I. GÜRÜÚ
ÛÝ sözleÝmesinin tam iki tarafa borç yükle-mesi ve kiÝisel iliÝki kurmasÎ gibi özellikleri, iÝçinin iÝverene karÝÎ yerine getirmesi gereken sadakat borcu karÝÎlÎÙÎnda, iÝverenin de iÝçiyi koruma ve gözetme borcunu ortaya çÎkarmakta hatta bu borca iÝverenin sadakat borcu da de-nilmektedir1.
Sadakat baÙÎ, iÝçi açÎsÎndan iÝverenin ve iÝye-rinin çÎkarlarÎnÎ korumayÎ, iÝverene ekonomik, ticari ve mesleki bakÎmdan zarar verebilecek her türlü davranÎÝtan kaçÎnmayÎ; iÝveren açÎ-sÎndan ise iÝçinin kiÝiliÙini korumayÎ, iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerini almayÎ gerektirmekte-dir2. Bu nedenle iÝveren iÝçiye yardÎmcÎ olmak,
onun çÎkarlarÎnÎn zedelenmesine yol açabilecek davranÎÝlardan kaçÎnmak, gördüÙü iÝ dolayÎsÎy-la uÙrayabileceÙi zarardolayÎsÎy-lara karÝÎ gerekli önlem-leri almakla yükümlüdür3. BaÝka bir ifadeyle,
iÝveren, bu borç nedeniyle iÝçinin iyiliÙi ve çÎ-karlarÎ doÙrultusunda davranma, iÝçiye zarar verebilecek davranÎÝlardan kaçÎnma, tehlikeleri
önleme yükümlülüÙü altÎna girmektedir4.
Genel olarak ifade edilen bu hususlarÎn ihla-li haihla-linde ne tür yaptÎrÎmlarÎn mümkün olduÙu, iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemleri dÎÝÎndaki iÝçi-nin kiÝiliÙine yönelik ihlaller durumunda orta-ya çÎkan hukuki imkânlarÎn türleri ve bu ara-da manevi tazminat talebinin söz konusu olup olmayacaÙÎ tartÎÝÎlagelen bir husustur. Bu ne-denle YargÎtay 9. Hukuk Dairesi’nin 13.02.2012 tarih, 2009/42452 Esas ve 2012/3132 Karar sa-yÎlÎ kararÎ çerçevesinde, iÝçinin kiÝilik haklarÎ-na aykÎrÎlÎk Ýeklinde ortaya çÎkacak koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda manevi tazminata hükmedilip hükmedilemeyeceÙi bu çalÎÝmada ele alÎnacaktÎr.
II. YARGITAY KARARI
DAVA
DavacÎ vekili, ücret, fazla çalÎÝma karÝÎlÎÙÎ ücret ile manevi tazminatÎn davalÎ iÝverenden tahsiline karar verilmesini istemiÝtir.
Prof. Dr. Murat ÚEN
MelikÛah Üniversitesi Hukuk Fakültesi
ÜÛverenin ÜÛçiyi Koruma ve Gözetme Borcu
KapsamÍnda ÜÛçinin KiÛiliÙinin KorunmasÍna
AykÍrÍlÍk ve SonuçlarÍ
Yerel mahkeme, isteÙi kÎsmen hüküm altÎna almÎÝtÎr.
Hüküm süresi içinde taraflar avukatlarÎnca temyiz edilmiÝ olmakla, dava dosyasÎ için Tet-kik Hakimi B. Kar tarafÎndan düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereÙi ko-nuÝulup düÝünüldü:
KARAR
A) DavacÍ Üsteminin Özeti
DavacÎ vekili, davacÎ ile davalÎ Ýirket arasÎn-da belirli süreli yurtdÎÝÎ iÝ sözleÝmesi yapÎldÎÙÎ-nÎ, akit uyarÎnca davalÎ Ýirketin Kazakistan’da Tengiz bölgesindeki tesislerinde çalÎÝmaya baÝ-ladÎÙÎnÎ, iÝverenin gerekli emniyet tedbirlerini almamasÎ sebebiyle vuku bulan olayda arka-daÝlarÎnÎn ve kendilerinin yaralandÎklarÎ ve zor kurtulduklarÎnÎ, bundan sonra da gerekli can güvenliÙinin saÙlanmamasÎ sebebiyle ve bah-se konu olaylar neticesinde sözleÝmesinin sona erdiÙini, maddi ve manevi olarak bundan za-rar gördüÙünü ve kusuru olmaksÎzÎn sona eren hizmet sözleÝmesi nedeni ile bakiye ücretle-rinden mahrum kaldÎÙÎnÎ, ödenmeyen ücret ve fazla çalÎÝma ücretleri bulunduÙunu belirterek, ücret, fazla çalÎÝma ücreti ve manevi tazminat isteÙinde bulunmuÝtur.
B) DavalÍ CevabÍnÍn Özeti
DavalÎ vekili, davacÎnÎn çalÎÝma ortamÎnÎn güvenliÙinin saÙlandÎÙÎnÎ, burada kalanlarÎn ça-lÎÝmasÎna devam ettiÙini, davacÎnÎn yurda dön-mek istemesi nedeni ile akdin sona erdiÙini ve dolayÎsÎ ile akdin davacÎ tarafÎndan bozulduÙu-nu, kavgadan dolayÎ iÝverenin bir kusurunun bulunmadÎÙÎnÎ, manevi tazminat isteminin de koÝullarÎnÎn oluÝmadÎÙÎnÎ, davanÎn reddi gerek-tiÙini savunmuÝtur.
C) Yerel Mahkeme KararÍnÍn Özeti
Mahkemece, manevi tazminat koÝullarÎnÎn oluÝmadÎÙÎ, davacÎnÎn fazla mesai ücretinin ödendiÙi, ödenmeyen ücret alacaÙÎ bulunduÙu-nun gerekçesi ile 225,49 TL ücret alacaÙÎnÎn da-valÎdan tahsiline, fazla çalÎÝma ücreti ve manevi tazminat isteminin reddine karar verilmiÝtir.
D) Temyiz
Karar davacÎ vekili tarafÎndan manevi taz-minat isteminin reddi nedeni ile davalÎ vekili tarafÎndan ise süre tutum dilekçesi ile temyiz edilmiÝtir.
E) Gerekçe
1. Miktar ve deÙeri temyiz kesinlik sÎnÎrÎnÎ aÝmayan taÝÎnÎr mal ve alacak davalarÎna iliÝkin nihai kararlar HUMK.’nun 426/A maddesi uya-rÎnca temyiz edilemez. Kesinlik sÎnÎrÎ kamu dü-zeni ile ilgilidir. Temyiz kesinlik sÎnÎrÎ belirle-nirken yalnÎz dava konusu edilen taÝÎnÎr malÎn veya alacaÙÎn deÙeri dikkate alÎnÎr. Faiz, icra (inkar) tazminatÎ, vekalet ücreti ve yargÎlama giderleri hesaba katÎlmaz.
YargÎtay ÛçtihadÎ BirleÝtirme Büyük Genel Kurulu’nun 06.06.1975 gün ve 1975/6-8 sayÎlÎ içtihadÎnda, 5521 sayÎlÎ Yasada açÎk düzenle-me olmamakla birlikte, bu yasanÎn 15. madde-sindeki düzenleme gereÙi HUMK.’nun 426/A maddesindeki kesinlik sÎnÎrÎnÎn iÝ mahkemele-rinde verilen kararlarda da uygulanmasÎ gerek-tiÙi, grup halinde açÎlan davalarÎn salt iÝ mah-kemelerine özgü bir dava türü olmadÎÙÎ, bu nedenle seri olarak açÎlan davalarda her dosya için kesinlik sÎnÎrÎna bakÎlmasÎ gerektiÙi açÎkça belirtilmiÝtir.
Dosya içeriÙine göre davalÎ vekili tarafÎndan temyize konu edilen miktar karar tarihi itiba-ri ile 1.400,00 TL kesinlik sÎnÎrÎ kapsamÎnda kaldÎÙÎndan davalÎ vekilinin temyiz isteminin HUMK.’nun 426/A, 432 maddeleri, uyarÎnca REDDÛNE,
2. DavacÎ vekilinin temyizine gelince; ÛÝ sözleÝmesinin iÝverene yüklediÙi gözetme borcu, iÝçinin iyiliÙi ve çÎkarlarÎ doÙrultusunda davranma, iÝçiye zarar verebilecek davranÎÝlar-dan kaçÎnmak, tehlikeleri önlemek borçlarÎnÎ yükler. ÛÝyerinde iÝ güvenliÙi önlemlerinin alÎn-masÎ, iÝverenin gözetme borcu kapsamÎnda yer alan yükümlülüklerinin sadece bir bölümünü ifade etmektedir. Ancak iÝ güvenliÙi hukuku bakÎmÎndan, iÝverenin iÝçiyi gözetme borcu, “iÝ güvenliÙi önlemlerini alma borcu” anlamÎnda kullanÎlmaktadÎr.
gözet-me, yani iÝ güvenliÙi tedbirleri alma borcunu düzenleyen temel hüküm Borçlar Kanunu’nun 332. maddesidir. Madde kapsamÎna göre, iÝve-renin önlem alma yükümlülüÙü;
ÛÝletme tehlikelerine karÝÎ iÝçinin korunmasÎ, Uygun ve saÙlÎÙa uygun çalÎÝma yeri saÙlan-masÎ,
ÛÝverenle beraber ikamet eden iÝçi için saÙ-lÎÙa uygun yatacak yer saÙlanmasÎ, Ýeklinde üç ana grupta toplanmaktadÎr. Düzenleme ile özellikle iÝçinin çalÎÝmasÎ sÎrasÎnda karÝÎlaÝaca-ÙÎ tehlikelere karÝÎ korunmasÎ göz önünde tu-tulmuÝ ve iÝverenin bu tehlikelerin sebebiyet verdiÙi zararlardan dolayÎ sorumluluÙu, önleyi-ci nitelikte kurala baÙlanmÎÝtÎr.
ÛÝverenin kamu hukukuna dayanan iÝçi-yi gözetme borcunu düzenleyen temel kural, 4857 sayÎlÎ Kanun’un 77. maddesidir. Bu mad-deye göre iÝverenler, iÝyerlerinde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙinin saÙlanmasÎ için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansÎz ola-rak bulundurmak, iÝyerinde alÎnan iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerine uyulup uyulmadÎÙÎnÎ denetlemek, iÝçileri karÝÎ karÝÎya bulunduklarÎ mesleki riskler, alÎnmasÎ gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklarÎ konusunda bilgilendir-mek ve gerekli iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi eÙitimini vermek zorundadÎrlar. ÛÝveren iÝçinin saÙlÎÙÎnÎ ve hayatÎnÎ tehlikeye sokacak riskleri ortadan kaldÎrarak, ona iÝletme tehlikelerine ve meslek hastalÎklarÎna karÝÎ her türlü tedbirin alÎndÎÙÎ bir iÝyeri ve iÝ ortamÎ hazÎrlamalÎdÎr.
Özel hukukta düzenlenen kurallara uyma-manÎn yaptÎrÎmÎ tazminat ödenmesini öngörür-ken, kamu hukuku kurallarÎ ise genel olarak idari ve cezai yaptÎrÎmlar getirmektedir.
ÛÝverenin iÝyerinde çalÎÝanlarÎ gözetme ve koruma borcunun kapsamÎnda, iÝçilerin maddi ve manevi vücut bütünlüÙünün, Ýeref, haysiyet ve özel yaÝam gibi kiÝisel deÙerlerinin korun-masÎ da bulunmaktadÎr.
ÛÝyerinde iÝçi saÙlÎÙÎ ve iÝ güvenliÙi önlem-lerinin alÎnmamasÎ nedeniyle zarar gören iÝçi, iÝveren aleyhine maddi ve manevi tazminat da-vasÎ açma hakkÎna sahiptir. Bunun yasal daya-naÙÎ Borçlar Kanunu’nun 46 ve 47. maddeleri-dir. ÛÝverenin iÝçiyi koruma borcu kapsamÎn-daki, ihmali ya da kusurlu davranÎÝÎ, bilerek ve
isteyerek hareket etmiÝ olmasÎ ya da bunu is-tememekle birlikte önlemek için gerekli dikkat ve özeni göstermemesi, baÝka bir deyimle alÎn-masÎ gereken iÝ güvenliÙi önlemlerini almaalÎn-masÎ biçiminde ortaya çÎkar. ÛÝverenin gözetme ve koruma borcunu hiç veya gereÙi gibi ifa etme-mesi halinde, iÝçi maruz kaldÎÙÎ zarar durumu-na göre, maddi ve manevi tazmidurumu-nat taleplerinde bulunabilir. AyrÎca bu borcun yerine getirilme-mesi, iÝverenin kendisine düÝen ifa hazÎrlÎklarÎ-nÎ yapmamÎÝ olmasÎ nedeniyle onun alacaklÎhazÎrlÎklarÎ-nÎn temerrüdü durumuna düÝmesine yol açabilir.
Borçlar Kanunu’nun 344. maddesi uyarÎnca, “muhik sebeplerden dolayÎ gerek iÝçi gerekse iÝ sahibi, bir ihbara lüzum olmaksÎzÎn her va-kit akti feshedebilir. Ezcümle, ahlaka müteallik sebeplerden dolayÎ yahut hüsnüniyet kaidele-ri noktasÎndan iki taraftan bikaidele-rine artÎk akti icra etmemekte haklÎ gösteren her hal, muhik bir sebep teÝkil eder. Bu gibi hallerin mevcudiye-tini hakim taktir eder. Fakat iÝçinin kendi ku-suru olmaksÎzÎn duçar olduÙu nispeten kÎsa bir hastalÎÙÎ yahut kÎsa müddetli bir askeri mükel-lefiyeti ifa etmesi, muhik sebep olarak kabul edemez.” AynÎ kanunun 345/1 maddesinde ise; “Muhik sebepler, bir tarafÎn akite riayet etme-mesinden ibaret olduÙu taktirde, bu taraf di-Ùer tarafa onun akit ile müstahak iken mahrum kaldÎÙÎ feri menfaatler de nazara alÎnmak üzere tam bir tazminat itasÎyla mükellef olur. Bundan baÝka hakim vaktinden evvel feshin mali neti-celerini, hali ve mahalli adeti gözönünde tuta-rak taktir eder” hükmüne yer verilmiÝtir.
4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’nun 24/I.a maddesi iÝ-çiye, “ÛÝ sözleÝmesinin konusu olan iÝin yapÎl-masÎ iÝin niteliÙinden doÙan bir sebeple saÙlÎÙÎ veya yaÝayÎÝÎ için tehlikeli olmasΔ halinde haklÎ fesih hakkÎ vermektedir. Kanunun 26/2 madde-sindeki düzenleme iÝçiye bu nedenle fesihten dolayÎ tazminat isteme hakkÎ vermektedir.
Dosya içeriÙine göre davacÎnÎn davalÎya ait yurtdÎÝÎ iÝyerinde çalÎÝÎrken, iÝyerinde yabancÎ uyruklu iÝçilerin saldÎrÎsÎ sonucu yaralandÎÙÎ, iÝ-verenin gerekli güvenlik önlemlerini almamasÎ nedeni ile bu saldÎrÎ sonunda kiÝilik haklarÎnÎn hukuka aykÎrÎ Ýekilde ihlal edildiÙi, davacÎnÎn iÝverenin güvenlik önlemlerini almamasÎ ve ki-Ýisel güvenliÙinin tehlikede olmasÎ nedeni ile
belirli süreli iÝ sözleÝmesini haklÎ nedenle fes-hettiÙi anlaÝÎlmaktadÎr.
Öncelikle kiÝilik haklarÎ, beden bütünlüÙü iÝ-yerinde gerekli iÝ güvenliÙi önlemleri nedeni ile zarara uÙrayan, bu nedenle elem ve acÎ duyan iÝçinin Borçlar Kanunu’nun 322. Maddesi yolu ile aynÎ kanunun 47, 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’nun 77 ve 24/II.a5 maddeleri yolu ile aynÎ kanunun
26/2 maddesi uyarÎnca davacÎ iÝçi, davalÎya ait iÝyerinde iÝverenin gerekli güvenlik önlemleri almamasÎ nedeni ile yabancÎ uyruklu iÝçilerin saldÎrÎsÎ sonucu yaralanmasÎ nedeniyle acÎ ve üzüntü duyduÙunu belirterek manevi tazminat talep etmiÝtir. DavalÎ iÝverenin çalÎÝanlarÎ gö-zetme ve koruma borcu kapsamÎnda iÝyerinde gerekli güvenlik önlemleri almadÎÙÎ, davacÎ-nÎn iÝyerinde yabancÎ uyruklu iÝçilerin saldÎrÎ-sÎ sonucu yaralandÎÙÎ anlaÝÎldÎÙÎndan, Borçlar Kanunu’nun 47. maddesine göre cismani zarara uÙrayan kiÝiye zararÎn aÙÎrlÎÙÎna ve diÙer taz-minat öÙeleri dikkate alÎnarak yargÎç tarafÎndan adalete uygun bir tazminat verilmelidir. Mahke-mece yazÎlÎ gerekçe ile manevi tazminatÎ isteÙi-nin reddine karar verilmesi hatalÎ olup bozmayÎ gerektirmiÝtir.
SONUÇ
Temyiz olunan kararÎn, yukarÎda yazÎlÎ se-bepten dolayÎ BOZULMASINA, peÝin alÎnan temyiz harcÎnÎn istek halinde ilgiliye iadesine, 13.02.2012 gününde oybirliÙiyle karar verildi6.
III. KARARIN
DEØERLENDÜRÜLMESÜ
Karara konu uyuÝmazlÎk, iÝverenin iÝçile-ri koruma ve gözetme borcunun kapsamÎ ile buna aykÎrÎlÎk halinde ortaya çÎkacak sonuçlara iliÝkindir. Bu çerçevede, yerel mahkemenin ve YargÎtay Özel Dairesinin karar ve gerekçelerini özetlemekte yarar vardÎr.
A. Yerel Mahkemenin KararÍ ve
Gerekçesi
Dava konusu uyuÝmazlÎkta, davacÎ iÝçi, iÝve-renin yurtdÎÝÎnda bulunan iÝyerinde çalÎÝÎrken, iÝyerinde çalÎÝan yabancÎ uyruklu iÝçilerin saldÎ-rÎsÎ sonucu yaralanmÎÝ, iÝverenin gerekli
güven-lik önlemlerini almamasÎ ve kiÝisel güvenliÙinin de tehlikede olmasÎ nedeniyle iÝ sözleÝmesini haklÎ nedenle feshetmiÝtir.
Karardan anlaÝÎldÎÙÎ kadarÎyla yerel mahke-me, somut olayÎ iÝverenin koruma ve gözetme borcu açÎsÎndan tartÎÝmamÎÝ ve manevi tazmi-nat koÝullarÎ oluÝmadÎÙÎ için manevi tazmitazmi-nat isteminin reddine karar vermiÝtir. Ûlk derece mahkemesinin söz konusu uyuÝmazlÎÙÎ karara baÙlarken gerekçe belirtmeksizin sadece mane-vi tazminat koÝullarÎnÎn oluÝmadÎÙÎ gibi yalÎn bir ifadeye yer verdiÙi görülmektedir.
B. YargÍtay 9. Hukuk Dairesi’nin
Bozma KararÍ ve Gerekçeleri
Yerel mahkemenin kararÎ, konumuzu ilgi-lendiren yönüyle, davacÎ vekilince, olayda iÝ-verenin koruma ve gözetme borcuna aykÎrÎlÎk oluÝtuÙu ve tazminat yaptÎrÎmÎna hükmedilmesi gerektiÙi yönüyle temyiz edilmiÝtir.
YargÎtay, iÝ sözleÝmesinin iÝverene yüklediÙi koruma ve gözetme borcunun, iÝverene iÝçinin iyiliÙi ve çÎkarlarÎ doÙrultusunda davranma, iÝ-çiye zarar verebilecek davranÎÝlardan kaçÎnma ve tehlikeleri önleme borçlarÎnÎ yüklediÙini ifa-de etmiÝtir. Bu kapsamda iÝyerinifa-de iÝ güvenliÙi önlemlerinin alÎnmasÎnÎn, iÝverenin koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda yer alan yükümlü-lüklerinin sadece bir bölümünü karÝÎladÎÙÎ be-lirtilmiÝtir. Bu borcun hem Borçlar Kanunu’nun 332. maddesinde düzenlenen hükümlerle özel hukuka, hem de ÛÝ Kanunu’nun 77. maddesin-de düzenlenen hükümlerle maddesin-de kamu hukukuna dayanan yönlerinin bulunduÙuna vurgu yapÎl-mÎÝ; özel hukuka dayanan aykÎrÎlÎklarÎn yaptÎ-rÎmÎnÎn, bu tehlikelerin sebep olduÙu zararlar-dan dolayÎ sorumluluk Ýeklinde ortaya çÎkan tazminat yaptÎrÎmÎ olduÙu, kamu hukukuna dayanan kurallara aykÎrÎlÎk halinde ise idari ve cezai yaptÎrÎmlarÎn uygulanmasÎ gerekeceÙi hu-susu açÎklÎÙa kavuÝturulmuÝtur.
Bu çerçevede iÝçinin, Borçlar Kanunu’nun 332. maddesi yoluyla aynÎ Kanun’un 47, 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’nun 77 ve 24/I.a maddeleri yoluyla da aynÎ Kanun’un 26/2 maddesi uya-rÎnca iÝçinin tazminat istediÙi belirtilmiÝ ve iÝ-çinin, davalÎya ait iÝyerinde iÝverenin gerekli güvenlik önlemleri almamasÎ nedeni ile
iÝçi-lerin saldÎrÎsÎ sonucu yaralanmasÎ nedeniyle acÎ ve üzüntü duyduÙunu belirterek manevi tazminat talebinin Borçlar Kanunu’nun 47. maddesi gereÙi hüküm altÎna alÎnmasÎ gere-kirken alÎnmamasÎnÎ bozma nedeni saymÎÝtÎr.
C. ÜÛverenin Koruma ve Gözetme
Borcunun KapsamÍ
GeniÝ kapsamlÎ olan ve somut sÎnÎrlarÎ bu-lunmayan iÝverenin iÝçiyi koruma ve gözetme borcu, öncelikle iÝçinin kiÝiliÙine saygÎ göste-rilmesini ve kiÝiliÙinin korunmasÎnÎ gerekti-rir. Bu kapsama, bir taraftan yaÝam, saÙlÎk ve beden bütünlüÙünün korunmasÎ için gerekli önlemlerin alÎnmasÎ, diÙer taraftan da iÝçiye gerekli bilgi ve belgelerin verilmesi, yol gös-terilmesi ve iÝyerine getirdiÙi eÝyalarÎnÎn ko-runmasÎ gibi yükümlülükler girer. Bunun yanÎ sÎra koruma ve gözetme borcu ile yoÙun bir Ýekilde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi yükümlülükleri-nin yerine getirilmesi kastedilse de, iÝyerinde iÝ güvenliÙi önlemlerinin alÎnmasÎ, iÝverenin koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda yer alan yükümlülüklerinin sadece bir bölümünü ifade eder. Ancak belirtelim ki, iÝ güvenliÙi hukuku bakÎmÎndan, iÝverenin iÝçiyi gözetme borcu, “iÝ güvenliÙi önlemlerini alma borcu” anlamÎnda kullanÎlmaktadÎr. Bu kapsamda iÝ kazasÎ ve meslek hastalÎklarÎna karÝÎ gereken önlemlerin alÎnmasÎ suretiyle çalÎÝma ortamÎ-nÎn saÙlÎklÎ ve güvenli bir Ýekilde rasyonel düzenlenmesi amaçlanmaktadÎr7.
ÛÝverenin iÝçiyi koruma ve gözetme bor-cunun kapsamÎ, mevzuat hükümleri yanÎnda dürüstlük ve iyiniyet kurallarÎ ile belirlenir ve sÎnÎrlarÎ çizilir8.
GörüldüÙü üzere, bu borç iÝverene bir raftan iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎ diÙer
ta-raftan da iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerinin alÎnmasÎ yükümlülüÙü getirmektedir. Bu ne-denle her iki hususu da ayrÎ baÝlÎklar altÎnda kÎsaca açÎklamakta yarar vardÎr.
1. ¾Àçinin KiÀili¼ini Koruma
1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüÙe giren 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu, iÝverenin borçlarÎnÎ sayarken 417/I maddesiyle “ÛÝçinin kiÝiliÙinin korunmasΔna yer vermiÝtir. Buna göre, “ÛÝveren, hizmet iliÝkisinde iÝçinin ki-ÝiliÙini korumak ve saygÎ göstermek ve iÝye-rinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni saÙlamakla, özellikle iÝçilerin psikolojik ve cinsel tacize uÙramamalarÎ ve bu tür tacizlere uÙramÎÝ olanlarÎn daha fazla zarar görmeme-leri için gerekli önlemgörmeme-leri almakla yükümlü-dür.” hükmünü getirmiÝtir.
ÛÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎna iliÝkin bu düzenleme, iÝ kanunlarÎna tabi tüm iÝ iliÝki-lerinde uygulanÎr. Bu hükmün gerekçesinde “iÝverenin iÝçinin kiÝiliÙini korumasÎ, kiÝili-Ùine saygÎ göstermesi, saÙlÎÙÎnÎ gözetmesi, iÝyerinde ahlâka uygun bir düzenin gerçek-leÝmesini saÙlama yükümlülüÙü öngörülmek-tedir. Gerçekten, iÝverenin, iÝçinin saÙlÎÙÎnÎ korumak amacÎyla hastalandÎÙÎnda onu ça-lÎÝmaya zorlamama, tedavisi için gerekli izin-leri verme, gerektiÙinde iÝyerinde acil tedavi imkânlarÎnÎ saÙlama gibi yükümlülükleri söz konusudur. Böylece, iÝçilerin rahat ve huzur içinde çalÎÝabilecekleri bir ortamÎn saÙlan-masÎ amaçlanmÎÝtÎr. Bunun bir ölçüsü olarak iÝverenin iÝyerinde “ahlâka uygun bir düze-ni gerçekleÝtirmekle” yükümlü olduÙu kabul edilmiÝtir. Bu yükümlülüÙünün diÙer bir gö-rünümünü ise, iÝverenin, iÝçilerin cinsel taci-ze uÙramamalarÎ için gerekli önlemleri almasÎ oluÝturmaktadÎr. ÛÝveren, bu amaçla, iÝçilerin derhâl yardÎm isteyebilecekleri bir güvenlik sistemi kurma, güvenlik personeli bulundur-ma gibi, cinsel tacizle karÝÎlaÝbulundur-ma tehlikesini ortadan kaldÎrmaya yönelik uygun önlemleri almakla yükümlüdür.”9 sözcüklerine yer
veri-lerek örneklerle bu borcun kapsamÎ belirlen-meye çalÎÝÎlmÎÝtÎr.
Anayasadan doÙan bir yükümlülük olan iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎ ve gözetilmesi
GeniÛ kapsamlÍ olan ve somut
sÍnÍrlarÍ bulunmayan iÛverenin
iÛçiyi koruma ve gözetme borcu,
öncelikle iÛçinin kiÛiliÙine saygÍ
gösterilmesini ve kiÛiliÙinin
korunmasÍnÍ gerektirir.
(saygÎ gösterilmesi) borcu, onun yaÝamÎnÎn, saÙlÎÙÎnÎn, bedensel ve ruhsal bütünlüÙünün, Ýeref ve onurunun, kiÝisel ve mesleki saygÎn-lÎÙÎnÎn, ahlaki deÙerlerinin, özel yaÝam alanÎ-nÎn, genel olarak özgürlüÙünün korunmasÎnÎ içerdiÙi gibi iÝyerinde cinsel ve psikolojik ta-cize (mobbinge) uÙramamalarÎnÎ da gerekti-rir10.
TBK. m. 417’deki düzenlemeyle, iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎndaki kapsamÎn tüketici bir Ýekilde düzenlenmediÙi ve kiÝisel verile-rin hukuka uygun biçimde kullanÎmÎnÎn da bu kapsamda olduÙu kabul edilmektedir11.
DolayÎsÎyla iÝveren TBK. m. 419 gereÙi “iÝçi-ye ait kiÝisel verileri, ancak iÝçinin iÝe yatkÎn-lÎÙÎyla ilgili veya hizmet sözleÝmesinin ifasÎ için zorunlu olduÙu ölçüde kullanabilir. Özel kanun hükümleri saklÎdÎr.” Bu nedenle iÝ hu-kuku baÙlamÎnda, bilgisayar ortamÎnda veya özlük dosyalarÎnda (ÛÝ K. m. 75) saklanan, iÝ-çinin özel ve meslek yaÝamÎnÎ da kapsayacak Ýekilde onunla iliÝkili veya iliÝkilendirilebilen tüm bilgileri ifade eden, kimlik numarasÎ, ad-resi, mesleÙi, medeni durumu, doÙum yÎlÎ, mahkumiyeti, siyasal veya sendikal faaliyeti, saÙlÎk ve hastalÎk durumu, e-mail yazÎÝmalarÎ, din, Îrk, etnik kökeni ve cinsel tercihi gibi tüm bilgiler kiÝisel veri olarak kabul edilir; ve gizli kalmasÎnda iÝçinin haklÎ çÎkarÎ bulunan bilgileri iÝverenin açÎklamamasÎ yükümlülüÙü de iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎ kapsamÎnda deÙerlendirilir.
Üu halde denilebilir ki, Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi, genel olarak ki-Ýilik haklarÎnÎn korunmasÎna iliÝkin TMK. m. 24’ün, bireysel iÝ hukukunda genel hizmet sözleÝmesindeki özel düzenlemesidir. Ancak TMK. m. 24, kiÝilik haklarÎnÎn hukuka aykÎrÎ olarak yapÎlan saldÎrÎlara karÝÎ kiÝiliÙin korun-masÎnÎ düzenlemiÝ olmasÎna raÙmen, TBK. m. 417, iÝçinin kiÝilik haklarÎnÎ sözleÝmeden do-Ùan sorumluluk çerçevesinde korumaktadÎr. Bu açÎdan biri haksÎz fiil sorumluluÙunu, di-Ùeri ise sözleÝmeden doÙan sorumluluÙu esas almakta ve ispat yükünün daÙÎlÎmÎ, yardÎmcÎ kiÝilerin sorumluluÙu, kusur ve zamanaÝÎmÎ süreleri açÎsÎndan farklÎ sonuçlarÎn ortaya çÎk-masÎna neden olmaktadÎr12.
2. ¾À Sa¼l»¼» ve Güvenli¼i Önlemleri Alma
ÛÝverenin koruma ve gözetme borcu kap-samÎna iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎnÎn yanÎ sÎra iÝyerinde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemle-rinin alÎnmasÎ da girmektedir. Hatta, iÝverenin koruma ve gözetme borcu ile daha ziyade iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi yükümlülükleri kastedil-mekte, bu kapsamda iÝ kazasÎ ve meslek has-talÎklarÎna karÝÎ gereken önlemlerin alÎnmasÎ suretiyle çalÎÝma ortamÎnÎn saÙlÎklÎ ve güvenli bir Ýekilde düzenlenmesi amaçlanmaktadÎr13.
ÛÝveren iÝçinin kiÝilik haklarÎ arasÎnda bulu-nan yaÝam, saÙlÎk ve beden bütünlüÙünü iÝ-yeri tehlikelerine karÝÎ korumak zorundadÎr.
4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’nun 30.12.2012 tari-hinde yürürlükten kalkarak yerini 6331 sayÎlÎ ÛÝ SaÙlÎÙÎ ve GüvenliÙi Kanunu’nun 4 ve de-vamÎ maddelerine bÎrakacak olan 77. madde-sine göre, “ÛÝverenler iÝyerlerinde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙinin saÙlanmasÎ için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri nok-sansÎz bulundurmak, iÝçiler de iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi konusunda alÎnan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.
ÛÝverenler iÝyerinde alÎnan iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerine uyulup uyulmadÎÙÎnÎ denetlemek, iÝçileri karÝÎ karÝÎya bulunduk-larÎ mesleki riskler, alÎnmasÎ gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklarÎ konusunda bil-gilendirmek ve gerekli iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi eÙitimini vermek zorundadÎrlar…” Bu hükme paralel bir düzenleme TBK. m. 417/II’de yer almaktadÎr: “ÛÝveren, iÝyerinde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙinin saÙlanmasÎ için gerekli her tür-lü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansÎz bulundurmak; iÝçiler de iÝ saÙlÎÙÎ ve güven-liÙi konusunda alÎnan her türlü önleme uy-makla yükümlüdür.”
Söz konusu hükümde “her türlü önlemi almak”tan söz edildiÙi için, iÝ saÙlÎÙÎ ve gü-venliÙi açÎsÎndan bir önlemin alÎnmasÎ gerekli ise, iÝverenler bir sÎnÎrlama getirilmeksizin bu önlemin alÎnmasÎndan sorumlu tutulmuÝlar-dÎr. ÖÙreti ve YargÎtay uygulamasÎnda, iÝvere-nin sadece mevzuatta yer alan önlemleri almasÎ ile yetinemeyeceÙi, mevzuatta öngörülmemiÝ ancak bilimsel ve teknolojik geliÝmelerin
ge-rekli kÎldÎÙÎ diÙer iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlem-lerini de almasÎ gerektiÙi kabul edilmiÝtir14.
AyrÎca bu kapsamda yer almak üzere TBK. m. 418 ile, iÝverenle birlikte ev düzeni için-de yaÝayan, kusuru olmaksÎzÎn hastalÎk, kaza, gebelik gibi nedenlerle iÝ görme edimini ye-rine getiremeyen ve SGK yardÎmlarÎndan ya-rarlanamayan iÝçiye belirli sürelerle bakÎm ve tedavi yükümlülüÙü de getirilmiÝtir. 1 Tem-muz 2012 tarihinde yerini 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu’na bÎrakan 818 sayÎlÎ Borçlar Kanunu’nun 332. maddesinde de “ÛÝ sahibi, ak-din hususi halleri ve iÝin mahiyeti noktasÎndan hakkaniyet dairesinde kendisinden istenilebile-ceÙi derecede çalÎÝmak dolayÎsÎyle maruz kal-dÎÙÎ tehlikelere karÝÎ icabeden tedbirleri ittihaza ve münasip ve sÎhhi çalÎÝma mahalleri ile, iÝçi birlikte ikamet etmekte ise sÎhhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur…” sözcüklerine yer veri-lerek iÝverenin iÝçiyi koruma borcu kapsamÎn-da iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerini almasÎna yönelik düzenlemelere yer verilmiÝtir.
D. ÜÛçiyi Koruma ve Gözetme Borcuna
AykÍrÍlÍÙÍn YaptÍrÍmÍ
ÛÝçiyi koruma ve gözetme borcu kapsamÎn-da yükümlülüklerini yerine getirmeyen iÝveren, iÝ sözleÝmesinden doÙan yükümlülüÙünü yeri-ne getirmemiÝ olacaÙÎndan sözleÝmeye aykÎrÎ davranmÎÝ olur ve kendisinden öncelikle mad-di ve manevi zararlarÎn giderilmesi istenebilir15.
TBK. m. 112’ye göre, “Borç hiç veya gereÙi gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceÙini ispat etmedikçe, alacak-lÎnÎn bundan doÙan zararÎnÎ gidermekle yü-kümlüdür.” Bu durum ayrÎca bir özel hükümle TBK. m. 417/III’de düzenlenmiÝtir. Buna göre, iÝverenin kanuna ve sözleÝmeye aykÎrÎ davra-nÎÝÎ nedeniyle iÝçinin ölümü, vücut bütünlüÙü-nün zedelenmesi veya kiÝilik haklarÎnÎn ihlaline baÙlÎ zararlarÎn tazmini, sözleÝmeye aykÎrÎlÎktan doÙan sorumluluk hükümlerine tabidir. Dola-yÎsÎyla bu maddeye göre artÎk doÙrudan iÝçinin kiÝilik haklarÎnÎn ihlâlinde iÝverenin sorumlulu-Ùuna gidilebilmesi mümkündür16.
Bu baÙlamda, Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu’ndaki genel hükümlerle iÝ mevzuatÎndaki özel hükümlerde, iÝçinin kiÝilik
haklarÎnÎn ihlal edilmesi halinde bir çok hukuki imkân ve yaptÎrÎm söz konusu olabilmektedir. Buna göre, saldÎrÎnÎn (tecavüzün) önlenmesi, saldÎrÎya son verilmesi, saldÎrÎnÎn hukuka aykÎ-rÎlÎÙÎnÎn tespiti, saldÎrÎnÎn kÎnanmasÎ, bu yönde-ki kararlarÎn üçüncü yönde-kiÝilere bildirilmesi veya yayÎmlanmasÎ (TMK. m. 25/I-II, TBK. m. 58/ II), maddi ve manevi tazminat, manevi tazmi-nat yerine diÙer bir giderim biçimi ya da bu-nun tazminata eklenmesi (TMK. m. 25/III, TBK. m. 58/I-II) gibi imkânlarÎn yanÎ sÎra, ayrÎmcÎlÎk tazminatÎ ve sendikal tazminat (ÛÝ K. m. 5/VI, STÛSK. m. 25) ile iÝ sözleÝmesinin geçersizliÙi (TBK. m. 27) ve iÝçi tarafÎndan sözleÝmenin haklÎ nedenle feshi ve tazminat (ÛÝ K. m. 24/II, b, c, d; ÛÝ K. m. 26/II) gibi yaptÎrÎmlar da müm-kündür17. Bunun yanÎ sÎra, ÛÝ Kanunu’nun 77
ve devamÎ maddelerinde düzenlenen iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi hükümleri olan kamu hukuku ku-rallarÎna aykÎrÎlÎÙÎn yaptÎrÎmÎ genel olarak idari ve cezai yaptÎrÎm ise de, bu kapsamda da ko-ruma ve gözetme borcuna aykÎrÎlÎk nedeniyle iÝçi, iÝ sözleÝmesini haklÎ nedenle feshedebilir (ÛÝ K. m. 77, 83, ÛÝ K. m. 24/1,a). AyrÎca Türk Ceza Kanununun 132 ve devamÎ maddelerinde-ki “Özel Hayata ve HayatÎn Gizli AlanÎna KarÝÎ Suçlar” kapsamÎnda kiÝilik haklarÎnÎn ihlaline iliÝkin yaptÎrÎmlar da söz konusu olabilir18.
GörüldüÙü üzere, iÝverenin koruma ve gö-zetme borcu iÝ sözleÝmesinden doÙduÙundan, iÝçi iÝ kazasÎndan doÙan vücut bütünlüÙünün zedelenmesi nedeniyle açacaÙÎ tazminat da-vasÎnda sözleÝmeye aykÎrÎlÎktan doÙan (akdi) sorumluluk hükümlerine dayanabilmektedir (TBK. m. 112). Kural olarak, iÝ kazasÎ sonucu ölen iÝçinin yakÎnlarÎnÎn destekten yoksun kal-ma tazminatÎ açÎsÎndan haksÎz fiil hükümlerine dayanmasÎ gerekirken, TBK. m. 417/III hük-mü gereÙince, iÝçinin ölühük-mü nedeniyle açÎla-cak tazminat davalarÎnda da sözleÝmeye aykÎ-rÎlÎktan doÙan sorumluluk esaslarÎna dayanma imkânÎ bulunmaktadÎr. AynÎ düzenlemenin eski Borçlar Kanunu açÎsÎndan da geçerli olduÙu görülmektedir (BK. m. 332/II)19. SözleÝmeye
aykÎrÎlÎktan doÙan sorumluluk hükümleri, iÝçi-nin lehine düzenlemeler getirmekte, TBK. m. 112’de olduÙu gibi kusursuzluÙun ispatÎnÎ iÝve-rene yüklemekte, bu tür uyuÝmazlÎklarda dava
zamanaÝÎmÎnÎ da on yÎl olarak kabul etmekte-dir (TBK. m. 146)20. EÙer bu durum haksÎz fiil
sorumluluÙuna dayandÎrÎlÎrsa, iÝçinin iÝverenin kusurunu ispat etmesi aranacaÙÎ gibi (TBK. m. 49), dava da iki yÎllÎk haksÎz fiil zamanaÝÎmÎna tabi olacaktÎr (TBK. m. 72).
KaldÎ ki, iÝverenin bu davranÎÝÎ, iÝçinin kiÝi-liÙin korunmasÎna iliÝkin iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi konusundaki emredici davranÎÝ kurallarÎnÎn ih-lali anlamÎna da geldiÙi için söz konusu kuralla-rÎn ihlali aynÎ zamanda bir haksÎz fiil oluÝturur. Bu durumda, sözleÝmeye aykÎrÎlÎktan doÙan sorumluluk hükümleri ile haksÎz fiil sorumlu-luÙundan doÙan dava haklarÎnÎn yarÎÝtÎÙÎ kabul edilir21. Bunun sonucu olarak, iÝçinin zararÎn
tazmini için sözleÝmeden doÙan sorumluluk hükümlerinin yanÎ sÎra haksÎz fiil sorumluluÙu hükümlerine de gidebileceÙi kabul edilmekte-dir22. Ancak sözleÝmeye dayanan sorumluluk
hükümlerine baÝvurmasÎ iÝçinin yararÎnadÎr. Bu husus TBK. m. 417/III’de de emredici bir Ýekilde düzenlenmiÝtir: “ÛÝçinin ölümü, vücut bütünlüÙünün zedelenmesi veya kiÝilik hakla-rÎnÎn ihlaline baÙlÎ zararlarÎn tazmini, sözleÝme-ye aykÎrÎlÎktan doÙan sorumluluk hükümlerine tabidir.”
E. ÜÛçinin KorunmasÍ ve Gözetilmesi
Borcuna AykÍrÍlÍk Halinde Manevi
Tazminat
YukarÎda açÎklandÎÙÎ üzere, iÝveren, iÝçiyi koruma ve gözetme borcuna aykÎrÎ davrandÎÙÎ takdirde, maddi ve manevi tazminat yaptÎrÎmÎ-nÎn yanÎ sÎra diÙer bir giderim biçimi ya da bu-nun tazminata eklenmesi yaptÎrÎmÎna da maruz kalabilir.
Gerçekten de, TMK. m. 25/III’e göre kiÝiliÙi-ne saldÎrÎda bulunulan kiÝi, maddi tazminat ta-lebinde bulunabileceÙi gibi manevi tazminat da isteyebilir: “Maddi ve manevi tazminat istemleri ile hukuka aykÎrÎ saldÎrÎ dolayÎsÎyla elde edilmiÝ olan kazancÎn vekaletsiz iÝ görme hükümlerine göre kendisine verilmesine iliÝkin istemde bu-lunma hakkÎ saklÎdÎr”.
TBK. m. 58’e göre de, “KiÝilik hakkÎnÎn ze-delenmesinden zarar gören, uÙradÎÙÎ manevi zarara karÝÎlÎk manevi tazminat adÎ altÎnda bir
miktar para ödenmesini isteyebilir. Hakim, bu tazminatÎn ödenmesi yerine, diÙer bir giderim biçimi kararlaÝtÎrabilir veya bu tazminata ekle-yebilir; özellikle saldÎrÎyÎ kÎnayan bir karar ve-rebilir ve bu kararÎn yayÎmlanmasÎna hükme-debilir.”
Üu halde, iÝ iliÝkisinde iÝçinin kiÝiliÙine ya-pÎlan saldÎrÎlarda doÙrudan manevi tazminata hükmedilmesi mümkündür. YargÎtay da, “… DavacÎya, davalÎ iÝveren vekili tarafÎndan etkili eylemde bulunulduÙu tartÎÝmasÎzdÎr. Sözü edi-len eylem tek baÝÎna BK 49. madde uyarÎnca ki-Ýilik hakkÎna saldÎrÎ olup manevi tazminatÎ ge-rektirir. Mahkemece feshin haksÎzlÎÙÎnÎn kabulü de bu olguyu doÙrulamaktadÎr. Hiç bir gerekçe iÝçinin dövülmesini haklÎ kÎlmaz, iÝçinin yalnÎz maddi varlÎÙÎ deÙil manevi varlÎÙÎ da yasalarca koruma altÎndadÎr.”23 sözcükleriyle, iÝçinin
kiÝi-lik haklarÎna yapÎlan saldÎrÎlarÎn manevi tazmi-natÎ gerektireceÙini karara baÙlamÎÝtÎr. Somut olayda da iÝçinin kiÝiliÙine saldÎrÎda bulunuldu-Ùu, kiÝilik hakkÎnÎn zedelendiÙi ve zarar gördü-Ùü tartÎÝmasÎz olduÙuna göre, manevi tazmina-ta hükmedilmesi gerekeceÙi açÎktÎr.
Bu arada belirtilmesi gereken bir husus, TBK. m. 58 hükmünün bir haksÎz fiil sorumluluÙuna iliÝkin hüküm olmasÎna raÙmen burada uygu-lama alanÎ bulacaÙÎ hususudur. Zira, TBK. m. 114/II hükmüne göre, “HaksÎz fiil sorumluluÙu-na iliÝkin hükümler, kÎyas yoluyla sözleÝmeye aykÎrÎlÎk hallerine de uygulanÎr”. Bu nedenle, iÝverenin koruma ve gözetme borcuna aykÎrÎ-lÎÙa dayandÎrÎlan davada, haksÎz fiil sorumlu-luÙunu düzenleyen TBK. m. 49 ve devamÎnda yer alan hükümler yani kusur sorumluluÙu ve kusursuz sorumluluk esaslarÎ, müterafik (birlik-te) kusur (TBK. m. 52), maddi tazminat (TBK. m. 54), manevi tazminata (TBK. m. 56) iliÝkin kurallara da baÝvurulabilir.
F. Somut Olay AçÍsÍndan
DeÙerlendirme
Somut olayda, yerel mahkemece davacÎnÎn manevi tazminat talebi reddedilirken iÝverenin iÝçiyi koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda herhangi bir deÙerlendirme yapÎlmadÎÙÎ görül-mektedir.
bozar-ken, iÝverenin iÝçiyi koruma ve gözetme borcu konusunda bir takÎm gerekçelere yer vermiÝ-tir. YargÎtay, 818 sayÎlÎ Borçlar Kanunu ile 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’ndaki hükümleri göz önünde bulundurarak sonuca gitmeye çalÎÝmÎÝ ise de gerekçelerinin bazÎlarÎnda isabet kaydedeme-miÝtir. Her ne kadar kararÎn verildiÙi 13.02.2012 tarihi itibariyle henüz yürürlüÙe girmemiÝ ise de, 04.02.2011 tarihli Resmi Gazete’de yayÎm-lanan 11.01.2011 tarihli ve 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinin kararda deÙerlendirilmemiÝ olmasÎ bir eksiklik olarak deÙerlendirilmektedir. Zira, somut uyuÝmazlÎÙa iliÝkin iÝverenin iÝçinin kiÝiliÙini koruma borcu-nun kapsamÎ 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kaborcu-nunu ile daha somut bir Ýekilde belirlenmiÝtir.
YargÎtay, iÝverenin iÝçiyi koruma ve gözet-me borcunu özel hukuk ve kamu hukuku ku-rallarÎ açÎsÎndan ayrÎma tabi tutarak incelemiÝ; özel hukuk açÎsÎndan iÝverenin iÝçiyi gözetme borcunu, Borçlar Kanunu’nun 332. maddesine dayandÎrarak iÝ güvenliÙi tedbirleri alma kap-samÎnda deÙerlendirmiÝ ve madde kapsamÎna göre, iÝverenin önlem alma yükümlülüÙünün; iÝletme tehlikelerine karÝÎ iÝçinin korunmasÎ, uygun ve saÙlÎÙa uygun çalÎÝma yeri saÙlanma-sÎ ile iÝverenle beraber ikamet eden iÝçi için saÙlÎÙa uygun yatacak yer saÙlanmasÎ Ýeklinde üç ana grupta toplandÎÙÎnÎ belirtmiÝtir. Gerçek-ten de BK. m. 332/I hükmüne göre, “ÛÝ sahibi, akdin hususi halleri ve iÝin mahiyeti noktasÎn-dan hakkaniyet dairesinde kendisinden isteni-lebileceÙi derecede çalÎÝmak dolayÎsÎyle maruz kaldÎÙÎ tehlikelere karÝÎ icabeden tedbirleri itti-haza ve münasip ve sÎhhi çalÎÝma mahalleri ile, iÝçi birlikte ikamet etmekte ise sÎhhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur.” Söz konusu düzen-leme ile önleyici nitelikte bir kural getirildiÙi ve özellikle iÝçinin çalÎÝmasÎ sÎrasÎnda karÝÎlaÝacaÙÎ tehlikelere karÝÎ korunmasÎnÎn göz önünde tu-tulduÙu ve iÝverenin bu tehlikelerin sebebiyet verdiÙi zararlardan dolayÎ sorumluluÙunun bu-lunduÙuna vurgu yapÎlmÎÝtÎr. Bu düzenlemede, iÝverenin koruma ve gözetme borcu açÎsÎndan daha ziyade iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerini alma yönü ele alÎnmaktadÎr. Somut uyuÝmaz-lÎkta ise, iÝin niteliÙinin ortaya çÎkardÎÙÎ tehlike-lere karÝÎ önlem alÎnmasÎndan daha çok iÝçinin
kiÝiliÙinin korunmasÎna yönelik bir durumun varlÎÙÎ görülmekte olduÙundan bire bir uyuÝ-mamaktadÎr.
DiÙer taraftan YargÎtay, iÝverenin kamu hu-kukuna dayanan iÝçiyi gözetme borcunu dü-zenleyen temel kuralÎn ise, 4857 sayÎlÎ Kanun’un 77. maddesi olduÙunu ifade etmiÝtir. Bu mad-deye göre iÝverenler, iÝyerlerinde iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙinin saÙlanmasÎ için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansÎz ola-rak bulundurmak, iÝyerinde alÎnan iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi önlemlerine uyulup uyulmadÎÙÎnÎ denetlemek, iÝçileri karÝÎ karÝÎya bulunduklarÎ mesleki riskler, alÎnmasÎ gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklarÎ konusunda bilgilendir-mek ve gerekli iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi eÙitimini vermek zorundadÎrlar. ÛÝveren iÝçinin saÙlÎÙÎnÎ ve hayatÎnÎ tehlikeye sokacak riskleri ortadan kaldÎrarak, ona iÝletme tehlikelerine ve meslek hastalÎklarÎna karÝÎ her türlü tedbirin alÎndÎÙÎ bir iÝyeri ve iÝ ortamÎ hazÎrlamalÎdÎr. Kamu huku-kuna dayanan iÝçiyi gözetme borcuna iliÝkin hükümlerin somut olay açÎsÎndan uygulanama-yacaÙÎ görülmektedir. Zira somut olayda iÝin niteliÙinden kaynaklanan bir tehlike deÙil, iÝ-yerindeki diÙer kiÝilerin saldÎrÎsÎndan kaynakla-nan bir tehlike ve zarar bulunmaktadÎr.
Temyiz mahkemesi, özel hukukta düzenle-nen kurallara uymamanÎn yaptÎrÎmÎnÎn tazminat ödenmesi olduÙunu, kamu hukuku kurallarÎna aykÎrÎlÎÙÎn ise genel olarak idari ve cezai yap-tÎrÎm gerektirdiÙini ise isabetle belirtmektedir.
Yüksek Mahkeme’nin iÝverenin iÝçiyi koruma ve gözetme borcunun kapsamÎnÎ özel hukuk ve kamu hukuku ayrÎmÎna tabi tutarak açÎklama-sÎna ve bunlarÎn yaptÎrÎmlarÎna yer vermesine raÙmen daha sonra, koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda, iÝçilerin maddi ve manevi vücut bütünlüÙünün, Ýeref, haysiyet ve özel yaÝam gibi kiÝisel deÙerlerinin korunmasÎnÎn da bu-lunduÙunu belirtmesi, bu düzenlemenin yasal dayanaÙÎnÎ açÎklamaktan uzak bulunmaktadÎr. Zira bu husus da koruma ve gözetme borcunun özel hukuktaki kapsamÎ içine girmekte ve ge-nel ve özel düzenlemelerle korunarak yaptÎrÎ-ma baÙlanyaptÎrÎ-maktadÎr. DolayÎsÎyla daha sisteyaptÎrÎ-matik olarak bu hususun da özel hukuk kurallarÎ için-de yer aldÎÙÎnÎn belirtilmesi ve 6098 sayÎlÎ Türk
Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi hükmüne de atÎf yapÎlmasÎ isabetli olurdu.
YargÎtay’În, iÝyerinde iÝçi saÙlÎÙÎ ve iÝ güven-liÙi önlemlerinin alÎnmamasÎ nedeniyle zarar gören iÝçinin, iÝveren aleyhine maddi ve mane-vi tazminat davasÎ açma hakkÎna sahip olduÙu-nu ifade edip, buolduÙu-nun yasal dayanaÙÎnÎn Borç-lar Kanunu’nun 46. ve 47. maddeleri olduÙunu ifade etmesi ve bunun iÝverenin kasÎt ve ihmal ile gerçekleÝebileceÙini belirtmesi somut olay açÎsÎndan geçerliliÙi olmayan bir bilgi olarak deÙerlendirilmektedir. Zira, somut olayda, iÝin niteliÙinden kaynaklanan iÝ saÙlÎÙÎ ve güven-liÙi önlemlerinin alÎnmadÎÙÎna ve buna aykÎrÎ davranÎldÎÙÎna iliÝkin bir durum bulunmamak-ta, iÝçinin aynÎ iÝyerindeki yabancÎ iÝçiler tara-fÎndan saldÎrÎya uÙradÎÙÎ bilinmektedir. Bu du-rumda ise, iÝ saÙlÎÙÎ ve güvenliÙi hükümlerine aykÎrÎlÎÙÎn deÙil, iÝçinin kiÝiliÙinin korunmasÎna yönelik hükümlere aykÎrÎlÎÙÎn bulunduÙu kuÝ-kusuzdur.
Yüksek Mahkeme, haklÎ fesih açÎsÎndan 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlükten kalkan 818 sayÎlÎ Borçlar Kanunu’nun 344. maddesi ile 345/I hükümlerine yer vererek, haklÎ sebep varsa akdin bildirim süresine gerek olmaksÎzÎn derhal feshedilebileceÙini ve haklÎ sebebin söz-leÝmeye aykÎrÎlÎktan dolayÎ ortaya çÎkmasÎ ha-linde de tazminat istenebileceÙini isabetle be-lirtmektedir. Borçlar Kanunu’nun 344. maddesi ile 345/I maddesindeki hükümler karÝÎlÎÙÎnda, 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu’nda 435. ve 437/I hükümlerine yer verilmiÝtir. Temyiz mah-kemesinin dayandÎÙÎ her iki hüküm gerek 818 ve gerekse 6098 sayÎlÎ Kanunlarda yer alan pa-ralel düzenlemeler olup haklÎ nedenle feshin yasal dayanaklarÎnÎ göstermektedir.
Ancak YargÎtay’În, 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu’nun 24/I. a maddesindeki “ÛÝ sözleÝmesinin konusu olan iÝin yapÎlmasÎ iÝin niteliÙinden doÙan bir sebeple iÝçinin saÙlÎÙÎ veya yaÝayÎÝÎ için tehli-keli olursa” hükmüne yer vererek somut olay açÎsÎndan iÝçiye haklÎ fesih imkânÎ tanÎndÎÙÎnÎ ifade etmesi tartÎÝÎlacak niteliktedir. Zira söz konusu hükme dayanÎlabilmesi için, iÝ sözleÝ-mesinin konusu olan iÝin iÝçinin yaÝamÎ veya saÙlÎÙÎ için tehlike yaratmasÎ ve bu tehlikenin iÝin niteliÙinden kaynaklanmÎÝ bulunmasÎ
ge-rekir24. Somut olayda ise, yapÎlan iÝin
niteliÙin-den kaynaklanan bir neniteliÙin-denle iÝin yapÎlmasÎnÎn iÝçinin saÙlÎÙÎnÎ veya yaÝayÎÝÎnÎ tehlikeye sokan bir durum bulunmamakta, iÝçi iÝin niteliÙinden kaynaklanmayan bir Ýekilde diÙer iÝçiler tara-fÎndan saldÎrÎya uÙramaktadÎr. Dosya içeriÙine göre davacÎnÎn davalÎya ait yurtdÎÝÎ iÝyerinde çalÎÝÎrken, iÝyerinde yabancÎ uyruklu iÝçilerin saldÎrÎsÎ sonucu yaralandÎÙÎ, iÝverenin gerekli güvenlik önlemlerini almamasÎ nedeni ile bu saldÎrÎ sonunda kiÝilik haklarÎnÎn hukuka aykÎrÎ Ýekilde ihlal edildiÙi, davacÎnÎn iÝverenin gü-venlik önlemlerini almamasÎ ve kiÝisel güven-liÙinin tehlikede olmasÎ nedeni ile belirli süreli iÝ sözleÝmesini haklÎ nedenle feshettiÙinin an-laÝÎldÎÙÎ Özel Dairece belirtilmekte ancak isa-betsiz bir tarzda bu durumun ÛÝ K. m. 24/1,a kapsamÎnda haklÎ fesih nedeni oluÝturduÙu ifa-de edilmektedir. Bu neifa-denle YargÎtay’În, somut olay açÎsÎndan ileri sürdüÙü bu gerekçeye katÎl-ma imkânÎ bulunkatÎl-makatÎl-maktadÎr.
IV. SONUÇ
ÛÝ hukuku yargÎlamasÎnda, yukarÎda yer ve-rilen YargÎtay kararÎ, iÝçiyi koruma ve gözetme borcu kapsamÎnda iÝ kazasÎndan doÙan talep-ler dÎÝÎnda, manevi tazminata hükmedilen en-der kararlardan biridir. ÛÝçinin kiÝilik deÙerle-rine saldÎrÎlmasÎ halinde, TBK. m. 417’nin açÎk düzenlemesi gereÙi, Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu hükümleri göz önünde tutularak manevi tazminata hükmedilebilmesi mümkündür.
YargÎtay kararÎnda, karar tarihi itibariyle yü-rürlükte bulunan 818 sayÎlÎ Borçlar Kanunu ile 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu hükümleri esas alÎnmÎÝ, gerekçe itibariyle doyurucu olmayan açÎklama-larda bulunulmuÝ ancak isabetli bir sonuca ula-ÝÎlmÎÝtÎr. Oysa ki, karar tarihi itibariyle kabul edilmiÝ ve Resmi Gazete’de yayÎmlanmÎÝ olan fakat henüz yürürlüÙe girmemiÝ bulunan 6098 sayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu’ndaki hükümlerden yararlanÎlacak olsa idi, daha doyurucu gerekçe-lerle isabetli sonuca ulaÝmak mümkün olabilir-di. KaldÎ ki, sözü edilen Kanun’a dayanÎlmasa bile, kapsamÎ çok geniÝ olan iÝçiyi koruma ve gözetme borcunun, yukarÎda belirtildiÙi Ýekil-de iÝçinin kiÝiliÙinin Ýekil-de korunmasÎ sonucunu
doÙurduÙu, buna aykÎrÎlÎk halinde iÝ sözleÝme-sinin haklÎ nedenle feshedilebileceÙi ve bunun, maddi ve manevi tazminat hakkÎ kazandÎracaÙÎ sonucuna ulaÝÎlabilirdi.
Somut uyuÝmazlÎkta, iÝçinin iÝyerindeki di-Ùer iÝçiler tarafÎndan saldÎrÎya uÙrayarak kiÝili-Ùinin (yaÝamÎnÎn, saÙlÎÙÎnÎn, bedensel ve ruh-sal bütünlüÙünün, Ýeref ve onurunun, kiÝisel ve mesleki saygÎnlÎÙÎnÎn, ahlaki deÙerlerinin, özel yaÝam alanÎnÎn, genel olarak özgürlüÙü-nün) korunamadÎÙÎ tartÎÝmasÎzdÎr. Bu nedenle, iÝçinin korunmasÎ ve gözetilmesi borcu kapsa-mÎnda salt bu gerekçe ile iÝ sözleÝmesinin haklÎ nedenle sona erdirilebileceÙi ve tazminata hak kazanÎlabileceÙinin belirtilmesi gerekirdi. Oysa YargÎtay, borcun kapsamÎ içerisinde yer alan fa-kat somut uyuÝmazlÎkta söz konusu olmayan ÛÝ K. m. 24/1,a veya ÛÝ K. m. 77 gibi gerekçelerle sözleÝmenin feshinin haklÎ nedene dayandÎÙÎ ve manevi tazminat istenebileceÙi sonucuna ulaÝ-mÎÝtÎr.
Sonuçta, YargÎtay’În ulaÝtÎÙÎ sonucu isabetli buluyorum ancak kararÎndaki gerekçelere katÎl-mÎyorum.
DÜPNOTLAR
1 Bkz. Hamdi MollamahmutoÙlu/Muhittin AstarlÎ, Gözden Ge-çirilmiÝ, GeniÝletilmiÝ ve 6098 SayÎlÎ Türk Borçlar Kanunu ÛÝlenmiÝ 4. B., Ankara 2011, s. 624.
2 Bkz. Ferit HakkÎ Saymen, Türk ÛÝ Hukuku, Ûstanbul 1954, s. 483 vd.; Turhan Esener, ÛÝ Hukuku, 3. B., Ankara 1978, 156 vd.; Münir Ekonomi, ÛÝ Hukuku, C. I, Ferdi ÛÝ Hukuku, 3. B., Ûstanbul 1987, s. 128-129; Ünal NarmanlÎoÙlu, ÛÝ Hukuku I, Ferdi ÛÝ ÛliÝkileri, 3. B., Ûzmir 1998, s. 205 vd.; Mollamahmu-toÙlu/AstarlÎ, s. 528 vd.; Ercan AkyiÙit, ÛçtihatlÎ ve AçÎklamalÎ 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu Üerhi, 3. B., C. I, Ankara 2008, s. 462, vd.; A. Can Tuncay, “ÛÝçinin Sadakat (BaÙlÎlÎk) Yükümlülü-Ùü”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. YaÝgünü ArmaÙanÎ, C. II, Ûstanbul 2001, s. 1043, vd.; Gülsevil Alpagut, “ÛÝçinin Sadakat Borcu ve Türk Borçlar Kanunu ile Getirilen Düzenlemeler”, Sicil ÛÝ Hukuku Dergisi, S. 25, Mart 2012, s. 23 vd.; Sarper Sü-zek, ÛÝ Hukuku (Genel Esaslar-Bireysel ÛÝ Hukuku, Türk Borç-lar Kanunu HMK ve TTK’na Göre YenilenmiÝ 8. B., Ûstanbul 2012, s. 359-360; Emine Tuncay Kaplan, “Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre ÛÝ ÛliÝkisinde ÛÝçinin KiÝilik Hakla-rÎnÎn KorunmasΔ, Sicil ÛÝ Hukuku Dergisi, s. 24, AralÎk 2011, s. 41; Mahmut KabakcÎ, “ÛÝ SaÙlÎÙÎ ve GüvenliÙinin Hukuk Sistemindeki Yeri”, TBB Dergisi, s. 86, 2009, s. 255; Ûbrahim AydÎnlÎ, “ÛÝçinin KiÝiliÙinin KorunmasÎna Yönelik Düzenleme-ler ve Borçlar Kanunu TasarÎsÎnÎn Konuyla Ûlgili MaddeDüzenleme-lerinin DeÙerlendirilmesi”, Tühis, KasÎm 2005, s. 22.
3 Süzek, s. 419; Tankut Centel, ÛÝ Hukuku, C. I, Bireysel ÛÝ Hukuku, 2. B., Ûstanbul 1994, s. 162
4 Emine Tuncay Kaplan, “ÛÝverenin Koruma ve Gözetme Bor-cunun KapsamΔ, Kamu-ÛÝ, C. 7, s. 2, 2003, s. 3; Kaplan, ÛÝçinin KiÝilik HaklarÎnÎn KorunmasÎ, s. 41.
5 Her ne kadar kararda 24/II. a denilmiÝ ise de, bunun yazÎm yanlÎÝÎ olduÙu, doÙrusunun 24/I. a olmasÎ gerektiÙi kararda yer verilen gerekçe ve ifadelerden anlaÝÎlmaktadÎr.
6 Y. 9. HD., 13.2.2012, E. 2009/42452, K. 2012/3132, ÇalÎÝma ve Toplum Dergisi, 2012/3, s. 200-203.
7 MollamahmutoÙlu/AstarlÎ, s. 626. AyrÎca bkz. Tankut Centel, “Yeni Türk Borçlar Kanunu’nda Genel Olarak ÛÝçinin KiÝili-Ùinin KorunmasÎ, Sicil ÛÝ Hukuku Dergisi, s. 24, AralÎk 2011, s. 13.
8 A. Nizamettin Aktay/Kadir ArÎcÎ/ E. Tuncay Senyen-Kaplan, ÛÝ Hukuku, 4. B., Ankara 2011, s. 124; Süzek, s. 419.; Molla-mahmutoÙlu/AstarlÎ, s. 625; Kaplan, ÛÝçinin KiÝilik HaklarÎ-nÎn KorunmasÎ, s. 41; Kaplan, ÛÝverenin Koruma ve Gözetme Borcu, s. 3.
9 Murat Üen, ÛçtihatlÎ, Gerekçeli ve KÎsa AçÎklamalÎ ÛÝ Kanunla-rÎ Sosyal Güvenlik KanunlaKanunla-rÎ, Ankara 2013, s. 44.
10 Kaplan, ÛÝçinin KiÝilik HaklarÎnÎn KorunmasÎ, s. 43-49; Sü-zek, s. 420.
11 Centel, ÛÝçinin KiÝiliÙinin KorunmasÎ, s. 14-15. 12 Kaplan, ÛÝçinin KiÝilik HaklarÎnÎn KorunmasÎ, s. 42. 13 Nuri Çelik, ÛÝ Hukuku Dersleri, 25. B., Ûstanbul 2012, s.
174-175; MollamahmutoÙlu/AstarlÎ, s. 626; KabakcÎ, s. 249 vd. 14 Kenan TunçomaÙ/Tankut Centel, ÛÝ Hukukunun EsaslarÎ,
4. B., Ûstanbul 2005, s. 128; Süzek, s. 426-427; Y. 10. HD., 01.12.2011, E. 2010/8217, K. 2011/16816.
15 Çelik, s. 180.
16 Bkz. Hayrunnisa Özdemir, “ÛÝyerinde ÛÝçilerin Ûzlenmesi ve ÛÝçinin KiÝilik HaklarÎnÎn KorunmasΔ, EÜHFD, C. XIV, S. 1-2 (2010), s. 259; Özlem Bal, “Türk ÛÝ Hukukunda Manevi Zara-ra Sebep Olan Haller”, AD., s. 43, 2012, s. 267
17 Kaplan, ÛÝverenin Koruma ve Gözetme Borcu, s. 16; Centel, ÛÝçinin KiÝiliÙinin KorunmasÎ, s. 15; K. Ahmet Sevimli, “ÛÝçi-nin KiÝilik DeÙerlerine SaldÎrÎ Nedeniyle Manevi Tazminat” ÇalÎÝma ve Toplum, 2010/1, s. 298-306.
18 AydÎnlÎ, KiÝiliÙin KorunmasÎ, s. 23-25; Sevimli, ÛÝçinin Özel YaÝamÎna Müdahalenin SÎnÎrlarÎ, Ûstanbul, 2006, s. 69, s. 143; MollamahmutoÙlu/AstarlÎ, s. 638; Süzek, s. 425-426
19 Süzek, s. 436.
20 Çelik, s. 185; Centel, ÛÝçinin KiÝiliÙinin KorunmasÎ, s. 18. 21 Süzek, s. 436-437; Kemal OÙuzman, “ÛÝ KazasÎ ve Meslek
HastalÎÙÎndan DoÙan Zararlardan ÛÝverenin SorumluluÙu”, Û.Ü.H.F. m., C. XXXIV, S. 1-4, 1969, s. 339.
22 Süzek, s. 437.
23 Y. 9. HD., 26.03.2009, E. 2007/41164, K. 2009/8092, karar ve kararÎn deÙerlendirilmesi için bkz. Sevimli, Manevi Tazmi-nat, s. 295-308.
24 AkyiÙit, s. 1069-1070; MollamahmutoÙlu/AstarlÎ, s. 724-725; Süzek, s. 709-710; Mustafa KÎlÎçoÙlu, 4857 sayÎlÎ ÛÝ Kanunu Yorumu ve YargÎtay UygulamasÎ, Ankara 2005, s. 258-259. ÛÝin niteliÙinden kaynaklanan hastalÎklar, çoÙu zaman mes-lek hastalÎklarÎdÎr. Bkz. TunçomaÙ/Centel, s. 201.
