--- B eslenm e ve Diyet Dergisi / J N ı ı lr and Diel 33(2):57-69/2005
BESLENME VE KEMİK MİNERAL
YOĞUNLUĞU İLİŞKİSİ
Araş. Gör. Gül Fidan SARIBAY*, Araş. Gör. Alper BAŞARAN**,— Doç. Dr. Sabire AKIN***, Prof. Dr. Feza KORKUSUZ*** Ö Z E T
B esin öğeleriyle kem ik m ineral yoğunluğu (KMY) ara sın d a ki ilişkiyi ülkem izde inceleyen kapsamlı çalışm a la r sınırlıdır. Bu çalışm ada toplam enerji, p r o te in , y a ğ , ka rb o n h id ra t, ka lsiyu m ve fo s fo r a lım ıy la K M Y a ra sın d a k i ilişkin in in celen m esi am açlanm ıştır. Ç alışm a kapsam ında K M Y lom bar om urga L2-L 4 ve fe m u r toplam ında çift ener j i l i X -ış ın ı a b so rb siyo m etresiyle (DXA) ölçülen ve eş za m a n lı o la ra k D ü n ya S a ğ lık Ö rgütünün (W H O ) 'fa rk lı ülkelerdeki olgular ve toplum lar a ra s ın d a k a lç a kırığ ı risk fa k tö r le r in i örneğin d iy e t ve f i z i k s e l e tk in lik b a ğ la m ın d a in celem e fo r m u n u " dolduran 708 kadın, 307 erkek, toplam 1015 k iş in in v e rile ri a ra sın d a k i ilişki in ce len m iş tir . T o p la m e n e r ji a lım ı ve p r o te in a lım ı aza ld ıkça h er iki cinste de erkeklerin L2-L4 böl g e si h ariç K M Y azaldığı belirlenmiştir. Yağ, kar b o n h id ra t, k a lsiy u m ve f o s f o r alım ı a za ld ıkça kadınların L2-L4, erkeklerinse fe m u r üst uç böl gelerin d e K M Y'nun belirgin olarak azaldığı buna karşın kadınların fe m u r üst uç ve erkeklerin L2- L 4 bölgelerinin bu değişkenlerden etkilenmediği b u lu n m u ş tu r . S o n u ç o l a r a k o s te o p o r o z u n d e ğ iş tir ile b ilir b e lir le y ic ile r in d e n b irisi olan, enerji ve bazı besin öğeleri ile K M Y arasındaki ilişki in celendiğinde cinse ve ölçüm ün yapıldığı bölgeye bağlı fa rklılıkla rın olduğu saptanmıştır.
* O rta D o ğ u T ek n ik Ü n iv ersitesi, M eslek Y üksekokulu, 06531, A n k ara
** H ac e tte p e Ü n iv ersitesi, İstatistik B ölüm ü, B eytepe, 06532, A n k ara
O rta D o ğ u T ek n ik Ü n iv ersitesi, E ğitim F akültesi, Beden E ğ itim i ve S p o r B ö lü m ü ve Sağlık ve R ehberlik M erkezi, 0 6 5 3 1 , A nkara
A n a h ta r sözcü k ler: B eslenm e, k e m ik m in e ra l yoğunluğu, protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum, fosfor, toplam enerji
A B STR A C T
Relation ofN utrition and Bone M ineral D ensity There have been limited studies on bone mineral density (BMD) a n d fo o d intake in a large-sample population survey so far. The aim o f this study was to evaluate the relation between nutrition and BMD. Relation between BMD o f L2-L4 ver- tebrae and total proxim al fe m u r was measured with dual-photon X -ra y absorptiom etry (DXA) and sim ultaneously com pared to the fo o d con- su m p tio n data o f 708 fe m a le s a nd 307 m ales ( t o t a l 1 0 1 5 p a r tic ip a n ts ) w ho f i l l e d th e "Identification fo rm concerning the risk fa c to ıs f o r hip fra e tu res, such as dietary fa c to r s a n d physical activity, between cases and population
Controls, in several co u n trie s” fro m the World
H ealth Organization (WHO). It was con cluded that BM D decreased in both genders at both but n o t L 2 -L 4 v e r te b r a e s it e o f m a le s , w ith a decrease o f total energy and protein intake. L2- L4 vertebrae BM D in fem ales and total proxim al fe m u r BM D in males decreased signifıcantly with a decrease o f lipid, carbohydrate, calcium and phosph orou s intake. A s conclusion, a relation dependent on gender and measurement site was o b served betw een BM D, a n d energy a n d f o o d intake.
K e y w o rd s: B o n e m in e r a l d en sity, n u tritio n , osteoporosis, protein, lipid, carbohydrate, calci um, phosphorous, total energy.
5 8
S A R I B A Y F ., B A Ş A R A N A . , A K I N S ., K O R K U S U Z F.
GİRİŞ
Bireyin diyetini oluşturan besinlerin protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum, fosfor ve toplam enerji içerikleriyle k e m ik m in e ral y o ğ u n lu ğ u (K M Y ) arasında olumlu veya olum suz ilişkiyi irdeleyen farklı araştırmalar bulunm ak tad ır (1). Diyetteki protein eksikliğinin (2-5) ve fazlalığının (2,6-8) KMY'nu olumsuz etkilediği bildirilmiştir. Bunun yanısıra farklı protein kaynaklarının da KM Y'nu farklı etk ileyebileceği öne sürülm ektedir. Bazı a r a ş t ı r m a l a r (9 -1 2 ) b e s i n l e a lı n a n p r o t e i n i n K M Y 'd a d ü şü şe n e d e n o ld u ğ u n u b e tim le rk e n ö z e l l i k l e s o y a p r o t e i n i n i n o s t e o p o r o z u engellediğini bildiren çalışmalar (13,14) b u lu n maktadır. Yeterli kalsiyum la eş zamanlı alınan orta d ü zey de proteinin o s tep oro zu e n gellediği (15) veya yeterli kalsiyumla aşırı dozda protein aliminin da iskelet yapısına zarar vermediği (16) bildirilmektedir.
B esinle alınan yağın (17), fazla m ik ta rd a (5), doymuş (18) ve okside (19) olması osteoporoz için bir risk faktörü olurken doymamış (20) veya omega-3 yağ asitlerinin K M Y açısından önemli olduğu vurgulanmaktadır.
B u n u n y a n ıs ı r a k o m p le k s k a r b o n h i d r a t l a r ı n a l i m i n i n o s t e o p o r o z u e n g e l l e d i ğ i ( 2 1 ) bildirilirken mono- ve di-sakkarid içeriğine bağlı (20) aşırı karbon h id rat alim inin K M Y ile ters orantılı olduğu (5) savunulmaktadır.
Süt ve süt ürünleriyle alınan kalsiyumun (22, 25 44) tüketim yaşına ve dozuna bağlı olarak KM Y kaybını engellediği belirtilmektedir. Süt ve süt ürünlerinin yanısıra sebzelerden alınan kalsiyu m un da osteoporozu engellediği v u rg u la n m ak tadır (38,42-44). Ancak kalsiyum alımı yetişkin (44, 45) ve z a y ı f k a d ın la rd a (46) osteo p o rozu engelleyememektedir,
Fosfor aliminin KM Y'na etkisi yeterince araştırıl mamıştır (47,48). Bir araştırmada (49) kalsiyum la b i r l i k t e f o s f o r a l i m i n i n K M Y 'n a e t k i s i o lm a d ığ ı s o n u c u n a v arılm ıştır, Y ü k s e k do zd a fosfor aliminin hayvan modelinde KMY kaybına n e d e n o l d u ğ u b i l d i r i l m e k t e d i r (5 0 ). A y r ıc a
to pla m enerji a lim inin K M Y 'n u n asıl e tk ile d iğ i tam olarak b ilinm em ektedir (20). Ü lk e m iz d e çok s a y ı d a k i ş i y l e , y u k a r ı d a b e l i r t i l e n b e s i n öğelerinin K M Y 'n a etkisinin incelendiği k a p s a m lı b i r ç a l ı ş m a h e n ü z g e r ç e k l e ş t i r i l m e m i ş t i r . B e s i n l e a l ı n a n p r o t e i n , y a ğ , k a r b o n h i d r a t , k a ls iy u m , fo s f o r ve t o p l a m e n e r j i n i n t ü k e t i m dozuna bağlı olarak K M Y 'n u o lu m lu v e y a o l u m suz etkileyeceği varsayılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, to p lu m tara m a sı g e r e k ç e siyle K M Y ölçülen b ire y le re eş z a m a n lı u y g u lanan ve dünya sağlık örgü tün ün ( W H O ) o s te o poroz risk etmenlerini b e lirlem ek için geliştirdiği sorgulama form undan uy arlanm ış besin öğelerini de ele alan form dan türetilen p ro te in , y a ğ , k a r bonhidrat, kalsiyum, fosfor ve top lam enerji b il gisini s orgu layarak a ra la r ın d a k i ilişkiy i i n c e l e mektir.
A R A Ş T I R M A Y Ö N T E M İ V E A R A Ç L A R I
Ö rneklem
B u ç a l ı ş m a k a p s a m ı n d a O r t a D o ğ u T e k n i k Ü n iv e rs ite s i S a ğ lık ve R e h b e r l i k M e r k e z i 'n d e K M Y to p lu m tara m a s ı a m a c ıy l a ö lç ü l e n ve eş zamanlı sorgulama form unu dold uran 708 kadın 307 erkek toplam 1015 birey değerlendirilm iştir. Olası yan etkiler k on u su n d a bilgilend irilen k işi lerden sorgulama form unu doldurm aları istenmiş ve çalışma için yazılı izinleri alınmıştır.
Kem ik Mineral Yoğunluğu Ö lç ü m ü
Ö lçüm ler L u nar-D PX IQ (M a d iso n , W isc o n sin , ABD) tarayıcısı kullanılarak gerçekleştirilm iştir. Kemik mineral yoğunluğu ölçü m ü ö n -ark a y ön d e om urgadan (L2-L 4) ve y a k a lç a d a n g e r ç e k le ş t i r i l m i ş t i r . K i ş i l e r i n p o z i s y o n u ü r e t i c i f i r m a ta r a fın d a n v e rile n a k s e s u a r v e ö n e r i l e r e g ö r e ayarlanm ıştır. K e m ik m in e ra l y o ğ u n l u k ö l ç ü m tekniği ve analizi de üretici firmanın önerilerine göre g e rç ekleştirilm iştir. C ih a z , g ü n l ü k o la r a k k u lla n a n te k n i s y e n ve a y lı k o l a r a k d a c i h a z ı sağlayan firmanın sertifikalı yetkilileri tarafından kalibre edilmiştir. C ih azın ulusal s a ğ la y ıcısı ve teknik servisi, sistemin duyarlılığını g ün lük sis
B e s l e n m e v c K e m i k M i n e r a l Y o ğ u n l u ğ u İli şkisi
5 9
te m testi, p e a k testi, h a v a m atriks testi, limit değişim testi, makine basam ak kontrolü, durağan s ay aç, ışın dağılım yüzdesi, fantom ölçümleri, s t a n d a r t h a ta , d o n a n ı m ve y a z ı l ı m p a r a m e tre le riy le üç ayda bir kontrol etmiştir. Ö lçü m lerde sistemin ayarları 76 kVp ve 150 mikroam- p e r o la ra k sabitlenm iştir. Ö lçüm lerde kişilerin a la b ile c e k le ri en y ü k s e k rad y a sy o n dozu 0.02 m iliR em olarak hesaplanmıştır. Ölçüm sonuçları na göre kişiler W H O 'nun ölçütlerine göre normal (T değeri -1.0'ın üstü), osteopenik (T değeri -1.0 ve -2.5 arası) ve osteoporotik (T değeri -2.5'in altı) olarak alt gruplara ayrılarak incelenmiştir.
A n k et
K a t ı l ı m c ı l a r ı n k i ş i s e l v e a il e g e ç m i ş l e r i W H O 'n u n "farklı ülkelerdeki olgular ve toplum lar arasında diyet ve fiziksel etkinlik gibi kalça kırığı risk faktörlerini inceleme ve karşılaştırma (identify and com pare risk factors for hip frac- tures, such as dietary factors and physical aetivi- ty, betvveen cases and population Controls, in sev- eral countries)" değiştirilerek kullanılmıştır (Ek 1). Bu form un 42-48 numaralı sorularından yola çıkılarak kişilerin beslenm e bilgileri derlenmiş ve alm an besinler (a) Enerji (kkal), (b) protein (g), (c) y a ğ (g), (d) k a rb o n h id rat (g), (e) kalsiyum (mg) ve (f) fosfor (mg)'a indirgenerek KM Y ile ilişkiler incelenmiştir. Kişilerin haftalık tükettik leri m a d d e l e r i y u k a r ı d a şık lar halin d e verilen d e ğ e rlere d ö n ü ştü rm ek için, tüketilen miktarlar ile birim miktarların içerdiği enerji, protein, yağ, k a r b o n h i d r a t , k a ls iy u m ve fosfo r değerlerinin ç a r p ı m ı v ü c u t y o ğ u n l u k in d e k s in e b ö lü n e re k s ta n d a r tla ş tır ılm ış d e ğ e rle r elde edilmiştir. Ek l 'd e belirtilen besin öğeleri Ek 2'de verilmiştir. A nket fo rm u nd a yer alan 42., 43., 44., 45., 46., 47. ve 48. sorular bireylerin enerji, protein, yağ, karbondihrat, kalsiyum ve fosfor alımlarını belir lem eye yönelik sorulardır. Bu sorularda haftalık bazda tüketilen süt miktarı, kaç adet kibrit kutusu bü yüklüğünde kaşar peyniri tüketildiği, kaç adet k ib rit k u tu su b ü y ü k lü ğ ü n d e beyaz peynir veya t u l u m p e y n i r i t ü k e t i l d i ğ i , k a ç k a s e y o ğ u r t tüketildiği, kaç adet kibrit kutusu büyüklüğünde terey ağ , k a y m a k , krem a, do ndurm a tüketildiği,
ne k a d a r m e y v e ve s e b z e t ü k e t il d i ğ i v e son olarak kaç kase tarhan a veya işkem be çorbası tü k etild iğ i s ıra s ıy la so ru lm u ştu r. Bu d e ğ e rle r sırasıyla 100 mi süt, 1 adet kibrit kutusu büyük lüğündeki kaşar peyniri, beyaz peynir, tereyağ, kaymak, krema, dondurma, lOOg m eyve, lOOg sebze, 1 kase tarhana çorbası ve 1 kase işkembe çorbasında bulunan enerji, protein, yağ, karbon hidrat, kalsiyum, fosfor değerleri ile çarpılarak deneklerin bu sözü edilen ürünleri tükettiklerinde a ld ık la r ı e n e rji, p r o te i n , y a ğ , k a r b o n h i d r a t , k a ls iy u m , f o s f o r d e ğ e r l e r i b u l u n m u ş t u r . B u d e ğ e rle r k iş ile r in b e d e n k itle in d e k s i (B K İ ) değerlerine bölünerek istatistiksel analizde kul lanılacak değerler elde edilmiştir. Bir kişinin 500 mi süt tükettiği varsayıldığında bu kişi için alınan enerji miktarı Enerji = 5x61 (100 ml/süt=61 kkal) =305 kkal olarak bulunmuştur. Bu kişinin boyu n u n 1.70 cm ve k ilo s u n u n da 65 kg o ld u ğ u varsayılmıştır. BKİ = 22.5 kg/m2 olmaktadır. 500 mİ süt tü k etim in den alınan 305 kkal değerini 22.5 değerine bölünerek kişinin boy ve kilosuna göre aldığı enerji miktarı bulunmuştur. Bu işlem ler her kişi için ve her soru için gerçekleştirilmiş ve değerlendirilmiştir. Anket form unda d enek lerin bir bölümü bazı sorulara yanıt vermediğin den enerji, protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum ve fosfor değerleri alınan tüm besinlerin ortala ması olarak her bir birey için alınmıştır.
İstatistik Analiz
Yukarıda şıklar halinde verilen değişkenler arası korelasyonlar hesaplanmıştır. SPSS (9.0 sürümü) paket programı yardım ıyla Pearson korelasyon katsayıları değişkenler arasında hesaplanmıştır. Bu değişken ler arası k o relasy on lar yü k se k ve a y n ı y ö n l ü d ü r . Y ağ d e ğ i ş k e n i h a r i ç d i ğ e r değişkenler arası korelasyon değerleri d ü z e yindedir. Yağ d e ğ iş k e n in d iğ e r d e ğ iş k e n le r le a ra s ın d a k i k o r e la s y o n ise yine aynı y a n ılm a düzeyindedir. Ayrıca hata çubuk grafik yöntemi ile enerji, protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum ve fosfor değişkenleri L2-L4 ve femur ölçümleriyle cinsiyete göre grafiksel olarak gösterilmiştir. L2- L4 ve femur arasında aynı yönlü bir ilişki mev c u ttu r . P a r a m e t r i k o l m a y a n k o r e l a s y o n
6 0
S A R I B A Y F., B A Ş A R A N A ., A K F N S., K O R K U S U Z F.
(Kendall'ın) he saplam alarında ise bu ilişki yine a y n ı y ö n l ü o l m a k l a b i r l i k t e d a h a y ü k s e k ti r . B u r a d a X e k s e n i " n o r m a l " , " o s t e o p e n i " ve " o s t e o p o r o z " d u r u m u n u g ö s t e r m e k t e d i r . B ire y le rin norm al, o s te o p e n ik ve o ste o p o ro tik gruplara ayrılmasında T değerleri gözönüne alın m ış t ır . A y r ı c a h e r e v r e d e k i e r k e k ve k a d ı n sayılan da X ekseninde gösterilmektedirler. B U L G U L A R
K a d ın ve e r k e k k a t ı l ı m c ı l a r ı n t o p la m e n e rji (kkal), p ro te in (g), yağ (g), k a rb o n h id r a t (g), kalsiyum (mg) ve fosfor (mg) tüketim değerleri Tablo 1'de verilmiştir.
g e ç e r li b u l u n m a m ı ş tı r . E r k e k l e r d e ise L 2 - L 4 K M Y ile y a ğ a lım ı a r a s ı n d a b ir ilişk i b u l u n mazken femur K M Y düşük olanlarda yağ alımın- da azalma belirgindir.
Şekil 7-8'de "Karbonhidrat Alımı - L 2-L 4 K M Y " ve "Karbonhidrat Alımı - Fem u r K M Y " g ra fik leri i n c e l e n d i ğ i n d e , k a d ı n l a r ı n L 2 - L 4 o s t e o porotik grubunda karbonhidrat a lım ın d a a z alm a g örülürken fem u r K M Y ile k a rb o n h id r a t alım ı a ra s ın d a ilişk in in g r u p la r a r a s ı n d a k o r u n d u ğ u izlenmiştir. Erkekler için, L 2-L 4 K M Y ile k a r bonhidrat tüketimi arasında ilişki g ö zlen m ezk en f e m u r o s t e o p o r o t i k e r k e k l e r d e k a r b o n h i d r a t alımmda azalma saptanmıştır.
Tablo 1: Kadın ve E rkek Katılım cıların Toplam, Enerji, Protein, Yağ, K arbonh idrat, Kalsiyum ve F osfor Tüketim D eğerleri (gün/BKİ)
Cinsiyet_________ Enerji (kkal)_____ Protein(g)______ Yağ(g)______Karbonlıidrat(g) Kalsiyınn(mg) Fosfor(mg) Kadın 88.0±20.9 3 .I± I.8 42.6± 12.3 5.6±2.4 91.0±18.6 74.7±12.5 Erkek________ 100.8±22.3 3.3±2.3 43.3±14.8 6.1 ±2.9 98.6±26.S 79.2±15.1
Şekil 1-2, sırasıyla "Enerji Alımı - L2-L4 KMY" ve "Enerji Alımı - Fem ur KM Y" ilişkisini cin siyete göre hata çubuk grafikleri ile göstermekte dir. Kadın için L2-L4 K M Y ölçüm ünde osteo poroz saptanan grupta enerji aliminin normal ve osteopenik gruplara göre daha düşük olduğu sap tan m ış tır. Bu d u ru m k a d ın la r d a fe m u r K M Y ölçümlerinde aynı eğilimde ancak daha az belir gindir. E rk e k le rd e ise L 2 -L 4 K M Y ö lçü m ü n e göre osteoporoz saptanan grubun enerji alımında h a f i f b i r y ü k s e k li k g ö r ü lü r k e n , f e m u r K M Y ö lç ü m ü n d e o s te o p o ro z sa p ta n a n g rup ta enerji alımı daha düşük bulunmuştur.
Şekil 3-4'de, sırasıyla "Protein A lım ı - L2-L4 KM Y " ve "Protein Alımı - Fem ur KMY" ölçüm leri, enerji ölçümlerinde belirtildiği gibi İncelen mektedir. Her iki cinste de osteoporoz grubunda protein aliminin düştüğü gözlenmiştir.
Şekil 5-6'da, sırasıyla "Yağ Alımı - L2-L4 KMY" ve "Yağ Alım ı - F e m u r K M Y " ölçüm leri c in siyete göre grafiksel olarak verilmektedir. L2-L4 o s te o p o r o ti k k a d ın la rd a y a ğ a lım ın d a a z alm a belirginken, bu ilişki femur K M Y ölçümleri için
Şekil 9-10'da, "Kalsiyum Alımı - L 2-L 4 K M Y " ve K a ls iy u m A lım ı - F e m u r K M Y " ö lç ü m le r i v erilm iştir. L 2 -L 4 o s te o p e n ik v e o s te o p o r o ti k kadınlarda alman kalsiyum o ranında n o rm allere oranla belirgin düşüklük söz konusu iken, femur- da kalsiyum alim inin g ru plar a ra s ın d a farklılık g ö s te r m e d iğ i g ö r ü lm ü ş tü r . E r k e k l e r d e h e r üç g r u p t a L 2 - L 4 K M Y g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a k a l s i y u m a l i m i n i n d e ğ i ş m e d i ğ i b u n a k a r ş ı n f e m u r o s t e o p e n i k v e o s t e o p o r o t i k g r u p l a r d a kalsiyum alım ında belirgin a zalm a o ld u ğ u s a p tanmıştır.
Şekil 11-12'de, Fosfor Alımı - L2-L4 K M Y " ve "Fosfor Alımı - Fem ur K M Y " değerleri cinsiyete göre grafiksel olarak gösterilmektedir. L2-L4 ve femur osteopenik ve osteoporotik kadınlarda fos for alımında azalma olduğu gösterilmiştir. Aynı durum femur osteopenik ve osteoporotik erkekler için de geçerlidir. Ancak L2-L4 K M Y 'nun erk ek lerde fosfor alımıyla ilişkisi saptanamamıştır.
TARTIŞMA
B e s l e n m e v e K e m i k M i n e r a l Y o ğ u n l u ğ u İli şkisi 6 1
tein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum, fosfor içerik leriyle KM Y arasında ilişki olacağı varsayımın d a n y o l a ç ı k ı l a r a k b u ç a l ı ş m a d a n o r m a l , o s te o p e n i k ve o s te o p o r o ti k o la r a k s ın ıfla n a n b ire y le r e eş z a m a n lı u y g u la n a n b esin öğeleri so rg u la m a form undan türetilen verilerle KM Y arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ç a lış m a n ın güçlü yönü 708 kadın, 307 erkek, toplam 1015 bireyin değerlendirilmiş olmasıdır. Çalışmanın sınırlılıkları (a) anket formunda besin ö ğ e le riy le ilgili sınırlı sorunun bulunm ası, (b) y a n ı t l a r d a b i r e y l e r i n k iş is e l alg ı h a ta l a r ı n ın bulunm a olasılığı, (c) sorgulama formundan bil g isa y a r o rtam ın a aktarım daki olası hata ve (d) sorudan sayısal değere dönüştürmede olası hata oranları olarak sıralanabilir. Çalışmamızda KMY ö lç ü m ü o la ra k L 2-L 4 toplam değeri ve femur toplam değerleri gözönüne alınmış ve diğer alt ö lçe k lerle (örneğin fem ur boyun) beslenm enin öğeleri arasındaki ilişki incelenmemiştir. Ayrıca çalışm ada kişilerin egzersiz alışkanlıkları değer lendirilmemiştir.
Besinlerin etkisini incelerken alınan toplam ener jinin bütün besinlerin etkisini içermesi açısından
K M Y ile ilişkisinin irdelenmesi önemlidir. Ilich ve arkadaşlarının (52) yaptığı çalışmada toplam en e rjin in b a ğ ım s ız olarak iskeletin çeşitli böl g e le r in d e k i K M Y 'n u e tk ile d iğ i gösterilm iştir. Çalışm am ızda ise toplam enerji ile KM Y arasın daki ilişki incelendiğinde; toplam enerji alımıyla K M Y arasında erkeklerin L2-L4 değerleri dışın da doğrusal ters bir ilişkinin varlığı gösterilmiştir. D i ğ e r b i r d e y i ş l e k i ş i l e r i n b e s i n l e r l e a ld ığ ı toplam enerji miktarı azaldıkça KM Y azalmak t a d ı r . B u i l i ş k i e r k e k l e r i n L 2 - L 4 K M Y ölçüm ünde gösterilememiştir.
A lın a n b e s in le r protein, yağ ve karbonhidrata indirgenerek incelendiğinde L2-L4 osteopenik ve osteoporotik kadınlarda protein, yağ ve karbon hidrat alim inin belirgin olarak azaldığı saptan mıştır. Aynı ilişki fem ur o steopenik ve oste o porotik kadınlarda protein değerleri hariç yağ ve k a r b o n h i d r a t a l ı m ı iç in g ö s t e r i l e m e m i ş t i r . Kadınların aksine L2-L4 osteoporotik erkeklerde
p ro te in a lım ın d a artış sap ta n m ıştır. B u b u lg u Cloutier ve Barr (2), Massey (6), Skov ve arka daşları (7) ve Bunker'in (8) çalışmalarıyla fark lılık göstermektedir. Bu araştırmacılar aşırı p ro tein a lim in in k a ls iy u m u n id ra rla k a y b ın ı a r t tıra ra k K M Y 'n u a z a l ttığ ın ı v u r g u la m a k t a d ır . Buna karşın, Rapuri ve arkadaşlarınm(53) çalış masında bizim sonuçlarımızda olduğu gibi y ü k sek protein alim inin om urgadaki K M Y 'n u a rt tırdığı sonucuna varılmıştır. Çalışmamızın L2-L4 osteoporotik erkek grubunda K M Y 'nun yüksek buna karşın fem ur osteo penik ve osteo poro tik erkek grubunda KMY'nun düşük bulunması p ro teinin alımıyla yerel K M Y değişikliği arasında farklı ilişkilerin olabileceği varsayım ına neden olmaktadır. Hayvan modelinde yüksek yağ içeren diyetlerde bağırsaklardan kalsiyumun emiliminin olumsuz etkilenmesi sebebiyle kemiğin mineral içeriğinin ve yapısal özelliklerinin azaldığı iddia edilmektedir (18). Besinle alınan yağ ve karbon hidrat oranlarının kadın ve erkeklerin farklı böl gelerin KMY'nu farklı etkiledikleri saptanmıştır. Çalışmamızın L2-L4 osteopenik ve osteoporotik ka d ın g r u b u n d a be s in le yağ ve k a rb o n h id rat aliminin azaldığı izlenirken aynı etkilenme osteo p o ro tik ve o s te o p e n ik e rk e k lerin fem u r b ö l gesinde saptanmıştır.
Kemik mineral yoğunluğunun yaş ve cinse göre f a r k l ı l ı k g ö s t e r d i ğ i b i l i n m e k t e d i r . A y r ı c a KMY'nun aynı kişide el bileği, femur üst uç ve omurgada farklılıklar gösterebileceği de göster ilmiştir. Küresel K M Y farklılıklarının yanısıra (51) beslenmeye bağlı bölgesel KMY değişiklik leri çalışm am ızda saptanmıştır. A ncak cins ve vücutta yağ oranı dağılımındaki farka göre KMY farklılıklarının incelenmesinin ileri çalışmalara konu olabileceği düşünülmektedir.
Çalışm am ızda protein ve yağ alm ım ın m farklı kaynakları irdelenmemiştir. Ancak karbonhidrat aliminin azalmasıyla kadınlarda L2-L4, e rk e k lerde ise femur KMY'nu belirgin olarak azalttığı bilgisi Carruth ve Skinner'in (21) bulgularıyla paralellik gösterirken Sarazin ve arkadaşları (5) ve Trichopoulou ve arkadaşlarının (20) bu lg u larıyla farklılık göstermektedir.
6 2
S A R I B A Y F „ B A Ş A R A N A . , A K f N S ., K O R K U S U Z F.
Kalsiyum ve fosfor aliminin da cinsler arasında protein, yağ ve karbonhidrat alımına benzer eğil im de b u lg u la r g ö ste rd iğ i göz le n m iştir. L 2 -L 4 osteopenik ve osteoporotik kadınlarda kalsiyum ve fosfor alımında azalma saptanm akla birlikte femur osteopenik ve osteoporotik erkeklerde bu ilişki daha belirgindir. Bu bulgu literatürde süt ve süt ürünleriyle alınan kalsiyum un yaşa ve doza bağlı aliminin KM Y'nu azalttığını belirten çalış m alarla (22, 25-44) p a ra lellik gösterm ektedir. F o sfo ru n K M Y 'n a e tk isin in ird e len d iğ i ç a lış m alarda kalsiyum alımıyla birlikte gö sterilm e s in e r a ğ m e n şu a n d a o l d u ğ u n d a n d a h a ç o k ü z e rin d e ç a lış ılm a s ı ö n e r i l m e k te d i r ( 4 7 -5 0 ). Yüksek fosfor aliminin, kalsiyumu düzenleyen hormanlan değiştirerek KMY'nu etkilediği bilin m e k t e d i r ( 5 0 ). B u n a k a r ş ı n ç a l ı ş m a m ı z osteopenik ve osteoporotik erkek ve kadınlarda k a lsiy u m ve fosfor a lınım ının to p lu m u m u z d a azaldığını göstermesi açısından önemlidir. Her iki mineralin alınımının neden kadınlarda L2-L4, erkeklerdeyse proksimal femuru etkilediği buna karşın diğer bölgelerde farklılığa neden olmadığı tartışmaya açıktır.
Sonuç olarak, osteoporozun değiştirilebilir belir leyicilerinden birisi olan bazı besin öğeleri ile K M Y ilişk isi i n c e le n d iğ in d e c in s e ve K M Y ölçümünün yapıldığı bölgeye bağlı farklılıkların olduğu saptanmıştır. Genel olarak toplam enerji alımı ve protein alımı azaldıkça her iki cinste de erkeklerin L2-L4 bölgesi hariç K M Y azalm ak tadır. Yağ, karbonhidrat, kalsiyum ve fosfor alımı azaldıkça kadınların L2-L4, erkeklerinse femur üst uç bölg elerind e K M Y belirgin olarak aza lırken kadınların femur üst uç ve erkeklerin L2- L4 bölgeleri bundan etkilenmemektedir.
K AYN AK LA R
1. Lin JT , L ane JM . O ste o p o ro sis. A Revievv. C lin Orthop Rel Res 2004;425: 126-134.
2. C lo u tie r G R , B a rr SI: P ro te in and b o n e h e a lth : L ite ra tü r e re v ie w and c o u n s e lin g im p lic a tio n s . Canadian Journal o f Dietetic Practice and Research. 2003;64: 5-11.
3. R izzoli R, A m m ann P, C h e v alley T, B o n jo u r JP: Protein intake and bone disorders in the elderly. Joint Bone Spine. 200I;68: 383-392.
4. B ourrin S, T o ro m an o ff A, A m m ann P, B o n jo u r JP, R izzoli R: D ietary protein d efıciency induces o steo porosis in aged male rats. Journal o f B one and M ineral Research. 2000; 15: 1555-1563.
5. Sarazin M, Alexandre C, Thom as T : Influence on bone metabolism o f dietary trace elem ents, protein, fat, car- bohydrates, and vitam ins. Joint B one Spine. 2000;67: 408-418.
6. M assey LK: D ietary an im al and p la n t p ro te in and
human bone health: A w hole foods approach. Journal ofN utrition. 2003; 133: 862S-865S.
7. Skov AR, Haulrik N, Toubro S, M olgaard C, A strup A: Effect o f protein intake on bone m ineralization dur- ing w eight loss: A 6-m onth trial. O b esity R esearch.
2002;10: 432-438.
8. B unker VW : The role o f n u tritio n in o ste o p o ro sis.
British Journal o f Biom edical Science. 19 9 4 ;5 1: 228 240.
9. Bell J, Whiting SJ: Elderly w om en need dietary pro te in to m a in ta in b o n e m a ss. N u tr itio n R evievvs. 2002;60: 337-341.
10. Prom islovv JH E , G o o d m a n -G ru e n D , S iy m e n D J, Barrett-Connor E: Protein consum ption and bone m in eral den sity in the e ld e rly - T he R a n ch o B e rn a rd o study. American Journal o f Epidem iology. 2002; 155: 636-644.
11. James P, Sabatier JP, Bureau F, Laroche D, Jauzac P, Arhan P, Bougle D: Influence o f dietary protein and phyto-estrogens on bone m ineralization in the young rat. Nutrition Research. 2002;22: 385-392.
12. Matsuoka Y, Serizawa A, Y oshioka T, Y am am ura J, M o r ita Y , K a w a k a m i H , T o b a Y , T a k a d a Y , Kumegawa M: Cystatin C in m ilk basic protein (M BP) and its inhibitory effect on bone resorption in vitro. Bioscience Biotechnology and Biochem istry. 2002;66: 2531-2536.
13. Femandes G, Lavvrence R, Sun D: Protective role o f n- 3 lipids and soy protein in osteoporosis. Prostaglandins Leukotrienes and Essential Fatty Acids. 2003;68: 361 372.
14. Ho SC, Woo J, Lam S, Chen Y, Sham A, Lau J: Soy protein consum ption and b one m ass in e a rly po st- m e n o p a u s a l C h in e s e w o m e n . O s te o p o r o s i s International. 2003;14:835-842.
15. VVhiting SJ, B öyle JL, T h om pson A, M irw ald RL, Faulkner RA: Dietary protein, phosphorus and potassi- um are benefıcial to bone mineral density in adult men consum ing adequate dietary calcium . Journal o f the American College ofN utrition. 2002;21: 402-409. 16. Heaney RP: Excess dietary protein m ay not adversely
affect bone. Journal o f N u tritio n . 1998;128: 1054 1057.
17. Cooper C, Atkinson EJ, H ensrud DD, W ahner HW, OFallon WM, Riggs BL, M elton LJ: D ietary protein intake and bone m ass in w om en. C a lc ifie d T issu e International. 1996;58: 320-325.
18. W ohl GR, L oehrke L, VVatkins BA , Z e rn ic k e RF: Effects o f high-fat diet on mature bone mineral con- tent, structure, and m echanical properties. C alcified Tissue International. 1998;63: 74-79.
B e s l e n m e v e K e m i k M i n e r a l Y o ğ u n l u ğ u İlişkisi 6 3
19. Parham i F: Possible role o f oxidized lipids in osteo- p o r o s is : c o u ld h y p e r lip id e m ia be a risk fa c to r? P ro s ta g la n d in s , L e u k o trie n e s and E sse n tia l F atty Acids. 2003;68:373-378.
20. Trichopoulou A, Georgiou E, Bassiakos Y, Lipworth L, Lagiou P, Proukakis C, Trichopoulos D: Energy intake and m onounsaturated fat in relation to bone m ineral density am ong wom en and men in Greece. Preventive Medicine. 1997;26:395-400.
21. Carruth BR and Skinner JD: Dietary intake o f females r e c o v e re d from d iso rd e re d ea tin g . Jo u rn al o f the Amcrican Dietctic Association. 1997;97: A 17.
22. Bannan PM, Levitt MD: Calcium, dairy produets and o s te o p o ro s is : im p lica tio n s o f lacto se in tolerance. Prim ary Care Update for OB/GYNS. 1996;3:146-151. 23. Renner E, Hermes M, Stracke H: Bone mineral density
o f adolescents as affected by calcium intake through milk and m ilk produets. International Dairy Journal.
1998;8: 759-764.
24. Chce W SS, Suriah AR, Chan SP, Zaitun Y, Chan YM: The effect o f milk supplem entation on bone mineral d e n s ity in p o s tm e n o p a u s a l C h in e s e w o m en in M alaysia. O steoporosis International. 2003; 14: 828 834.
25. Opotovvsky AR, Bilezikian JP: Racial differences in the effcct o f early milk consumption on peak and post m enopausal bone mineral density. Journal o f Bone and M ineral Research. 2003; 18: 1978-1988.
26. Kato K, Takada Y, M atsuyama H, Kawasaki Y, Aoe S, Y ano H, Toba Y: Milk calcium taken with eheese inereases bone m ineral density and bone strength in gro vving r a ts . B io s c ie n c e B io te c h n o lo g y and Biochemistry. 2002;66: 2342-2346.
27. Lau EMC, Woo J, Lam V, Hong A: Milk supplemen tation o f the diet o f postmenopausal Chinese women on a low calcium intake retards bone loss. 2 0 0 1; 16:
1704-1709.
28. C leghom DB, O'Loughlin PD, Schroeder BJ, Nordin BEC : A n open, erossover trial o f calcium -fortified milk in prevention o f carly postmenopausal bone loss. Medical Journal o f Australia. 2001; 175: 242-245. 29. Lau EMC, Woo J, Lam V, Hong A: Milk supplemen
tation o f the diet o f postmenopausal Chinese women on a low calcium intake retards bone loss. Journal of Bone and Mineral Research. 2001; 16: 1704-1709. 30. W einsier RL, K rum dieck CL: Dairy foods and bone
health: examination o f the evidence. American Journal o f Clinical Nutrition. 2000;72: 681-689.
31. Heaney RP: Calcium, dairy produets and osteoporosis. J o u r n a l o f th e A m e ric a n C o lle g e o f N u tritio n . 2000; 19: 83S-99S.
32. Infante D, T onno R: Risk o f inadequate bone mineral- ization in diseases involving long-term suppression of dairy produets. Journal o f Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 2000;30: 3 10-313.
33. Grossklaus R: The importance o f milk and milk prod u e ts in th e p r e v e n tio n o f o s te o p o ro s is . M ilc h w is s e n s c h a f t- M ilk S c ie n c e I n te r n a tio n a l.
1998;53: 483-487.
34. C a d o g a n J, E astell R, Jones N, B arker ME: M ilk intake and bone mineral acquisition in adolescent girls:
ran d o m ized , c o n tro lle d in te rv e n tio n trial. B ritish Medical Journal. 1997;315: 1255-1260.
35. Ulrich CM, Georgiou CC, SnovvHarter CM, Gillis DE: B one m in e ra l d e n s ity in m o th e r-d a u g h te r p a irs: Relations to lifetime exercise, lifetime milk consump tion, and calcium supplements. American Journal o f Clinical Nutrition. 1996;63: 72-79.
36. Prince R, Devine A, Dick I, Criddle A, Kerr D, Kent N, Price R, Randell A: The effects o f calcium supple m entation (milk pow der or tablets) and exercise on bone-density in postm enopausal vvomen. Journal o f Bone and Mineral Research. 1995; 10: 1068-1075. 37. Renner E: Dairy calcium, bone metabolism, and pre
vention o f osteoporosis. Journal o f D airy Science. 1994;77: 3498-3505.
38. Ho SC, Leung PC, Svvaminathan R, Chan C, Chan SSG, Fan YK, Lindsay R: Determinants o f bone mass in Chinese w om en aged 21-40 years .2. P attem o f dietary calcium intake and association vvith bone-min- eral density. Osteoporosis International. 1994;4: 167
175.
39. Wyshak G, Frisch RE: Carbonated beverages, dietary calcium, and dietary calcium phosphorus ratio, and bone-fraetures in girls and boys. Journal o f Adolescent Health. 1994;15:210-215.
40. M urphy S, Khaw KT, May H, Compston JE: Milk consumption and bone-mineral density in middle-aged and e ld e rly vvomen. B ritis h M ed ical Jo u rn a l. 1994;308: 939-941.
41. Stracke H, Renner E, Knie G, Leidig G, Minne H, Federlin K: Osteoporosis and bone metabolic parame- ters in dependence upon calcium intake through milk and m ilk -p ro d u cts. E uropean Journal o f C lin ical Nutrition. 1993;47: 617-622.
42. Weaver CM: Calcium bioavailability and its relation to o s te o p o ro s is . P ro c e e d in g s o f th e S o c ie ty for Experimental Biology and Medicine. 1992;200: 157 160.
43. Halpern GM, V andewater J, D elabroise AM, K een CL, G ershwin ME: Com parative uptake o f calcium from milk and a calcium-rich mineral water in lactose intolerant adults - implications for treatment o f osteo porosis. American Journal o f Preventive M edicine.
1991;7:379-383.
44. Feskanich D, Willett WC, Colditz GA: Calcium, vita m in D, m ilk c o n s u m p tio n , and hip f ra e tu re s : a prospeetive study am ong postm enopausal vvomen. American Journal o f Clinical Nutrition. 2003;77: 504
511. ’
45. Feskanich D, Willett WC, Stampfer MJ, Colditz GA: Milk, dietary calcium, and bone fraetures in vvomen: A 12-year prospeetive study. American Journal o f Public Health. 1997;87: 992-997.
46. H a m p so n G, M a rtin F C , M o ffa t K , V a ja S, Sankaralingam S, Cheung J, Blake GM, Fogelman I: Effects o f dietary improvement on bone metabolism in elderly undenveight women with osteoporosis: a ran domized controlled trial. Osteoporosis International. 2003; 14: 750-756.
47. Heaney RP: Constructive interaetions among nutrients and bone-aetive pharmacologic agents vvith principal
6 4 S A R I B A Y F., B A Ş A R A N A ., A K I N S., K O R K U S U Z F.
emphasis on calcium, phosphonıs, vitamin D and pro tein. Journal o f the A m erican College o f N utrition. 2001 ;20: 403S-409S.
48. Anderson JJB: Calcium, phosphorus and human bone development. Journal o f Nutrition. 1996; 126: S i l 53- S 1158.
49. M endez RO, G om ez MA, Lopez AM, G onzalez H, W yatt CJ: Effects o f calcium and phosphorus intake and ex c retio n on bone density in postm enopausal wom en in H erm osillo, M exico. Annals o f Nutrition and Metabolism. 2002;46: 249-253.
50. Calvo MS, Park YK: Changing phosphorus content of the US diet: Potential for adverse effects on bone. Journal ofNutrition. 1996; 126: Sİ 168-S1180.
51. Ungan M, Akın S, Şenköylü A, M cCloskey EV, Aras NK, Korkusuz F. Genç yetişkin erkek ve kadınların k ü rese l kem ik y o ğ u n lu k d e ğ iş im le ri. A k tü e l T ıp Dergisi. 2003;8:3-18.
52. Ilich JZ, BrownbilI RA, Tam borini L: Bone and nutri tion in elderly vvomen: protein, energy, and calcium as main determinants o f bone mineral density. European Journal ofC linical Nutrition. 2003;57:554-565. 53. Rapuri PB, Gallagher JC, H aynatzka V: Protein intake:
effects on bone mineral density and the rate o f bone loss in elderly women. A m erican Journal o f Clinical Nutrition. 2003;77:1517-1525.
B e sle n m e v c K em ik M in e ra l Y o ğ u n lu ğ u İlişkisi
EK- I - KEMİ K YOĞUNLUĞU TAKİ P FORMU
Adı S oyadı D oğum Yeri G örevi B ölüm ü K an G rubu 1 C insiyetiniz 0 Erkek 0 Kadın 2 D oğum T arihiniz / / 19
3 En uzun süre yaşadığınız yer? O Keııt
O Kır
4 A nnenizin eıı uzun süre yaşadığı yer? 0 Kent
0 Kır
5 B abanızın en uzun süre yaşadığı yer? O Kent
0 Kır
6 T en renginiz? O Sarışın
O Kumral 0 Esmer
7 E ğitim durum unuz? 0 İlkokul mezunu
O Ortaokul mezunu 0 Lise mezunu
O Yüksekokul ya da üniversite mezunu 0 D iğ e r:
8 F.n uzun şiire çalıştığınız iş yandaki seçeneklerden hangisine uymaktadır? O Profesyonel veya teknik iş sahibi / Yöneticisi
O Teknik veya uygulamalı iş O Satış ve servis işi 0 Büro işi
O Üretim işi / El emeği
0 Çiftçilik / Balıkçılık / O nnancılık 0 Askeri 1 lizm etler
0 Ev Hanımı 0 Hiç çalışmadım 0 Diâer:
9 Hiç büyük bir am eliyat geçirdiniz mi? 0 Hayır
0 Evet (Belirliniz)
10 T eşhis konulm uş herhangi bir hastalığınız var mı? H astalığınız nedeniyle düzenli kullandığınız ilaç varsa belirliniz.
O Hayır O Evet (Belirtiniz)
1 1 (Bu soruya, yaşınız 5 0 ’deıı fazla ise yanıt veriniz)
50 yaşından sonra kem ik kırığı (kalça, om urga, el bileği gibi) başınıza geldi mi?
0 Hayır 0 Evet (Belirtiniz.)
12 (Bu soruya, annenizin yaşı 5 0 ’den fazla ise yanıt veriniz)
A nnenizde 50 yaşından sonra kemik kırığı (kalça, omurga, el bileği gibi) oldu mu?
0 Hayır 0 Evet (Belirtiniz)
13 (Bu soruya, babanızın yaşı 50'deıı fazla ise yanıt veriniz)
B abanızda 50 yaşından sonra kemik kırığı (kalça, omurga, el bileği gibi) oldu mu?
0 Hayır
0 Evet (Belirtiniz)
14 A nnenizde öne eğilm e tarzında kamburluk, omurga eğrilmesi gelişti mi? O Hayır O Evet 15 B abanızde öne eğilm e tarzında kamburluk, omurga eğrilmesi gelişti mi? O Hayır
O Evet Adres Posta Kodu Tel N um arası • Elektronik Posta F T R -F 0 5 /P 0 1 D e ğ .N o :0
S A R I B A Y F., B A Ş A R A N A ., A K I N S., K O R K U S U Z F.
16-27. sorular sadece kadınlar içindir.
16 İlk adet yaşınız?
---17 Son adet yaşınız?
---18 Herhangi bir zam an düzensiz adet dönem leriniz oldu mu / l^u re K ı s a l m a s ı ,
uzam ası, adetin düzensiz aralıklarla gelm esi, m iktar azalm ası, aşırı olm ası... belirtiniz)
O H ayır
0 Evet (B elirtiniz)
19 Düzensiz adet dönem leriniz nedeni ile tedavi görm ek zorunda kaldınız mı? 0 H ayır 0 Evet 20 Doğum kontrol hapı vb. kullandınız mı? K ullandıysanız ne kadaı süre
kullandınız?
O H ayır
O F.vet (Süreyi b e lirtin iz)
21 Ağrılı adet, cilt bozukluğu, düzensiz adet vb. nedenlerden dolayı, ultrason veya muayene ile yum urtalık kisti saptandı mı?
O H ayır O Evet 22 Canlı doğum, ölü doğum, düşük, rahim içi ölüm vb. şekilde tümü dahil kaç
kez gebe kaldınız?
kez
23 Çocuğunuz var mı? Var ise kaç tane?
24 Anne sütü ile tüm çocuklarınızı toplam kaç ay em zirdiniz? ay 25 Histerektomi (rahim alınm ası) ameliyatı geçirdiniz mi? G eçirdiyseniz kaç
yaşında veya hangi yıl?
0 H ayır
O Evet (Y aş ya da yıl b elirtiniz.)
26 Her iki yumurtalığınız birden alındı mı? Alındıysa kaç yaşında veya hangi yıl?
O H ayır
O F.vet (Y aş ya da yıl b elirtin iz.)
27 Ameliyat sonrası (rahim ya da yum urtalık) hormon repiasm anı aldım mı ? Aldıysanız ne kadar süre ile?
O H ayır
O Evet (Süreyi b elirtiniz.) ay
28 Geçtiğimiz 5 yıl boyunca, düzenli olarak haftada en az 3 kez. en az yarım saat yürüyüş, ağırlık kaldırma egzersizleri, ağırlık taşım a vs. gibi sporlar yapıyor musunuz?
O H ayır 0 Evet 29 t ğ e r 28. soruya yanıtınız evet ise, yaptığınız sporun tipini belirtiniz?
30 Düzenli namaz (günde en az iki rekat) kılar mısınız? O 1 layır O Evet 31 Yaşamınızın herhangi bir dönem inde uzun süreli herhangi bir ilaç
kullanımınız oldu mu? Oldu ise lütfen ilacın ismini yazınız.
O H ayır
O Evet (B elirtiniz.) 32 Sigara kullanıyor musunuz?
Kullanıyorsanız günde kaç tane belirtiniz.
O H ayır
O Evet (M iktarını b elirtin iz.) 33 Hayatınızın herhangi bir dönem inde sigara kullanıdınız mı?
K ullandıysanız, ne kadar süre ile? Ne miktarda? Sigaraya başladığınız yaşı belirtiniz.
0 H ayır
0 Evet (B elirtiniz.)
Süre: (ay ya da yıl) Miktar:
B aşlam a yaşı: __ 34 Alkol kullanıyor m usunuz? K ullanıyorsanız, miktarını ve türünü yazınız.
A lkol alma sıklığını belirtiniz.
O H ayır
O Evet (B elirtiniz.) M iktar: kadeh
Tür: (B ira, rakı, şa rap vs.) K ullanm a sıklıeı:
(H aftada ya da ayda kaç kez alıyorsunuz?)
B e sle n m e v c K e m ik M in e ra l Y o ğ u n lu ğ u İlişkisi
35 H ayatınızın herhangi bir dönem inde alkol kullandınız mı? K u llan d ıy san ız, süreyi, m iktarı vc de türünü belirtiniz.
O H ayır
O Evet (Belirtiniz.)
Süre: (ay ya da yıl) Miktar:
Tür: (bira, rakı.şarap vs.) 36 Y em ek lerd e ald ığ ın ız tuz m iktarını sınıflayınız. 0 Tuzsuz
0 Az tuzlu 0 Orta 0 Çok tuzlu 37 (B u soruya, yaşınız 5 0 ’den fazla ise yanıt veriniz.)
20 y aşın ız a kadar g ü nde en az bir su bardağı süt içerm iydiniz?
0 Hayır O Evet 38 G ü n d e ortalam a ne kadar çay içersiniz?
(İliç içm iy o rsan ız bu soruyu boş bırakınız.)
çay bardağı veya fincan veya kupa 39 G ü n d e ortalam a ne kadar T ürk kahvesi içersiniz?
(H iç içm iyorsanız bu soruyu boş bırakınız.)
kahve fincanı
40 G ü n d e ortalam a ne kadar ııescafe veya filtre kahve içersiniz? (H iç içm iyorsanız bu soruyu boş bırakınız.)
fincan veya kupa 41 G ü n d e ortalam a ne kadar cola içersiniz?
(H iç içm iyorsanız bu soruyu boş bırakınız.)
kutu veya küçük şişe
42 H aftada o rtalam a ne kadar süt içersiniz? su bardağı veya
fincan veya kupa 43 H aftada, yaklaşık bir kibrit kutusu büyüklüğünde kaç adet kaşar peyniri
yersiniz?
adet 44 H aftada, yaklaşık bir kibrit kutusu büyüklüğünde kaç adet beyaz peynir veya
tulum peyniri yersiniz?
adet
45 H aftada, ortalam a kaç kase yoğurt yersiniz? kase
46 H aftada, yaklaşık bir kibrit kutusu büyüklüğünde kaç adet tereyağ. kaymak, krem a, d o ndurm a yersiniz?
adet
47 H aftada ne k ad ar taze sebze ve m eyve tüketirsiniz? kilogram 48 H aftad a kaç kase tarhana veya işkem be çorbası tüketirsiniz? kase
6 8
S A R I B A Y F., B A Ş A R A N A . , A K I N S., K O R K U S U Z F.
EK 2
G ıd a la r ın Besin Ögcsi Bileşenleri
G ı d a E n e r j i (k k a l) P r o t e in (g) Y a ğ (g ) K a r b o n h i d r a t (g) K a l s i y u m ( m g ) F o s f o r ( m g ) 100 mİ S ü t 6 1 .0 3.3 3.3 4 .7 1 19.0 9 3 .0 1 k ib r it k u tu su k a ş a r p e y n iri 121.2 8.1 9.5 0 .4 2 1 0 .0 1 6 8 .9 1 k ib r it k u tu su b e y a z p e y n ir 70.5 4 .6 5.5 0 .2 131.1 9 0 .6 1 k a s e y o ğ u rt 124.0 6.0 6.8 9 .8 2 2 2 .0 1 7 4 .0 1 k ib rit k u tu su te re y a â 215.1 0.3 2 4.3 0 .0 7 .2 6 .9 1 k ib rit k u tu su k a y m a k 4 8 .2 1.2 4 .2 1.7 3 8 .9 3 0 .6 1 k ib rit k u tu su k re m a 4 0 .2 1.0 3.5 1.4 3 2 .4 2 5 .5 1 k ib rit k u tu su d o n d u rm a 5 7 9 .0 1.4 3 .2 6 .2 4 4 .4 3 4 .5 1 k a s e ta rh a n a ç o rb a sı 4 9 .9 1.8 0.2 10.5 1.6 3 5 .2 1 k a s e işk e m b e ç o rb a sı 5 9.9 3.5 1.1 9.1 1.8 5 7 .9 100 g m eys'e 9 8 .0 1.4 0.2 2 4 .2 7 .0 12.0 100 g se b z e 3 7.0 1.4 0 .2 7.3 2 1 .0 3 7 .0 Enerji/kkal L2-L4
Normal Osieopert Osteoporoz
Şeldl 1. Toplam EnBr]l (Kcal) L2-L4 H ata Ç ubuk GraflSI
E n e rji/k k a l F e m u r * 1UU i lbu Z uo S I X i 60 Z *0 t £>( h O l O
N orm al G sl*op*n« Osl-eopoi'ı:^
Şekli 2. Toplam Enerji (Kcal) Femur Hala Çubuk Grafiği
Protein/g L2-L4
137 4» «7 21?
I
O Erkek
Normal Osteoper» Osteoporoz
Ş e k il 3 T o p la m P r o te in (g ) L 2 -L 4 H a t a Ç u b u k G ra fiğ i
P rotein/g L2-L4
c i n s i y i i
Normal Osteoperu O steoporoz
B e s le n m e v e K e m ik M in e ra l Y o ğ u n lu ğ u İlişkisi
Y ağ/g L2-L4
Normal Osleopenı Osteoporoz
Ş e kli 5. T o p la m Y a ğ (g) L 2-L4 H ata Ç ub u k G rafiği.
Karbonhidrat/g L2-L4
Norrp.l1 O îttflP O fû r
Ş e k il 7 . T o p la m K a r b o n h id r a t (g ) L 2 -L 4 H a t a Ç u b u k G ra fiğ i.
Kalsiyum/mg L2-L4
Normal Osteoponı Osteoporoz
Şekil 9. Toplam Kalsiyum (mg) L2-L4 Hata Çubuk Grafiği.
Nr-rmal östeop*™ Osteoporoz
Şekil 11. Toplam Fosfor (mg) L2-L4 Hata Çubuk Grafiği.
6 9
Y a g /g L 2 -L 4
Norm al O steopenı O steoporoz
Şekil 6. Toplam Yağ (g) Femur Hata Çubuk Grafiği.
Karbonhidrat/g Femur
Normal Osleopenı Osteoporoz
Şekil 8. Toplam Karbonhidrat (g) Femur Hata Çubuk Grafiği.
Kalsiyum/mg Femur
Şakil 10. Toplam Kalsiyum (mg) Famur Hala Çubuk Grafiği.
Normal Osteopenı Osteoporoz
