Beslenm e v e D iyet Dergisi / J. Nutr. and Diet., 16 : 79 - 91, 1987
SÜT FORMÜLLERİ TÜ K ETİM İN E İL İŞ K İN UYGULAMALAR VE FORMÜLLERİN C VİTAM İNİ İÇ ER İĞ İ
Doç. Dr. Türkan KUTLUAY* / Gönül VAROL** / •
Çalışmada, piyasada satılm akta olan, süt çocuğu bes lenmesinde kullanılan 5 süt form ülünün ilk açılıştaki C vitam ini değerleri ve değişik ısı ortam larında bekle tildikten sonra C vitam ini kaybı olup olmadığı ve sosyo-ekonomik düzeyi farklı iki aile grubundan se çilen 120 denekte süt form ülü kullanım ına ilişkin uy gulam alar araştırılm ıştır. Analizde saptanan C vita m ini değerleri etikette belirlenen değerlerin üze rinde bulunm uştur. Form üllerdeki ortalam a C vita m ini 50.3 mg/100 g dır. Oda ısısında 15 gün bek letilen süt form üllerinde oluşan C vitamini kayıp oranı % 15.9, buzdolabında % 8.3 dir ve bu kayıplar istatiksel olarak anlam lıdır. Çalışmaya alm an an neler çoğunlukla süt form üllerini anne sütü veya inek sütüne takviye olarak kullanm akta ve % 74.2 i öneriyi doktordan alm aktadır. Ailelerin % 55 i süt form üllerini oda ısısında saklam akta ve % 49.2 i bir k u tu form ülü 5 -7 günde tüketm ektedirler. 15 günden fazla sürede kutuyu bitiren aile oranı sosyo-ekonomik durum u iyi grupta % 13.3 iken, düşük grupta % 21.7 dir.
G İR İŞ
Geleceğin yetenekli insan gücünü o lu ştu racak bebeğin sağlıklı büyüm esi, k endisine uygulanan beslenm e p ro g ram ın a bağlıdır. Ye- n id o ğ an bebeğin ne önem li besini an n e sü tü d ü r. Anne sü tü 4 - 6 ay b o y unca bebeğin biyolojik ve psik o lo jik tü m gereksinim lerini k a rş ı layan y eri d o ld u ru lam ay acak tek b esin d ir (1, 3).
G elişen tek n o lo ji, sanayileşm e ve hızlı kentleşm e, k ad ın ın to p lu m sal ro lü n ü değiştirm iş, ü re tim d e ak tif o la ra k rol alm ası anne ile
(*) İ.Ü. Çocuk Sağlığı E nstitüsü Öğretim Üyesi. <**) Kızılay H em şirelik Okulu Öğretmeni.
80 Kutluay, T., Varol. G. çocuk a ra sın d a fiziksel ayrılığa ned en olm uş ve beslenm e biçim ini etk ilem iştir. Bu d u ru m p ek çok çalışan k ad ın ın çocuklarına y eterin ce an n e s ü tü verem em elerine neden o lm u ştu r (4, 5). B unun yanında sık doğum lar, an n en in sosyo-ekonom ik d u ru m u n u n yetersizliği anne sü tü ü re tim in i olum suz yönde etkileyebilm ekte ve pek çok anne, süt verim liliği y eterli bile olsa re k la m la rın ve çevrenin yanlış yönlendir m esin in etkisiyle sü tle rin in yetm eyeceği k o rk u su n a k ap ılm a k tad ır lar. Anne sü tü alam ay an bebekler, in ek sü tü ya d a içerikleri anne sü tü n e y a k ın la ştırılm ış s ü t fo rm ü lleri ile b eslen m ek ted irler (6, 8).
S ü t fo rm ü lle ri ile beslenen bebeğin sağlığı, geniş ç ap ta ku llan ı lan sü t fo rm ü lü n ü n k alitesi ile sın ırlıd ır. S ü t fo rm ü llerin in içeriği uygun olsa bile h a zırlam a sü recin d e y ap ılan y an lışlık lar ve gerekli h ijyen ik k o şu lla ra özen gösterilm em esi sonucu o lu şan ish aller ne deniyle çocuğun beslenm esi olum suz yönde etk ilen eb ilm ek ted ir. An ne sü tü n ü n v ita m in C o ra n ı inek sü tü n e o ra n la d ö rt k a t d a h a faz la d ır ve an n e s ü tü ile b eslen en b eb ek lerd e g ü n lü k vitam in C ihtiyacı y eterin ce k a rşılan a b ilm e k te d ir. Oysa, inek sü tü n d e b u lu n an C v itam i ni 1.1 m g/1 0 0 mİ d ir ve b u değer, bebeğin g ü n lü k v itam in C gereksi nim ini k arşılay am az. Bu nedenle b e b ek le r için h a zırlan a n sü t fo rm ü l lerin e v ita m in C k a tılm a k ta ve b u fo rm ü lle rle beslenen beb ek lere ek o la ra k C v ita m in i v erm en in gerekm ediği b ild irilm e k te d ir (9, 10).
B u a ra ş tır m a s ü t fo rm ü lle rin in v ita m in C içerik lerin i değerlen d irm e, fo rm ü lle rin k u lla n ılm a ned en in i b elirlem e, sak lam a ve h a z ırla m a u y g u la m a ların ı s a p ta m a k am acı ile y ap ılm ıştır.
ARAŞTIRMA Y Ö N TEM İ ve ARAÇLARI
D en ek lerin Seçim i : A ra ştırm a 9 - 1 2 aylık çocuğu olan ve sü t fo rm ü lü k u lla n a n 120 a n n e ü zerin d e y ap ılm ıştır. A nneler, C errah p a şa ve Ç apa Ç ocuk H a sta n e le ri sağ lam çocuk polikliniğine gelen an n e le r a ra s ın d a n seç ilm işle rd ir. A nnelere sü t fo rm ü lü k u llan ıp k u l la n m a d ık la rı so ru lm u ş ve k u lla n a n la r a ra ştırm a y a a lın m ıştır. Seçi len a n n ele r, Neyzi ve a rk a d a ş la rın ın (11) belirled iğ i k rite rle re göre sosyo-ekonom ik d u ru m u (S.E.D.) d ü şü k ve iyi o lm ak ü zere iki g ru b a a y rıla ra k d e ğ erlen d irilm işle rd ir.
A n k e t : S ü t fo rm ü lü k u lla n d ığ ım b e lirte n a n n ele re b ir a n k et uy g u la n m ıştır. A nkette, ailen in sosyo-ekonom ik d u ru m u n u belirleyici s o ru la r y a n ın d a, çocuğa v erilen s ü t fo rm ü lü n ü h a z ırla m a ve sak lam a k o şu lla rı ile ilgili s o ru la r y e r a lm a k ta d ır.
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 81
S ü t f o r m ü lle r i: İncelem eye alm an sü t fo rm ü lleri p iy asad a b u lu n a n fo rm ü lle rd ir ve Çapa Çocuk H astan esi s ü t m u tfağ ın a ü re tic i fir m a la r ta ra fın d a n g etirilen ö rn ek ler a ra sın d a n alın m ışlard ır. B u ö r n e k le r TÜBİTAK A raştırm a E n stitü sü n e g ö tü rü lerek C v itam in i an a lizleri y ap ılm ıştır.
C v itam in i analizi k u tu la r ilk açıldığında ve 15 gün oda ısısın d a (ağzı k a p alı olarak) ve buzd o lab ın d a b ek led ik ten so n ra olm ak ü zere 3’e r defa y ap ılm ıştır.
C v itam in i tayin y ö n te m i: İk i gram ö rn ek 50 mİ m etafosforik a sit için d e çözülm üş ve sü zd ü rü lm ü ştü r. O toanalizörde, indefol çö zeltisi ile k a rıştırılm ıştır. İn d efo l kay b ın ın çözeltisinin ren k kaybı 520 n m ’de k a lo rim e trik o larak ö lçü lm ü ştü r. B u ren k ayarlam ası aynı a ra lığ a düşecek şekilde yapılan s ta n d a rtla rla alete verilm iştir. K ö r y a p ıla ra k a sk o rb ik a sit d ışın d a indefolü indirgeyen diğer m addenin e tk isi g iderilm iş, s ta n d a rt ve ö rn ek lerin pik değerleri k a rşılaştırı la ra k ö rn e k le rin a sk o rb ik a sit k o n san trasy o n la rı sap tan m ıştır.
BULGULAR
1. A ilelerin özellikleri
A ilelerin sın ıflam asın a esas alm an anne-baba eğitim i ve b a b a m esleği d ağ ılım ları Tablo 1 ve 2’de gösterilm iştir.
Tablo 1: Sosyo-ekonomik Düzeye Göre Anne - Baba Eğitim Düzeyi Dağılımı
Anne Baba
S.E.D S.E.D S.E.D S.E.D
Düşük İyi Toplam Düşük İyi Toplam
Eğitim Düzeyi Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Okur-Yazar Değil 5 8.3 — — 5 4.2 — — — — — — Okur-Yazar 1 1.7 — — 1 0.8 2 3.3 — — 2 1.7 İlkokul 43 71.7 — — 43 35.8 38 63.4 — — 38 31.7 O rtaokul 9 15.0 8 13.3 17 14.2 14 23.3 — — 14 11.7 Lise 2 3.3 37 61.7 39 32.5 6 10.0 25 41.7 31 25.8 Yüksekokul — — 15 25.0 15 12.5 — — 35 58.3 35 29.1 Toplam 60 100.0 60100.0 120 100.0 60100.0 60100.0 120 100.0
Tablo 2 : Sosyo-ekonomik Düzeye Göre Baba Mesleği Dağılımı
82 Kutluay, T.. Varol. G.
S.E.D Düşük S .E D İyi Toplam
Meslek G rup lan Sayı % Sayı % Sayı %
îşçi 23 38.3 — — 23 19.2 M em ur (Küçiik) 10 16.7 — — 10 8.3 Esnaf (Küçük) 27 45.0 — — 27 22.5 Yük. M em ur — — — 30.0 18 15.0 Profesyonel (Dr. Avukat, Mh.) — — 23 38.3 23 19.2 İş Adamı — — 19 31.7 19 15.8 Toplam 60 100.0 60 100.0 120 100.0
2. Ç o cu k ların fizik g elişim lerin e ilişk in b u lg u la r
B eb ek lerin boy u zunluğu, a ğ ırlık ve b aş çevresi p e rse n til n o rm d eğ erlerin e gö re d ağ ılım ları Tablo 3’de g ö ste rilm iştir. Sosyo-ekono m ik d u ru m u d ü şü k o lan g ru p ta boy u zu n lu ğ u 3. p e rse n til n o rm u a ltın d a h iç olgu o lm a m a sın a k a rşın , iyi o lan g ru p ta 3 (% 5) olgu v a rd ır. D üşük g ru p ta k i 6(% 10), iyi g ru p ta k i 7 (% 11.7) o lg u n u n boy u zu n lu ğ u 90. p e rse n til n o rm u n u n ü s tü n d e b u lu n m u ştu r.
B eb ek lerin v ü cu t ağ ırlığ ı p e rs e n til n o rm d eğ erlerin e göre dağı lım la rın a b a k ıld ığ ın d a 3. p e rse n til n o rm d eğ erleri a ltın d a S.E.D d ü ş ü k g ru p ta olgu o lm a m a sın a k a rş ın iyi g ru p ta n 2 olg u n u n {% 3.3), 3. p e rs e n til n o rm d eğ eri a ltın d a o ld u ğ u g ö rü lm ek te d ir. 90. p e rse n til n o rm u ü zerin d e d ü şü k g ru p ta 4 (% 6.3), iyi g ru p ta 10 {% 11.7) olgu s a p ta n m ış tır. B eb ek lerin 91'inin (% 75.7) b a ş çevresi ö lçü m leri 3. p e rs e n til ve 90. p e rs e n til n o rm d eğ erleri a ra s ın d a d a ğ ılm a k tad ır. Sosyo-ekonom ik d u ru m u d ü şü k g ru p ta 1 (% 1.7) o lg u nu n , iyi g ru p ta ki 4 (% 6.7) o]g u n u n b a ş çevresi d eğ erleri 3. p e rse n til n o rm u a ltın d a b u lu n m u ş tu r.
G ru p la rın b oy u zu n lu ğ u , v ü c u t ağırlığı, b a ş çevresi n o rm değer leri is ta tistik se l o la ra k k ıy aslan d ığ ın d a a ra la r ın d a an lam lı b ir iliş k i b u lu n a m a m ıştır.
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 83
Tablo 3 : Deneklerin Boy Uzunluğu, Vücut Ağırlığı ve Baş Çevresi N orm Değerlerine Göre Dağılımı
P e r s e n t 1 1 D e ğ e r 1 e r i S.E.D. 3 Altı 3 s % S -25 % 25-75 S % 75-S 90 % 90 Üstü S % Toplam S BOY Düşük iyi — — 4 3 5.0 7 6.6 11.7 25 41.7 21 35.0 25 22 41.7 36.6 6 7 10.0 11.7 60 60 Toplam 3 2.5 11 9.2 46 38.3 47 39.2 13 10.8 120 x2 = 0.54 P > 0.05 AĞIRLIK Düşük iyi — — 12 2 3.3 8 20.0 13.3 30 50.0 21 35.0 14 19 23.3 31.7 4 10 6.7 16.7 60 60 Toplam 2 1.7 20 16.7 51 42.5 33 27.5 14 116 120 x2 = 3.94 p > 0.05 BAŞ ÇEVRESİ Düşük 1 1.7 9 iyi 4 6.7 2 15.0 3.3 20 33.3 33 55.0 17 10 28.3 16.7 13 11 21.7 18.3 60 . 60 Toplam 5 42 11 92 53 44.1 27 22.5 24 20.0 120 X2 = 7.84 p > 0.05 3. S ü t f o r m ü ll e r i tü k e tim in e iliş k in b u lg u la r
Tablo 4 ’de görüldüğü gibi sü t fo rm ü lü n ü anne sü tü n e ve inek s ü tü n e ek o la ra k ku llan an olgu sayısı h e r iki g ru p ta to p lam 106
(% 88.3) o la ra k b u lu n m u ştu r. S ü t form ülünü tek b aşın a anne sü tü ye rin e k u lla n a n la r sosyo-ekonom ik d u ru m u dü şü k g ru p ta 6 (% 10), iyi o la n g ru p ta 8 (% 13.3) olgudur.
Tablo 4 : Süt Form üllerinin Kullanılma Durum ları
S.E.D. Anne Süt.+ Süt For. S % Süt For- Süt For.+ m ülü İnek Sütü S % S % Anne S üt.+ İnek Sütü.+ Süt For. S % Toplam Düşük iyi 27 45.0 28 46.7 6 8 10.0 12 13.3 13 20.0 21.7 15 11 25.0 18.3 60 60 Toplam 55 45.8 14 11.7 25 20.8 26 21.7 120
84 Kutluay, T., Varol, G. A ilelerin s ü t fo rm ü lle rin e b a şla m a ve k u lla n m a sü re leri Tablo 5'de g ö sterilm iştir. G örüldüğü gibi h e r iki g ru p ta b eb ek lerin e sü t fo rm ü lü n ü b irin ci ay d a verm eye b a şla m ışla rd ır. D okuzuncu aydan so n ra s ü t fo rm ü lü k u lla n m a o ra n ı d ü şm ek ted ir. D okuzuncu ayda b eb ek lerin e s ü t fo rm ü lü verm eye devam ed en an n e o ra n ı sosyo ek o n o m ik d u ru m u iyi o la ra k g ru p la n a n ailelerd e % 11.7, düşü k g ru p ta % 8.3'tür. O nikinci ayda sadece b ir b eb ek sü t fo rm ü lü al m ay a devam e tm iştir.
Tablo 5 : S üt Form üllerini K ullanm a Süresi
S.E.D. Düşük S.E.D İyi
Süre (ay) Sıklık S % Birikim li Sıklık B irikim li Yüzde Sıklık S % Birikim li Sıklık Birikimli Yüzde 12 — — .— — 1 1.7 1 1.7 11 1 1.7 1 1.7 1 1.7 2 3.3 10 2 3.3 3 5.0 2 3.3 4 6 ^ 9 2 3.3 5 8.3 3 5.0 7 11., 8 4 6.7 9 15.0 7 11.6 14 23.3 7 5 8.3 14 23.3 5 8.3 19 31.7 6 9 15.0 23 38.3 16 26.7 35 58.3 5 16 26.7 39 65.0 10 16.7 45 75.0 4 9 15.0 48 80.0 5 8.3 50 83.3 3 5 8.3 53 88.3 1 1.7 51 85.0 2 3 5.0 56 93.3 6 10.0 57 95.0 1 Alma 4 6.7 60 100.0 3 5.0 60 100.0 yan i —■ Toplam 60 100.0 — — 60 100.0 — —
A nnelerin % 45'i s ü t fo rm ü lle rin i b u zd o lab ın d a % 55.0 i ise oda ısısın d a s a k la m a k ta d ır (Tablo 6). ‘
T a b lo : 6 : S üt Form ülleri Saklam a Yeri
Buzdolabı Oda Isısı Toplam
SED S % S % S
Düşük 24 40.0 36 60.0 60
iy i 30 50.0 30 50.0 60
Toplam 54 45.0 66 55.0 120
A nn elerin % 49.2 si s ü t fo rm ü lle ri k u tu s u n u 5 - 7 gü n a ra sın d a b itire b ilm e k te d ir. % 17.5 i ise 15 g ü n d en d a h a u zu n sü re d e sü t fo r m ü lle rin i tü k e tm e k te d irle r (T ablo 7).
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 8 5
Tablo 7 : Süt Form ülünü Bitirm e Süresi
2 -4 5 -7 8-15 15 ve Fazla Toplam
SED S % S % S % S % S
Düşük 7 11.7 32 53.3 8 13.3 13 21.7 60
îyi 21 35.0 27 45.0 4 6.7 8 13.3 60
Toplam 28 23.3 59 49.2 12 10.0 21 17.5 120
H e r iki g ru p sü t fo rm ü llerin i kullan ım sürecinde k u tu kapağı n ı k a p alı o la ra k sak lad ık ların ı b e lirtm işle rd ir.
A nnelerin % 10'u çocuğun, h a zırlad ık ları sü t fo rm ü lü n ü b itir d ik lerin i, % 89.2 ise h azırlad ık ları sü t fo rm ü lü n ü çocu k ların b itire m ed ik lerin i ve k alan fo rm ü lü d ö k tü k lerin i b ild irm işlerd ir (Tablo 8).
Tablo 8 : Kalan Süt Form üllerinin Ne Yapıldığı
B itiriyor Saklıyor Döküyor Toplam
SED S % S % S % S
Düşük 6 10.0 0 0.0 54 90.0 60
îyi 6 10.0 1 1.7 53 88.3 60
Toplam 12 10.0 1 0.8 107 89.2 120
A ilelerin % 74.2 si d o k to r önerisine göre % 15.8 i ise kom şu, k a yın valid e ö n erisin e göre sü t fo rm ü lü k u lla n m a k ta d ırla r (Tablo 9).
Tablo 9 : Süt Form üllerini Kimin Önerdiği
Doktor Eczacı Hem şire
Kom şu - Kayınvalide Toplam SED S % S % S % S % S Düşük 39 65.0 5 8.3 3 5.0 13 21.7 60 İyi 50 83.3 3 5.0 1 1.7 6 10.0 60 Toplam 89 74.2 8 6.7 4 3.3 19 15.8 120
A nnelerin % 75.8 i sü t fo rm ü lü n ü biberonla, % 19.2 si k aşık la v erm ek te, % 5'i h e r ikisini b irlik te k u lla n m a k tad ır (Tablo 10).
86 Kutluay. T., Varol, G.
Tablo 10 : S üt Form ülünü Verme Şekli
B iberon Kaşık Kaşık + Biberon Toplam
SED S % S % S % S
Düşük 45 75.0 13 23.3 1 1.7 60
îyi 46 76.7 9 15.0 5 8.3 60
Toplam 91 75.8 23 19.2 6 5.0 120
4. Süt form ülleri C vitam ini değerlerine ilişkin bulgular
S ü t fo rm ü lle ri C v itam in i d eğ erleri o rta la m a 50.3 mg. dır. K u tu d a b e lirtilen ile analiz so n u cu b u lu n a n d eğ erler a ra sın d a önem li b ir fa rk lılık b u lu n a m a m ıştır. S ü t fo rm ü lle ri o da ısısın d a bek letild iğ in d e C v ita m in i % 15.9, b u z d o lab ın d a b ek letild iğ in d e % 8.3 kayba u ğ ra m ış tır (Tablo 11). B u k a y ıp la r ista tistik se l o la ra k a n la m lıd ır (p < 0.05).
Tablo 11 : Süt Form ülleri İçeriğindeki C V itam ini M iktarı ve Saklam a Yerine Göre Oluşan K ayıplar (mg/100 g toz süt form ülü)_______
2 H a f t a B e k l e m e S ü r e s i
Süt K utu B u z d o l a b ı O d a I s ı s ı
Form ül K utu C Vit. İlk Açılınca Kayıp Kayıp
Ö rnekleri Değeri C Vit. Değeri C. Vit. Fark % C Vit. Fark %
Form ül I 45 47.7 44.4 3.3 6.9 38.5 9.2 19.3 Form ül II 60 53.8 51.5 2.3 4.3 46.8 7.0 13.0 Form ül III 46 52.2 49.0 3.2 6.1 47.6 4.6 8.8 Form ül IV 40 44.9 42.1 2.8 6.2 36.5 8.4 18.7 Form ül V 38.6 53.0 43.4 9.6 18.1 41.7 11.3 21.3 O rtalam a 45.9 50.3 46.1 4.2 8.3 42.2 8.1 15.9 F : 4.48 p < 0.05 TARTIŞMA
D ün y an ın b irç o k ü lk e sin d e a n n e sü tü n ü n b iy o lo jik niteliği, k o ru y u c u lu ğ u ve ço cu ğ u n fizyolojisine uyg u n içeriği y ap ılan a ra ş tır m a la r so n u cu k a n ıtla n m ış ve 4 - 6 aya k a d a r çocuk için en iyi b esi n in an n e s ü tü o ld u ğ u k a b u l e d ilm iş tir (1 - 3, 9). A ncak an n e sü tü n ü n ü re tile m e d iğ i veya b ir sağlık p ro b le m i nedeniyle an n e s ü tü ile b e s lem en in m ü m k ü n o lm ad ığ ı d u ru m la rd a veya a n n ele rin s ü tle rin in y etm ed iğ i k o rk u s u ve re k la m la rın etk isiy le an n e s ü tü y erin e veya a n n e sü tü n e e k o la ra k s ü t fo rm ü lle ri k u llan ıld ığ ı d ik k a ti çek m ek te d ir.
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 87
B ugün geliştirilen sü t e n d ü strisi ile bileşim i an n e sü tü n e y ak la ştırılm ış sü t fo rm ü lleri ü retilm ek ted ir. Ancak sü t fo rm ü llerin in sağlıklı b ir biçim de bebeğe verilebilm esi an n en in sü t fo rm ü llerin i ku llan ım sü resin d e içeriğine uygun hazırlam ası ve uygun ısı o rta m ın d a sak lan m ası ile sağlanabilir.
Ç alışm am ızda sü t fo rm ü llerin in ilk açılış ve değişik ısı o rta m ın da bek letm ek le C vitam ini kayıpları olup olm adığını ve süt form ülle ri k u llan ım ın a ilişkin uygulam aları saptam ayı am açladık.
Y apılan analiz so n u çların a göre fa rk lı ısı o rta m ın d a 15 gün b ek letilen sü t fo rm ü llerin d e C vitam ini kayıpları olduğu sap tan m ış tır. B u k ay ıp lar ista tistik se l o la ra k an lam lıd ır. C vitam ini kayıp o ra n la n o rta la m a o da ısısın d a % 15.9, buzd o lab ın d a ise o rtalam a
% 8.3 tü r. F o rm ü llerin e tik e tlerin d e ü rü n le rin bu zd o lab ın d a saklan m ası gerek tiğ i açık lan m alıd ır. îlk açılışta sap ta n a n C vitam ini de ğ erleri e tik e tte b elirtilen değerlerin üzerinde b u lu n m u ştu r. Form ül le rd e n sadece b ir tan esin d e açılışta sap ta n a n değer etik ette ki değer den 6 m g d ü şü k b u lu n m u ştu r. S ü t fo rm ü llerin in ICO g ram ın d a b u lu n an C vitam in i o rta la m a 50.3 m g ’dir. B una göre uygun su!andı- n lm ış (30 cc’ye b ir ölçek) 100 cc süt fo rm ü lü n d e 8.3 mg C vitam ini v a r d em ek tir. Bebeğin 2 0 -3 0 mg olan günlük C vitam ini ihtiyacının k a rşılan m ası için günde 300-400 cc süt form ülü alm ası g erek ir (10, 12). A ncak ağzı k ap alı o larak ve bekletm e yeri ısısı 2 0 -2 5 °C a ra sın d a olan b ir o rta m d a C v itam ini kaybının % 15.9 a u laşm ası fo r m ü lü n uygun şekilde ve uygun o rta m d a b ekletilm esinin önem ini açık lam a k ta d ır.
Ç alışm am ıza göre an n elerin % 55'i sü t form üllerini oda ısısın da b e k letm ek te d irler. B u o ra n sosyo-ekonom ik düzeyi d ü şü k g ru p ta % 60’ı b u lm a k ta d ır. Ayrıca an n elerin % 17.5 si sü t fo rm ü lü n ü 15 g ü nd en fazla sü red e b itireb ild ik lerin i b ild irm işlerd ir. B u o ra n sosyo-ekonom ik d u ru m u d ü şü k g ru p ta % 21.7 dir.
E lde ettiğim iz verilere göre sü t form ülleri çoğunlukla anne sü tü n e tak v iy e o la ra k k u llan ılm ak tad ır. Anne sü tü + sü t fo rm ü lü ve an n e s ü tü + s ü t fo rm ü lü + inek sü tü k u llan an ların o ran ı d ü şük g ru p ta % 70, iyi g ru p ta % 65 o larak b u lu n m u ştu r. Bebeğini yalnız sü t fo rm ü lü ile besleyen anne o ran ı ise düşük g ru p ta % 10, iyi grcıpta %
13.3’tü r. A nneler k u llan d ık ları sü t fo rm ü llerin i öğünlerde ço cu k ’a- rın g erek sin im in d en fazla h azırlad ık ların ı ve kalan sü t fo rm ü lleri ni d ö k tü k le rin i b ild irm işlerd ir, k alan sü t fo rm ü lü n ü döken anne o ra n ı % 89.2 dir.
88 Kutluay, T., Varol, G. S ü t fo rm ü lle rin in k u lla n ım ın a ilişk in y u rd u m u z d a bug ü n e k a d a r y ap ılm ış b ir a ra ştırm a y a ra s tla n m a m ış tır. M evcut a ra ş tırm a la r s ü t fo rm ü lle ri a lan b e b ek lerle an n e s ü tü alan b e b ek lerin gelişim le rin in k ıy aslan m ası y a d a fo rm ü lle rin tüzüğe uygun olup olm adığı ve p ro te in k a lite le rin e ilişk in d ir.
K u rd o ğ lu ve a rk a d a ş la rın ın (13), an n e sü tü veya s ü t fo rm ü lleri ile beslen en b e b e k le rin gelişim iyle ilgili o la ra k y ap tığ ı a ra ş tırm a s o n u ç la rın a göre, 3 ay yalnız a n n e s ü tü a lan ve k a rışık beslenm eye devam ed en b eb ek lerle, k ısa sü re li an n e s ü tü a la n veya yap ay besle nen b e b e k le rin ta r tı ve boy o rta la m a la rı a ra sın d a an lam lı b ir fa rk b u lu n a m a m ıştır.
Sicles ve a rk a d a ş la rı (14), yeni b ir b eb ek fo rm ü lü y le beslenen 337 n o rm a l yen id o ğ an b e b ek le ri 6 ay sü rey le izlem işler ve b eb ek le rin b io k im y asal, h e m a to lo jik , b ü y ü m e ve gelişm e b u lg u la rın ın em zirilen b e b e k le re gö re fa rk lı o lm a d ık la rın ı b u lm u şla rd ır.
N eyzi’n in (15), e rk e n s ü t ço cu k lu ğ u d ö n em in d ek i b eslen m e şek lin in p o n d e ra l in d e k s ve re la tif t a r tı ile ilişk isi ü zerin e y ap tığ ı a ra ş tırm a so n u çla rı, 0 - 3 ay d a sadece a n n e s ü tü ile b eslen en g ru p ile y a pay ve k a rış ık b eslen m e u y g u la n an g ru p a ra sın d a ta r tı ve bo y b a k ım ın d a n a n la m lı b ir fa rk b u lu n m a d ığ ın ı g ö ste rm iştir.
Biz ç alışm am ızd a sad ece s ü t fo rm ü lü k u lla n a n a n n ele rin k u l la n ım ın a ilişk in u y g u la m a la rım a ra ş tırm a y ı am açlad ığ ım ızd an ço c u k la rın b ü y ü m e ve g elişm elerin i sadece a n n e s ü tü ile b eslen en gu r u p la ra g ö re k ıy a slam a d ık . Ç alışm am ıza aldığım ız 120 b eb eğ in % 89 u n u n b o y la n , % 86’sım n d a k ilo su 25. p e rse n tilin ü zerin d e idi.
S ü t fo rm ü lle rin in C v ita m in i içeriğ in e ilişk in b aşk a b i r çalış m ay a ra s tla n m a m ış tır , a n cak , M erdol (16), 1974 U lusal B eslenm e a ra ş tır m a s o n u ç la rın a g ö re y u rd u m u z d a en çok k u lla n ıla n SMA-S26, A n m a m a ve S e k m a m a n m p ro te in k a lite sin i a ra ş tırm ış ve Sekm a- m a n m p ro te in d e ğ erin in d iğ e rle rin d e n d a h a y ü k sek o ld u ğ u n u sa p ta m ış tır.
A nnelere s ü t fo rm ü lü, '% 74.2 o ra n ın d a d o k to rla r ta ra fın d a n , '%
10.0'una eczacı ve h e m şire ta ra fın d a n ö n e rilm e k te d ir. K o m şu e tk i sin d e k a lan aile o ra m % 15.8 d ir. A ilenin sosyo-ekonom ik d u ru m u n u d ik k a te a lm a d a n s ü t fo rm ü lü ö n e rm e k sak ın calı o lab ilir.
B ir k u tu s ü t fo rm ü lü n ü n fia tı b u g ü n için 3000 - 4500 lira k a d a r d ır. O rta h a lli b ir aileye getireceğ i m ali y ü k a ç ık tır. B u n ed en le a n
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 89
n eler an n e sü tü verm eye teşvik edilm eli ve satın alın an sü t fo rm ü lle rin in uygun kullanım ı, doğum klinikleri ve an a çocuk sağlığı m e r kezlerinde an n elere an latılm alıd ır.
SONUÇ ve Ö N ER İLER
A ra ştırm a elde edilen so n u çlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1 — S ü t fo rm ü llerin in ilk açılıştaki C vitam in i değerleri e ti k e tle ri ile çelişm em ektedir. Analiz so n u cu b u lu n an değerler çoğun lu k la k u tu d a k i değerlerin ü zerindedir. F o rm ü llerin 100 gram ında o rta la m a 50.3 m g vitam in C vardır.
2 — Değişik ısı o rta m ın d a 15 gün sü re ile bek letilen sü t fo r m ü lle rin d e C v itam ini k ay ıp ları o lu şm a k ta d ır ve b u k ay ıp lar ista tis tik se l o la ra k an lam lı b u lu n m u ştu r. Bu kayıp o da ısısında o rtalam a % 15.9, b u zd o lab ın d a ise o rta la m a '% 8.3 dür. B u d u ru m d a süt fo r m ü lle rin in b u zd o lab ın d a sak lan m ası ve kısa sü red e b itirilm esi ve m eyva s u la rın a d ah a erken ay lard a b aşlan m ası önerilebilir.
3 — H e r iki g ru p ta sü t fo rm ü lü n ü ilk ay içinde anne sütüne tak viy e o la ra k kullanm aya b a şla m a k ta d ır. D okuzuncu aydan so n ra s ü t fo rm ü lü n ü beb ek lerin e verm eye devam eden anne o ra n ı '% 11.7 d ir.
4 — S ü t fo rm ü lleri k u tu la rın ı sak lam a ko şu lları b ak ım ın d an g ru p la r a ra sın d a ista tistik se l o larak anlam lı b ir fark lılık b u lu n a m a m ıştır. S ü t fo rm ü lle rin i uygun olm ayan k o şu llard a sak lay an ların o ra m sosyo-ekonom ik s ta n d a rd ı d ü şük g ru p ta % 60, iyi g ru p ta ise
% 50’d ir. A nneler sü t fo rm ü lleri seçim ini çoğunlukla (% 74.2 o ran d a) ço cu k d o k to ru d an ışm an lığ ın d a y ap m ak tad ırlar. K om şu, kayınvali de ve eş ö n e risin e göre sü t fo rm ü llerini kullanan, sosyo-ekonom ik s ta n d a rd ı d ü şü k g ru p ta % 21.7, iyi g ru p ta ise % 10 o la ra k s a p ta n m ıştır.
5 — S ü t fo rm ü lle ri % 82.5 o ran ın d a 15 gün içinde tü k e tilm e k te d ir. 15 g ü n d en so n ra k u tu y u b itire n olgu sayısı d ü şü k g ru p ta %
21.7, iyi g ru p ta '% 13.3’tü r. F irm aların sü t fo rm ü lleri p o şetlerin i değ işik m ik ta rla rd a ü re tm e le ri ve ailelerin çocuğun gereksinim ine u y g u n m ik ta rla rd a k i p o şeti sa tın alm aları önerilebilir.
6 — S ü t fo rm ü lle rin in pahalılığı d ik k ate alınm alı, an n elere ana ço cu k sağlığı ve sağlam çocuk p o lik lin ik lerin d e diyetisyen ve eğitim h e m şire le ri aracılığ ı ile an n e sü tü , önem i ve çocuk beslenm esi k o n u s u n d a sü re k li eğ itim verilm elidir.
90 Kutluay, T., Varol, G. SUMMARY
VİTAM İN C LEV ELS OF INFANT FORMULAS AND T H E IR CONSUMPTİON
K u tlu ay , T., V aro l G.
In th is stu d y v ita m in C c o n te n t of th e five in fa n t fo rm u las and th e loss of v ita m in C w h en fo rm u las \vere k e p t in ro o m tem p eratu - re o r in re frig e ra to r fo r 15 days w ere analyzed, a n d 120 fo ım u la usin g m o th e rs g ro u p p e d in to trwo acco rd in g to th e ir socio-econom ic levels w ere q u e stio n e d to fin d o u t th e w ay of co n su m p tio n , sto rag e an d p re p a ra tio n of th e fo rm u las.
The average v ita m in C c o n te n t of th e fo rm u las w as fo u n d to be 50.3 m g / 100 g w h ich w as slig h tly above th e am o u n t of 45.9 m g / 100 g w ritte n on th e labels. B u t 15.9 % a n d 8.3 % of v itam in C loss a c c u rre d w hen fo rm u la s w ere k e p t in ro o m te m p e ra tu re an d in lef- rig e ra to r fo r 15 days, respectively.
The m o th e rs w ere m o stly u sin g th e b ab y fo rm u las as a supple- m e n ta ry fo o d to b re a s t m ilk , a n d 74.2 % of th e m o th e rs w ere ha- ving th is ad v ice fro m th e d o c to rs. 55 '% of th e m o th e rs w ere keeping th e fo rm u las a t ro o m te m p e ra tu re a n d 49.2 '% w ere co n su m in g one can of fo rm u la w ith in 5 to 7 days. T he m o th e rs w ho w ere co n su m ing th e fo rm u la s fo r m o re th a n 15 days w ere 13.3 % in socio eco- n o m ically w ell d efin ed g ro u p a n d 21.7% in low socio econom ic g ro u p .
K A Y N A K L A R
1 — Arneil, C„ Garin, J . : B reast Feeding and Grovvth, Pediatric N utrition. Lion Comp Philadelphia 139-151, 1985.
2 _ Jelliffe, D., Jelliffe, P . : H um an Milk in the M odern VVorld, Oxford Uni-versity Press. Oxford 26-58, 19/8.
3 — M andl, E . : B reast Feeding and H ealth. Assignment Children, UNICEF, 55/56: 2, 1981.
4 — K atcher, A., Lanese, M. G .: B reast Feeding by Em ployed M others, Pedi-atrics, 75 : 4 : 644, 1985.
5 — Atilla, S., Aksu, B . : Çalışan Annelerin 0-36 ay Yaş G urubu Çocukların Bakım ı ve Beslenm esi K onusunda B ir A raştırm a, TÜBİTAK Kongre R aporları, TÜBİTAK- 405, 1980.
SÜT FORMÜLLERİNİN C VİTAMİNİ İÇERİĞİ 91
6 — Aşan, F . : İstanbul'un Değişik Semtlerinde Anne Sütü ile Beslenme Du rum unun Saptanm ası, Ana ve Çocuk Sağlığı Yüksek Lisans Tezi, İstan bul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü, İstanbul, 1986.
7 — Koksal, G .: Anne Sütünün Verimi, Beslenme ve Diyet Dergisi, 11 : 40, 1982.
8 — Demiray, B .: Süt Formülleri ile Beslenme, Çocuk Sağlığı ve H astalık ları, 1 : 63-85, 1984.
9 — Özalp, î . : Anne Sütünün Çocuk Beslenmesindeki Yeri, Beslenme ve Di yet Dergisi, 1 : 30, 1982.
1 0 — Kutluay, T., Sökücü, S . : Bebek Beslenmesi, El Kitabı, İstanbul Üni versitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü, İstanbul, 1986.
1 1 — Neyzi, O., Alp, A., Orhon, A.: Sexual M aturation in Turkish Girls, An-nals of H um an Biology, 2 : 1 : 42, 1975.
12 — Baysal, A .: Beslenme, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1977. 1 3 — Kurdoğlu, G., Sökücü, S., Saner, G .: Süt Çocuğu Gelişmesinde Anne Sütü ve Diğer Sütlerle Beslenme Durumları, XX. Türk Pediatri Kongresi, 545-550, 1981.
1 4 — Sicles, V.S., Tiky, R.J., Bader, P .: Growth and Tolerance Studies of New In fan t Formula, Clinical Pediatrics, 23 : 11 : 617, 1984.
1 5 — Neyzi, O .: E rken Süt Çocukluğu Döneminde Beslenme Biçiminin Pon-deral indeks ve Relatif Tartı ile ilişkisi, Tıp Fakültesi Mecmuası, 45 : 1 -12, 1982.
1 5 — M erdol, O .T .: Türkiye’de Kullanılan Bazı Çocuk Süt Form üllerinin P rotein Kalitesi Üzerine Bir Araştırm a, Hacettepe Üniversitesi, Beslen m e ve Diyetetik Doktora Tezi, Ankara, 1977.
