Bayar'ın vasiyeti:"Atatürk'ün benim için dediklerini herkes bilmeli"

GÜNEŞ SAYFA 7

Dünden • Buaünden

_{23 MAYIS CUMARTESİ}

--- m

---G

AZETECİNİN gözleri önü­ne, Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi M erkezi’nde, Etimesgut askeri havaala­ nında, TBMM'de katafal­

kın önünde ve Umurbey’deki mezar ba­ şında hep aynı sahne geliyordu. 97 ya­

şındaki üçüncü Cumhurbaşkanı Celâl

Bayar, iki elini omuzlarına koymuş, tüm

yaşamında az duyulan ses tonuyla, yük­ sek sesle konuşuyordu:

“ Size vasiyetimdir! Yazmazsanız iki elim mahşere kadar yakanızda kalır. Ben ölünce mutlaka yazacaksınız değil mi? Söz veriyor musunuz, yazacak mı­ sınız?”

— Tanrı geçinden versin efendim. Si­ ze uzun ömürler dilerim. Fakat söz ve­ riyorum, yazacağım.

O gün de saat 14.00’ten geç vakitle­ re kadar gene eskilerden konuşmuşlar­ dı. "Vatan haini” damgası vurulması­ nın, “ gerici” olarak tanımlanmasının,

“ yüksek öğrenimi yok” diye eleştiril­

mesinin ve “ devlet yönetiminden ne

anlar?" şeklinde yorumda bulunulma­

sının kendisini çok üzdüğü anlaşılıyor­ du.

Bu iddiaların haksızlığını vurguluyor ve karşılık olarak şunları soruyordu:

“ Devlet kurmuş bir adam nasıl va­ tan haini olabilir? Padişah'a kafa tu- muş adama gerici denebilir mi? Bana

yüksek tahsili yok’ diyenlerin, bulun­

duğum yerlere dönüp bir bakmaları gerekir. Milletimin sevgisiyle makam­ ların en yükseğine geldim. Ve oraya kendi - kendime değil, halkın oylarıy­ la geldim. En iyisini halk bilir. Neden hep Millî İrade' derim? O, kusurlu, ek­ sikli bulduğu bir insanı makamların en yücesine layık görür mü?

Bütün bunları, beni çekemeyenler uydurdu. Hâlâ da uydurmakta devam ediyorlar. Neden? Çünkü 1950’de mil­ letten yedikleri şamarı bir türlü unu­ tamıyorlar. Kala kala ben kaldım. Hâ­ lâ daha uğraşıp hınçlarını benden çı­ karmak istiyorlar.”

Hızlı adımlarla kütüphaneye gitti ve elinde ciltlenmiş bir kitapla döndü. Si­ nirli sinirli çevirdi, aradığı sayfayı buldu ve “ İşte buyrun, Atatürk benim için ne

demiş, kendi gözlerinizle görün" de­

di.

Bu yazar-tarihçi Cemal Kutay’ın 1939 yılında yazdığı dört ciltlik (Celâl Bayar.) adlı kitabın birincisiydi. Ve 42. sayfasın­ da Cumhurbaşkanı Atatürk, Başbakan

İnönü tarafından ikinci kez iktisat bakan­

lığına atanan Celâl Bayar'ı kutluyor, ra­ dikal çalışmasını salık veriyor, günümüz diliyle şöyle diyordu:

“ Yıllardan beri büyük ve ciddi eko­ nomi işleri içinde bizzat uğraştınız. Görgü ve deneyiminizi çoğalttınız. Bu kez iktisat bakanlığını daha yüksek ve elverişli niteliklerle üstlenmiş bulunu­ yorsunuz. Bundan çok memnunum ve İçim rahat. Gerek zatı devletiniz ve gerekse zatı devletinizi isabetle seçen Başbakan Paşa Hazretleri'ne teşekkür ederim.

Bütün dünyada olduğu gibi, ülke­ mizde de en başta bulunan önemli işi­ miz, ekonomi işidir. Bu işte en yük­ sek başarıyı sağlamaya çalışmak ha­ yatidir, zorunludur. Bunun için bu iş­ le bütün devlet örgütünün, bütün yurttaşların ve hepimizin ciddi duygu­ larla İlgilenmemiz gereği doğaldır. Ulusal ekonomi yolunda emin olarak ve güven vererek kesin ve radikal adımlar atarken, esas programımızın esinlendirdiği uygun önlemleri yeğle­ mek en doğru yoldur. Toplumsal ha­ yatımızın bütün iş bölümleri sahiple­ rini aynı yararlı ilgiyle bu yolda elele vermiş, omuz omuza dayanmış, bir hedefe yürüyen samimi yolcuları yap­ mak, devletin ekonomi işinde yorgun­ luğunu azaltmak ve başarı sürecini kı­ saltmak için tek çaredir.

Başarınız için benimle birlikte bü­ tün arkadaşlarımızın ve yurttaşlarımı­ zın maddi ve manevi her türlü araç­ larla yardımcınız olduğunu düşünerek iç rahatlığıyla ve başarıdan emin ola­ rak radikal surette çalışınız, efen­ dim .”

Atatürk'ün Bayar’a yazdığı mektup

14 Eylül 1932 tarihini taşıyordu ve “ dün­

ya ekonomik bunalımının Türkiye'nin siyasal bağımsızlığını bile tehdit ett*- ği ağır koşullu bir döneme rastlıyor’-

*du.

Bayar’ın bakanlığının ikinci yılında Atatürk, TBMM'nde yaptığı konuşma­

da, ulaşılan hedefler ve başarılan işleri anlatırken de şu açıklamada bulunuyor­ du:

“ Efendiler, arkadaşlar...

Biz bu milleti, bugünkü şeklinden daha yüksek evreye çıkarmakla yü­ kümlü adamlarız.

Bu yükseliş yalnız ve yalnız meydan savaşlarında kazandığımız onurlarla olamaz. Bu, buna yeterli değil...

Asıl yükseliş, ekonomi alanında yükseliş olacaktır.

Büyük memnuniyetle görüyorum ki, ekonominin başında bulunan arka­ daşım Celâl Bey, bu işi önemli bir şe­ kilde yönlendiriyor, yürütüyor ve ba­

şarılı da oluyor.

Bu yöndeki başarıyı Türk milleti an­ ladığı zamandır ki, en büyük zafer gö­ rünecektir.

Ben o zaferin muhakkak olduğuna inanmış bir adam olarak mutluyum, sevinçliyim.”

(Atatürk’ün bu sözlerini içeren teyp bandı, büyük kurtarıcımızın kendi sesin­ den C.B. arşivindedir.)

A

i l e s i n e

bir vasiyeti

olmamıştı. Ancak laf

açıldığında ‘‘Beni

köyümden uzak tutmayın”

diyordu

"Gazeteciye vasiyeti” buydu ve Ba­ yar, Atatürk’ün kendisi hakkındaki dü­

şüncesinin herkesçe, tüm yurttaşların­ ca bilinmesini istiyordu.

Kızı Nilüfer Gürsoy'un 1986 sonun­ da gazeteciye yaptığı açıklamaya göre,

Bayar’ın ailesine herhangi bir vasiyeti

olmamıştı. Sadece, kızının, babasının ölümünden dört ay sonraki deyişiyle, ai­ le biraraya geldiğinde, sözü ölüme gö­ türmeden dokundurma yoluyla “ Beni

köyümden uzak tutmayın" derdi. Çün­

kü Bayar, Psikolog Dr. Selma Sedet’e göre, kızı böyle bir olasılığı düşününce üzüldüğü için, ölüm konusunu açıp ev­ ladını incitmek istemezdi.

C E L A L

Bayar’m kendisine yöneltilen

eleştirilerden üzüldüğü, bu nedenle de

Başbakan İsmet İnönü tarafından ikinci kez

İktisat Bakanlığı’na atanması üzerine Atatürk’ün

kendisine gönderdiği kutlama yazısının

yayınlanmasını istediği anlaşılıyor

S ö N

günlerde devletten de iki isteği oldu.

Birincisi Ermenilerin Talat Paşa’yla Almanya’da

öldürdükleri Bahaeddin Şakir’in kemiklerinin

yurda getirilmesi. İkincisi de Anadoluhisan’nm

içinden g eçen yolun kaldırılmasıydı

Ölümünden birkaç ay önceydi. Ziya­

retine giden doktor hanım, takım elbisesi içindeki Bayar'ı, belinden aşağısına skoç battaniye örtmüş olarak otururken buldu. Lumbago olmuştu. Konuğuna se­ vecenlikle gülerek “ Nilüfer duymasın

ama, kefeni bu defa da yırttık galiba Selma Hanım" diyordu

Üçüncü Cumhurbaşkanının yaşamı­ nın son döneminde devletinden de iki is­ temi vardı. Düşüncesini İstanbul Valisi

Nevzat Ayaz’a da iletmiş, gereğinin ive­

dilikle yapılmasını rica etmişti. Bunlar­ dan biri, Ermeniler'in Talât Paşa’yla bir­ likte Almanya’da öldürdükleri İttihat Te- rakkî’den dostu Bahaeddin Şakir’in ke­ miklerinin yurda getirilip Abideihürriyet Şehitliğindeki arkadaşlarının yanına gö- mülmesiydi. Özgürlük için omuz-omuza savaşım verdiği arkadaşlarını tüm yaşa­ mı boyu hiç unutmamıştı. Bahaeddin

Şakir’in oğlu Alp Baha’nın Galatasaray

Lisesinde parasız yatılı okuması ama­ cıyla nüfuzunu kullanmasının gerekçe­ si de buydu.

Devletinden ikinci isteği ise, Anado- luhisarinın içinden geçen yolun kaldı­ rılması ve bu tarihi yapının özgünlüğü­ nün korunmasıydı.

İT İ t İ t

Üçüncü Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Milli Mücadele dolayısıyla Türkiye’ nin kuruluşuna ve sonraki görevleriyle ilgili olaylara ilişkin anılarını “ dostlari’na sık sık anlatırdı.

Bu bölümde Bayar'ın “ Kuvayı Milli­

ye", “ Atatürk'le tanışması” , “ Ulu Ön­ derimizin son günleri", “ Cumhurbaş­ kanı seçildiğinde İsmet Paşa’yla ko­ nuşmaları” ™ ve “ DP’nln hataları” nı

kendi anlatımından okuyacaksınız.

...Benim bulunduğum bankaya Avrupa gazete ve dergileri gelirdi. Ru­ meli'de kurulmuş olan İttihat ve Te­ rakki Cemiyeti ’nin çalışmalarını onlar­ dan öğrenirdim. İttihat ve Terakki’nin özgürlük ve meşrutiyet için olmakla birlikte, ülkeyi kurtarma çalışmaların­ dan söz edilirdi o yazılarda. Bunları kuşkuyla izlerdim. İttihat Terakkl’ye eğilimim burada, bu noktada başladı.

İ t İ t İ t

...Mutlakıyet döneminde özlediği­ miz şey özgürlüktü. O zamanın bas­ kısına karşı kendimizi kuyu içinde sa­ nırdım. O duyguyu alırdım. Ve en çok da kızdığım, üzüldüğüm nokta, mille­ timizin, özellikle aydın gençliğin baskı rejiminin hafiyelerince izlenmiş olma­ sıdır. Bu beni çok incitirdi.

★ ★ ★

...Kuvayı Milliye’ye katılmaya İz­ mir'de bir lokantada karar verdik. Ben, Edip Bey, bir de Avni Bey. Ora­ da, subaylarla birlikte Ayvalık’a gide­ cek olan Ali Çetinkaya'yı uğurlamak için bulunuyorduk.

Karar verdik, gidip Ödemiş’te, Ti­ re ’de örgüt kuracağız ve Kuvayı Mil­ liye’ye çalışacağız...

★ ★ ★

... Evime vardım. Ortalık biraz ka­

rarmıştı. Ailemle on dakika ya konuş­ tum, ya konuşmadım. Kapı çalındı, ben açtım. Bir genç adam bana bir kâ­ ğ ıt u za ttı, “ bu A n k a ra 'd a n size

yazılıyor" dedi. Başka hiçbir şey söy­

lemedi, kaçtı gitti. Girdim içeri kâğı­ dı açtım. Servis, telgraf.. Gizli geçir­ mişler telgrafhaneden. Atatürk bana hitap ediyor, adıma telgraf çekjyor. Ki bu ilk haberleşmemiz oluyor. Telgra­ fında diyor ki: “ Anzavur Kirmastı üze­

rinden Bursa’ya doğru harekete geçiyor. Oradaki Kuvayı Milliye'yle işbirliği yap ve onun saldırısını def e t." Askerce bir

emir...

Ertesi gün Kuvayı Milliyeciler'le bu­ luştum ve gereken önlemleri almayı kararlaştırdık.

★ ★ ★

Arada şu oldu: Eskişehir’de bulu­ nuyorum. Demirci Efe'den telgraf gel­ di, beni Kuvayı Miillye’ye çağırıyor,

“ Gene birlikte çalışalım. Ankara’ya git­ me, benim yanıma g e l" diyor. Düşün­

düm, Demirci Efe nin yanına gitmeyi yeğlemiş olsam bile, Mustafa Kemal’­ le anlaşmam gerekir. Artık tabii Şefi­ miz oldu. Telgraf gönderdim kendisi­ ne. "Bana Demircimin böyle bir başvu­

rusu vardır. Oraya mı geleyim, Demir­ ci'nin yanına mı gideyim?” diye sor­

dum. Cevap verdi: “ Gel burada konu­

şalım, birlikte çalışalım.”

Gittiğimde, o zamanki BMM'nin bir odasında yeni gelmiş milletvekilleriy- le konuşuyor. Bir müfreze Bolu dola­

yında asilerle karşılaşmış, onun ko­ mutanı olan bir genci sorguya çekiyor

Atatürk.

Kendimi tanıttım: "Ben Saruhan Mil­

letvekili Mahmut Celâl...” Yanında yer

gösterdi oturdum. O, adamla konuş­ maya başladı. Milletvekilleri de dinli­ yorlar. Adamın sözleri bittikten son­ ra kendisine "haydi çık g it” dedi, kov­ du yani. Ve ne anladığını, oradaki mil­ letvekillerine, hepimize anlattı. “ Din­

lediğim gencin sözlerinden anladığım şudur: Bu düşmanla karşı karşıya gel­ memiştir bile. Hareketi ciddi değildir"

dedi.

Bu gerçekçi anlatımı; gördüğünü, olumsuz da olsa çekinmeden bütün çıplaklığıyla orada ilgililere söylemiş olması, A tatürk'ün büyük bir dürüst­ lükle işi ele alması ve gerçeği gizle­ meye gerek görmeyecek derecede kendine güvenen bir insan olduğu iz­ lenimini verdi bana ve o izlenimle kendisine sarıldım. Ve bu birliktelik, Dolmabahçe Sarayı’nda ruhunu Alla­ hı na teslim ettiği ana kadar hiç ara vermeden sürmüştür.

Atatürk çevresindeki kişileri etkiler­

di. Çevresindeklier'bir başka düşün­ ce düzeyine ulaşırlar, başka bir dina­ mizme kavuşurlardı. Yakınına ulaşa­ bilmiş çağdaşları, kendi düşünceleri, kendi bilgileri sanıp, onun fikirlerini ve bilgilerini konuşmuşlar, uygula­ mışlardı. Tabii herkes bu fikirlerden kendi anlayışı içinde yararlanmıştır. Bazıları az, bazıları daha çok.

Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı’ndan

hayata gözlerini yumduğujjüne kadar geçen zamanda ele aldığı konuları in­ celerseniz göreceksiniz ki, bütün dev­ rimler tek bir İstisnasıyla millet ha­ yatına dönüktür. Devlet düzeyinde yaptığı tek devrim Cumhuriyet bile, re|imi millet emrine koyduğu için, onun da milletin üstünlüğünü amaç­ ladığını söyleyebilirim.

L

a i k

devlet

düşüncesinin kabulü, bir

yanıyla milletin rasyonel

fikir biçimine alışmasını

amaçlar

I

Cumhuriyeti izleyen devrimlere ge­ lince:

Tevhid-i Tedrisat (öğretimin birleşti­

rilmesi) Yasası, sınıf ve zümre ayrıca­

lığının reddidir.

Medeni Kanun, insan ilişkilerinde çağın adalet anlayışını getirmektedir.

Kılık kıyafet devrimi, millete biçim­ de üstünlük ve beraberlik kazandır­ maktadır.

Laik devlet düşüncesinin kabulü, bir yanıyla milletin rasyonel fikir biçi­ mine alışmasını amaçlar.

Harf devrimi, okur-yazarlığı kolay­ laştırmak, eğitimi yaymak, milleti ina­ nır bir millet olmaktan, düşünür bir toplum düzeyine çıkarmak çabasıdır.

*

... Cumhurbaşkanı seçildiğim za­ man İsmet Paşa beni ziyarete gelip kutladı. Ben bu davranışından çok memnun oldum ve duygulandım. Kendisine hemen karşılık vermek is­ tedim. Çankaya'da devlethanelerine gittiğimde beni dikkatle karşıladı. Oturduk, konuşuyoruz. Fakat o söze şikayetle başladı. Teşekkür ziyareti­ ne ait alışılmış incelik konuşmasından sonra, şikayete getirdi sözü. “Valiler

hemen hepsi denklerini bağlamışlar, ne­ reye sürgün gidecekler diye bekliyorlar. Ülke yönetiminde bir anarşi başlamış oluyor” dedi. Oysa böyle bir şey yok­

tu. Fakat bekliyorlarmış demek böy­ le bir hareketi. Kendisine güvence verdim. Böyle bir şey olmadığını, ol­ sa bile önleyeceğimizi, bunların kü­ çük, iç sorunlar olduğunu belirtip, ra­ hat olmasını rica ettim.

Biz iktidara geldiğimiz zaman da, Sovyet Rusya’nın Kars’ı Ardahan'ı is­ teyen ve boğazlarda işbirliği öneren notası dışişleri bakanlığının dosyasın­ da... Bunu bir sonuca bağlamak ge­ rekli ve ben de bu çözümü muhalefe­ tin işbirliğiyle bulmak amacındayım.

İsmet Paşa da muhalefet partisinin li­

deri ve inkılabın tanınmış adamı. Bu düşünceyle kendisine, ikinci de­ recedeki sorunlarımızı her zaman çö­ zümleyebileceğimiz! anlattım ve bana özellikle dış konularda neler devret­ tiğini sordum. "Devletin öyle sırları var­ dır ki, çelik kasalara bile emanet etmek

için düşünülür. Sizi dinlemek istiyorum. Söz gelişi NATO’ya neden girmediniz?”

diye sordum.

Benim bu sözümden ismet Paşa'nın şoke olduğu anlaşılıyordu. “ Celâl Bey,

onlar istediler de biz mi girm edik?" de­

di. Ben bu cevaptan ferahladım. An­ ladım ki ismet Paşa da NATO’ya giril­ mesi taraftarıdır.

★

... Demokrat Parti'nin on yıllık ikti­ darı döneminde bizim de bazı hatala­ rımız olmuştur. Söz gelişi bunlardan

biri radyoyu özerkleştirmeyişimiz, öteki de Anayasa Mahkemesi'ni kur­ may işimizdir.”

Bayar Seni sevmek m illi biı ibadettir dediği büyük kurtarıcımız Atatürk'le. Soldaki Dışişleri eski Bakanlarından Fuat Köprülü

“ İsmet Paşa ya NATO'ya neden girm ediniz?" diye sordum “ Celal Bey. onlar istediler de biz mi girm edik?” dedi. İki cumhurbaşkanı 1969 Mayısı’ nda Pem­

be Köşk ten çıkarlarken.

BİTTİ

Taha Toros Arşivi