Farklı Sosyo Ekonomik Düzeylerdeki Evli Kadınlarda Premenstruel Sendrom Görülme Durumu ve Beslenme İlişkisi

(1)

Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nııtr and Diet 26(2): 36-43,1997

FARKLI SOSYO EKONOMİK DÜZEYLERDEKİ EVLİ KADINLARDA

PREMENSTRUEL SENDROM GÖRÜLME DURUMU VE BESLENM E İLİŞKİSİ

_________________________

Yard. Doç. Dr. Neslişah RAKICIOĞLU*, Dyt. Pelin PEKÖZ**

.

Dyt. Betül ÇİÇEK, Dyt. Elif ÖZKELEŞ, Dyt. Serpil BOZKURT**

Ö Z E T

Bu araştırmada; üç farklı sosyo-ekonomik düzeyde 19 49 yaşları arasında toplam 800 evli kadında

premerıst-.0

m el seııdrom görülme sıklığı ve bunun beslenme ile iliş kisi araştırılmıştır. Premenstruel sendrom (PMS) A, PMS-H ve PMS-D semptomlarının hafif orta ve şiddet li derecede görülmesi açısından düşük, orta ve yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki kadınlar arasında farklılık saptanmıştır (p<0.05). Bu fark sadece PMS-C belirtile ri için gözlenmemiştir (p>0.05). Toplam menstruel sendrom pııanı, düşük, orta ve yüksek sosyo-ekonomik düzeyde sırasıyla 11.98±0.41, 18.55±0.46 ve

11.03+0.87 olarak bulunmuştur (p<0.01) . Enerji, hay vansal protein, hayvansal kaynaklı demir, çinko, A vita mini ve C vitamini tüketimi gruplar arasında farklılık göstermektedir (p<0.01) . Orta sosyo-ekonomik düzey deki kadınlar besin öğelerinin çoğunluğunu diğer grup la/a göre yeterli almalarına ve yetersizlik yüzdelerinin daha az olmasına karşın PMS belirtilerinin gözlenme oıanlan daha yüksek bulunmuştur. P M S ’un etiyoloji- sinde beslenme faktörünün tek başına değil, gebelik sa yısı, stıes, hoımonal dengesizlikler gibi diğer faktörler

ile biı likte düşünülmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. A nahtar Sözcükler. Pt emenstruel sendrom, beslenme

A B S T R A C T : The Interrelationship B etween P re  m enstrual Tension Syndrom es and Nutrition in M a n ie d W omen Living in D ifferent Socio-Econo- mic S tat us

This study w as carried oııt to determine interrelations- hip between premenstrual syndrome (PMS) and nutriti on o f 800 married women aged betvveen 19-49 year s old in different socio-economic status. Significant dijferen- ces betvveen PMS-A, PMS-H , PMS-D severity in group o f low, mediıım and high socio-economic status were foıuıd (p<0.05). This dijference was not seen to PMT-C (p>0.05). The total premenstrual syndrome score was foıtnd 11.98+0.41, 18.55±0.46 and 11.03±0.87 in three socio-economic groups respectively (p< 0.01). Also the consumption levels o f energy, atıimal protein, ironfrom an i mal soıırces, zinc, vitamin A and vitamin C were

dif-H acettepe Üniversitesi, B e s le n m e ve D iyetetik B ö lü m ü D iyetisyen

feren t among the groups (p< 0.01). İn spite o f their ade- quate fo o d consıımption, the percen ta g es o f PM S sym- pom s w er e higher in m edium socio-econom ic group. It is concluded that, nutrition is not an independetıt factor o f PM S etiology but also the other fa c to r s such as stress, parity, hormonal im balances sh o u ld be conside- red.

Key Words: Premenstrual sy n d ro m e ,nutrition GİRİŞ

Prem enstruel s e n d ro m (P M S ); sek sü el o lg u n lu k ça ğındaki kadınlarda m enstrual sik lu su n geç luteal fa zında görülen m e n s tru a s y o n u n b a ş la m a s ıy la birkaç günde kaybolan psik o lo jik , fiziksel ve davranışsal sem ptom lar to p lu lu ğ u d u r (1). B elirtileri bireyden bi reye hatta aynı bireyde birbirini izleyen iki siklus sı rasında değişebilm ektedir. Y a k la ş ık 1 5 0 ’ye yakın sem ptom ta n ım la n m a s ın a ra ğ m e n b u n la rd a n ancak birkaçı ağır tabloya neden o lm a k ta d ır. M e n ta l sem p tomlardan ; d e p resy o n , irritabilite sinir gerginligi, anksiyete, zihni bulanıklık, intestinal şikayetlerden; bulantı, kusm a, kabızlık, ishal, karın ağrısı, ayrıca aşırı yorgunluk , baş ağrısı, tatlıya karşı istek artışı ve susam a önem li s e m p to m la rd a n d ır (2).

P M S ’un etiyolojisi kesin b ilin m e m e k te d ir . Bugüne kadar birçok teori ü zerin d e ç a lış m a la r yapılmıştır. Uzun yıllır “ horm o n al d e n g e teorisi ” ü z erin d e du rulmuştur. Östrojen p ro g e ste ro n d e n g e s iz liğ in in (öst- rojen fazlalığının) neden o ld u ğ u d ü şü n ü lm e k te d ir

(3). Son yıllarda yapılan ç a lış m a la r g ö z le n e n se m p tomların vitamin ve m ineral d ü z e y le rin d e k i d ö n e m sel değişiklikler ile ilişkili o la b ile c e ğ in i işaretlem ek tedir. Özellikle vitamin B 6 ve m a g n e z y u m yetersizli ğinin neden olabileceği ü z e rin d e d u r u lm u ş tu r (4). Yine vitamin E, vitamin A , ç in k o , k a ls iy u m gibi be sin öğelerinin de P M S ile ilişkilerine d e ğ in ilm e k te dir. Hatta P M S ’lu hastalara h a y v a n s a l yağ tüketim le rini azaltılıp, bitkisel yağ tü k e tim le rin i arttırmaları önerilmektedir (5).

Ü lkem izde P M S ile b e sle n m e a ras ın d ak i ilişkiyi in celeyen gerek deneysel g e rek s e e p id e m iy o lo jik bir

(2)

F A R K L I S O S Y O - E K O N O M İ K D Ü Z E Y L E R D E K İ E V L İ K A D I N L A R D A

P R E M E N S T R U E L S E N D R O M G Ö R Ü L M E D U R U M U V E B E S L E N M E İLİŞKİSİ

37

çalışm aya rastlanılm am ıştır. Yapılan bu saha çalış ması ile farklı so s y o -e k o n o m ik düzeydeki kadınlarda PMS g ö zlen m e d u ru m u ile genel beslenme durumu arasında bir ilişkinin olup olm adığının saptanması am açlanm ıştır.

ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI

Bu araştırma; 19-49 yaşları arasında evli, menapoza girm em iş, düzenli adet gören, farklı sosyo-ekonomik düzeydeki b ö lg e le rd e n , gelişigüzel örnekleme yönte mi ile seçilen toplam 800 kadın (411 düşük, 256 or ta, 133 yüksek so sy o -e k o n o m ik düzey) üzerinde ya pılm ıştır.D evlet İstatistik Enstitüsü tarafından sapta

nan düşük sosyo-ekonomik düzeydeki semtlerden; Çukurambar, Akdere, Tuzluçayır, Keklikpınar orta sosyo-ekonomik düzeydeki semtlerden; Etlik, Aşağı Eğlence , İncirli, Keçiören ve yüksek sosyo-ekono mik düzeydeki semtlerden Çankaya, Bahçelievler, Emek, Yukarıayrancı araştırma kapsamına alınmış tır.

Araştırma yapılan grubun genel özellikleri,beslenme, premenstuel sendrom (PMS) durumunu yansıtacak verilerin toplanmasında anket tekniği uygulanmıştır. Beslenme durumunun saptanmasında “24 saatlik bi reysel besin tüketimi” yöntemi kullanılmıştır (6). Ye tersizlik düzeyinin belirlenmesinde <%33 kriter

ola-Senıptom ların Derecelendirilmesi

0 Hiç y ok .

1 H afit v a r ta k a t a k tiv ite y i e t k ile m i y o r

2 O ı t a d e r e c e d c v a r a k tiv ite y i e tk iliy o r fakat kuvvetten d ü şü rm ü y o r

3 Ş iddetli fa aliy eti e n g e lle y i c i , k u vv e tten d ü şürü cü _________ ________________________ _______________

Semptomlar Periyottan Sonra Periyottan Once

PMS-A PMS-H PMS-C P M S - D S * • • i • w• m ır gerginliği Z ih ni sarsıntı İrritabilite A n k s iy e te T oplam Kilo k aza n ım ı

E k s tre m ite le rd e şişm e G ö ğ ü s le r d e hassasiyet A b d o m in a l gerginlik

Toplam B aşağrısı

T a tlıy a karşı istek İştah artışı

K alp çarpm ası

Y o rgunluk,bitkinlik B aş dönmesi,baygınlık(halsizlik) Toplam D ep re s y o n U n utk a nlık ' A ğ l a m a Fikir karışıklığı ' U y k u s u z lu k ' T oplam -TOPLAM MSQ S K O R U ... . Toplam Toplam T oplam T o p la m

(3)

38

RAKICIOĞLU N. PEKÖZ P. ÇİÇEK B. ÖZ KE LE Ş E. BOZKURTS.

rak alınmıştır (7). Bireylere ilişkin antropometrik öl çümlerden; boy uzunluğu, vücut ağırlığı, bel-kalça çevresi, bilek çevresi değerleri kaydedilmiştir (7). PMS görülme oranı ve puanlandırması “Menstrual Symptom Questionnaire (MSQ) kullanılarak kayde dilmiştir (8).Bu puanlandırma sisteminde menstrual siklusun luteal safhası sırasında gözlenen 19 sem p tom PMS-A (sinir gerginliği, zihni sarsıntı, irritabilite, a n k siy ete), PMS-H (kilo kazanımı, ekstremiteler- de şişme, göğüslerde hassasiyet, abdominal gergin lik), PMS-C (Başağrısı, tatlıya karşı istek, iştah artı şı, kalp çarpması, yorgunluk, bitkinlik, baş dönme- si,baygınlık), PMS-D (depresyon, unutkanlık, ağla ma, fikir karışıklığı, uykusuzluk) olmak üzere 4 ana grup altında toplanmıştır (Şekil 1). Semptomların de recelendirmesinde 0,1,2 ve 3 puanları kullanılmıştır. Semptom hiç yoksa sıfır; hafif var fakat aktiviteyi et kilemiyorsa l;orta derecede var aktiviteyi etkiliyor fakat kuvvetten düşürmüyorsa 2; şiddetli, faliyeti en gelleyici ve kuvvetten düşürücü ise 3 olarak puandı- rılmıştır. Hem 4 ana grubun ara toplamları hem de toplam MSQ hesaplanmıştır. PMS-A ve PMS-H için toplam puanın 5 ’in altında olması hafif, 5-8 arası or ta, 9-12 arası şiddetli olarak tanımlanmıştır. PMS-D

için 6 ’ın altı hafif, 6-10 arası normal, 11-15 arası şid detlidir. PMS-C için ise 7 ’nin altı hafif, 7-12 arası or ta, 13-18 arası şiddetli olarak değerlendirilmiştir. PMS un tanımlanabilmesi için bu semptom grupla rından en az birinin folliküler safhanın ortasında ha fit veya olmaması ve luteal safha sırasında orta veya şiddetli görülmesi gereklidir.

V erilerin ista tistik se l a ç ı d a n d e ğ e rle n d ir ilm e s in - de;ortalam a (x), stan d art s a p m a (S), standart hata (Sx) değerleri h esa p lan m ıştır. G ru p la ra ra s ı farklılı ğın sap tan m asın d a ki-kare ve iki o r ta la m a arasındaki farkın önem lilik testi k u lla n ılm ıştır (9).

BULGULAR VE TARTIŞMA

Bireylerin yaş ve m e sle k g ru p la rın a g ö re dağılımları T ablo l ’de verilmiştir. E v h a n ım ı d ış ın d a , orta sos

y o - e k o n o m ik d ü z e y d e k i k a d ı n l a r ı n ço ğ u n lu ğ u n u (%19.1) m e m u rla r o lu ştu ru rk e n , y ü k s e k sosyo-eko nomik düzeydeki çalışan k a d ın la rın % 1 6 . 5 ’u serbest meslek sahibidir. Bireyin e ğ itim d u ru m la rı incelendi ğinde düşük so sy o -e k o n o m ik d ü z e y d e % 5.8, orta sosyo-ekonom ik d ü z e y d e % 1 .5 o ra n ın d a okuma-yaz- m a bilmeyen kadın vardır. Y ü k s e k o k u l m ezu n u ka dınların oranı düşük, orta ve y ü k s e k sosyo-ekonom ik düzeyde sırasıyla % 0.7, %23.1 ve % 3 9 .9 olarak bu lunmuştur.

Bireylerin en «yoğun b u lu n d u ğ u yaş aralığı 25- 3 9 ’dur( % 5 3 .9 ).S o sy o -e k o n o m ik d ü zey i d ü şü k , orta ve yüksek olan bölgelerdeki kad ın ların yaş ortalam a sı (3T±S3T) s ıra s ıy la 3 3 . 3 5 ± 0 . 3 8 , 3 5 .0 5 ± 0 .5 6 , 35.85±0.74 yıl olarak b u lu n m u ş tu r (T ab lo 2). Birey lerin ağırlık durum ları beden kitle in d ek sin e (BKI) göre değerlendirildiğinde (7), d ü ş ü k sosyo-ekonom ik grupta 25.90± 0.20, orta d ü z e y d e 2 5 .3 0 ± 0 .2 6 , yüksek düzeyde ise 23.21±0.3 l ’dir. G r u p la r arası farklılığın olup olmadığı incelendiğinde d ü ş ü k ve orta sosyo ekonom ik düzeydeki bireyler a ras ın d a B K I de farklı lık g ö zlenm em esine karşın y ü k se k sosyo-ekonom ik

Tablo 1. Bireylerin Yaş ve Meslek Gruplarına Göre Dağılımları

Düşük ( n : 4 1 1) S % Sosyo - E k o n o m ik D ü z e y O rta (n:256) Y ü k s e k (n: 133) T o p l a m ( n : 8 0 0 ) S % I. Yaş Grupları(yıl) 19 > 5 1.2 ₈ _3.1 ₃ _2.3 16 2.0 20-24 52 12.7 ₃₉ _15.2 ₁₃ _9.8 104 13.0 25-29 90 21.9 31 12.1 25 18.8 146 18.3 30-34 89 21.7 36 14.1 ₁₅ _11.3 140 17.5 35-39 77 18.7 44 17.2 ₂₄ _18.0 145 18.1 40-44 57 13.8 43 16.8 ₂₄ _18.0 124 15.5 45 < 41 10.0 55 21.5 ₂₉ _21.8 125 15.6 11 Meslek G ru plan Ev kadını 368 89.4 165 64.5 93 69.9 6 2 6 7 8 .2 Serbest meslek 24 5.8 12 4.7 22 16.5 58 7.3 M e m u r 17 4.1 49 19.1 13 9.8 79 9.9 p jn c k li 2 0.5 30 1 1.7 5 3.8 37 4 .6

(4)

F A R K L I S O S Y O - E K O N O M İ K D Ü Z E Y L E R D E K İ E V L İ K A D I N L A R D A

39

düzeydeki kadınların, düşük ve orta düzeydeki ka dınlara göre belirgin şekilde az ortalama vücut ağır lığı ve B K İ ’ ne sahip oldukları saptanmıştır (sırasıy la p < 0 .0 1 , p<0.01). Düşük sosyo-ekonomik düzeyde ki bireylerde şişm an olanların oranı daha fazla bulun muştur (% 60.3). Bu oran orta sosyo-ekonomik dü zeyde % 49.2 iken, yüksek düzeyde ise % 30.8’dir. Benzer şekilde alt vücut şişmanlığının göstergesi olan bel/kalça oranı 0 . 8 ’in altında olan kadınların oranı düşük sosyo -ek o n o m ik düzeyde daha yüksek bulunm uştur (Tablo 3).

G e b e lik sayısı d ü ş ü k s o s y o -e k o n o m ik düzeyde 3.18±0.1 1 iken, orta düzeyde 2.53±0.12, yüksek dü zeyde ise 1 . 6 4 ± 0 . r dir. Dolayısıyla çocuk sayısının da düşük so sy o -ek o n o m ik düzeyde daha yüksek ol duğu görülm ektedir. Ç ocuk sayısı 1-3 arasında olan kadınların oranı d ü şü k sosyo-ekonom ik düzeyde %83.7 iken, orta sosyo-ekonom ik düzeyde %70.7, yüksek so sy o -ek o n o m ik düzeyde ise %78.2 dir. Yük sek sosy o -ek o n o m ik düzeyde çocuk sayısı 4-6 ara sında olan kadına rastlanılm am asına karşın bu oran düşük vc orta sosyo-ekonom ik düzeyde sırasıyla

% 9.0 ve % 10.6 olarak bulunmuştur. Dolayısıyla dü

şük sosyo -ek o n o m ik düzeydeki kadınların şişmanlık oranının yüksek olmasının bir nedeni olarak, bu

gruptaki kadınların gebelik sayısı ve çocuk sayısının yüksek olmasını gösterebiliriz.

Kadınların PMS şikayetlerinin derecelendirilmesi Tablo 4 ’de verilmiştir.Üç sosyo-ekonomik, düzeyde PMS-A semptomlarının hafif ve orta derecede göz lenme oranı istatistiksel açıdan belirgin şekilde fark lı bulunmuştur (p<0.05). Tüm gruplarda; PMS-H semptomlarının PHS-A, PMS-C ve PMS-D semp tomlarına göre orta ve şiddetli derecede görüldüğü kadınların oranı daha fazladır. Kadınlar menstrüas- yon öncesinde kilo kazanımı, eklemlerde şişme, gö ğüslerde hassasiyet ve abdominal gerginlik belirtile rini daha yoğun yaşadıklarını bildirmişlerdir. PMS-A ve PMS-D semptomları düşük ve orta sosyo-ekono mik düzeydeki kadınlarda hafif ve orta derecede ge çirilmektedir. Menstrüasyon öncesinde bu şikayetle ri şiddetli derecede çeken kadın yoktur. Yüksek sos yo-ekonomik düzeyde ise kadınların sadece %6.8’inde PMS-A semptomları, %0.8’inde PMS-D semp tomları ağır seyretmektedir. PMS-A, H ve D semp tomlarının hafif, orta ve şiddetli olarak görülmesi açısından düşük, orta ve yüksek sosyo ekonomik dü zeyde bulunan kadınlar arasında istatistiksel açıdan önemli bir farklılığın bulunduğu saptanmıştır (p<0.05) Bu fark sadece PMS-C belirtileri için göz lenmemiştir (p>0.05).

Tablo 2. Bireylerin A ntropom eîrik ve Demografik Özelliklerine İlişkin Ortalama (xj, Standart Sapma (S), Sta H ata (S x) Değerleri S o s y o - E k o n o m ik D ü zey D ü ş ü k (n :4 1 1 ) O rta (n:256) Yüksek (n: 133) S Sx I- Antropometrik Bulgular Y aş (yıl) 33.35 7.72 0.38 B oy (c m ) 154 33 45.39 2.29 Ağırlık (kg) 67 25 10.37 0.51 BKİ ( k g /m 2 ) 25.90 4.01 0.20 Bel çevresi (c m ) 77.28 1 0 4 6 0.52 K alça ç ev resi (c m ) 102.39 8.88 0.44 B el/kalça 0.75 0.07 0.003 Bilek genişliği (c m ) 16.54 1.26 0.06 II-Demografîk Bulgular M enarj Y aşı(y ıl) 12.64 1.13 0.06 Adet Süresi (g ü n ) 5.44 1.04 0.05 M.Siklus U z u n lu ğ u (g ün ) 28.00 2.53 0.12 G ebelik Sayısı 3.18 2.16 0.11 Y aşay an Ç o c u k Sayısı 2.16 1.10 0.05 Sigara İç m e Sayısı (adct/ıziin) 3.37 6.01 0.30 35.05 162.32 66.59 25.30 80.13 102.73 0.77 15.85 13.20 5.36 27.90 2.53 1.92 9.08 5.83 10.77 4.19 12.64 10.56 0.07 1.05 1.27 1.28 3.60 1.93 1.29 4.18 6.60 0.56 0.36 0.67 0.26 0.79 0.66 0.004 0.07 0.08 0.08 0.22 0 . 1 2 0.08 0.41 35.85 163.92 62.34 23.21 72.50 99.80 0.72 15.72 12.75 4.87 28.63 1.64 1.27 5.89 8.61 5.12 9.39 3.57 9.20 7.64 0.07 0.82 1.01 1.19 2.28 1.18 0.85 0.74 0.44 0.81 0.31 0.80 0.66 0.006 0.07 0.09 0.10 0.20 0.10 0.07 8.09 0.70

(5)

40

RAKICIOĞLU N, PEKÖZ P, ÇİÇEK B. Ö Z K E LE Ş E. BOZKURT S.

Tablo 3. Bireylerin BKI ve Bel!Kalça Oranlarına Göre Dağılımları S o syo - E k o n o m i k D ü z e y D ü şük ( n : 4 1 1) O rta (n:256) Y ü k s e k (n: 133) T o p l a m ( n : 8 0 0 ) S % S % S % S % BKI <19.9 27 6.6 19 7.4 31 2 3 .3 7 7 9.6 20-24.9 136 33.1 111 4 3 .4 61 4 5 . 9 3 0 8 38.5 25-26.9 86 20.9 45 17.6 23 17.3 154 19.2 27-29.9 98 23.8 48 18.8 16 12.0 162 20.3 30< 64 15.6 33 12.8 2 1.5 9 9 12.4 Bel/Kalça Oranı <0.8 234 56.9 142 55.5 53 3 9 .9 4 2 9 5 3 .6 0.8 8 2.0 28 10.9 2 1.5 38 4.8 0.8< ₁₆₉ _41.1 ₈₆ _33.6 ₇₈ _{5 8 . 6} _{3 3 3} 4 1 .6

Toplam MSQ değeri orta sosyo-ekonomik düzeyde ki kadınlarda, düşük ve yüksek sosyo-ekonomik dü zeydeki kadınlardan farklı bulunmuştur (p<0.01) (Tablo 5,6). Puan toplamı düşük, orta ve yüksek sos

y o - e k o n o m ik d ü z e y d e s ı r a s ı y l a 1 1 .98± 0.41, 18.60±0.46 ve 1 1 .0 3 ± 0 .8 7 ’dir. D ü ş ü k ve y ü k se k sos y o-ekonom ik d ü z e y d e k i k a d ın la rın P M S - H haricin deki PM S puanları b e n z e r b u lu n m u ş tu r .

Tablo 4. Kadınların PMS Durumlarının Derecelendirmesi

S o s y o - E k o n o m i k D ü z e y PM S-D Hafif Orta Şiddetli 387 24 94.2 5.8 x2: 4.48 p>0.05 218 38 85.2 14.8 126 6 1 Düşük ( n : 4 1 1) _{O rta (n:256)} Y ü k s e k (n: 133) T o p l a m (n:800) S _% _S _% _S % S % PM S-A Hafif ₃₄₆ _84.2 160 62.5 114 85.7 6 2 0 77.5 O lta ₆₅ _15.8 ₉₆ _37.5 ₁₀ _7.5 ₁₇₁ 21.4 Şiddetli - -- - 9 6.8 9 1.1 x2:59.72 p<0.05 PM S -H H afif 268 _65.2 ₆₇ _26.1 ₉₅ _{7 1 . 4} _{4 3 0} 53.7 Orta 131 _31.9 ₁₇₃ _67.6 ₃₂ _24.1 _{3 3 6} 42.0 Şiddetli 12 2.9 ₁₆ _6.3 ₆ _4.5 3 4 4.3 X2: 118.24 p<0.05 P M S -C Hafif 339 82.5 ₁₉₄ _75.8 ₁₀₆ _{7 9 .7} 6 3 9 79.9 Orta 70 17.0 60 _23.4 ₂₃ 17.3 153 19.1 Şiddetli 2 0.5 2 _0.8 ₄ 3.0 8 1.0 9 4 .7 4.5 0.8 731 68 1 91.4 8.5 0.1 x2: 19.62 p<0.05

(6)

F A R K L I S O S Y O - E K O N O M İ K D Ü Z E Y L E R D E K İ E V Lİ K A D I N L A R D A

41

Tablo 5. Bireylerin Menstrııasyon Öncesindeki MSQ Skor ve Semptom Puanlarına İlişkin Ortalama (x), Standart

Sapma (S) ve Standart Hata (Sx) Değerleri

Sosyo-Ekonomik Düzey Düşük (n:411) Orta (n:256) Yüksek (n: 133) X S Sx X S Sx X S Sx PMSA 2.41 2.28 0.21 3.88 2.52 0.16 2.29 2.82 0.24 PMS H _4.96 _2.15 0.21 4.58 3.21 0.20 3.72 2.66 0.23 PMS C 3.07 3.12 0.15 5.29 2.55 0.16 3.60 4.05 0.35 PMS D _1.45 _2.57 0.13 3.60 2.39 0.15 1.33 0.15 0.19 MSQ SKOR _{1 1.98} 8.24 0.41 18.60 7.38 0.46 11.03 10.00 0.87

M estruasyon öncesinde (luteal fazda) gözlenen bu sem ptom ların horm onal denge bozukluklarının yanı sıra kötü b eslen m e, alkol, nikotin günlük yaşamdaki stresler gibi birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıktığı vurgulanm aktadır (1,3)- Son yıllarda beslen

me faktörünün etkisi üzerinde daha çok durulmakta dır. Kadınların enerji ve diğer besin öğelerini tüketim durum u ve gruplar arası farklılık Tablo 7 ,8 ’de veril

miştir. Düşük ve orta sosyo-ekonom ik düzeydeki ka dınların karbonhidrat tüketimleri dışında enerji ve di ğer tüm besin öğeleri tüketimleri birbirinden farklı b ulunm uştur (p < 0.01). Düşük ve yüksek sosyo-eko- noırıik düzeydeki kadınların ise PMS belirtilerinin ortaya ç ık m asın d a önemli bir besin öğesi olan m ag nezyum u ve tiamin dışındaki tüm besin öğeleri fark lı düzeyde tükettikleri saptanmıştır (p < 0.01). Orta ve yüksek sosyo-ekonom ik düzeydeki kadınların sa dece toplam protein karbonhidrat , riboflavin ve niasin tüketim ortalam aları benzerdir (Tablo 8).

Enerji ve besin öğelerinin tüketimine ilişkin yetersiz lik durum u T ablo 7 ’de verilmiştir. Enerji ve diğer be sin öğelerini yetersiz tüketen kadınların oranı orta so syo-ekonom ik düzeyde, düşük sosyo-ekonomik düzeye göre daha az bulunmuştur. Bu durum bize or ta sosyo-ekonom ik düzeydeki kadınların düşük sos yo-ekonom ik düzeydeki kadınlardan daha iyi beslen

diklerini göstermektedir. Şaşırtıcı olarak hayvansal protein, A vitamini ve niasin dışındaki besin öğeleri ni yeterli tüketenlerin sayısı orta sosyo-ekonomik dü zeydeki kadınlarda , yüksek düzeydeki kadınlardan daha fazladır. Bu durum et ve et ürünleri dışındaki besinlerin benzer miktarda tüketilmesinden kaynak lanmaktadır.

Pakistan’da farklı sosyo-ekonomik düzeydeki 1600 kadında PMS prevalansı incelenmiş ve düşük sosyo ekonomik düzeyde prevalansın daha yüksek olduğu görülmüştür (10). Bu çalışmada ise orta sosyo-ekonomik düzeydeki kadınlarda PMS belirtilerinin şid deti ve puan ortalaması diğer kadınlara göre yüksek bulunmuştur (Tablo 4,5 ). Buna karşın enerji ve be sin öğelerini yeterli ve yetersiz tüketme durumları in celendiğinde, yetersiz tüketim yüzdeleri diğer grup lardan daha düşük bulunmuştur (Tablo 7). PMS be lirtilerinin ortaya çıkması ve şiddetli seyretmesinde beslenme faktörlerinden rafine karbonhidratlar ve süt ürünlerinin fazla tüketilmesi, B vitaminleri, demir, çinko ve magnezyumun yetersiz tüketilmesi önemli rol oynamaktadır (1,11). Bu nedenle P M S ’un tedavi sinde bu tür besin öğelerinin ilavesi önerilmektedir (12). Yine P M S ’lu bireylerin menstrüal siklusun lu teal safhasında karbonhidrattan zengin proteinden fa kir diyet tüketmelerinin PMS-A ve PMS-C

belirtile-Tablo 6. Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Kadınların PMS Durumlarına İlişkin Gruplar Arası Farklılığın Önem lilik Testi

Gruplar

Düşük -Orta Düzey Düşük-Yüksek Düzey Orta-Yüksek Düzey Ort. Farkı t değeri Ort .Farkı t değeri Ort .Farkı t değeri PMS-A _-1.5 -7.56* 0.1 0.49 7.6 5.46* PMS-H _0.4 1.67 1.2 4.88* 1.6 2.82* PMS-C _-2.2 -10.05* -0.5 -1.40 0.9 4.39* PMS-D _-2.2 -10.99* 0.1 0.95 1.7 15.23* Toplam MSQ -6.6 -10.77* 1.0 0.99 2.3 7.71* * p<0.0l

(7)

Tablo 7. Bireylerin Tükettikleri Enerji ve Besin Öğesi Ortalamaları ve Yetersizlik Yüzdeleri (%)

42

RAKICIOĞLU N, PEKÖZ P. ÇlÇEK B. Ö Z K EL EŞ E. BOZKURT S.

Sosyo - Ekonomik Düzey Düşük (n:411) x S Sx % X Orta (n:256) S Sx % Yüksek (n: 133) x S Sx % Enerji (kkal) 1754 400 207 15.3 1944 549 34 12.9 1578 40 35 27.8 Top.Prot.(g) 48.81 13.80 0.68 44.8 61.12 18.57 1.16 19.5 57.28 17.51 1.52 25.6 Hay.Prot. (g) _11.15 8.72 0.43 72.3 21.84 12.81 0.80 32.0 28.09 14.72 1.28 15.0 Karbonhidrat (g) 292.7 74.50 3.67 - 285.4 93.61 5.85 - 254.76 180.2 15.62 -Görünür Yağ(g) _35.48 _10.32 _0.51 - 50.80 25.18 1.57 - 25.35 14.36 1.24 -Toplam Yağ(g) _35.64 _16.53 _0.82 - 55.80 26.71 1.67 - 34.85 20.75 1.80 -Kalsiyum (mg) 389 265 13 63.2 619 374 23 23 532 313 29 36.8 Bitk.Demir (mg) 7.32 _3.98 _0.20 - 9.31 5.20 0.32 - 5.60 2.87 0.29 -Hayv.Demir(mg) 0.80 1.29 0.06 - 1.80 2.72 0.17 - 2.56 1.85 0.16 -Top.Demir(mg) _7.58 _5.43 _0.27 ₈₂ _11.29 _5.50 _0.34 _57.4 _8.07 _3.27 _0.28 _80.5 Magnezyum(mg) _197.3 _94.14 _4.64 _60.1 _22..59 _89.38 _5.59 _42.6 _200.89 _77.75 _6.74 60.2 Çinko (mg) _5.94 _2.21 _0.11 _81.3 _8.53 _3.09 _0.19 _44.5 _7.21 _2.40 _0.21 _64.7 Vit.A (IU) ₃₆₂₁ ₂₈₉₂ ₁₄₄ _76.4 ₂₄₅₂ ₁₉₅₂ ₁₂₂ _57.4 ₅₃₂₃ ₅₄₅₁ ₄₇₃ _30.8 Tiamin (mg) _0.68 _0.39 _0.02 _32.9 _0.98 _0.66 _0.04 _15.2 _0.66 _0.21 0.02 29.9 Riboflavin(mg) _0.63 _0.46 _0.02 _71.8 _1.07 _0.82 _0.05 _32.4 _0.92 _0.91 0.08 37.6 Niasin (mg) _6.78 _2.72 _0.13 _77.6 _9.98 _4.66 _0.29 _39.5 _9.63 _5.93 _0.51 37.6 Vit. C (mg) ₅₆ ₅₅ ₃ _58.9 ₁₀₁ ₆₈ ₄ _29.3 ₇₇ ₅₁ ₄ _34.6

Tablo 8. Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Kadınların Enerji ve Besin Öğeleri Tüketim D u ru m u n a İlişkin Grup lar Arası Farklılığın Önemlilik Testi

Düşük-Orta Düzey Düşük-Yüksek Düzey Orta-Yüksek Düzey Ort.Farkı t değeri Ort.Farkı______ t değeri______ Ort.Farkı______ t değeri Enerji (kkal) _-190.0 _-4.80* _176.0 _4.38* ₃₆₆ _7.47* Top.prot.(g) _-12.3 _-9.14* _-8.5 _-5.09* _3.8 _0.75 Hay.Prot.(g) _-10.7 _-11.72* _-16.9 _-12.58* _-6.3 -4.18* Karbonhidrat (g) _7.5 _1.13 _38.0 _2.37** _30.6 _1.82 Gör.Yağ (g) _-15.3 _-9.26* _12.1 _7.53* _25.5 _12.68* Top.Yağ (g) _-20.2 _-10.85* _0.8 _0.40 _21.0 _8.54* Kalsiyum (mg) _-230.0 _-8.58* _-143.0 _-4.72* _87.0 _2.43** Bit. Demir (mg) _-2.0 _-5.24* _1.7 _5.43* _3.7 _9.06* Hayv. Demir (mg) _-1.0 _{-5.51 *} _-1.8 _-10.23* _-0.8 2.71* Top. Demir (mg) -3.7 -8.54* -0.5 -1.26 3.2 7.25* Magnezyum (mg) 29.3 -409* -3.6 -0.44 25.7 2.98* Çinko (mg) -2.6 _-11.67* _-1.3 _-5.40* _1.3 4.65* Vit. A (IU) ₁₁₆₉ _6.23* _-170 _-3.45* _-287.1 _-5.88* Tiamin (mg) _-0.3 _-6.55* _0.02 _0.76 _0.3 _7.11* Riboflavin (mg) _-0.4 _-7.87* _-0.3 _-3.53* _0.2 _1.60 Niasin (mg) _-3.2 _-9.97* _-2.9 _-5.36* _0.4 _0.59 Vitamin C (mg) _-45.0 _-9.01* _-21.0 _-4.19* _24.0 3.87* p<().()!. ** p<().()5

(8)

F A R K L I S O S V O - E K O N O M İ K D Ü Z E Y L E R D E K İ E V L İ K A D I N L A R D A

43

rinden olan sinir gerginliği, fikir karışıklığı, yorgun luk, depresyon ve gerginliği azalttığı bildirilmiştir (13).

PM S belirtilerinin ortaya çıkmasında etkili olan de mir, m a g n e z y u m ve çinko değerleri orta sosyo-eko nom ik düzeydeki kadınlarda diğer bölgelere göre da ha fazla olm ak la birlikte A vitaminin ortalama tüke tim düzeyi daha düşüktür (p <0.01). Orta sosyo-ekonom ik d ü zey d e A vitaminini yetersiz tüketenlerin oranı % 57.4 iken yüksek sosyo-ekonomik düzeyde % 30.8 olarak bulu n m u ştu r (Tablo 7). A vitamininin östrojen m e ta b o lizm a sın d a k i düzenleyici etkisine bağlı olarak yetersizliğinde PMS belirtilerinin gözle nebileceği düşü n ü lm ek ted ir (5). Ayrıca orta sosyo e k o n o m ik d ü zey d e hayvansal protein dolayısıyla, hayvansal d em ir tüketimi yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki kadınlara göre daha düşük bulunmuştur. K alsiy u m u n , süt ürünleri ile aşırı alınmasının, mag nezyum em ilim ini engelleyerek PMS belirtilerini art tırdığı bildirilmiştir (5).Orta sosyo-ekonomik düzey deki kadınların günlük ortalama kalsiyum tüketimi

ve aşırı kalsiyum tüketim yüzdesi diğer gruplardan fazladır. N itekim ortalam a kalsiyum tüketimi düşük, orta ve yüksek sosyo-ekonom ik düzeydeki kadınlar da sırasıyla 389± 1 3 , 619±23, 532±29 mg olarak bu lunm uştur (p<0.01). Yine aşırı tüketim oranı gruplar da sırasıyla % 5.4, %16.5 ve % 1 4 ’dür.

Y ukarıda açıklandığı gibi PMS belirtilerinin ortaya ç ık m asın d a b eslenm e faktörleri etkili olabilmektedir. A ncak bu çalışm ad a gözlendiği üzere orta sosyo ek o n o m ik düzeydeki kadınlar besin öğelerinin ço ğunlu ğ u n u diğer gruplara göre yeterli almalarına ve yetersiz tüketim yüzdelerinin daha az olmasına kar şın PM S belirtilerinin gözlenm e oranları daha yüksek bulunm uştur. Bu d u ru m P M S ’da etkisi olan kalsi y u m , m a g n e z y u m , çinko, vitamin A gibi besin öğele rinin yeterli olduğu kadar dengeli alınması gereklili ğini ortaya çıkarm aktadır. Ayrıca P M S ’un etiyoloji- sinde b eslenm e faktörünün yanında yüksek gebelik sayısı, stress, horm onal dengesizlikler (özellikle öst rojen, progesteron, prolaktin), alkolizm, sigara gibi birçok faktörlerin karşılıklı etkileşiminin birlikte dü şünülm esi gerektiği sonucunu ortaya koymaktadır. S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R

PM S ve beslenm e durum u arasındaki ilişkinin ince lendiği bu çalışm ada; kadınların beslenme durumun dan daha çok luteal safha sırasına bazı besin öğeleri nin serum da yatersizliğinin PMS semptonlarına ne den olabiliceği sonucuna varılmıştır. Fakat uzun dö nem yetersiz ve dengesiz beslenmenin serum vitamin ve mineral düzeylerinde azalma oluşturabileceği

unutulmamalıdır. PMS semptomlarının önlenmesi açısından menstrüasyon öncesinde vitamin ve mine ral komplekslerinin verilmesi bazı araştırıcılar tara fından önerilmekte, bazıları tarafından ise sakıncalı bulunmaktadır. Bu durumda özellikle premenstruel dönemde beslenmenin önemi ortaya çıkmaktadır. PMS şikayetleri olan kadınlar bu dönemde aşırı rafi ne şeker, karbonhidrat tüketiminden kaçınmalı, B grubu vitaminleri, demir, çinko ve magnezyumu özellikle bu dönemde yeterli ve dengeli miktarlarda tüketmeye özen göstermelidir.

K A Y N A K L A R

1. Kızılkaya N. Premenstruel sendrom. Sendrom 7(2): 26-35,1975.

2. Abraham GE, Rumley RE. Role of nutrition in mana- ging the premensrual tension syndromes. i Reprouc Med 32(6):405-422,1987.

3. Reid RL. Premenstural synrome. Am J Obstet Gynecol 139:85-104,1981.

4. Gallant MP, Short SH, Turkki PR. Badavvy S. Pyrdoxi- ne and magnesium status of women with premenstual syndrome. Nutr Res 7:243-252, 1987.

5. Chuong J, Dawson EB. Critical exaluation of nutritional factors in the pathophysiology and treatment of premenstrual syndrome. Clin Obstet Gynecol 35(3):679-692, 1992.

6. Moore MC.Nutrition Assessment.Pocket Guide to Nutrition and Diet Therapy. Mosby Year Bo- ok,Inc,3,1993. •

7. Gibson DS. Principles of Nutritional Assessment, Ox- ford University, Oxford, 1990.

8. Abraham GE. Nuritional factors in the etiology of the premenstrual tension syndromes. J Reproduc Med 28:446-464, 1983.

9. Sümbüloğlu K., Sümbüloğlu V. Biyoistatistik Hati- poğlu Yayınevi, 3. Baskı, Ankara,1987.

10. Shershah S, Morrison J J. Jafarey S. Prevalence of pre menstrual syndrome in Pakistani women. J Pak Med Assoc 41(5):101-3,1991.

11. Goei GS, Walston JL. Abraham GE. Dietary patterns of patients with premenstrual tension. J Appl Nutr 34:4-9,1982.

12. Stevvart A. Clihical and biochemical effects of nutriti onal supplementation on premenstrual syndrome. J Reproduc Med 32:435-441, 1987.

13. Wurtman JJ, Brzezinski A., Wurtman RJ, Laferrere B Effect of nutrient intake on premenstrual depression Am J Obstet Gynecol 161:1228-34, 1989.