Başlık: Diyetle aflatoksin alan broylerlerde karaciğer ve serum vitamin A-karotin düzeyleriYazar(lar):ALTINTAŞ, Arif;BİLGİLİ, Ali;KONTAŞ, Tünay Cilt: 50 Sayı: 3 Sayfa: 001-006 DOI: 10.1501/Vetfak_0000002245 Yayın Tarihi: 2003 PDF

Diyetle aflatoksin alan broylerlerde karaciğer ve serum

vitamin A-karotin düzeyleri*

Arif ALTINTAŞı, Ali BİLGİLİ2, Tünay KONTAŞı, Gökhan ERASLAN2

iAnkara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı, Ankara; cAnkara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji-Toksikoloji Anabilim Dalı, Ankara

Özet: Çalışmada, yemlc:; 15, 30ve 45gün süreyle 50, lOO, SOO ve 1000ppb miktarda aflatoksin (AF) verilmesinin braylerlerde senım ve karaciğer vitamin A ve karotin düzeyleri üzerine etkisi incelenmiştir. Her grupta IS hayvan olacak şekilde 75hayvandan 5 grup oluşturulmuş ve gruplardan birine norınal yem diğerlerine AF katılmış ycm ile birlikte ad !ibidUlnsu vcrilmiştir. Çalışmanın 15. 30 vc 45. günlerinde deneme ve kontrol grubundaki hayvanlardan S'er adet kesilerek kan ve karaciğer örnekleri alınmış. vitamin A vc karotin düzeyleri UV -spektrofotometrik olarak ölçülmüştür. Aflataksinin miktarına ve alım süresine göre e1dc cdilcn ortalama de-ğerler ile gruplararası farklılıkların istatistik önemlilikleri parametrik olmayan varyans analizi ve Mann- Whitney-U testi ile de-ğerlendirilmiştir. Yemle 45 gün süreyle SO ppb AF verilmesinin broylerlerde karaciğer vitamin A değerini yükselttiği, 30 gün süreyle

ı

000 ppb verilmesinin ise karaciğer vitamin A miktarını önemli derecede düşürdüğü ve bu etkinin 45. günde de sürdüğü: karaciğer karotin değerlerinin ise AF dozlarından etkilenmediği ancak, maruz kalma süresine bağlı olarak 30. günde geçici olarak düşüş kay-dettiği gözlenmiştir. Yem ile 4S gün 1000ppb AF verilmesinin serum vitamin A ve karotin değerlerinde de önemli düşüşe neden ol-duğu (en düşük değcrler 14.72:t2.75 ve 34.34:t8.56 ~g/dl bu grupta) saptanınıştır. Sonuç olarak, yemlc AF verilmesinin broyler ka-raciğer vitamin A metabolizmasıııı doza ve maruz kalımı süresine bağlı olarak farklı şekilde etkilediği ve ycmde 1000ppb AFnin broylerlerde vitamin A için etkili miktar olduğu; bu miktarda AFnin 30-45 gün süreyle verilmesinin karaciğer ve senım vitamin A değerlerinde önemli düşüşlere yol açtığı kanısına varılmıştır.

Anahtar kelimeler: Aflatoksin alımı, brayler civciv, karaciğer, karotin, serum, vitamin A

Liver and serum vitamin A-carotene levels in broilers following dietary aflatoxin exposure

Summary: Senım and liver vitamin A-carotene Ievels were investigated in broilers exposed to SO, i00.SOO and 1000ppb of aflatoxin (AF) during 45 days. Totally, 75 broilers were divided into 5groups containing 15broilers in each group. Control group was fed with normal feed. Trial groups were fed with AF added feed. Ad !ibitum water was given to broilers in all groups. On the 151h, 30lh and 45lh days of the study, five animals from trial and control groups were slaughtered to abtain the blood andliveı' tissues. Vitamin A and carotene levels were measured spectrophotometrically on these tissues. Statistical significance of average meaııs ac-carding to the time and dose of aflatoxin intake and differences between groups were evaluated using nonparametric varians analysis and Mann- Whitney-U test. Vitamin A levels were initially decreased following the intake of feed added AF. Fallawing this dec'rease vitamin A levels were increased depend on the doses of AF. Moreover, vitamin A levels in broilers consumed 1000ppb AF for 30 days were significantly decreased (I4.98:!:1.86 ~g/g) and this effect continued up to day 45. Carotene levels of liver were not cffected with the doses of AF. Howewer, it was temporally lowered on the day 30. Vitamin A and carotene levels were alsa significantly dec-reasecl with feed intakc including 1000ppb AF. The most lowered levels (14.72:t2.75 and 34.34:t8.56 ~g/dl, respeetively) were ob-served in this group. As a result, AF intake with feed had a different effect on vitamin A metabalism of broilcrs depenel on the dose and intake time. As a most effective dose,

ı

000 ppb AF intake with feed for 30-45 days were significantly lowered serum and liver vitamin A Ievels.

Key words: Aflatoxin exposure, broiler chick, carotene, liver, serum, vitamin A

Giriş

Af1atoksinler (AF) Aspergillus soyundan bazı

man-tarların ürettikleri ikincil zehirli metabolitler olup

be-sinIerde ve yemlerde bulunmaları doğal bir kirlilik olarak

kabul edilir (9,19,39). En zehirli olanı ve doğalolarak en

çok rasılananı AFBi olup başlıca karaciğer ve böbrek

üzerine etkilidir (18,40). At1atoksinler, kendileri

doğ-ruda!1 etkili olmayıp, karaciğerde mikrozamal enzimler

ile uğradıkları metabolik değişiklikler sonucu

oluşturduk-ları epoksit türevIeri (AFBı-2,3 epoksit) ile etkili olurlar

(36).

Af1atoksin ile bulaşık yemlerin alımı hayvanlarda

akut, subakut ve kronik zehirlenmelere (anatoksikozis)

neden olabilir (40). Klinik belirtiler tür, yaş, beslenme ve sağlık durumu, alınan AF miktarı ve alım süresi, başka

hastalıkların varlığı ve diğer mikotoksinler ilc ilişkilidir

(24,25,41). Canlı ağırlık artışında azalma, sinirsel

bo-zukluklar ve opistotonus (3), karaciğer hücrelerinin

2 Arif Altıntaş - Ali Bilgili - Tünay Kontaş - Gökhan Eraslan

kuolleşmesi (7,23), safra kanallarında proliferasyon ve

periportal fibrozis (32) başlıca klinik ve patolojik

be-lirtilerdir.

Aflatoksinlerin zehir etkileri genç broylerlerde geniş

şekilde incelenmiş (16,27) ve civciv büyümesini, başta

karaciğer ve böbrek olmak üzere birçok organ ve doku

fonksiyonlarını olumsuz etkilediği bildirilmiştir (27).

Akut ve subakut şekilleri çok yüksek dozda alım ile il-gilidir. Birkaç gün alım akut, iki hafta alım subakut

ze-hirlenme kabul edilir. İlk belirtiler iştahsızlık ve

mu-kozaların sarımtırak olması, kusma ve dışkıda kan

görülmesidir. Perakut şekilde, şiddetli kusma ve

kon-vülziv krizler göstererek, birkaç saatte ölüm şekillenir

(11). Akut zehiri en me büyümede gerileme, ağırlık kaybı, sarılık ve ölüme neden olurken, düşük dozlarda uzun sü-reli alımların etkileri birçok tür için çok daha şiddetlidir

(25). Kanatlılarda yemde >625 ppb' de AFBı metabolik

olayları etkiler (13). Aflatoksinlerin ve diğer

mikotoksin-lerin tavukçuluk sektöründeki önemi karaciğer fonksiyon

bozukluğu (6,12,33), bağışıklık sisteminin baskılanması

(39), yemden yararlanmada düşüş, ölüm oranında artış

(33), protein gereksiniminde artış (34) ve yumurta

ve-riminde düşüş (12) sonucu şekillenen ekonomik kayıp ile ilgilidir.

Aflatoksin zehirlenmesine en duyarlı organ

ka-raciğerdir (8,15,22,33). Kronik aflatoksikozisli broyler

civcivlerde büyümede yavaşlama, zayıf pigmentasyon,

karaciğer yağlanması, hepatik hiperlipemi ve

hipokaro-tinoidemi gözlenmiştir (5). Karaciğer yağlanması,

af-latoksikozisde bozulan karaciğer fonksiyonuna bağlı

ola-rak yağ biyosentezinde ve taşınmasında aksama sonucu

karaciğer nötral lipid birikimiyle ilişkilendirilmiştir (12).

Gerçekten de, yemleri ile AF alan brayler civcivlerde

ka-raciğerin ağırlığında ve lipid miktarında artış (2,30,33),

serum

K

Cu, LDH ve kolesterol değerlerinde düşüş,

kre-atinin, ALT, ürik asit ve trigliserit değerlerinde artış rapor edilmiş ve serum Na, Mg, P, AST, ALP, GGT, CK,

pro-tein, albumin, alfa-globulin değerlerinde ise önemli

de-ğişmeler olmadığı bildirilmiştir (30). Benzer bir başka ça-lışmada (8) trigliserid, Ca, P ve ALT değerlerinde düşüş;

AST değişmezken, LDH ve GGT aktivitelerinde artış

bil-dirilmiştir.

Piliçlerde yemleriyle birlikte AF alımının

karaciğer-de vitamin A miktarını düşürdüğü ve bu düşüşün

af-latoksinlerin karaciğerde vitamin A'nın depolanması

üze-rine olumsuz etkilerinden kaynaklanabileceği ileri

sü-rülmüştür (20,29). Benzer şekilde, ağızdan 21 gün

süreyle günde 0,2 ve 0,3 ı.ıg/g-ca AFB1 alan civcivler

üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada (7) karaciğer

hüc-rele-rinde vaku6lleşme gözlenmiş ve lezyonlahn oluşumu ve sıklığı alınan AF miktarı ile ilişkili buıunmılıştur.

..

.

i

I"

Ulkemizde üretilen yem ve yem hamnpdde erının

sakıncalı miktarlarda mikotoksiJlerle kirlen'diği ortaya

konmuş ve özellikle AF değerler~nin toleran~ limitlerine

. i i

çok yakın veya daha yüksek düzeylerde dılduğu

sap-tanmıştır (17 ,26,37).

i

!

Hayvancılık sektörünün başlıca girdiler;inden birini

oluşturan yem ve yem hammadd~ıerinin hijyJ:nik kalitesi

hem hayvancılığın gelişmesi, hem de halk Lsağlığı

yö-nünden kuşkusuz son derece önemlidir. Ha),van ve

do-layısıyla da insan sağlığını tehdit bden sorunup vitamin A ile ilişkisine dikkat çekmek düşü~cesiyle planjanan bu

ça-lışmada, metabolik etkili olabilebek düzeYl+de AF

tılmış yemlerle değişik sürelerde ieslenen broylerlerin ka-raciğer ve serum vitamin A ve ka~otin düzeyIbrinin ölçül-mesi ve AF dozu ve alım süresi lile ilişkili ollarak

değer-lendirilmesi amaçlanmıştır.'

i

i

Materyal ve Metot

Çalışma,I kontrol ve 4 den~me grubundlan oluşmuş

i i

ve her grupta 15 hayvan olmak üzere toplam "'75adet

gün-lük broyler erkek civcivden

i

materyal !oıarak.

ya-rarlanılmıştır. Kontral gruba aflatoksınsız bıt)yler cıvcıv

büyütme yemi (Tablo 1), denemt gruplarına lise sırasıyla 50, 100, 500 ve 1000 ppb aflatoksm ıçerecek, şekilde AF

(Bl+B2+G1+G2) katılmış yen{ 45 gün ~üreyle

ve-rilmiştir. Aflatoksin üretiminde Shatwell ve ~rk. (31)' nın bildirdikleri metodu esas alan D~met ve ark.l( 4)' nın aynı

amaçla pirinçte uyguladıkları m~tot kullanııhııştır. İçme

suyu hayvanların önlerinde tJze olarak Isürekli

bu-lundurulmuştu~. Çalışmanın 15, ~O ve 45. gÜlilerinde hem

deneme, hem de kontrol grubufldaki hayvanlardan 5' er

adet kesilerek kan ve karaciğer Örnekleri alı!ımış ve kan serumlarının tamanl1 aynı gün, khraciğer örn~kleri ise bir hafta içinde vitamin A ve karotiln yönündeni analiz edil-miştir (35). Yöntem, serumda m~vcut olan vd karaciğerde

aseton-hekzan (1: 1) ekstraksiYOlhundan ve Jidralizinden

sonra (10) serbest kalan retinolüı\ 325 nm'de~i (VV), ka-rotinin ise 453 nm'deki maksimıfm ışık abso[rpsiyonunun

ölçümünü esas almıştır. Karaciğer örnekleri derin

don-durucuda (-30°C) muhafaza edilmiş ve değe~ler yaş

ağır-lık üzerinden hesaplanmıştır. Y~mle alınan AF' nin

mik-tarı ve alım süresine öaöreelde edilen ortalamıı değerler ile

i i ~

gruplararası. farklılıkların istatistik önemlilikleri

bil-gisayarda SPSS paket programıjıda parametlrik olmayan

i !

varyans analizi, Mann-Whitney-u.ı testi ile

Tablo I.Brayler civciv büyütme yemi içeriği.

Table I.Compasition of the growth feed for broiler chicks.

İçerik Düzey Su (%) Ham protein (%) Ham selülöz (%) Ham kül (%) HCl' de çözünmez kül (%) Metabolik enerji (kcallkg)

Ca (glkg) P(glkg) Na(glkg) NaCl (glkg) Lizi n,(glkg) Metiyonin (glkg) Sistin (glkg) Mangan (mg/kg) Çinko (mg/kg) Vitamin A (lU/kg) Vitamin D, (IU/kg) Vitamin B2(mg/kg) Vitamin BI2 (mg/kg) Vitamin E(mg/kg) Vitamin K, (mg/kg) 12 23 6 8 i 3100 1,5 0,7 0,30 0.35 1,2 0,50 0,40 60 40 8000 800 4 LO 15 2

Bulgular

Diyetle 50 ppb AF alan grubun serum ve karaciğer vitamin A ve karotin değerlerinde, 100 ppb alan grubun serum vitamin A ve karatin değerlerinde, 500 ppb alan grubun serum ve karaciğer karatin değerlerinde, 1000 ppb alan grubun karaciğer karotin ve vitamİi1 A değerlerinde alımın 30. gününde 15. gün değerlere nazaran önemli düşüş, 45. günde ise tekrar 15. günkü değerlere dönüş gözlenmiştir (Tablo 2, 3, 4 ve 5). Brayler civcivlerde yemle alınan AF miktarına bağlı olarak karaciğer vitamin A miktarının azaldığı gözlenmiş ve 'bu dönemde serum vi-tamin A değerlerinde artış olduğu, daha sonraki dönemde ise, perifer doku hücrelerince kullanımına hağlı olarak serum vitamin A değerlerinin düştüğü saptanmıştır (Tablo

2ve4).

Karaciğer vitamin A ortalama değerlerinin 50 ppb AF alan grupta denemenin 15 ve 30. gün değerleri kontrol gruba göre önemli derecede (p<0.05) düşük olduğu; 45. gün değerlerinde de düşüş görülmüşse de farkın istatistik önemli olmadığı hesaplanmıştır. Denemenin 100 ve 500 ppb AF alan gruplarında 15, 30 ve 45 gün sürelerde

ka-Tablo 2. Karaciğer vitamin A ortalama değerleri (J..lg/g yaş ağ.) ile gruplararası farkın istatistik önemliliği.

Table 2. Average means of liver vitamin A levels (J..lg/g) and significance of statistical difference among the groups.

Gruplar n 15. gün 30. gün 45. gün

Kontrol 5 27,76:t 0,71 24,74:t 0,71 29,50:t 0.81

50 ppb 5 22,86 all :t 0,95 20.86 all :t 0,77 27 .62 hA:t 1.09

100 ppb 5 . 27 ,22 A:t 1,55 27,201\:t 2,79 27,36 A:t 1,97

500 ppb 5 28,20 A:t 1,27 27,04 All:t 1.87 25,56 All:t 1.89

1000 ppb 5 25,34 aAB:t 1,12 14,98 hC:t 1,86 22. 14 ,ll :t I. iO

A.13.c'D: Ayl1l sütunda farklı harf taşıyan ortalama değerlerarası fark önemlidir (p<0.05).

a.b:Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalama değerlerarası fark önemlidir (p<0.05).

Tablo 3. Karaciğer karotin ortalama değerleri (J..lg/g yaş ağ.) ve gruplararası farkın istatistik önemliliği.

Table 3: Average means of liver carotene levels (J..lg/g) and significance of statistical difference among the groups.

Gruplar n 15. gün 30. gün 45. gün Kontrol 5 1,52:t 0,1i 0,88 :t 0,25 1,84 :t 0,09 50 ppb 5 1,66a:t 0,14 1,18 h:t 0,18 1'84 a:t 0,19 100 ppb 5 1,54 :t 0,18 1,56 :t O,i7 2.00:t [J.67 500 ppb 5 1,88 a:t 0,08 i,32 h :t 0,08 1,46 h:t 0.13 1000 ppb 5 1,90a:t 0,23 0,64 h :t 0,24 1,32 ah:t 0.15

Tablo 4. Senım vitamin A ortalama değerleri (J..lg/dl) ile gruplararası farkın istatistik önemliliği.

Table 4. Average means of senım vitamin A levels (J..lg/dl) and significance of statistical difference among the groups. Gruplar Kontrol 50 ppb 100 ppb 500 ppb 1000 ppb n 15. gün 30. gün 45. gün 5 30,96 :t 1,41 24,52:t 0,91 31,48 :t 0,48

5 33,20 A:t 2,08 22,90 AB:t 4,56 35,94 A:t 2,22

5 35,62 aA:t 3,89 i9,44 hA:t 2,31 25,18 cB:t 1,60

5 17,34all:t 2,43 30,70 hB:t 1,71 32,36 hA:t 2,46

4 Arif Altıntaş - Ali Bilgili - Tünay Kontaş - Gökhan Eraslan 41,86:t 3,03 51,02 h:t 5,25 44,74 h :t 2,94 58.26 a :t 8.79 64.iO ah:t 9.67 50,58 :t 5,99 79,36 a:t 7,42 73,32 a :t 5,87 62,26 a:t 7,75 69,38 a :t 6,85 5 5 5 5 5 Kontrol SO ppb

ı

00 ppb SOO ppb i(J(JOppb

Tablo 5. Senım karotin ortalama değerleri (ııg/dl) ile gruplararası farkııı i.~tatisLİk öııemliliği.

Table 5. Average means of serum earotene levels (ııg/dl) and signifieaııce of statistical differeırce among tlı~ groups.

Gruplar n i5.gün 30.gün

i

45.gün: i

i

M,70 :t 6.07 , 1

ı

(,~,48cil :t i1.8~1 781.76a!\L) :t 6.71 108',92 hlllJ:t

ı

1.713 3~,34 he:t 8.561

i

'

karotin düzeylerinde de değişiflikler bekl¥nir. Nekroza uğramış hepatositlerden akut olgularda vidmin A ya da karotinoidlerin salınımı gerçekıbşebilir. Krdnik olgularda ise, sC)rum düzeylerinde düşüş IgöZlenmeSi ,Idaha belirgin olabilir. Nitekim, broyler civciv!lerde yemle lalınan AF do-zuna bağlı olarak karaci2:er vidmin A mikt<hnnın azaldığı

"I ~. b d" ~d

i

.

.

Ai i v. i . d~

gaz enmış ve u onem e serum vılamın i c eger enn e

artış olduğu daha sonraki döneA1de ise değerlerin düştüğü saptanmıştır (Tablo 2 ve 4). Bu~ durum, vitalmin A'mn ka-raciğer dışı dokular tarafından ilınıp kullam!Iması ile açı k-lanabilir. Yemle düşük miktar~a (50 ppb) ~"ı.Falan grupıa karaciğer vitamin A depolarında azalma i5 ve 30. günde kendini göstermiş ve 45. gi.iı~de yeniden

i

başlangıç dü-zeylerine ulaşmıştır. Bu duruıh vücudun Iyemle AF alı-mına adaptasyonu ile ilgili alfbilir. Buna ikarşın, yemde AF miktarı 1000 ppb'ye çıktığında karaci!ğer vitamin A depolarından boşalma 30 ve 145. günde i~erçekleşmiştir

(Tablo 2). Bu durumda, AF rl1iktarından ikaraciğer

me-tabolizmasının etkilendiği ve Idüşük ya dfl yüksek mik-tarda AF alan broylerlerde_. en etkili alım siliresinin_i 30_~£ün olduğu söylenebilir kanısındayız. Çünkü,1 en düşük or-talama değere (I4.98:t1.86 Illg/g) bu i~lönemde rast-lanmıştır (Tablo 2). Benzer sonuçlar yemleı AF alan broy-ler civcivlerde £özlenmiş vb aflatoksidin vitamin A

d_{epo anmasını}I _ve~ _meta b I'_{o ızmasım}

i

b_{071n1<ISı ı e}

i

'1 _i'1'

ış-, i

kilendirilmiştir (20,29). En düşük ve

dj

yüksek mik-tarlarda AF alan gruplarda alı~11 süresine ~ağlı olarak ka-raciğer vitamin A değerleri\1de benzer! dalgalanmalar

.

.

i

i

eoözlenmış', 15. £ün deerrerlere, £öre_{~ ~} 30. £iı.in de2:erlerinde_{~i ~} düşüş, 45. gün değerlerinde isb artış dikkaıl çekmiş~ir. Ara dozlarda AF alanlara ait de2:erkrde_{~ i} önemli _iSalJmalar

me\!-J

dana gelmemiştir. Bu sonuca göre, en eıkili miktarın 1000

ppb olduğu söylenebilir. Ben~er bir çalışnLda (9), brayler civcivlere değişik uriktarlarda saf AFB ı Itek veya AFB2

. i

ile birlikte 5 hafta verilmiş ve deneme sonunda morbidite,

1. .

i

d ii k'l

morta ıte, ımmun cevap, yen~ en yarar af1111aet i

enme-mış ve sadece 1000ppb'de biliyük karaciğer lezyanları ile gözlenmiştir. Aym çalışmadJ, 400 ve 8(~0ppb AF alan braylerlerde karaciğerde ort~ şiddette hiıstopatolojik cIc-ğişikliklergözlenmiş ve bu

i

dcğişiklikle~'in 1O0 ve 200

ppb'de ılımlı oldukları yönünde görüş billdirilmiştir.

Ben-i i

zer bir diğer çalışmada (29), üç hafta sürei ile 4 ppm AFB i

içeren vemle beslenen broy'kr civcivlerde AFB ı 'in

ka-. J. i

i

i

i

i

Tartışma ve Sonuç

Aflatoksin alımıyla ilgili olarak gelişen karaciğer fonksiyon bozukluklarında bir çok kan ve doku pa-rametresine ek olarak serum ve karaciğer vitamin A ve raciğer vitamin A değerlerinde önemli farklılıklar göz-lenmemiştir. Buna karşın, 1000ppb AF alan grupta 30ve 45. günde karaciğer vitamin A değerlerinde önemli (p<O.OI) düşüş kaydedilmiştir (Tablo 2). Karaciğer ka-rotin düzeylerinin yemdeki AF miktarına bağlı olarak önemli bir değişiklik göstermedikleri fakat, genelde 15, gün değerlerine göre 30. gün değerlerde düşüş, 45, gün değerlerde ise artış saptanmıştır (Tablo 3),

Serum vitamin A değerleri 500 ppb AF alan grupta 15. günde düşüş (p<O.Ol), 30. günde artış (p<O.Ol) gös-termiş, 45. günde ise değişmemiştir. Denemenin 1000

ppb AF alan grubunda ise, 15. ve 30. gün değerlerde önemli bir sapma olmazken, 45. günde önemli düşüş (p<O.Ol) gözlenmiştir (Tablo 4). Kontrol değerlere göre en önemli düşüş (i7 .34:t2,43 Ilg/dl) 500 ppb'lik grupta 15. günde gözlenmiş fakat aym grupta 30. günde önemli bir artış (30.70:t1.71 ilgidI) dikkati çekmiştir. Serum vi-tamin A değerlerinde önemli düşüş 45gün süreyle 100ve

1000 ppb AF alan grupta da izlenmiş (sırasıyla

25.I8:t1.60 ve 14.72:t2.75 ilgidI) ve özellikle 1000 ppb

dozda AF alımımn serum vitamin A değerlerine daha et-kili olduğu saptanmıştır (Tablo 4). Serum karotin or-talama değerleri açısından AF alan deneme gruplarında doza bağlı olarak 15 ve 30. günde önemli bir farklılık gözlenmezken, 45 gün 50 ve 500 ppb AF alan gruplarda artış (p<O.Ol); 1000 ppb alan grupta ise düşüş (p<O.Ol) saptanmıştır (Tablo 5). Yem ile 1000 ppb AF alımı se-rumda hem vitamin A hem de karotin değerlerinde dü-şüşe neden olmuştur (Tablo 4 ve 5).

Klinik olarak, 50 ve 100ppb AF alan deneme grup-larında gözle görülebilir bir bozukluk şekillenmezken;

500 ve 1000ppb AF alan deneme gruplarında durgunluk, zayıflık, yürüme bozuklukları, li.iylerde kabarıklık göz-lenmiş ve bu tespitlerin özellikle 30. ve 45. günlerde daha belirgin oldukları dikkat çekici bulunmuştur. Yüksek miktarda AF alan bazı hayvanların deri altında peteşiyel kanamalar gözlenmiş fakat deneme boyunca ölüm olay-lanna rasılanmamıştır.

raciğerin vitamin A depolamasını olumsuz yönde

et-kilediği saptanmıştır. Karaciğer karatin değerleri

açı-sından da 15. gün değerlere göre 30. gün değerlerde

düşüş 45. gün değerlerde ise artış dikkati çekmiş (Tablo 3) ve en etkili alım süresinin 30 gün olduğu görüşüne va-rılmıştır. Tüm gruplarda 30. günde önemli düşüşler göz-lenmiş ancak, gruplar arasında doza bağlı istatistik

önem-li bir fark bulunamamıştır (Tablo 3). Bu bulgu, karaciğer

karotinlerinin yemle verilen AF miktarlarından önemli

derecede etkilenmediklerini gösterebilir.

Serum vitamin A ortalama değerleri dikkate

alın-dığında, 50 ve 100 ppb miktarda AF alanlarda 15. gün

de-ğerlere göre 30. gün değerlerinde düşüş, 45. gün

de-ğerlerinde ise yeniden 15. gün değerlerine dönüş gözlen-miştİr. Serum vitamin A değerleri 500 ppb AF alımında kontrollere göre 15. günde önemli düşüş, 30. günde artış dikkati çekmiş, 45. gün değerlerde ise artışın devam ettiği gözlenmiştir. Bu artışın karaciğer vitamin Adepolarının

boşalmasından ileri geldiği düşünülebilir. 1000 ppb AF

alan grupta önemli derecede düşüş 45. günde

göz-lenmiştir (l4.72::t2.7S }.lg/dı). Bu değer deneme süresince saptanan en düşük serum vitamin A düzeyi olup buradan, en etkili miktarın 1000 ppb ve alım süresinin 45. gün

so-nucu çıkarılabilir. Karaciğer vitamin Adepolarının

bo-şalmasına rağmen serum vitamin A değerindeki bu

dü-şüşün nedeni olarak çevre dokular tarafından kullanılmak

üzere vitamin A' nın serumdan çekilmiş olması

dü-şünülebilir. Diyetle 500 ppb AFnin onbeş gün süreyle

alımının serum vitamin A değerlerinde önemli düşüşe

neden olduğu, daha sonra değerlerin 30 ve 45. günde tek-rar artış göstererek kontrol düzeyine ulaştığı dikkat çekici bulunmuştur (Tablo 4). Bu yeniden yükseliş karaciğer vi-tamin A depolarının boşalması ile ilişkili olabilir.

Tavuk için normal serum vitamin A ve karatin dü-zeyleri sırasıyla 32.0::t20.9 ve 142.0::tlO1.0 }.lg/dl olarak verilmiştir (l). Çalışmada kontral grubu oluşturan bray-lerlerde serum vitamin A ortalama değerinin 30. günde hafif derecede düşük olduğu, karatin ortalama değerinin

ise referans değerin altında kaldığı gözlenmiştir (Tablo

4). Düşük karaciğer değerleri karaciğerin kütlesel

bü-yümesi sonucu miktarın düşüşü ile de ilişkilendirilebilir.

Nitekim, yemle AF alan civcivlerde AFnin karaciğerin

ağırlığını ve lipid miktarını artırdığı rapor edilmiştir

(2,33). Vitamin A yetersizliğinin de karaciğerin karma

fonksiyonlu oksijenaz aktivitesini etkileyerek AF

me-tabolizmasını bozduğu rapor edilmiştir (2).

Brayler civcivlerde vitamin Agereksinimi 0-4

haf-talıklarda 12 000 tÜ/kg yem, 5-10 haftalıklarda LO 000

tÜ/kg yem olup (28) deneme hayvanlarına verilen yem

(vitamin A içeriği 8 000 tü/kg) bu açıdan hafif düşük

01-duğu (Tablo 1), fakat çalışma sonuçlarını etkileyebilecek boyutlarda olmadığı şeklinde değerlendirilmiştir.

Serum ~-karatin değerleri açısından i5. ve 30.

gün-lerde gruplar arasında belirgin farklılıklara rağmen farkın

istatistik yönden önemli olmaması serum ~-karatin

de-ğerIerinin büyük varyasyon göstermesi (38) ve uygulama dozunun düşük oluşu ile açıklanabilir. Brayler civcivlerde

pigmentasyon derecesinin bir göstergesi olan plazma

ka-rotinoidlerinin 2,7 ppm AF alımında ancak anlamlı olarak

değiştikIeri bildirilmiştir (5). Buna rağmen, 45. gün

de-ğerler için uygulanan AF miktarları arasında önemli

fark-lılıklar saptanmıştır (Tablo 5). Maruz kalınan miktara

bağlı olarak gözlenen sapmalar karaciğer karotinoidleri-nin salınmasından kaynaklanabilir.

Deneme süresince hayvanlarda öıum olaylarımı hiç

rastlanmaması AF miktarlarının düşük ve alım süresinin

kısa oluşu ile açıklanabilir. Çünkü, fazla miktarda birden

alımın ya da az miktariarda uzun süreli alımların şiddetli

ve öldürücü olabileceği bildirilmiştir. (25). ADatoksin Bi

için öldürücü doz 0,5-10,0 }.lg/kg arasında olup piliçler

için değer 6,5 }.lg/kg düzeyindedir (18). Kanatlı

me-tabolizmasına etkisi yemde >625 ppb ilc sınırlandırılmış-tır (13).

Sonuç olarak, yemle değişik miktarda AF alımının braylerlerde alım süresine bağlı olarak karaciğer ve senım vitamin A değerierini önemli derecede etkilediği, en etkili miktar ve sürenin karaciğer vitamin A değerleri açısından 1000 ppb ve 30 gün (en düşük karaciğer vitamin A değeri 14.98::t1.86 ppm bu grupta); serum vitamin Adeğerleri

açısından ise, 500 ve 1000 ppb ve 15. ve 45. günler

ol-duğu (en düşük serum vitamin A değerleri sırasıyla

17.34::t2.43 ve 14.72::t2.7S }.lg/dI ile bu gruplarda)

göz-lenmiş ve örtüşen bulgular dikkate alınarak. yem ile 1000 ppb AF alımının karaciğer vitamin depolanmasını bozucu etki yönünden 30. günden itibaren etkili olduğu ancak az miktarlarda uzun süreli alımların da etkili olabileceği ka-nısına varılmıştır.

Kaynaklar

I. Altıntaş A, Fidaneı UR (1993): Evcil hmwııılarda Ile

in-sanda kanııı hiyokimyasal nOrlnal de,iferleri. AÜ Yet Fak

Derg,40, 173-186.

2. Bryden WL, Cumming RB, Balnave D (1979): The inr

lu en ce oj'vilamin A slalus on ıhe response o/chickens lo ar laloxin BJ and changes in liver lipid melaholism associaled

wiıh q/laloxieosis. Br JNlItr, 41. S29-S40.

3. Dalvi RR (ı986): An overview

0/

a/laıoxicosis of poulır)'.' lts chal'{/clerislics. prevelJlion (ıııd reducıioll. Yel Res COIl1-ımll1.10,429-443.

4. Demet Ö, Oğuz H, Adıgüzel H (1995): Pirinç'ıe a/lilloksin

üreıimi. Yet Bil Derg. ll, 13S-140.

S. Doerr .TA, Huff WE, Wabeek Ci, Chaloupka GW, May .TD, Merkley .TW (1983): Etfecls o/low Ine! chrrmic (ir l({loxieosis in hroiler chiekens. Poııltry Sci, 62,197i-1977.

Arif Altıntaş - Ali Bilgili - Tlinay Kontaş - Gökhan Eraslan 6 8. 7.

i

i

i

.

i

i

Newbern PM, Butler WH (1969): Acute and chrOlıic er

feets of atlatoxin on the liver

k

domestic ı!ııd laborutor)' animals. Cancer Res, 29, 236-250.

i

Özkazanç N, Russel-Sinn H,I Şanh Y, Kiıya S (1992):

Türkiye 'nin değişik hölgelerin~e üretileıı Janna yem ve yem hammaddelerinin mikotok.Jinlerle kirlel1lbıedurum/muıı

.. i

i

incelenmesi. AU Yet Fak Derg,39, 268-290.

Quezada T, Cuellar H, Jar~millo-JuareZ F, Valdivia AG, Reyes .TL (2000): Ef/ects LIot aflatoxiıı 1)1 011the liver aııd kidney

0/

broiler chickeııs during devel,lıpmellt. Conıp

Biochenı Physiol Part C. 125, 2;65-272.

i

i . . .

Roche: Vilamiııler. Vilaminlerin Ozellikleri. IliSIIli ve Ha)'-vali Besleıımesiııdeki Öııemi. ~oche Miisıal!ızarları Sanayi

limited Şti, IstanbuL.

i

:

Salmanoğlu B (2002): Bmyler c:ivcivlerde d/lıııohiıı BI'iıı

karaciğerin vilamiıı A depolamLsı üzeriııe erl,isi. Turk J Yel

Anim Sci (yayında).

I.

i

Santurio .TM, Mallmann CA, Rosa AP, Appel G, Heer A,Dagefo~de S, Böttcher M ('1999): Effect lofsodium

beıı-ıonite on ıhe pertorlnance adi blood vıırilıbles ot broiler chickens intoxicaled wiıh afla~oxins. Briı piollltry Sci. 40,

115-119. .

i;

Sh,atwell DL, Hesseltine CW, StubbıefieldlRD, Sorenson WG (1966): Produclion ot ııhaıoxiıı 011 n.ce. Appl

Mic-robiol, 14, 425-428.

i

i

SiIler W,.ostler DC (1961): The histopothfılogy ofilll en-lerohepıı/lc s"ııdrome ot Turkev ı)oults. Yeı Rcc. 73.

134-138. . .

i

i

Smith JW, Hamilton PB (I 9YO): Atlııtoıierl.ıis iıı the

bro-iler chicken. Poııltry Sci, 49, 2ü7-2i5. i

Smith JW, Pill CH, Hamilto~ PB (197i) ITheel/ixt ofdi-eıary mod!fic:atiOlIS mi a/laıox!icosis in ıhe I?roi/er chickell.

Poııltry Sci, 50,768-774.

i

i

Suzuki JI, Katoh N (I 990): LA simple ııııd cheap method foi' measuring serum vitamiıı A in ulIIle uSi1ıg only u

speet-rophoıomeler. J pn J Yet Sci, 5~, 128i -]283.,

Swenson DH, MiIler EC, MiIler .TA (I 974~: Atlaloxiıı

BI-2,3-oxide: Evidence its tormatlon in rat live'r in viv() aııd bY human liver microsom~s in vil~'o. BBRC. 60[,i036-i043. ~ Şanh Y, Ceylan S, Kaya S 1(1982) Tal:i1k yemleriııe ve yem ılkel maddelennde aflalokııııleı AU

i

Yet Fak Oerg,

29,473-492.

i

Tckpetey FR, Palmer WM, Ingals .TR (; 987) Sea ıo/wl varialiOll iıı çerum bela-caroleııe ilIıd 1'lIil1~JlIIA und theır a.isoeiaıioıı wiıh postparlum Ireproduclive l'perjimillllıce ot holsleiıı eows. Can J Anim Sci, 67, 477 -489.

Thaxton Jp, Tung HT, Bamilton ph (1974)

Im-ll1unosuppressiolı iıı chickelıslhY a/latoıilı.IPoııltry Sci. 53.

721-725.

i

World Health Organization

i(

1979): Eııvironmenlal health

erileria. ll. Mycoıoxins. WH(i) PUblication.l, Geneva.

Wyatt RD, Briggs DM, Hafuilton PB (I &173) The e/reet

ot dietar)' atlatoxin 011 maılliilI' hroi/er males. Poııltry Sci,

52,1119.

i

Geliş ıarihi: 18.4.2002/ Kalnil tarihi: 25.2!002

Yazışma adresi:

i

i

Prr~f Dr ..Anf Allmlaş i '

Ankara Universiıesi, Veteriner Fakültesi

i

Bivokimva Aııabilim Dalı, 06110 Ankara

-. . i e-posıa: a/tintas@veıerinary.ankara.edu.ırı

i

.

,i

i

i

34. 35. 41. 36. 40. 37. 39. 38. 33. 31. 29. 28. 30. 32. 25. 26. 27. Edds GT (] 973): Acule atlaıoxicosis. A review. J Amer

Yet Med Assoc, 162, 304-309.

Esrada Y, Domingo M, Gomez

J,

Calvo MA (1992):

Pat-hological lesirJlJs foliowing an experimenıal intoxicaıion wiıh ajlatoxin Bı in broiler chickens. Res Yet Sci, 53,

275-279.

Fernandez A, Yerde MT, Gascon M, Ramos .T, Gomez

J,Luco DF, Chavez G (ı994): \larialions of clinical

hi-ochemical parmneters oj'laying hem and broiler ehickens fed ajlaloxin-conıainingfeed. Avian Pathol, 23, 37-47.

Giambrone J.J, Diener UL, Davis ND, Panangala VS, Hoerr FJ (1985): Ejfecıs oj'ajlaloxin 0/1young turkeys and

broiler chickens. Poultry Sci, 64, 1678-1684.

LO. Grys S (l980): Indireclly specırophoıomeıry on vilamin A produeıs: Peak signaZ Readout. Methods Enzymo], 67,

195-199

iI. Guerre 1',Galtier 1',Burgat V (1996): Les ajlaloxicoses

che? I'mıimal: des manifesıalions cliniques aux me-cmıismes d'action. Rev Med Yet, 147,497-518.

12. Hamilton PB (1977): InterrelalirJlJships of mycoloxim wiıh nulriıion. Fed Prod, 36, 1899-1902.

Hamilton PB, Garlich JD (1971): Aflaıaxin as a possible

cause oj'faııy syndrome in laying hens. J Poultry Sci, 50,

800-804.

14. Huff WE, Doerr JA (1981): Synergism beIWeen atlaıoxin

and ochraıoxin A in broiler chickens. Poultry Sci, 60,

550-555.

15. Huff WE, Harvey RB, Kubena LF (1988): Toxic

syner-gisll1 between cıfluloxin and T-2 loxin in broiler Chickens.

Poultry Sci, 67,1418-1423.

16. Huff WE, Kubena LF, Harvey RB, Corrier DE, Mol-lenhauer HH (1986): Progression

0/

ajlaloxieosis in hro-iler chickens. Poultry Sci, 65, 1891 -1899.

i7. Kaya S (1989): /em ve besinlerdeki mikoıoksinler: Insan ve hayvan sağlzğ~ için önemleri. AÜ Yet Fak Derg, 36, 226-253.

18. Kaya S, Şanh Y, Özkazanç AN (1985): Küflenmekıen

şüpheli yem ve yem hammaddelerinde atlaıoksinler. AÜ Yetfak Oerg, 32, 1-12.

i9. Kaya S, Şanh Y, Yarsan E, Özsoy A, Akkaya R, Bilgili A (J996): Çok yönlü hayvan yeıişliriciliğinde karma yem ve yem hammaddelerinden kaynaklanan olumsuzluk fe/k-tör/erinin ara,wrılmasl. 1. Türkiye'de üreıilen veya iıhal edilen yem ve yem hammaddelerinin mikoıoksinlerle kir-lenme durumımun araştırılması. Etlik Yet Mikrobiol Derg, 8,59-80

Kriz, H (I 970): The ejfecıs oj' aflaloxins on the vitamin A

sıorage inıhe livers oj'chickens. Acta Yet Bmo, 39,131-134.

Kutsal A, Alpan O, Arpacık R (1990): Isıaıistik Uy-gulama/ar. Bizim Büro Basımevi, Ankara.

Madden UA, Stahr HM (1999): The eff'eeı on per-formanCl' and biochemical parameters when soil was added to ajlatoxin-eonlaminaıed poulıry raliom. Yet Human Toxicol, 41,213-221.

Merkley JW, Maxwell RJ,phillips JG, Huff WE (1987):

Hepatic faııy profiles in ciflaıoxin-exposed broilers chic-kms. Poultry Sci, 66, 59-67.

Newberne PM (1973): Chronic ajlatoxicosis. J Amer Yet Med Assoc, 163, 1262-1267. 20. 13. 23. 22. 21. 24. 9 6.