
Erhan ŞENGÖÇ Düzce Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz TÜRK Ağustos 2019, 56 sayfa
Dünyamızın birbirine bağlı çarklardan oluşan dev bir ekosistem oluşu doğal kaynakların kullanımında belirli standartların oluşmasını zorunlu hale getirmiştir. Doğal kaynakları kullanırken aynı zamanda doğaya en az zarar vermek gelişmiş ülkeler için temel amaçtır. Bu durum ülkelerarası çevre koruma programları ve odun üretimine ilişkin belirli sertifika programlarının doğmasına neden olmuştur. Son 10 yılda dünyada nesli tehlike altına giren bitkiler ve diğer canlıların sürdürülebilir hayatlarının korunması bu tür koruma programları sayesinde taahhüt altına alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, orman yönetim sertifikasının odun hammaddesi üretimine etkilerinin teknik ile çevresel açılardan araştırmak ve sertifikasyon öncesi ve sonrası üretim işlerini incelemektir. Çalışma alanı olarak seçilen Bolu Orman İşletme Müdürlüğü’nde orman kaynaklarının en iyi şekilde işletilmesini, değerlendirilmesini, korunmasını ve sürdürülebilir bir şekilde çok yönlü faydalanılması Ölçütlerinden hareketle; Orman Yönetim Sertifikası (OYS) alınmasına yönelik çalışmalar 2013 yılında başlatılmıştır. Bölge Müdürlüğü nezdinde 2014 yılının ortalarında Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Bolu Orman İşletme Müdürlüğü OYS almaya hak kazanmıştır. Çalışmadaki anket sonuçlarına göre; üretim işçilerine verilen, ilkyardım, temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri sonuçlarının olumlu olduğu işçiler tarafından karşılık bularak önemsendiği ortaya çıkmıştır. Üretim işçilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımlar ormanda kesim ve diğer üretimler esnasında yaşanan iş kazalarında yaralanma şiddetlerini azalttığı belirlenmiştir. Sertifikasyon öncesi ormanda yapılan çalışmalardan belirli bir grup haberdar olurken, sertifikasyon sonrası yapılan çalışmalar, korunan alanlar, yüksek değerlikli orman haritaları, ormancılık faaliyetlerinin tümü bütün dünyayla ulusal kanallardan paylaşılmaktadır. Yapılması planlanan çalışmalarda paydaşların fikri sorulmakta ve orman köylüsüne saygı artmaktadır. Ayrıca sadece doğanın korunması değil, üretimde çalışanlarında bilgilendirilmesi için eğitimlerinin yapıldığı belirlenmiştir.
xi
ABSTRACT
THE INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF FOREST CERTIFICATION ON WOOD RAW MATERIAL HARVESTING ACTIVITIES (CASE STUDY OF
BOLU STATE FOREST ENTERPRISE)
Student Erhan ŞENGÖÇ Düzce University
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Forest Engineer Master’s Thesis
Supervisor: Assist. Prof. Dr. Yılmaz TÜRK August 2019, 56 pages
The fact that our world is a very big ecosystem of interconnected gearwheels has made it necessary to establish certain standards in the use of natural resources. While using natural resources, at the same time, the least harm to nature is the main objective for developed countries. This has led to the emergence of international environmental protection programs and specific certification programs for wood production.In the last decade, the protection of the sustainable lives of endangered plants and other living organisms in the world has been committed through such protection programs.The aim of this study is to investigate the effects of forest management certificate (FMC) on wood raw material harvesting activities before and after certification. In 2013, Bolu Forest Management Directorate, which was selected as the study area, was started to obtain a Forest Management Certificate. In the middle of 2014, Bolu Forest Management Directorate affiliated to the Regional Directorate before the Regional Directorate was entitled to receive FMC.According to the survey results; first aid, basic occupational health and safety training given to workers.Personal protective equipment provided to workers was found to reduce the severity of injuries in occupational accidents during forest cutting and other productions.While a certain group is informed about the activities carried out in the forest before certification, the studies carried out after certification, protected areas, high-value forest maps and forestry activities are all shared with the world through national channels.In the planned activities, stakeholders' opinions are asked and respect for forest villagers is increased. In addition, it was determined that not only the protection of the nature, but also the trainings was provided to inform the employees in harvesting.
1
1. GİRİŞ
Dünyamızda hızlı nüfus artışı, sanayileşme ve tüketim alışkanlıkları doğal kaynakların bilinçsizce kullanımını ortaya çıkarmıştır. Bu durum yeryüzündeki canlı yaşamını ve onun yaşam ortamını bozmuş ve yaşanması güç eder hale getirmiştir. Bu bozulma sürdürülebilir kalkınma anlayışını dünya gündemine oturmuş, bugünkü ve gelecek nesillerin istikbali bakımından doğal kaynakların ve dolayısıyla da en önemli yenilenebilir kaynaklardan biri olan sürdürülebilir yönetimin önemli olduğu ortaya çıkmıştır.
İlk olarak 1980' li yıllardaki yağmur ormanlarını koruma kampanyaları ile tropik keresteleri boykot kampanyalarına dayanan ve ana fikir olarak orman kaynaklarının sürdürülebilir olarak kullanılabileceği fikri ortaya konmuştur. Doğayla barışık işletilebilmesini hedefleyen orman sertifikasyon işlemleri, gerek dünyada gerek ülkemizde her geçen gün önemini arttırmaktadır. Bunun yanında sertifikalı orman ürünlerinin, ülkeler arası ticarette her geçen gün yükselen oranda aranan öğelerden birisi olmuştur. Sertifikasyonun amacı ormanların yönetimi ve uygulamalarının iyileştirilmesi ve yasal olmayan yollarla elde edilen orman kaynaklarının işletmeler tarafından kullanılmamasıdır. Sertifikasyon sistemiyle yönetilen ormanlara, orman yönetim sertifikası verilerek, çevreci bilince sahip kuruluşlar ve tüketiciler tarafından bu ormanlardan üretilen hammaddelerin kullanılması sağlanmaktadır (Koçak, 2016). Brezilya’nın Rio de Janerio şehrinde düzenlenen Rio zirvesinde sürdürülebilir kalkınma ve çevre koruma kapsamında ormancılığa verilen önemli rolün ardından Sürdürülebilir Orman Yönetimi (SOY) gelecek ormancılığına yön veren bir strateji haline gelmiştir. Bu yönetim sistemi paralelinde uluslararası ve bölgesel düzeyde ülkeler bir araya gelerek ortak kararlar almış ve dünya ormancılığını yönlendirmiştir. Bu yönlendirme ve önemli kavramlardan bir tanesi de ormanları veya orman ürünlerini sertifikalandırma kavramıdır. Bugüne kadar bu doğrultuda yapılmış girişimler içerisinde, dünya üzerinde en çok yer bulanları Orman Yönetim Konseyi (Forest Stewardship Council) (FSC) ve Ormancılık Sertifikasyon Programı (Programme for the Endorsement of Forest Certification) (PEFC) yönetimindeki sertifikalandırmalardır (Koçak, 2016).
2
Amerika Birleşik Devletlerinin Kaliforniya Eyaleti’nde 1990 yılında, WWF ve Smartwood Direktörü Richard Donavan’ın organizatörlüğünde gerçekleştirilen sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin ve tüccarların katıldığı toplantıda iyi yönetilen ormanları tespit etmek için bir sitemin kurulmasına karar verilmiştir. Uluslararası bir konsey oluşturulmuş ve adına da Orman Yönetim Konseyi demişlerdir (FSC, 2011). Kanada’nın Toronto Eyaletinde 26 ülkeden 130 katılımcı ile Yönetim Kurulu seçilmiştir. Orman yönetim sertifikası Meksika’da, Orman Yönetim Sertifikası koruma ve gözetim zinciri sertifikası da ABD’de kullanılmıştır. OYS İcra Direktörlüğüne Dr. Tim SYNNOTT getirilmiştir. 1996 yılında Meksika’da resmen kurulmuştur. Dört bağımsız sertifikalandırma kurumunu yetkilendirmek suretiyle faaliyetlerine başlamıştır (FSC, 2011).
Orman Yönetim Konseyi, dünya ormanlarının çevresel, sosyal ve ekonomik açıdan uygun yönetimini destekleyen uluslararası, üyelik tabanlı, kar amacı gütmeyen bir organizasyondur. Orman Yönetim Konseyi sertifikasına sahip olmak isteyen orman işletmeleri OYS ölçüt ve göstergelerini sağlamak durumundadır (Karmann and Smith, 2009; Türkoğlu Tolunay, 2013).
Ölçüt ve Göstergeler, süreç ve performans standartlarını sağlamalıdır. OYS sertifikası almak isteyen orman işletmeleri, yöresel olarak şekillendirilecek, ilke ve uygulamalarına uymak ve yetkili sertifika kurumu tarafından yapılacak düzenli kontrollere açık olmak durumundadır. Orman yönetim konseyi, küresel olarak tüm orman sistemlerine (Tropik, ılıman, kuzey iklimi ormanları) hitap edecek şekilde düzenlenmiştir. Sertifikalandırmada aradığı en ana ölçütler; ormanların “çevresel açıdan uygun”, “toplumsal açıdan yararlı” ve “ekonomik açıdan uygulanabilir” bir şekilde yönetilmesidir(Durusoy, 2002).
Tüm çalışma faaliyetlerinin yukarıdaki Ölçüt ve Göstergeleri karşılamasının yanında, o ülkenin Kanunlarına, Yönetmelikleriyle paralellik göstermelidir ve uygun yürütüldüğünün kanıtlanması ve bununda belgelerle ve arazi uygulamalarıyla da desteklenir. Bu faaliyetler arazide ve orman yönetim merkezinde çok disiplinli bir ekip tarafından oluşturulan standartlara göre uygunluğu tetkik edilmekte ve uzmanlarla da yapılan görüşmeler değerlendirilmektedir. Sertifika işlemi orman işletme birimi, bölge veya ülke gibi farklı düzeylerde gerçekleştirilebilir (Karmann and Smith, 2009; Türkoğlu ve Tolunay, 2013).
3
Orman yönetim sertifika işleminde, taraflarda denen bağımsız belgelendirme kuruluşlarının denetiminde gerçekleşmektedir. Uluslararası Akreditasyon Servisi (ASI) üyesi bir kuruluş olmasından dolayı belgelendirme kuruluşlarının sertifika vermeye ve denetlemeye yetkili olabilmesi için buradan akredite olması gerekmektedir (Koçak, 2016).
Orman işletmesi, kuruluşa resmi başvurusuyla birlikte sertifikasyon süreci başlar. Belgelendirme kuruluşu, işletmeden, ön değerlendirme ve taahhütleri içeren anlaşma formunun onaylanarak gönderilmesini talep eder. İşletme, sahip olduğu ormanları sürdürülebilir orman yönetim politikaları doğrultusunda ekonomik açıdan, çevreye uygunluk ve toplum yararını esas alan bir anlayışla uzun dönemli olarak sürdürülebilir bir şekilde yöneteceğini ve bu yönetimin ölçüt ve göstergeleri çerçevesinde yürüteceğini taahhüt eden deklarasyonu sağlanır.
Ormancılık, insanlara çeşitli ürün ve hizmetler sağlamak, biyolojik, ekonomik, sosyal ve teknik çalışmaların tümünü kapsayan yönetsel bir etkinliktir. Ormancılığın amacı ormanlardan topluma çeşitli mal ve hizmetler sunmaktır. Bu nedenle insan gereksinmelerini karşılamaya yönelik bir ekonomik etkinlik olup, ulusal ekonominin kollarından birini oluşturmaktadır. Orman korunması, bakımı, imarı ve yetiştirilmesi, orman ürünlerinin hasadı (üretim) ile değerlendirilmesi, orman işçiliği, çeşitli teknik ve özellikleri taşımaktadır (Anonim, 2018).
Ormancılık; alt yapı (yol, fidanlık, bina, tesis v.b.), yetiştirme (ekim, dikim, bakım), koruma, kesim ve primer transport (bölmeden çıkarma), taşıma-depolama ile değerlendirme aşamalarından oluşmaktadır (OGM, 2019). Orman işletmeciliğinin en önemli unsurlarından biri olan süreklilik ilkesi, diğer ormancılık çalışmaları gibi odun hammaddesinin üretimiyle de gerçekleşir. Bir orman işletmesi devamlılığını sağlayabilmesi için gelir kaynağına sahip olması gerekir. Orman işletmeleri ormanda üretilen odun hammaddesini ekosisteme zarar vermeyecek şekilde alarak piyasaya ulaştırır (Anonim, 2018).
Bu tez çalışmasının konusu; Bolu Orman İşletme Müdürlüğü orman yönetim sertifikasının odun hammaddesi üretimine etkilerinin teknik ve çevresel açılardan değerlendirilmesidir. Çalışmanın amaçları;
(1) Orman Yönetim Sertifikasyonunun (OYS) odun hammaddesi üretimine etkilerini değerlendirmek,
4
(2) Sertifikasyon öncesi ve sonrası üretim işlerinde meydana gelen değişiklikleri karşılaştırmak,
(3) Teknik personellerin ve orman işçilerinin sertifikasyon sonrası üretimle ilgili görüşlerini ortaya koymaktır.
Araştırma kapsamında oluşturan hipotezler şunlardır;
1. H0: Teknik personel ve orman işçilerinin OYS’ye bakış açıları arasında fark yoktur. H1: Teknik personel ve orman işçilerinin OYS’ye bakış açıları arasında fark vardır. 2. H0: OYS, odun hammaddesi üretim çalışmalarında çevresel hassasiyeti arttırmamıştır. H1: OYS, odun hammaddesi üretim çalışmalarında çevresel hassasiyeti arttırmıştır. 3. H0: OYS’ nin, ormancılık uygulamalarına iş güvenliği ve işçi sağlığı konularında olumlu katkısı olmamıştır.
H1: OYS’ nin, ormancılık uygulamalarına iş güvenliği ve işçi sağlığı konularında olumlu katkısı olmuştur.
4. H0: OYS’ nin amaçları orman işçilerine tam anlamıyla anlatılamamıştır. H1: OYS’ nin amaçları orman işçilerine tam anlamıyla anlatılmıştır. 5. H0: OYS orman köylüsünün saygınlığını artırmamıştır.
H1: OYS orman köylüsünün saygınlığını artırmıştır.
6. H0: OYS sertifikalı ormanlarda çevre kirliliği önlenmekte ve çöpler değerlendirilmemektedir.
H1: OYS sertifikalı ormanlarda çevre kirliliği önlenmekte ve çöpler değerlendirilmektedir.
1.1. ORMANCILIKTA ODUN HAMMADDESİ ÜRETİMİ
Asli orman ürünü olan odun hammaddesinin üretimi; idari yaşını doldurmuş, çap ve boy bakımından ergin hale gelmiş ağaçların piyasadaki yapacak ya da yakacak odun hammaddesi talebinin karşılanması veya orman işletmelerinin kazanç elde etmesi amacıyla kesilerek depolara taşınması sürecinde uygulanan faaliyetlerin tamamıdır (Erdaş, 1997).
5
vb.) üretimi; genel itibariyle kesme, primer transport ve taşıma aşamalarından oluşmaktadır. Bu aşamaların yeri ve şekli organizasyona bağlı olarak değişebilmektedir (Özçamur, 1981; FAO, 1982; Erdaş, 1986; Dykstraand Heinrich, 1996).
Ülkemizde endüstriyel odun hammaddesi talebinin %60’ı Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından karşılanmakta olup, orman işletmelerine ait gelirlerin en az %90’ı bu yolla sağlanmaktadır. OGM’nin yaptığı odun hammaddesi üretiminin yaklaşık %59’unu endüstriyel odun üretimi, bunun da %38’ini tomruk üretimi oluşturmaktadır (DPT, 2007). OGM’nin yıllık üretiminin yaklaşık 15 milyon m³’ü endüstriyel odun, 10 milyon steri ise yakacak odun olarak kullanılmaktadır. Özel sektör tarafından yapılan yıllık odun üretimi ise yaklaşık 3-3,5 milyon m³ civarında gerçekleşmektedir. Ülkemizdeki yıllık odun hammaddesi tüketimi ise ortalama 23-24 milyon m³/yıl’dır. Ülkemizde odun üretimi piyasa talebini karşılayamaz durumda olup endüstriyel odun hammaddesi talebinin %15’i başka ülkelerden ithal edilerek karşılanmaktadır (Kaplan, 2007; Acar vd., 2008).
Türkiye’de orman varlığı toplam 22,3 milyon hektar, toplam serveti 1,6 milyar m³’tür. Ülkemiz arazisi engebeli ve üretim şartlarının zor olması dolayısıyla sadece 11,2 milyon hektar alanda üretim yapılabilmektedir. Diğer alanlarda arazi şartları, yüksek değerlikli koruma ormanları ve bozuk sahalar olarak gruplanmıştır. Çizelge 1.1’ de görüldüğü üzere yıllık artım 45,9 milyon m³, yıllık eta 20 milyon m³’tür (Anonim, 2019).
Çizelge 1.1. Türkiye orman varlığı.
Türkiye’de Orman Durumu (x1000)
Toplam Alanı (ha) 22,300
Toplam Serveti (m³) 1,600,000
Üretim Yapılabilir Alanı (ha) 11,200
Yıllık Artım (m³) 45,900
Yıllık Alınan Eta (m³) 20,000
Türkiye ormanlarının yaklaşık yarısı, eğimin %44’ün üzerinde olduğu dağlık alanlarda yayılış gösterir (DPT, 2007). Bu nedenle primer transport aşaması, odun hammaddesi üretim aşamalarının en zor, pahalı ve çevresel zararı en fazla olan aşamasıdır. Türkiye’de en yaygın olarak kullanılan primer transport tekniği, yaklaşık %95 oranında zemin üzerinde sürütme yöntemidir. Ülkemizde zemin üzerinde sürütme; insan gücü (%72), hayvan gücü (%15) ve traktör (%8) gücüyle gerçekleştirilmektedir. Bunların
6
yanı sıra tamamen askıda ya da bir ucu askıda olarak taşıma yapabilen hava hatları (%5) gibi makine gücüne bağlı basit ve ara teknolojiler de kullanılmaktadır (Erdaş ve Acar, 1993).
Biyolojik büyümesini tamamlamış odun hammaddesinin çeşitli ihtiyaçları karşılamak amacıyla ormandan alınarak, tüketimine sunulması ise üretimin teknik aşamasını oluşturmaktadır (Çizelge 1.2). İşte ormancılıkta nakliyatın ya da transportun planlanmasının gerekli olduğu söz konusu olan üretimi bu aşama oluşturmaktadır (Gümüş, 2013).
Çizelge 1.2. Odun hammaddesi üretim aşamaları( Erdaş ve ark., 2014).
Süreç İş Adımları Ürününün
Durumu Yeri
Kesim
Kesme-Devirme Dikili Ağaç Meşcere
içinde, ağacın kütüğü dibinde
Dip Düzeltme Devrilmiş Ağaç
Dal Alma Devrilmiş Ağaç
Uç Alma Devrilmiş Ağaç
Ölçme -İşaretleme Bütün Gövde
Tomruklama Bütün Gövde
Kabuk Soyma Tomruk/Gövde
T R A N S P O R T B öl m ed en Ç ık ar m a
Yuvarlama/itme/çekme Tomruk/Gövde Meşcere içinde
Ön Sürütme Tomruk/Gövde Meşrece
içinde, tesise-araca doğru Bağlama/çakma/yükleme Tomruk/Gövde Orman
içinde, tesis yada araç dibinde Kaydırma/yuvarlama/taşıma/sürütme
ve toplama Tomruk/Gövde Orman içinde, sürütme yoluna doğru veya sürütme yolunda, hava hattı veya çeşitli araçlar yada tesisler üzerinde rampaya doğru Yükleme Taşıma Yükleme Tomruk Taşıma Tomruk
7
Uygulamada bütün bu işlemler belirli bir düzen dahilinde yapılmaktadır. Odun hammaddesi üretimi; kesim ve hazırlama (istihsal); kesme-devirme, dal alma, bölümlere ayırma ve kabuk soyma, tali nakliyat (primer transport); insan, hayvan gücü ve makine gücünden yararlanarak taşıma, ana nakliyat (yollar üzerinde taşıma); transport taşıtları ile yol kenarından depolara kadar götürülmesi, safhalarındaki işlemlerin uygulanması ile gerçekleşmektedir. Orman deposuna boşaltılan ürünler, kalite ve boy sınıflarına ayrılarak istiflenmekte ve satışa arz edilmektedir. Bu şekilde de orman işletmesi açısından söz konusu olan üretim sona ermektedir.
Üretim çalışmalarının en önemli kısmı primer transporttur. Doğru yöntemin kullanılmaması ürünlerin zarar görmesine sebebiyet vermekte (Holmes vd. 2002), ön etüt yapılmayan çalışmalarda düşünülenden daha fazla masraf ortaya çıkmakta, orman toprağı ve meşcere üzerinde olumsuz etkiler gözlemlenmektedir (Dykstra ve Heinrich, 1996; Eroğlu vd. 2009).
1.1.1. Kesim Aşaması 1.1.1.1. Kesim Hazırlığı
Ormancılıkta üretim işleri (kesme, primer transport, taşımacılık) üretim yerinin ve miktarının tespit edilmesiyle başlar. Üretim işinden bir yıl önce amenajman, silvikültür ve yol şebeke planları tetkik edilerek yapılacak üretimin niteliği (bakım, gençleştirme, seçme, şüceyrat, olağanüstü hasılat) ve nicelik (dikili damga miktarı) tespit edilir. Daha sonra üretim yapılacak sahanın arazi yapısı iklim şartları, personel ve işçi durumu dikkate alınarak aylar itibariyle dikili damga iş programı yapılır (Anonim, 2018). 1.1.1.2. Dal Alma-Tepe Alma
Ağaç gövdesine bağlı bulunan dallar ve tepe kısmı ağacın gövdesine en az zarar vererek kesilir. Bu sayede tomruklanacak olan ağacın gövde ölçümü ve hacim hesabı daha kolay elde edilir.
1.1.1.3. Ölçme, İşaretleme, Tomruklama
Dal alma ve tepe alma işleminden sonra ağacın belirli belli uzunlukta bölümlere ayrılması işlemidir. Tomruk; çapı en az 19 cm ve boyu 1,5 m den daha büyük bölümlenmiş ağaç olarak tanımlanmaktadır. Kesim işlemlerinde en çok zaman harcanan safha ölçme işaretleme ve tomruklama safhasıdır (Acar, 2004). Şekil 1.1’ de işaretleme ve tomruklama aşaması görülmektedir.
8
Şekil 1.1. Ölçme işaretleme, tomruklama aşamalarından bir görünüm. 1.1.2. Taşıma Aşaması
1.1.2.1. Primer Transport
Ormancılıkta primer transport üretimin ikinci kısmında yer alır. Belirli ebatlarda boylanmış tomruklar değişik yöntemlerle kesim yerinde makine, hayvan gücü veya insan gücüyle sağlanabilir. Primer transport da oluklar üzerinde kaydırma, zeminden kaydırma, vinçler veya hava hatlarına bağlanarak yöntemleri kullanılabilir. Bu yöntemler teknolojik gelişmişlik, arazi yapısı veya üretim tekniğine göre seçilir. Primer transport işlemi yapılırken gençliğe ve diğer ağaçlara en az zarar veren yöntem seçilmesi öncelikli olmalıdır.Bölmeden çıkarılan tomruklar en yakın orman yoluna yada ara depolama noktalarına taşınarak istiflenir (Eroğlu ,2009).
9
Şekil 1.2. Primer transport aşamasından bir görünüm. 1.1.2.2. Sekonder Transport (Uzak Nakliyat)
Taşıma işlemi mevcut olan yükün bir yerden bir yere iletilmesi anlamı taşır. Engebeli orman yollarında taşıma işlemi oldukça zor ve zaman alan bir süreçtir. Yüklemenin gerçekleştirilmesi orman traktörü, vinçler yada insan gücü olabilir. Yükleme işi biten taşıyıcı araç veya kamyon depolara yada odun hammaddesi işleyen fabrikalara yüklenmiş emvalin teslimini gerçekleştirir ( Şekil 1.3 ).
10
1.2. ORMAN YÖNETİM KONSEYİ
Orman Yönetim Konseyi 1993 yılında kurulmuş olan dünya çapında bir organizasyonudur. OYS orman ürünlerinin etiketlenmesi, orman yönetimi ile ilgili standartların belirlenmesi, belgelendirme gibi görevleri olan kar amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşudur. Kuruluş yeri Almanya’nın Bonn şehridir. Aynı zamanda kurumun merkezidir. Adını da Bonn kentinde uluslararası bir kuruluş olan Forest Stewardship Council’in baş harflerinden almıştır. (Anonim, 2018)
Birleşmiş Milletler ve Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün raporlarına göre dünya ormanlarının yarısı tahrip edilmekte olup OYS buna tepki olarak kurulmuştur. Vizyonunu uluslararası ormanlarla ilgili karar mekanizması işletmelere ve tüketicilere yön vermek olarak belirlemiştir. Amaçları; dünya çapında orman ürünlerinin doğru kullanılmasıyla ilgili standartların belirlenmesi ve yönetilmesi, kurumların uygunluğunun bağımsız olarak denetlenmesidir (Anonim, 2018).
OYS standardının orman ürünleri ile üretim yapan bir firmada bu standardın uygulandığını gösteren ve bu standarda göre yapılan denetim sonucu verildiğini belirtir. Denetim direkt olarak firmalara yapılmaz. Belirlenen standartla firmalara yetki verilir ve bu standartta uygunluk denetlenir. OYS belge verilen firmaları aylık olarak internet sitesi üzerinden yayınlar (Anonim, 2018).
OYS sertifika çeşitlerinden biri OYS-COC; Orman Yönetim Konseyi Koruma Zinciri Belgesi’dir. Bu belge ürünün iyi yönetilmiş ağaç kesiminden ve ormanlardan çıkması ve bu ürünlerin kontrolsüz kesimlerden çıkan ürünlerden ayrıldığını belirtir. Ürünün ormandan; üretim, dönüşüm ve dağıtım aşamalarını içererek tüketiciye geldiği kesintisiz yolu gösterir. Sistemin uygulandığının görsel ifadesi, ürün ve hammadde üzerindeki OYS logosu ve kayıt numaralarıdır. OYS Belgesi’ne sahip firmalar ve ürünler dendiğinde OYS logosu ile hangi firmaların sahip olduğu görülebilir ( Anonim, 2018). Ülkemizdeki orman sertifikasyon süreci incelendiğinde; sertifika almak isteyen kurumlar OYS göstergelerine uyum süreci için sertifikalandırma kuruluşuna başvuruda bulunur. Sertifikalandırma kuruluşu alanlarında yeterliliğe sahip denetçi takımını bilimsel ve gözlemsel değerlendirme bulunmaları için denetlenecek olan orman bölge müdürlüğü yada orman işletme müdürlüğüne görevlendirir. Görevlendirilen denetçiler bölge müdürlüğü sınırları içerisinde OYS göstergelerine uygunluğunu denetler.
11
OYS göstergeleri kapsamında denetçiler arazi çalışmaları ve belge izlemeyle; birlikte orman bölge ve orman işletme yetkilileri, katılımcılar ve paydaşlarla görüşerek değerlendirme sonucuna ulaşır. Değerlendirme takımı yaptığı çalışmalarda ağır ve hafif kusur olarak göstergelere uygunluğu denetler ve raporunu sunar. Sunulan raporların bilimsel kanıtlanabilir olması esastır. Ayrıca uygunluk raporlarının oluşturulabilmesi için öncelikle değerlendirme takımının sistemi anlamış, problemi ortaya koymuş, katılımcı ve paydaşlarla verimli görüşmeler yapması zorunludur. Değerlendirme tarafsız ve profesyonel olmalıdır.
Değerlendirme takımı raporu şu konuları içerir; sertifika kapsamı, organizasyon geçmişi, orman yönetim sistemi, değerlendirme süreci ve sonuçları kamu bilinci için yeterli ve kapsamlı olarak yazılır.
Orman yönetim konseyinde her gösterge her bölgeye uygulanmaz. Bunlar şu şekilde sıralanabilir;
a) Tüm değerlendirmelerde kullanılan göstergeler b) 10 000 ha’ dan büyük dikim alanları için göstergeler
c) 50 000 ha’ dan büyük tümü dikim olmayan alanlar için göstergeler d) Yüksek koruma gerektiren ormanlar
OYS denetleyici takımı orman idarecilerinin göstergelere uyulup uyulmadığını denetler. Sertifikasyon dahilinde ölçüt, göstergeleri aşağıdaki gibidir (Bolu Orman Bölge Müdürlüğü Sertifikasyon Ön Değerlendirme Raporu).
Ölçüt 1. Yasalara ve OYS ölçütlerine uyum.
Gösterge 1.1. Orman yönetimi tüm ulusal ve yerel yasalara idari gerekliliklere saygı göstermelidir.
Gösterge 1.2. Tüm yürürlükteki ve yasal olarak öngörülen ücretler, telif hakları, vergiler ve diğer ücretler ödenmelidir.
Gösterge 1.3. CİTES, İLO sözleşmeleri, ITTA ve Biyolojik çeşitlilik sözleşmesi gibi tüm bağlayıcı uluslar arası anlaşmaların hükümlerine bunları imzalayan ülkelerde uyulmalıdır.
Gösterge 1.4. OYS ölçütlerinin değerlendirilmesi noktasında denetçilerin bilgi belge ve evraklara ulaşabilmesidir.
12
Gösterge 1.5. Orman yönetim alanları yasal olmayan kesim, iskan ve diğer onaysız uygulamalardan korunmasıdır.
Gösterge 1.6. Orman yöneticileri OYS gösterge ve ölçütlerine uzun vadeli taahhüt etmelidir.
Ölçüt 2. İmtiyaz ve sorumluluklar.
Gösterge 2.1. Uzun vadeli imtiyaz ve kullanım hakları (tapu, kira sözleşmesi vb.). Gösterge 2.2. Yerel topluluklar özgür rızalarıyla diğer kurumları yetkilendirmedikçe, orman faaliyetleri üzerinden haklarını ve kaynaklarını gerekli ölçüde korumak için kontrolü sağlamalıdır.
Gösterge 2.3. İmtiyaz veya kullanım hakları konularında çözüm için uygun mekanizmalar görevlendirilmelidir.
Ölçüt 3. Yerli halkın hakları.
Gösterge 3.1. Yerli halk kendi topraklarındaki ve arazilerindeki orman yönetimini kontrol etmelidir.
Gösterge 3.2. Orman yönetimi doğrudan yada dolaylı yoldan yerli halkın kaynaklarını çevresel açıdan tehlikeye sokmamalıdır.
Gösterge 3.3.Kültürel, ekolojik, ekonomik ve dini alanlar orman yöneticileri tarafından korunmalı ve tanınmalıdır.
Ölçüt 4. Toplulukla ilişkiler ve işçilerin hakları.
Gösterge 4.1. Orman yönetimi alanı içinde topluluklara istihdam, eğitim veya diğer hizmetler için fırsat sağlamalıdır.
Gösterge 4.2. Orman yönetimi iş sağlığı ve güvenliği kanun ve mevzuatlara uygun olmalıdır.
Gösterge 4.3. İLO 87 ve 98 gerekliliklerini kullanmalıdır.
Gösterge 4.4. Yönetim operasyonlarında direkt etkilenen gruplara danışmanlık sağlanmalıdır.
Gösterge 4.5. Şikayetler ve adil tazminler için uygun mekanizmalar sağlanmalıdır. Ölçüt 5. Ormandan sağlanan faydalar.
13
arttırmalıdır.
Gösterge 5.2. Orman yönetimi ve pazarlama operasyonları, ürün çeşitliliğinin arttırılmasını sağlamalıdır.
Ölçüt 6. Çevresel Etki.
Gösterge 6.1. Çevresel etkiler değerlendirilmelidir. Ölçüt 7. Yönetim planı.
Gösterge 7.1. Yönetim planı ve destek dokümanları şunları tanımlamalıdır: a) Yönetim hedefleri
b) Yönetilen orman kaynaklarının, çevre limitlerinin, saha kullanımı ve sahiplik durumunun, sosyo-ekonomik koşulların ve komşu toprakların profilinin tanımı c) Yıllık üretim ve türlerin seçimi oranları için gerekçe
d) Orman büyüme ve dinamiklerinin izlenmesi için şartlar e) Çevresel değerlendirmelere dayalı çevresel korumalar
f) Ender, tehdit ve nesli tehlike altında olan türlerin tanımlanması ve korunması g) Orman kaynağı baz alınarak korunan alanları, toprak mülkiyetini anlatan
haritalar
h) Hasat teknikleri ve kullanılan ekipmanın tanımlanması ve gerekçeleri
Gösterge 7.2. Yönetim planı periyodik olarak izleme sonuçlarına veya yeni bilimsel ve teknik bilgileri kapsayacak değişen çevre, sosyal ekonomik faktörlere de yanıt verecek şekilde revize edilecektir.
Gösterge 7.3. Orman işçileri yönetim planının düzgün şekilde uygulanmasını sağlamak için yeterli eğitim alacak ve kontrol edilecektir.
Gösterge 7.4. Bilgilerin gizliliğine dikkat edilerek, orman yöneticileri kamuya yönetim planının ana unsurlarının bir özetini Gösterge 7.1 de listelenen içerik doğrultusunda hazırlamalıdır.
Ölçüt 8. İzleme ve Değerlendirme
Gösterge 8.1. Orman yönetiminin ölçeği ve işlemlerin yoğunluğu, etkilenen çevrenin kırılganlık sıklığı ve izleme yoğunluğunda olduğu gibi belirlenmelidir. İzleme
14
prosedürleri değişimin değerlendirilmesine ve sonuçların karşılaştırılmasına izin verilecek şekilde tutarlı ve tekrarlanabilir olmasını sağlamalıdır.
Gösterge 8.2. Orman yönetimi, minimum aşağıdaki göstergelere bağlı olarak, izleme yapmak adına araştırma yapmalı ve veri toplamalıdır:
a) Tüm orman ürünleri hasat verimi
b) Büyüme oranları, rejenerasyon ve orman koşulları c) Kompozisyon, flora ve fauna da gözlenen değişiklikler d) Üretim ve diğer operasyon çevresel ve sosyal etkiler e) Maliyet, verimlilik ve orman yönetimi etkinliği
Gösterge 8.3. Orman yöneticileri tarafından izlemeye imkan sağlayacak ve belgelendirme kuruluşlarının her biri orman ürününün orijininden itibaren izlenmesini sağlayacak ‘’gözetim zinciri’’ olarak tanımlı proses için uygun dokümantasyon olmalıdır.
Gösterge 8.4. İzleme sonuçları uygulamaya ve yönetim planlarının revizyonuna dahil olmalıdır.
Gösterge 8.5. Bilgilerin gizliliği göz önünde bulundurularak orman yöneticileri, izleme göstergeleri sonuçlarının bir özetini, kamunun ulaşabileceği şekilde oluşturacaktır. Ölçüt 9. Yüksek koruma değerli ormanların bakımı
Gösterge 9.1. Yüksek koruma değerli ormanlar ile tutarlı özelliklerin varlığını bilmeye yönelik değerlendirme, orman yönetiminin yoğunluğuna ve boyutuna uygun yapılmış olacaktır.
Gösterge 9.2. Belgelendirme sürecinin danışma bölümü belirlenen koruma özellikleri üzerinde önem gerektirir.
Gösterge 9.3. Yönetim planı önleyici yaklaşım ile uygulanabilir koruma donanımlarının zenginleştirilmesi veya bakımın sağlanması için özel tedbirler içermeli ve uygulanmalıdır. Bu önlemler özellikle kamuya açık yönetim planının özetine dahil edilecektir.
Gösterge 9.4. Yıllık izleme uygulanabilir koruma özelliklerinin korunması ve geliştirilmesi veya sürdürülmesi için belirlenen önlemlerin etkinliklerin değerlendirilmesi adına gerçekleştirilmelidir.
15
Ölçüt 10. Plantasyonlar
Gösterge 10.1. Plantasyon yönetim hedefleri doğal orman dönüşüm ve restorasyon hedefleri de dahil olmak üzere açıkça yönetim planında belirtilecektir.
Gösterge 10.2. Plantasyonların dizayn ve yerleşimi, korumayı, restorasyonu ve doğal ormanların korunmasını teşvik etmeli, doğal ormanlar üzerinde baskıların artması engellenmelidir. Vahşi yaşam, dere bölgeleri ve farklı yaşam bölgeleri plantasyon düzenini, çalışma ölçeği ile uyumlu olarak kullanılmalıdır. Plantasyonların ölçek ve yerleşimi doğal peyzaj içinde orman meşcere modelleri ile uyumlu olmalıdır.
Gösterge 10.3. plantasyonların oluşumunda ki çeşitlilik ekonomik, ekolojik ve sosyal istikrarın geliştirmek için tercih edilir. Çeşitlilik tabiat içerisinde yönetim birimlerinin boyutsal dağılım boyutunu türlerin sayısını ve genetik birleşimini, yaş sınıf ve yapılarını içerebilir.
Gösterge 10.4. Ekim yapılacak türlerin seçimi saha için uygunluğa yönetim hedeflerine uygunluk göstermelidir
Gösterge 10.5. plantasyon ölçeğine uygun bölgesel standartlarda karar verilen kapsamlı orman yönetimi alanının oranı yönetmeli doğal orman örtüsü oluşturulmalıdır.
Gösterge 10.6. toprak yapısını verimliliğini ve biyolojik yapısını korumak ve geliştirmek için önlemler alınmalıdır.
Gösterge 10.7. Zararlı salgını hastalık yangın ve istilaları önlemek ve minimize etmek için önlemler almalıdır.
Gösterge 10.8. operasyonun çeşitliliğine göre plantasyonların izlenmesi potansiyel saha ve saha dışı etkilerin düzenli değerlendirilmesini içermelidir.
Gösterge 10.9. Kasım 1994 ten sonra doğal ormanlardan plantasyona dönüştürülmüş yerler sertifikasyon için uygun değildir. Belgelendirme ancak doğrudan yada dolaylı yoldan yöneticinin bu tip dönüştürmede sorumlu olmadığını belgelendirme kuruluşuna yeterli kanıtı sunduğu durumlarda gerçekleştirilebilir. (Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Ön Değerlendirme Raporu, 2017).
Yukarıda yazılı olan OYS ölçüt ve göstergeleri denetleme ekibinin kontrol ettikleri müdürlük veya şefliklerde kullanılan ölçüt göstergelerdir. Sertifika sürecinde her işletme bu ölçütlere uygun çalışmalarını düzenler ve yapılan çalışmalar, Göstergelerden biri olan şeffaflık ve paydaşlarla bilgi sağlama prensibi gereği ulusal çapta ulaşım için
16
yayınlanır (Şekil 1.4.). Bu yayınlama internet sitesi, yazılı ve görsel basın şeklinde olabilir. Ölçüt 7 de belirtildiği gibi bir üretim planı oluşturulur buna bağlı göstergelere bağlı olarak; yönetilen orman kaynaklarının, çevre limitlerinin, saha kullanımı ve sahiplik durumunun, sosyo-ekonomik koşulların ve komşu toprakların profilinin tanımı, yıllık üretim ve türlerin seçimi oranları için gerekçe, orman büyüme ve dinamiklerinin izlenmesi için şartlar, çevresel değerlendirmelere dayalı çevresel korumalar, ender, tehdit ve nesli tehlike altında olan türlerin tanımlanması ve korunması, orman kaynağı baz alınarak korunan alanları, toprak mülkiyetini anlatan haritalar, hasat teknikleri ve kullanılan ekipmanın tanımlanması ve gerekçeleri üretim planında göz önünde bulundurulur.
Şekil 1.4. Bolu orman işletme müdürlüğü, OYS toplantısı.
OYS kapsamında üretim yapılan ormanlarda doğal çevrenin en az zarar görecek şekilde üretim yapılması önceliklidir. Ormandan fayda sağlanırken nesli tehlikede olan, yüksek değerlikli olan ormanlara koruma sağlar. Ormanda kesim ve üretim işlerinde kullanılan ölçüt ve göstergeler aşağıdaki gibidir;
Ölçüt 5. Ormandan sağlanan faydalar
17
arttırmalıdır.
Gösterge 5.2. Orman yönetimi ve pazarlama operasyonları, ürün çeşitliliğinin arttırılmasını sağlamalıdır.
Ölçüt 6. Çevresel Etki
Gösterge 6.1. Çevresel etkiler değerlendirilmelidir. Ölçüt 7. Yönetim planı
Gösterge 7.1. Yönetim planı ve destek dokümanları şunları tanımlamalıdır: a) Yönetim hedefleri
b) Yönetilen orman kaynaklarının, çevre limitlerinin, saha kullanımı ve sahiplik durumunun, sosyo-ekonomik koşulların ve komşu toprakların profilinin tanımı c) Yıllık üretim ve türlerin seçimi oranları için gerekçe
d) Orman büyüme ve dinamiklerinin izlenmesi için şartlar e) Çevresel değerlendirmelere dayalı çevresel korumalar
f) Ender, tehdit ve nesli tehlike altında olan türlerin tanımlanması ve korunması g) Orman kaynağı baz alınarak korunan alanları, toprak mülkiyetini anlatan
haritalar
h) Hasat teknikleri ve kullanılan ekipmanın tanımlanması ve gerekçeleri
Gösterge 7.2. Yönetim planı periyodik olarak izleme sonuçlarına veya yeni bilimsel ve teknik bilgileri kapsayacak değişen çevre, sosyal ekonomik faktörlere de yanıt verecek şekilde revize edilecektir.
Gösterge 7.3. Orman işçileri yönetim planının düzgün şekilde uygulanmasını sağlamak için yeterli eğitim alacak ve kontrol edilecektir.
Gösterge 7.4. Bilgilerin gizliliğine dikkat edilerek, orman yöneticileri kamuya yönetim planının ana unsurlarının bir özetini Gösterge 7.1 de listelenen içerik doğrultusunda hazırlamalıdır.
Ölçüt 8. İzleme ve Değerlendirme
Gösterge 8.1. Orman yönetiminin ölçeği ve işlemlerin yoğunluğu, etkilenen çevrenin kırılganlık sıklığı ve izleme yoğunluğunda olduğu gibi belirlenmelidir. İzleme
18
prosedürleri değişimin değerlendirilmesine ve sonuçların karşılaştırılmasına izin verilecek şekilde tutarlı ve tekrarlanabilir olmasını sağlamalıdır.
Gösterge 8.2. Orman yönetimi, minimum aşağıdaki göstergelere bağlı olarak, izleme yapmak adına araştırma yapmalı ve veri toplamalıdır:
a) Tüm orman ürünleri hasat verimi
b) Büyüme oranları, rejenerasyon ve orman koşulları c) Kompozisyon, flora ve fauna da gözlenen değişiklikler d) Üretim ve diğer operasyon çevresel ve sosyal etkiler e) Maliyet, verimlilik ve orman yönetimi etkinliği
Gösterge 8.3. Orman yöneticileri tarafından izlemeye imkan sağlayacak ve belgelendirme kuruluşlarının her biri orman ürününün orijininden itibaren izlenmesini sağlayacak ‘’gözetim zinciri’’ olarak tanımlı proses için uygun dokümantasyon olmalıdır.
Gösterge 8.4. İzleme sonuçları uygulamaya ve yönetim planlarının revizyonuna dahil olmalıdır.
Gösterge 8.5. Bilgilerin gizliliği göz önünde bulundurularak orman yöneticileri, izleme göstergeleri sonuçlarının bir özetini, kamunun ulaşabileceği şekilde oluşturacaktır. OYS’ nin temel amacı olan nesli tehlikede olan türler ve değerli ormanların korunması konusunda Ölçüt 9 da belirtildiği gibi yüksek koruma değerli ormanlar ile tutarlı özelliklerin varlığını bilmeye yönelik değerlendirme, orman yönetiminin yoğunluğuna ve boyutuna uygun yapılmış olacaktır. Belgelendirme sürecinin danışma bölümü belirlenen koruma özellikleri üzerinde önem gerektirir. Yönetim planı önleyici yaklaşım ile uygulanabilir koruma donanımlarının zenginleştirilmesi veya bakımın sağlanması için özel tedbirler içermeli ve uygulanmalıdır. Bu önlemler özellikle kamuya açık yönetim planının özetine dahil edilecektir. Yıllık izleme uygulanabilir koruma özelliklerinin korunması ve geliştirilmesi veya sürdürülmesi için belirlenen önlemlerin etkinliklerin değerlendirilmesi adına gerçekleştirilmelidir. Göstergelere uygun olmayan işletmeler sertifikalandırılmamaktadır.
Sertifikalandırılacak işletme ve müdürlükler OYS’ nin belirlediği ölçüt ve göstergelere uygunluk göstermelidir. Uygunluk göstermeyen işletmelere ağır ve hafif kusur şeklinde
19
raporlama yapılır ve bu uygunsuzlukların giderilmesi için belirli bir süre verilir. Düzeltme süresinden sonra denetleme takımı tekrardan eksilikleri kontrol eder ölçüt ve göstergelere uyum sağlayan işletmelerin sertifikalandırılması yapılır.
Sertifikalı ürünlerin takibi ve tanımlanması için sertifikalı ürünler orman işletme şefliklerinde bulunan depolara taşınmakta ve depo girişinde kayıtları tutulmaktadır. Bu sayede gelen tomruğun orijini bilinmektedir. Nakliye sırasında nakliye belgeleri, bölme ve bölmecik numarası menşeini tanımlamakta, nakliye aracının plakasını, nakliyenin ismini ve tarihini belirtmektedir. Tomruklar ölçülmekte ve numaralandırılmaktadır. Bütün depolarda yapılan bu girdi çıktı çalışmaları istif numarasından tomruğun orijinine gidilebilmeyi kolaylaştırmaktadır. Sertifikikasyon süreci bu aşamada; risk değerlendirmesi, kontrol sistemlerinin tanımlanması, son noktanın tanımlanması ve dokümanın tanımlanması göstergeleri konusunda kayıtların tutulmasını sağlar.
1.2.1. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Sertifikasyon Süreci
Ülkemizde özel ağaçlandırma sahaları hariç ormanlar devletin tekelindedir. Orman Genel Müdürlüğü çatısı altında Orman Bölge Müdürlükleri, Orman İşletme Müdürlükleri ve Orman İşletme Şeflikleri olarak örgütlenmiştir. Ülkemizde ilk olarak 2011 yılında, Aladağ Orman İşletme Şefliği 9.152 ha’lık alanı için OYS almaya hak kazanmıştır. Bolu Bölge Müdürlüğü’ndeki pilot çalışmanın başarılı olması sonucunda sertifikasyon çalışmaları hızlandırılmış ve 2012 yılında Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Daday Orman İşletme Müdürlüğü’nde 85.510 ha’lık alan için OYS orman yönetim sertifikası alınmıştır. 2012 yılından sonra Muğla, Kastamonu, Bursa, Zonguldak ve İstanbul Orman Bölge Müdürlüklerine bağlı bir kısım işletmeler OYS orman yönetim sertifikasına sahip olmuştur (Tolunay ve Türkoğlu, 2014).
Bolu Orman İşletme Müdürlüğü, Bolu Orman Bölge Müdürlüğü bünyesinde olduğundan sertifikasyon başvurusu bölge müdürlüğü bazında yapılmıştır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü haricinde Gerede ve Seben Orman İşletme Müdürlükleri’ de aynı tarihlerde sertifika değerlendirilmesine tabi tutulmuştur. Bölge Müdürlüğü’nde denetleme takımı 5-6 Haziran 2013 tarihinde ön değerlendirme yapmıştır. Bolu Orman Bölge müdürlüğünün sertifikaya konu olan alanı 397316,1 ha (220110,69 ha orman, 177205,41 ha orman dışı) büyüklüğündedir.
Bolu Orman Bölge Müdürlüğü’nde araştırma yapan değerlendirme takımı flora ve fauna belirlenmesinin yanında 32656 ha yüksek koruma değerlikli orman ve bunun içinde 283
20
ha endemik tür alanı bulmuştur. Genel alanda ortalama 205,18 m³/ha, yıllık artım 5,51 m³/ha olarak saptamıştır. Verimi yüksek ibreli ve yapraklı (çam,göknar, kayın) ve verimi düşük yapraklı ( meşe,kayın) ormana bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Yıllık artımın etadan düşük olduğu belirtilmiştir. Toplam yıllık artım 1213192 m³ olarak raporlanmıştır. 2012 yılında yıllık artımın %46.1’ i üretimde kullanılmıştır. Asli türlere ilişkin eta bu türlerin artımı göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Saf ve karışık yaşlı ormanların belli idare süresine göre işletilmesi, aynı yaşlı ormanların çapını esas alan değişik yaşlı ormanlar bulunmaktadır. Ön Değerlendirmeyi yapan değerlendirme takımı müdürlükteki ağır ve hafif kusurları yetkililere düzeltilmesi için rapor halinde sunmuştur.
Ön değerlendirme sonucunda belirlenen ağır ve hafif kusurlar giderildikten sonra Bolu Orman Bölge Müdürlüğü’nde 25-29 Kasım 2013 tarihlerinde ana değerlendirmesi yapılmıştır. Değerlendirme sonucunda ilgili müdürlükte 5 adet hafif kusur saptamış ve düzeltilmesi istenmiştir. Düzeltme yapıldıktan sonra Bolu Orman Bölge Müdürlüğü 25-29 Kasım 2013 tarihlerinde ana değerlendirme sonucunda, sertifika almaya hak kazanmıştır. Bu bağlamda Bolu, Seben, Gerede Orman İşletme Müdürlükleri sertifikalandırılmıştır. Şekil 1.5’te Bolu Orman İşletme Müdürlüğü, HCVF( Yüksek Değerlikli Ormanlar) toplantısı görülmektedir. Şekil 1.6’da ormanda üretimde OYS öncesi ve sonrası çalışma şekilleri gösterilmiştir.
Şekil 1.5. Bolu orman işletme müdürlüğü, HCVF( Yüksek Değerlikli Ormanlar) toplantısı.
21
Şekil 1.6. Üretim çalışmaları OYS öncesi (solda) OYS sonrası (sağda). 1.2.1.1. Üretimde İş Güvenliği
Ormancılık faaliyetlerinin gerek zorlayıcı faaliyetler arasında olması, gerekse arazi yüzünün çalışmayı güçleştirmesi sonucu orman işçileri iş güvenliği önlemlerini önemsememektedir. İş güvenliği eğitimi ve kişisel koruyucu donanım kullanımı denetlenmekte, çalışanlar için gerekli güvenli çalışma eğitimleri düzenlenmektedir. OYS ölçütlerine uygun üretim süreci hem üretim sahasının hem de üretimde çalışan orman işçilerinin güvenlik önlemlerine uygun üretim yapması için güvenlik önlemleri almasını gerektirir. Bu sebeple OYS sertifikalı ormanda iş kazalarını önlemek için üretim işçilerine temel iş güvenliği eğitimleri verilir. Ormanda karşılaşılacak tehlikeler için risk önleme çalışmaları yapılır. Üretim işçisinin güvenliğinin OYS öncesine göre ön plana alınması üretimde iş kazalarını önlemekte yada hafifletmektedir. Şekil 3.2’ de OYS den önce ve OYS den sonra üretim işçileri görülmektedir. Tehlike ve risklerin önlemediği yerlerde çalışanlara kişisel koruyucu donanım desteğinin verilmesini sağlar. Sertifika sürecinden önce bu şekilde bir durum tespit edilmemiştir. Üretim işçileri kesim öncesi ve sonrası güvenlik önlemleri, kişisel koruyucu baret (1), kompozit burunlu iş ayakkabısı, kulaklık benzeri donanımlar temin edilmeden çalışma yaptırılırdı. (Şekil 3.2). OYS sertifikasyonu kapsamında üretim çalışanlarına bilinçli ve güvenli üretim yapılması için gerekli zorunluluklar ve öneriler tavsiye eder. Şekil 3.3’ te OYS sonrası çalışana sağlanan kişisel koruyucu donanımlar örneği verilmiştir.
22
Şekil 1.7.OYS öncesi (solda) ve OYS sonrası (sağda) orman işçisi.
Şekil 1.8. Orman işçisi kişisel koruyucu donanımları. (1. Koruyucu Başlık 2. Kesilmeye Dayanıklı Orman Ceketi 3. Kesilmeye Dayanıklı Orman Pantolonu 4. Kompozit Burunlu Koruyucu Ayakkabı 5. Eldiven 6.
İlkyardım Seti. A. Orman Pantolonu Kesilme Testi).
1.2.1.2. Üretimde Hasar Oranları
OYS raporu değerlendirilirken yapılan kesme, sürütme, taşıma işlemlerinin üretim bölmeleri için öngörülen hasar oranlarının belirli sınırları aşmaması ve kayıt altına alınması için denetlemeler yapar. Ana amaç orman ekosistemine zarar vermeden çalışmaları yürütmektir. Sıfır hasar mümkün olmadığından mevzuatta tanımlanmış alanlarda belirli bir üst limit belirlenir ve şartnamelere eklenmektedir. Sınır değerler işletme şefleri tarafından ve yöresel ekolojik koşullara göre farklılık gösterebilir. Bu hasar oranları Çizelge 3.1’ de aşağıdaki gibi verilmiştir.
Kesme hasar oranları: Kesme, damgalı ağaç ve diğer ağaçlara hasar verme olmak üzere 3 sınıfa ayrılır. Bu sınıflarda ölçüt eğimdir. Damgalı ağaca %30 eğime kadar en fazla %5 hasar, diğer ağaçlar için % 0,4 hasar öngörürken %30-%60 eğimde damgalı ağaca
23
en fazla % 8 hasar, diğer ağaçlar için aynı eğim aralığında % 1,2 hasar öngörmektedir. Fazla eğimlerde ise damgalı ağaca %15 hasar, diğer ağaçlara en fazla % 1,6 olmaktadır. Gençliğe başarı yüzdesi %70 ve daha az meşcerelerde gençliğin % 1 inden fazlasına, % 71-75 arasında % 2 sinden fazlasına,% 75 den fazla olanlarda % 4 den fazlasına zarar veremez. Su kaynağı ve toprağa su kaynaklarının kirlenmesini önleyici önlemler alınması, toprağın verimini kaybetmemesi esastır. Nesli tehlike altında türlere hasar %30 eğime kadar maksimum % 0 hasar, %30-%60 eğimde maksimum % 1 hasar, %60 üzeri eğimlerde maksimum % 2 hasar, yollara zarar vermede ise yolun yapısını bozmaması esastır.
Sürütme hasar oranları: Sürütme, damgalı ağaç ve diğer ağaçlara hasar verme olmak üzere 3 sınıfa ayrılır. Bu sınıflarda ölçüt eğimdir. Damgalı ağaca; %30 eğime kadar maksimum % 1 hasar, %30-%60 eğimde maksimum % 3 hasar, %60 üzeri eğimlerde maksimum % 8 hasar ön görmüştür. diğer ağaçlara; %30 eğime kadar maksimum % 0,5 hasar, %30-%60 eğimde maksimum % 1 hasar, %60 üzeri eğimlerde maksimum % 1,5 hasar, gençliğe; başarı yüzdesi %70 ve daha az meşcerelerde gençliğin %1,5 inden fazlasına, %71-75 arasında %3 sinden fazlasına,%75 den fazla olanlarda %5 den fazlasına zarar veremez. Su kaynakları ve toprağa zarar verme; su kaynaklarının kirlenmesini önleyici önlemler alınması, toprağın verimini kaybetmemesi esastır. Nesli tehlike altındaki türlere zarar verme; %30 eğime kadar maksimum % 0 hasar, %30-%60 eğimde maksimum % 1 hasar, %60 üzeri eğimlerde maksimum % 2 hasar, yolun mevcut yapısını bozmamak esastır. Taşıma hasar oranları: Taşıma, damgalı ağaç ve diğer ağaçlara hasar verme olmak üzere 3 sınıfa ayrılır. Bu sınıflarda ölçüt yolun üst yapı durumudur. Damgalı ağaçlarda; ham yolda maksimum % 0,1 hasar, stabilize yolda maksimum % 0,08 hasar, asfalt yolda maksimum % 0,05 hasar olduğu. damgası olmayan diğer ağaçlara zarar verme de; ham yolda maksimum % 0,05 hasar, stabilize yolda maksimum % 0,08 hasar, asfalt yolda maksimum % 0,1 hasar olduğu öngörülmüştür. Gençliğe; başarı yüzdesi %70 ve daha az meşcerelerde gençliğin % 0,1’inden fazlasına, %71-75 arasında % 0,15 sinden fazlasına,%75 den fazla olanlarda % 0,17 den fazlasına zarar vermediği tespit edilmiştir. Su kaynaklarının kirlenmesini önleyici önlemler alınması, toprağın verimini kaybetmemesi esastır. Nesli tehlike altındaki türlerde; ham yolda maksimum % 0 hasar, stabilize yolda maksimum % 0,5 hasar, asfalt yolda maksimum % 1 hasar öngörülmüştür. Yolun mevcut yapısını bozmamak esastır.
24 Damgalı Ağaca (Emvale) Damgası Olmayan Diğer Ağaçlara zarar verme
Gençliğe Su Kaynağı Ve Toprağa Zarar Verme
Nesli Tehlike Altındaki Türlere Zarar Verme Yollara Zarar Verme KESME %30 Eğime kadar Maksimum % 5 Hasar %30 Eğime kadar Maksimum % 0,4 Hasar
Başarı yüzdesi %70 ve daha az
meşcerelerde gençliğin % 1 inden fazlasına, % 71-75 arasında % 2 sinden fazlasına,% 75 den fazla olanlarda % 4 den fazlasına zarar veremez.
Su Kaynaklarının
Kirlenmesini önleyici önlemler alınması, Toprağın verimini kaybetmemesi esastır %30 Eğime kadar Maksimum % 0 Hasar Yolun Mevcut Yapısını Bozmamak Esastır %30-%60 Eğimde Maksimum % 8 Hasar %30-%60 Eğimde Maksimum % 1,2 Hasar %30-%60 Eğimde Maksimum % 1 Hasar %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 15 Hasar %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 1,6 Hasar %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 2 Hasar SÜRÜTME %30 Eğime kadar Maksimum % 1 Hasar %30 Eğime kadar Maksimum % 0,5
Hasar Başarı yüzdesi %70 ve daha az meşcerelerde gençliğin %1,5 inden fazlasına, %71-75 arasında %3 sinden fazlasına,%75 den fazla olanlarda %5 den fazlasına zarar veremez.
Su Kaynaklarının
Kirlenmesini önleyici önlemler alınması, Toprağın verimini kaybetmemesi esastır %30 Eğime kadar Maksimum % 0 Hasar Yolun Mevcut Yapısını Bozmamak Esastır %30-%60 Eğimde Maksimum % 3 Hasar %30-%60 Eğimde Maksimum % 1 Hasar %30-%60 Eğimde Maksimum % 1 Hasar
25
Çizelge 2.1. Üretimde hasar oranları çizelgenin devamı %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 8 Hasar %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 1,5 Hasar %60 Üzeri Eğimlerde Maksimum % 2 Hasar TAŞIMA Ham yolda Maksimum % 0,1 Hasar Ham yolda Maksimum % 0,05 Hasar
Başarı yüzdesi %70 ve daha az meşcerelerde gençliğin % 0,1 inden fazlasına, %71-75 arasında % 0,15 sinden fazlasına,%75 den fazla olanlarda % 0,17 den fazlasına zarar veremez.
Su Kaynaklarının
Kirlenmesini önleyici önlemler alınması, Toprağın verimini kaybetmemesi esastır Ham Yolda Maksimum % 0 Hasar Yolun Mevcut Yapısını Bozmamak Esastır Stabilize Yolda Maksimum % 0,08 Hasar Stabilize Yolda Maksimum % 0,08 Hasar Stablize Yolda Maksimum % 0,5 Hasar Asfalt yolda Maksimum % 0,05 Hasar Asfalt yolda Maksimum % 0,1 Hasar Asfalt Yolda Maksimum % 1 Hasar
26
1.2.1.3. Çevresel Etkiler
OYS çevre korunması ve ormana verilen hasarın en aza indirilmesi temel amaçlarındandır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü örneğinde olduğu gibi doğal yaşam ve mevcut kaynakların korunması ve gelecek nesillere mirası için planlamalar yapılmış ve bu çalışmada bu planlar incelenmiştir.
Yüksek değerli ormanların korunması konusunda OYS öncesi atık yağların çevresel etkilerinin azaltılması, dere vejetasyonu korunumu daha az önem arz ederken OYS sertifikalı ormanlarda daha önemli bir hal aldığı belirtilmiştir. Orman yönetimine de son yıllarda en uygun olan standartları OYS göstergeleri içermektedir. Şekil 3.4’te Bolu Orman İşletme Müdürlüğü yüksek değerli koruma alanlar haritası bulunmaktadır. Sertifikalı odun üretilen işletmelerde OYS sonrası farklı olarak dere vejetasyonu ve derelere yakın yerlerde yapılan kesimlerde 30 metreye kadar dere yakında kesim yapılması yasaklanmıştır (Şekil 3.5). Bu şekilde dereye verilecek zarar en aza indirilmesi planlanmıştır. Ayrıca OYS ile değerli habitat alanları (tohum meşcereleri, nadir türler ve ağaçlandırma sahaları) belirlenerek bu alanlarda da odun hammaddesi üretimi ve yeni yolların yapımı yasaklanmıştır.
27
Şekil 1.9. Bolu orman işletme müdürlüğü yüksek değerli koruma alanlar haritası.
28
OYS sonrası orman içi alanlara kesim motoru ve orman traktörü atık yağlarının doğaya bırakılmaması için atık yağ toplama bidonları orman alanları içine belirlenen noktalara konulmaktadır. Bu sayede milyonlarca litre temiz su kaynağının korunması hedeflendiği belirtilmiştir. Şekil 3.5’ te ormanda oluşan atık yağların biriktirildiği bidonların örneği verilmiştir.
Şekil 1.11.OYS’ den sonra üretim alanlarına yağ atık bidonlarının konulması. OYS ile birlikte orman yollarının planlanmasında ve yapımında çevresel faktörler önemlidir. Çizelge 3.2’ de OYS sonrası yol yapımı için çevresel ve sosyal etki analizi verilmiştir.
29
Çizelge 2.2. Yol yapımı için çevresel ve soysal etki analizi. Neden Olacak
Çevresel ve Sosyal Etki
Önlemler Sorumlu Kişi İzleme
Yaban hayvanlarının yaşam alanlarının kısıtlanması, besin ve su kaynaklarına ulaşamaması, üremelerinin engellenmesi Yol güzergâhlarında hayvanların şevlerden iniş çıkışlarını kolaylaştıracak yerler yapılmalıdır veya köprüler oluşturulmalıdır. üreme mevsimlerinde faaliyet durdurulmalı. Orman işletme şefi İhale şartnamesi, Komisyonların kontrolü
Dökülen yağlar Atık yağların bertaraf yönetimi prosedürü
Orman İşletme Şefi
Yıllık kaza istatistikleri formu
Sosyo-ekonomik etki Orman yol ağı planlarının planlanması dair yönetmelik
Orman işletme şefi
Yöre halkının istek ve talepleri toplanır.
Arkeolojik yapıların zarar görmesi
Tespit edilen
arkeolojik yapı varsa kültür müdürlüğüne haber verilmeli ve çalışmalar müdürlüğün kontrolünde yapılmalıdır. Orman işletme şefi
İhale şartnameye ilgili madde eklenmeli ilgili mevzuat,
Yöre halkının kutsal saydığı yerlerin zarar
Yöre halkı
bakımından kutsal
Orman işletme
30
görmesi sayılan yerlerde yol
yapılmayacak
müdürü
Çizelge 2.2. Yol yapımı için çevresel ve soysal etki analizi. (çizelgenin devamı).
Çizelge 2.2’ de belirtilen ölçütler Bolu Orman İşletme Müdürlüğü orman sertifikasyon sürecinde denetleme takımı tarafından oluşturulmuş, sertifikasyon ölçütlerinden biridir. Neden olan sosyal ve çevresel etkiler belirtilmiştir. Bu etkiler tutanak altına alınmakta önlemleri gösterilmiştir. Bu ölçütlerden sorumlu olan kişiler ve izleme konusunda denetleyicilerin kimler olması gerektiği belirtilmiştir. Bu ölçütler çevresel açıdan uygun üretim seçenekleri sunar.
31
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. MATERYAL 2.1.1. Araştırma Alanı
Bolu Orman İşletme Müdürlüğü 1940 yılında kurulmuş olup, Batı Karadeniz bölümünün iç kısmında Bolu İli sınırları içerisinde yer almaktadır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü, 31° 56’ 54” - 31° 15’ 10” - 31° 37’ 59” - 31° 38’ 36” Doğu Boylamları ile 40° 46’ 17” - 40° 36’ 9” - 40° 57’ 56”- 40° 42’ 50” Kuzey Enlemleri arasında yer almaktadır.Doğudan Mengen ve Gerede Orman İşletme Müdürlükleri; Kuzeyden Düzce ve Yığılca Orman İşletme Müdürlükleri ile Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü; Batıdan Düzce Orman İşletme Müdürlüğü; Güneybatıdan Mudurnu Orman İşletme Müdürlüğü; Güneyden Aladağ Orman İşletme Müdürlüğü ile komşudur. İşletme müdürlü bünyesinde 10 adet orman işletme şefliği(Şekil 2.1), 1 fidanlık şefliği, 1 kadastro ve mülkiyet Şefliği,1 depo şefliği, 1 elektronik ve haberleşme Şefliği ve 1 emlak şefliği olmak üzere toplam 15 şeflik bulunmaktadır. Çalışma alanı olarak Bolu Orman İşletme Müdürlüğü’nün seçilmesi ulaşım olarak yakın olmasından dolayıdır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü 81,071.9 ha sorumluluk alanına sahip olup, 52,623.5 ha’ı (%65) ormanlık alan, 28,448.4 ha (%35) açıklık alan oluşturmaktadır. Ormanlık alanın 48,890.5 ha(%93) normal koru, 3.733 ha(%7)’ ı ise bozuk koru niteliğindedir(Çizelge2.1). İşletme Müdürlüğü sınırlarındaki ormanlar, genel olarak İç Anadolu İklim Bölgesi iklim özellikleri olan kuraklaşma ve sert iklim koşulları içinde yer almaktadır (Anonim, 2018). Şekil 2.1’ de Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Haritası görülmektedir.
32
Şekil 2.1. Bolu orman işletme müdürlüğünün konumu.
Çizelge 2.3. Bolu orman işletme müdürlüğü orman varlığı durumu. İşletme Şefliği Normal Orman Bozuk Orman Toplam Orman (Ha) Ormansız Alan Genel Alan Abant 5.081,60 96,80 5.178,40 1.139,10 6.317,50 Ayıkaya 4.976,60 278,50 5.255,10 510,40 5.765,50 Bolu 3.775,60 370,90 4.146,50 6.559,90 10.706,40 Çele 7.175,30 1.703,90 8.879,20 9.173,60 18.052,80 Elmalık 3.988,30 108,10 4.096,40 1.527,70 5.624,10 Kale 4.910,40 102,70 5.013,10 176,20 5.189,30 Sarıçam 4.974,40 27,80 5.002,20 13,00 5.015,20 Sarımustan 3.511,90 88,60 3.600,50 229,10 3.829,60 Sazakiçi 5.398,20 798,40 6.196,60 6.419,00 12.615,60 Yeşildağ 5.099,00 156,50 5.255,50 2.700,40 7.955,90
33
Şekil 2.2. Çalışma alanı meşcere haritası.
2.1.2. Anket Formları
Çalışmanın yürütülmesinde Bolu OİM de teknik elemanlar (29 kişi) ve üretim sırasında çalışan orman üretim işçileri (21 kişi) ile gönüllük esasına göre katılım sağlanmıştır. Anketler yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır.
Kullanılan anket formları 5’li likert ölçekli ankete katılan personelin temel bilgilerini ve OYS kapsamında teknik personellerin ve orman işçilerinin OYS ile ilgili genel ve üretim ile ilgili görüşlerinin ortaya koymak amaçlı yapılmıştır. Anket formu temel olarak 2 ana gruba ayrılmıştır. Alt bölümlerde kişisel bilgi soruları yer alırken anketin son bölümünde ise OYS göstergelerine ait oluşturulmuş sorular bulunmaktadır. Soruların bir kısmı çeşitli kaynaklarda alınmıştır (Durusoy, 2009; Koçak, 2016). Çalışmaya ilişkin anket formu Çizelge 2.2’ de verilmiştir.
