1.2. ORMAN YÖNETİM KONSEYİ
1.2.1. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Sertifikasyon Süreci
1.2.1.3. Çevresel Etkiler
OYS çevre korunması ve ormana verilen hasarın en aza indirilmesi temel amaçlarındandır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü örneğinde olduğu gibi doğal yaşam ve mevcut kaynakların korunması ve gelecek nesillere mirası için planlamalar yapılmış ve bu çalışmada bu planlar incelenmiştir.
Yüksek değerli ormanların korunması konusunda OYS öncesi atık yağların çevresel etkilerinin azaltılması, dere vejetasyonu korunumu daha az önem arz ederken OYS sertifikalı ormanlarda daha önemli bir hal aldığı belirtilmiştir. Orman yönetimine de son yıllarda en uygun olan standartları OYS göstergeleri içermektedir. Şekil 3.4’te Bolu Orman İşletme Müdürlüğü yüksek değerli koruma alanlar haritası bulunmaktadır. Sertifikalı odun üretilen işletmelerde OYS sonrası farklı olarak dere vejetasyonu ve derelere yakın yerlerde yapılan kesimlerde 30 metreye kadar dere yakında kesim yapılması yasaklanmıştır (Şekil 3.5). Bu şekilde dereye verilecek zarar en aza indirilmesi planlanmıştır. Ayrıca OYS ile değerli habitat alanları (tohum meşcereleri, nadir türler ve ağaçlandırma sahaları) belirlenerek bu alanlarda da odun hammaddesi üretimi ve yeni yolların yapımı yasaklanmıştır.
27
Şekil 1.9. Bolu orman işletme müdürlüğü yüksek değerli koruma alanlar haritası.
28
OYS sonrası orman içi alanlara kesim motoru ve orman traktörü atık yağlarının doğaya bırakılmaması için atık yağ toplama bidonları orman alanları içine belirlenen noktalara konulmaktadır. Bu sayede milyonlarca litre temiz su kaynağının korunması hedeflendiği belirtilmiştir. Şekil 3.5’ te ormanda oluşan atık yağların biriktirildiği bidonların örneği verilmiştir.
Şekil 1.11.OYS’ den sonra üretim alanlarına yağ atık bidonlarının konulması. OYS ile birlikte orman yollarının planlanmasında ve yapımında çevresel faktörler önemlidir. Çizelge 3.2’ de OYS sonrası yol yapımı için çevresel ve sosyal etki analizi verilmiştir.
29
Çizelge 2.2. Yol yapımı için çevresel ve soysal etki analizi. Neden Olacak
Çevresel ve Sosyal Etki
Önlemler Sorumlu Kişi İzleme
Yaban hayvanlarının yaşam alanlarının kısıtlanması, besin ve su kaynaklarına ulaşamaması, üremelerinin engellenmesi Yol güzergâhlarında hayvanların şevlerden iniş çıkışlarını kolaylaştıracak yerler yapılmalıdır veya köprüler oluşturulmalıdır. üreme mevsimlerinde faaliyet durdurulmalı. Orman işletme şefi İhale şartnamesi, Komisyonların kontrolü
Dökülen yağlar Atık yağların bertaraf yönetimi prosedürü
Orman İşletme Şefi
Yıllık kaza istatistikleri formu
Sosyo-ekonomik etki Orman yol ağı planlarının planlanması dair yönetmelik
Orman işletme şefi
Yöre halkının istek ve talepleri toplanır.
Arkeolojik yapıların zarar görmesi
Tespit edilen
arkeolojik yapı varsa kültür müdürlüğüne haber verilmeli ve çalışmalar müdürlüğün kontrolünde yapılmalıdır. Orman işletme şefi
İhale şartnameye ilgili madde eklenmeli ilgili mevzuat,
Yöre halkının kutsal saydığı yerlerin zarar
Yöre halkı
bakımından kutsal
Orman işletme
30
görmesi sayılan yerlerde yol
yapılmayacak
müdürü
Çizelge 2.2. Yol yapımı için çevresel ve soysal etki analizi. (çizelgenin devamı).
Çizelge 2.2’ de belirtilen ölçütler Bolu Orman İşletme Müdürlüğü orman sertifikasyon sürecinde denetleme takımı tarafından oluşturulmuş, sertifikasyon ölçütlerinden biridir. Neden olan sosyal ve çevresel etkiler belirtilmiştir. Bu etkiler tutanak altına alınmakta önlemleri gösterilmiştir. Bu ölçütlerden sorumlu olan kişiler ve izleme konusunda denetleyicilerin kimler olması gerektiği belirtilmiştir. Bu ölçütler çevresel açıdan uygun üretim seçenekleri sunar.
31
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. MATERYAL 2.1.1. Araştırma Alanı
Bolu Orman İşletme Müdürlüğü 1940 yılında kurulmuş olup, Batı Karadeniz bölümünün iç kısmında Bolu İli sınırları içerisinde yer almaktadır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü, 31° 56’ 54” - 31° 15’ 10” - 31° 37’ 59” - 31° 38’ 36” Doğu Boylamları ile 40° 46’ 17” - 40° 36’ 9” - 40° 57’ 56”- 40° 42’ 50” Kuzey Enlemleri arasında yer almaktadır.Doğudan Mengen ve Gerede Orman İşletme Müdürlükleri; Kuzeyden Düzce ve Yığılca Orman İşletme Müdürlükleri ile Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü; Batıdan Düzce Orman İşletme Müdürlüğü; Güneybatıdan Mudurnu Orman İşletme Müdürlüğü; Güneyden Aladağ Orman İşletme Müdürlüğü ile komşudur. İşletme müdürlü bünyesinde 10 adet orman işletme şefliği(Şekil 2.1), 1 fidanlık şefliği, 1 kadastro ve mülkiyet Şefliği,1 depo şefliği, 1 elektronik ve haberleşme Şefliği ve 1 emlak şefliği olmak üzere toplam 15 şeflik bulunmaktadır. Çalışma alanı olarak Bolu Orman İşletme Müdürlüğü’nün seçilmesi ulaşım olarak yakın olmasından dolayıdır. Bolu Orman İşletme Müdürlüğü 81,071.9 ha sorumluluk alanına sahip olup, 52,623.5 ha’ı (%65) ormanlık alan, 28,448.4 ha (%35) açıklık alan oluşturmaktadır. Ormanlık alanın 48,890.5 ha(%93) normal koru, 3.733 ha(%7)’ ı ise bozuk koru niteliğindedir(Çizelge2.1). İşletme Müdürlüğü sınırlarındaki ormanlar, genel olarak İç Anadolu İklim Bölgesi iklim özellikleri olan kuraklaşma ve sert iklim koşulları içinde yer almaktadır (Anonim, 2018). Şekil 2.1’ de Bolu Orman İşletme Müdürlüğü Haritası görülmektedir.
32
Şekil 2.1. Bolu orman işletme müdürlüğünün konumu.
Çizelge 2.3. Bolu orman işletme müdürlüğü orman varlığı durumu. İşletme Şefliği Normal Orman Bozuk Orman Toplam Orman (Ha) Ormansız Alan Genel Alan Abant 5.081,60 96,80 5.178,40 1.139,10 6.317,50 Ayıkaya 4.976,60 278,50 5.255,10 510,40 5.765,50 Bolu 3.775,60 370,90 4.146,50 6.559,90 10.706,40 Çele 7.175,30 1.703,90 8.879,20 9.173,60 18.052,80 Elmalık 3.988,30 108,10 4.096,40 1.527,70 5.624,10 Kale 4.910,40 102,70 5.013,10 176,20 5.189,30 Sarıçam 4.974,40 27,80 5.002,20 13,00 5.015,20 Sarımustan 3.511,90 88,60 3.600,50 229,10 3.829,60 Sazakiçi 5.398,20 798,40 6.196,60 6.419,00 12.615,60 Yeşildağ 5.099,00 156,50 5.255,50 2.700,40 7.955,90
33
Şekil 2.2. Çalışma alanı meşcere haritası.
2.1.2. Anket Formları
Çalışmanın yürütülmesinde Bolu OİM de teknik elemanlar (29 kişi) ve üretim sırasında çalışan orman üretim işçileri (21 kişi) ile gönüllük esasına göre katılım sağlanmıştır. Anketler yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır.
Kullanılan anket formları 5’li likert ölçekli ankete katılan personelin temel bilgilerini ve OYS kapsamında teknik personellerin ve orman işçilerinin OYS ile ilgili genel ve üretim ile ilgili görüşlerinin ortaya koymak amaçlı yapılmıştır. Anket formu temel olarak 2 ana gruba ayrılmıştır. Alt bölümlerde kişisel bilgi soruları yer alırken anketin son bölümünde ise OYS göstergelerine ait oluşturulmuş sorular bulunmaktadır. Soruların bir kısmı çeşitli kaynaklarda alınmıştır (Durusoy, 2009; Koçak, 2016). Çalışmaya ilişkin anket formu Çizelge 2.2’ de verilmiştir.
34
Çizelge 2.4. Anket formu örneği.
K es in lik le ka tı lm ıy or um K at ılm ıy or um K ar ar sı zı m K at ılı yo ru m T am am en ka tı lı yo ru m
1. Orman üretim işçilerinin sertifikasyon kapsamında eğitim almasını düşünüyorum.
Uyulması
2. Orman üretim işçilerinin ilkyardım eğitimi almasının
doğru olduğuna inanıyorum.
3. Orman üretim işçilerinin iş güvenliği bilgisi yeterli
olduğunu düşünüyorum.
4. İş güvenliği eğitimleri gerekli olduğuna inanıyorum. 5. İlk yardım eğitimlerinin yeterli olduğu kanısındayım. 6. Orman üretim işçilerinin sürdürülebilir odun üretimi ve
teknikleri konusundaki bilgisi eksik olduğunu düşünüyorum.
7. Sertifikasyonla ilgili yapılan çalışmaların orman üretim
işçileri ile paylaşılması yeterli olduğuna inanıyorum. 8. Ormancılık üretim faaliyetleri sırasında kullanılan
kişisel koruyucu ekipmanlar yetersiz olduğuna inanıyorum.
9. Ormanda üretim işlerinde çalışanların çalışma
koşullarının iyileştirildiğini düşünüyorum. 10. Yöneticiler tarafından iş güvenliği ve işçi sağlığı ile
ilgili tedbirlerin izlenmesini olumsuz düşünüyorum. uygulamalarına katkı sağlaması
11. Üretim işçilerinin ilkyardım setine sahip olma durumu
yeterli olduğunu düşünüyorum.
12. İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki gelişmeler
olumlu olduğuna inanıyorum.
13. Orman üretim işçilerinin atık makine ve motor
yağlarını değerlendirmesi yeterli olduğunu düşünüyorum. 14. Orman üretim işçilerinin üretim sırasında oluşan
çöplerini değerlendirmesi yetersiz olduğuna inanıyorum. 15. Ormancılık faaliyetleri için karar alınırken yöre halkı
ile fikir paylaşımı olumlu olduğunu düşünüyorum. İyileştirilmesi
16. Ormancılık faaliyetleri yapılacak alanla ilgili orman köylüsünün önceden haberdar edilmesi yeterli olduğunu
düşünüyorum.
17. Korunan alanlarda üretim yapılmadığına inanıyorum.
18. Ormancılık uygulamalarının çevresel etki değerlendirmelerinin yapılması olumlu olduğunu
düşünüyorum.
19. OYS ile korunan alanlar dikkate alındığına
inanıyorum.
20. Yüksek koruma değerli ormanların muhafazasına
katkı sağlaması olumlu oğlunu düşünüyorum. 21. Nesli tehdit ve tehlike altında olan türlerin korunması
olumlu olduğunu düşünüyorum.
22. OYS de sürütme araçlarının (Traktörlerin)
35 23. OYS de sürütme araçlarında (Traktörlerin) operatör
kabininin faydalı olduğunu düşünüyorum.
24. OYS ile primer transport çalışmalarında çevre
zararları azaldığını düşünüyorum.
25. OYS de uzak nakliyat (depo ya da fabrikaya taşıma) araçlarının standardının değişmesinin olumlu olduğunu
düşünüyorum.
26. Korunan alanlarda orman yol ağı planlanmadığına
inanıyorum.
27. Sertifikalı orman emvaline olan talebin artması
olumlu olduğunu düşünüyorum.
28. Sertifikalı orman emvali satış fiyatlarında sertifika
dolayısı ile artış olumlu olduğunu düşünüyorum. 29. Sertifika dolayısıyla orman köylülerine saygı
gösterilmesi arttığını düşünüyorum.
30. Sertifika dolayısıyla orman köylülerinin
işlendirilmesinin artması olumlu olduğunu düşünüyorum. 31. Sertifika dolayısıyla ormanlardan yapılan üretimin
azalması olumlu olduğuna inanıyorum.
32. Sertifika dolayısıyla ormanlardan yapılan üretimin
artması olumlu olduğunu düşünüyorum.
33. Sertifika dolayısı ile en iyi ormancılık uygulamaları
yapıldığına inanıyorum.
34. Sertifika dolayısı ile yapılan iyileştirmeler sonucu iş
kazaları azaldığını düşünüyorum.
35. Sertifika dolayısı ile yapılan iyileştirmeler sonucu iş
kazalarındaki yaralanma şiddeti azaldığını düşünüyorum. 36. Ülkemiz ormanları iyileştirilmesi için sertifikaya
ihtiyaç duyulduğunu düşünüyorum.
37. Ülkemiz ormancılık uygulamalarının iyileştirilmesi
için sertifikaya ihtiyaç olduğunu düşünüyorum 38.Korunan alanlarda orman yol inşaatı yapılmadığını
düşünüyorum.
2.2. YÖNTEM
Araştırma kaynaklarından oluşan birincil veri; genel sertifikasyon ve üretime etkisini belirlemek için teknik ve üretim işçilerine uygulanan anket çalışmasıdır. İkincil veriler ise çalışma alanını oluşturan Bolu Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı sertifika evrakların elde edilmesi ve incelenmesini kapsamaktadır.
36
Şekil 2.3. Anket formlarının doldurulması.
Çalışmada birincil verileri oluşturan anket çalışması formu düzenlenmiştir (Çizelge 2.2). Anket formunda 44 soru bulunmakta, ilk dört soru genel bilgilerden (görevi: teknik personel ve orman işçisi, hizmet süresi, doğum yılı ve eğitim durumu) diğer kırk soru OYS ile ilgilidir. Anket sorularında cevaplar 1- kesinlikle katılmıyorum, 2- katılmıyorum, 3- kararsızım, 4- katılıyorum, 5- tamamen katılıyorum olarak 5’li likert ölçeği kullanılmıştır. Anketin değerlendirilmesi için SPSS 22 istatistik paket programından yararlanılmış ve istatistiksel analizlerde 0,05 anlamlılık düzeyi ölçüt alınmıştır.
Verilerin güvenilirliği için Cronbach’s Alpha katsayısı kullanılmıştır. Bağımsız değişkenleri açıklayan ifadelere uygulanan güvenilirlik analizi sonucunda, Cronbach’s Alpha katsayısı 0,558 bulunmuştur. Bu değerin düşük çıkması hazırlanan anket sorularının orman sertifikasyonu konusunda yapılan çalışmalardan derlenerek ilk defa uygulanmak üzere oluşturulmasından ve uygulanan anket formlarının katılımcılar tarafından tam olarak anlaşılamamasından kaynaklandığı söylenebilir. Çizelge 2.3’te Güvenilirlik Analizi Sonuçları gösterilmiştir. Anketteki iki soru verilen cevapların istatistikî bir değer oluşturmayacağı, diğer iki sorunun da cevapları eksik olduğu için çıkarılmıştır.
Anketlerden elde edilen verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde Likert tipi sorular sorulmasına rağmen bir ölçek geliştirilmediğinden veriler sınırlandırma,
37
sıralama ölçeğinde olduğu için Nonparametrik (Parametrik olmayan) istatistik analizler kullanılmıştır. Parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis ve Ki-kare testleri ile yapılmıştır. Çizelge 2.3’ te güvenilirlik analizi sonucu verilmiştir.
Çizelge 2.5. Güvenilirlik analizi sonuçları. Cronbach'sAlpha SoruSayısı
0,558 37
Çizelge 2.6. Verilere ait normallik testi sonuçları.
Veri seti KolmogrovSmirnov Saphiro- Wilk
İstatistik df Sig. İstatisti k df Sig. Gorev Süresi .423 30 000* .597 30 .000* Hizmet Süresi .389 30 000* .681 30 .000* Dogum Tarihi .235 30 000* .803 30 .000* Egitim durumu .237 30 000* .794 30 .000*
OYSHakkında Bilginiz Var mı? .395 30 000* .669 30 .000*
OYS kapsamında eğitim gerekli mi? .254 30 000* .794 30 .000*
İlkyardım eğitimi almak gereksizdir .517 30 000* .404 30 .000*
İş güvenliği bilgisi yeterli mi? .389 30 000* .624 30 .000*
İlkyardım eğitimi yeterlidir .539 30 000* .180 30 .000*
Sertifikasyon bilgilendirme işçilerle paylaşması yeterlidir
.279 30 000* .857 30 .001*
Kişisel koruyucu ekipman yetersizdir .206 30 002* .840 30 .000*
Çalışma koşullarının iyileştirilmesi olumludur .362 30 000* .710 30 .000* Yöneticiler tarafından tedbirlerin izlenmesi
yetersizdir
.457 30 000* .554 30 .000*
İşçilerin ilkyardım setine sahip olma durumu yeterlidir
.539 30 000* .180 30 .000*
Atık makine yağların değerlendirilmesi olumludur
.473 30 000* .526 30 .000*
Çöplerin değerlendirilmesi yetersizdir .325 30 000* .833 30 .000*
Ormancılık faaliyetleri ile ilgili köylünün önceden haberdar edilmesi yeterlidir
.306 30 000* .867 30 .001*
Primer transportda çevre zararı azalmıştır .399 30 000* .710 30 .000* Araçların standartlarının değişmesi olumludur .328 30 000* .788 30 .000*
Sağlık şikayetleri - - - -
Orman emvalinde sertifika dolayısıyla artış olmuştur
.306 30 000* .834 30 .000*
Sertifika dolayısıyla köylülere saygı artmıştır .472 30 000* .496 30 .000* Sertifika dolayısıyla köylülerin işlendirilmesi
artmıştır
.336 30 000* .740 30 .000*
Sertifika dolayısıyla ormanda yapılan üretimin azalması olumludur
.472 30 000* .496 30 .000*
38
azalmaktadır
Sertifika dolayısıyla yapılan iyileştirmelerde iş kazalarının şiddeti azalmaktadır
.473 30 000* .526 30 .000*
Ormancılık uygulamalarının iyileştirilmesi için sertifikaya ihtiyaç duyulmaktadır
.209 30 002* .862 30 .000*
Çizelge 2.4. Verilere ait normallik testi sonuçları. (çizelgenin devamı).
Verilerin normal dağılıma sahip olmaması sebebiyle parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis testi ve ki-kare (Chi-Square) testi ile veriler değerlendirilmiştir. Teknik personel ve orman işçisi arasındaki görüş farklılıklarının belirlenmesinde ve değerlendirilmesinde Kruskal Wallis testinden faydalanılmıştır. Ki-kare testi istatistiksel araştırmalarda uygulama kolaylığı olması ve eğitim durumu nedeniyle tercih edilen bir yöntem olması sebebiyle tercih edilmiştir. Ayrıca bu testlerin yanında verilerin ortalamaları, standart sapmaları gibi değerleri belirtmek için betimleyici statiksel bilgiler verilmiştir.
39
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1. İSTATİSTİKİ ANALİZLERE İLİŞKİN İLİŞKİN BULGULAR VE