Ölümünün ellinci yılında Tevfik Fikret:Bugünkü şiiri değil, fakat bugünkü nesri yaratanların başında Tevfik Fikret gelir

r-^^uss

Uaffli: Halâ Nurettin ( Hâ-M)

O

maada koşan, rekorcuya benze­ tilebilir. Gerçi o. edebiyat-ı Cedi- de’nin en büyük şairiydi. Fakat este­ tiği belâgat’a dayanıyordu. Gelgelelim, şiir malzemesi olarak, belagat. son şairierce makbul sayılmıyor. Batıda: “ Belagatın boynunu barınalıî’’ diyen­ ler olmuştur.

Fikret, “girin kaatili’’ sayılan bela­ gatıyla da. mısradan rnısraa “ anjanb- manîı'’ sıçramalarıyla da, noktalı virgüldü kesintileriyle de devrimizin ölçülerine göre tam 'diâsa uğramış­ tır.

Böyle denebilir.

Modern şairler onun izinden gitmi­ yorlar işte, denebilir.

Medenî cesaretinden. politîka-sos- yal mücadelelerinden gayrı nesi kaldı Fikret’in ? denebilir.

Bunlarsa bir aydını şair kılmağa yeterli değildir, denebilir-

Bütün bunlar söylenebilir.

Peki öyleyse Tevfik Fikretten bu­ güne ulaşmış kıymetli bir miras yok m udur? Varsa nedir? Ölümünün 50 inci yıldönümündeki hayatımızda o- na ne borçluyuz?

Gariptir ki nesrimizi borçluyuz. Şiir konusunda iyiden iyiye çıkmaz­ lara dalan bu rekorcuya telif ve ter­ cümelerde halen kullandığımız şu a- lelâde. şu demokratik, şu çağdaş nes­ ri borçlu bulunduğumuzu açık açık görebilmeliyiz.

Fikret’ten önceki ediplerin ölçüleri olup vaktiyle okullarda ders diye öğ­ retilen bazı edebî terimler üzerinde duralım:

Fikret’ten Önceki

Şarkıarî Nesir

Yarım asır önceleri îdadî ya da li­ se tahsili yapanlar bilirler ki, edebi­ yat hocalarımız “ üslub’ ü şöylece üç sınıfa ayırırlardı:

1 — Ü slûb-u  li... Şekil ve mânâ

hem ağır, hem tumturaklı... Meselâ, Nam ık Kemalin şu cümlesi kabilin­ den.

“ Askerliğin şanı gülerek ölmek ve hâttâ ölürken bile gülmektir.’ ’ Kabilin­ den...

2 — Ü slûb-u M ü z e y y e n ... Kelime oyunları yapılan üslup... Manzumeler­ deki kafiyeler gibi nesirlerde de kafi­ ye kullanılırdı ama bunlara ‘‘seci’’ de­ nirdi. Katmerli “ seci” lere de “ see-i murassa” denirdi. Ve bunları bulup bir düziye sıralamak yüzünden mu- haffif zorluk çekerdi Maksadı

yam-rıltırdı. Okuyucu ne dendiğini kolay kolay anlıyamazdı. Tevfik Fikretin ho­ cası Ricaîzade Ekrem , Tevfik Fikret’e dair bundan yetmiş yıl kadar önce- üslûb-u müzeyyenle aşağıki övgüyü yazmıştır. Tahammülünüz varsa so­ nuna kadar okuyan:

“A te ş in r en k ler e n ıü sU ğ ra k m ü z ey ­ y en v e m ü zeh h ep bulutlarla m u a k k a p ola ra k kem al-i d ârû t ve ihtişa-mile d - han-t m a’n a ya elveda, gû ya olan bu- glin k i mihr-i ga a rib -i ed eb iya tın ya- r v ık i şa'şa& i tu lu u n u ö y le bir sch ab -ı f e y z a f e y z in k e v k e b -i ikbaline y a k ış a ­ ca k eş’ar-* c m ş ik â r -ı ahenk... elhan-ı d üru ba fe r h e n k ile istik b a l için teteb - b n r-u kitab-ı ta b ia t, takib'i f i k r i hik

m e tle ten m iy e-i c e v h e r i k a b iliy e t.- tcs v ir-i eerm a y e-i liy a k a t ed en hüner- ve r a i n şübban-1 ü d eb cd a n bir ş a ir i n fa z ile t— bir h u k u k perver~i m a ri­ f e t t i r

İşte Edebiya-ı Cedide'cilerin -hem de "ilericilik taraflısı- üstadı, üslubunu

bu secilerle süslemektedir.

(-Mürekkep ve m uskkap-) > (m a­ naya ve elveda g û y a-), (-eş’a n can- şikûr-). (-ahenk ve elvan-ı dilruba fer­ henk-), (-tabiat, kabüıyet, liyakat, fa ­ zilet, marifet....-)

3 — Üslîıb- A d î- Hergün gazeteler­ de, romanlarda kullanıp durduğumuz.. Bunlarda ne tumturak, ne seci var... Düpedüz lâflar: — ‘‘Kapıyı açtım.

içeri girdim, adamı gördüm-” nevin­ den.

Yani, yazıda demokrasi... Yerli ye­ rine oturtulması siyasette olduğu gibi o derece güç demokrasi— Aristokrat rejimlerden pek daha ileri olan -şe­ kilde güya basit, ama ruhça son derece muğlâk - demokrasi.

Üslûb-u âdi için Muallim N aci’den örnek:

F e s e b a k f e s e ! N e kad ar d a al N e y a r a şm ış üstüme m orlu şa l D em ed im y a ben sana bak da k u l O k a d a r da b a k ın a> ziyanlıdır.

Ancak bu, halk şiirinin etkisinde- dir. Tevfik Fikret'in aşağıdaki m ıs­ raı ise halk şiirinin taklidi sayılmaz.

KİTAPLAR VE SANATLAR

Â Ş İT A IN

“ ■■■Müzeyyen ve m ü zeh h ep ”

Folklor dışıdır.

B ira z det s en ça lış oğlu m , biraz da sen çabala.

Tam üslubuı âdî...

Şayet bugün elimize kalemi alarak her duygu ve düşünceyi Türkçe yaza- biliyorsak. şayet klasik ve modern tercümeleri enikonu yapabiliyarsak, bize bu imkânı veren büyük edipleri­ mizin başında Tevfik Fikret gelir. Zi­ ra o bize çağımızın gerektirdiği nesri yazma jimnastiğini yaptırmıştır. Hem de hayrettir: manzumeleriyle!

Hafit Ziya’mn Tâbiri:

“ Nazm.ı mensur”

Halit Ziya 1314’de yani 67 yıl önce» Servet-i Fünun’un 381'inei sayısında “B ir bediari sanat” başlığı altında şöyle yazıyor.. Demir leblebi bir ne­ sir:

“ ...Biz h er p e rşem b ed en son ra. iIk

tesad ü fiim iizd e, biz b iça re n aşirler, ön­ lerin d e vâsi, b ir m e y d a n ı s e r be stile, k ilları a y a k la rı h er tiirlü k u yu tta n aza de iken zem iu -i n esir ü zerin d e yi­ n e sa k a t s a k a t y ü r ü y e r e k h er hat- v ed e bir y e ’ si a d e m-i m u fa v v a k iy e te tes a d ü f ed en biz b îçare m isirler beri t e a fta n T e v fik F ik ret'in u fa k bir lü k n et-i Usadan bile dert. g iizel bir

nest-i m anzu m ile nesrin daire-i vâsi-

nsına g ir e m iy e c e k ş e y le r i nazm ın tü r­ lü kuyud-ıt v eleh (irerin in sine-i m u- z ik m a sık ıştırm ış g ö r ürikçe dudakla­ rım ızda b ü y ü k b ir n id a-yt h a y r e tle birbirim izin yü zü n e b a k a r a k : “ E v et, n aşı1 y a p ıy o r ” d iyoru z. H ü seyin Ca- had g ü le r e k ön ü n e 6: •kıyor-, M eh m ed R a u f görd ü k lerin in altın d a d on u yor v e bu sualin ce v a b ı g elm iy o r .

G eçen lerd e, hani şu bir h içe ben- z iy e n son ra bütün b ir k'ikâye-i a şk hükm ü nd e olan, on s a l ı n on cilt k a ­ d ar nazar-ı h iste u z c j a ,, k ü ç ü k “ T

e-M E Y D A N , 24 AĞUSTOS 1965

s a d ü f ’ m a n zu m esin d en son ra , y in e bu sual, daima b î-c e v a p kalan bu su al o rta ya çık ın ca içim izd en b iri: “ — E v e t, b eş yü zü n cü d efa ola ra k bir dtl'ıa s o ­ ra lım • nasıl y a p ıy o r ? dedi.“

Vc Halid Ziya Hükmünü veriyor: “— B a ş k a ş e y le r için ne d erlerse d esin ler, fa k a t T e v fik F ik r e t’ in n esr-i m anzum u ya ln ız onundur.”

‘ ‘Şi’irin kaatili olan belagat” . Tev­ fik Fikret’in nazmına -haydi kabul e- delim- yaranıadıysa da nesre yara­ dı. ‘‘Nesr-i manzum” yalnız eski tip “ üslûb-u âlîlerin” ve “üslub-u müzey­ yenlerin” değil. Halit Ziya’mn nâsir- lik rekorunu da elbet kırıp geçmiştir. Öz itirafı

gereğince-Tevfik Fikret’in pek çok manzu­ melerinde bu manzum nesri görüyo­ ruz “ Hemşirem için” de. “Pefi-i Şiiri- n e ” de. “Tarıh-ı Kadim’’in hele baş taraflarında. ‘‘Haluk’un Vedaı”nda. ‘‘Rübabın Cevabı”nda iHı...

19S5’Ierde nesir, sentaks bakımın­ dan, Tevfik Fikret’in bizi oturttuğu raylar yzerindedir.

‘ ‘Manzum nesir'in en güzel örneği: “ Manzum nesir'in en güzel örne­ ğini, kanaatimce, Fikret, OsmanlI Devletini çınar ağacına benzettiği şu mısra] arıyla vermiştir:

H c n i birgiin sen in le T u g k a p fd a ıı G eliy o rd u k ; y o l ü stü bir m eydan, B ir çuurr g ö rd ü k : em i, b o y ,ı* v a k u r B ir a ğ a ç ; h iç e ğ ilm em iş, m a ğru r K o c a bir g ö v d e ; belki altı a sır, B e lk i on dan aa fa zla dalgın, ağır. K a y g ıs ız bit öm ü r s .ıiü p g e lm iş ; Ö yle serp ilm iş, ö y le y ü k s elm iş> K i civa rın d a k u b b eler, damiarr S e r t e s e r s e c d e - g ir-i istiğ fa r- Onu h a ş y e tle s e y r e a e r gibidir. D iiyulan h ep onun m en a k ib id ir: G örü len h ep od ü r u zaklardan F a k a t a y y u k a s e r ç e k e n , uzanan B u m a h a b etli g ö v d e , çırılçıp la k , N e y eşil bir filiz, n e bir ya p ra k ... K u r u y o r ; âh ne y a z ık ! Şu derin Ş erh a bağrın da b elki bir hain B altanın b ir ga za p lı yıld ırım ın Z ehridir.. S ö y le e y çın a r, bağrın H an gi odlarla yandı- H an gi siı tSı K u rt için d en k em ird i. H a sta , teb a h

Seni k im şim di b a ğ la yıp s a r a c a k ? K im şifa la r v erip t e k u r ta r a c a k 1 Şu dönen k a r gev ar başında senin, S öyle, bunlar m ıdır zeh irliyen in . S ö y le e y m u sta rip vata n, bildir: Ç ek tiğ in hangi kanlı sey y ied ir.

K E L İM E L E R : Serteser secdegir-i istiğfar — baştan başa a f dileme sec­ desine kapanmış. Haşyet —- Korku Menakıp — Menkıbeler. Ayyuk — Pek yüksekte bir yıldız. Şerha — Yarık. Tebah — Harap. Seyyie — Kötülük.

Fikret ve Kelimeler

Edebiyat-ı Cediderun kelime tarafı kuru dal gibi budanmağı hakketmiş- tı. Lâkin, -kelime bahsi bu yana mo- dorn sentaksa, üslub-u âdiye, de­ mokratik ifadeye bizi bilhassa yönel­ ten Tevfik Fikret’tir.

Türk aydınları, onun manzumelerin de, ''Tuhfe-i Vehbi"yi (I ) ezberler gi­ bi, çağdaş nesri ezberliyorlardı. Böyle- ce eski Osmanlı “ münşi” naşirlerinin etkisinden - yani onca secilerden, yap­ macıklardan ' kurtuluyorlardı. Türk- çeyl edebiyatça gelişmiş Batı millet­ lerinin usullerine göre kolay kolay yazmak imkânlarına ulaşıyorlardı. Tiırkçede muharrirler, Halid Ziya’nın dediği gibi sakat sakat yürüyüp her adımda bir yeis verici başarısızlığa uğramaktan kurtuluyorlardı.

Dönelim Türkçenin kelimeleri m e­ selesine :

Türk ırkı A sya’nm tâ nerelerinden Akdenizler’ lere ve Balkan’lara kadar göçerken, Avrupalı’laruı Am erika’ya gidişinden de uzun mesefaler almış ve serüvenli işler yapmıştır. Bu di­ namiklik dilimizdeki “ fü l sigaraları” nın ve deyimlerin başka hiç bir dilde benzerine rastlanmaz zenginlikte ge­ lişmesini sağlamıştır. Türkçe, o iti­ barla. “mafsalları yaradılıştan - pek oynak” tır.

Buna karşılık, yine dinamiklik se­ bebiyle, Türkler aynı yerde karar kılmadı ki, eşyaya ve hallere sebatla bakabilsinler. Bunun için ” ism-i cins” ler ve sıfatlar bol bol gelişemedi dili­ mizde. Hep başka kav.mlerden ga ­ nimet isim ve sıfatları kullanıp dur­ duk tarih boyu...

Türkçenin kelime, fakirliği işte bun­ dandır.

Fikret, kısa jimnastikler yaptıra­ rak Türkçenin cümlelerine kımılganlık verebildi ama, ‘ ‘ism-i cins” ve sıfat fa ­ kirliği dâvasını halledemedi. Çıkm az­ dan kurtulamadı- Çabaladıkça yolunu yitirdi.

Aradan 50 - 50 - 70 yü geçtiği halde yeni kuşaklar hâlâ - A taçça atışlara rağmen - dilin kelime fakirliğini ön- liyemiyor. “ İsm-i cins” ve sıfat zü­ ğürtlüğü çekiyoruz.

Fikret’in sentaksımıza sağladığı faydalan ölümünün 50 nci yıldcnümün­ de hayırla anarken - “ Dili yabancı lügatlerle doldurdu!” tenkidine insaf­ sızca devam etmeyelim.

Onun haşarıları ve başarısızlıkları sevgili Tükçemizin bünyesindeki tarih mahsulü bir çok özelliklerle ilgil’dir.

( 1 ) T uhfe-i V ehbi, F a r s ç a lü g a t e z b e r le m e ğ e ya rd ım ed en v e e s k i m e k te p le r d e kullanılan b ir m anzu m k ita p tır.

Gelecek Yazıda:

“Fikret Nasıl Bir insandı?’ ’

S A Y F A 19

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi