• Sonuç bulunamadı

Bizans'tan Osmanlı'ya şenlikler, törenler ve Cihat Burak resmine yansıması

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Bizans'tan Osmanlı'ya şenlikler, törenler ve Cihat Burak resmine yansıması"

Copied!
140
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

BİZANS’TAN OSMANLI’YA ŞENLİKLER, TÖRENLER ve CİHAT

BURAK RESMİNE YANSIMASI

H. IŞIL ŞAPÇI

Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Sanat Kuramı ve Eleştiri Yüksek Lisans Programı

IŞIK ÜNİVERSİTESİ 2014

(2)
(3)

BİZANS’TAN OSMANLI’YA ŞENLİKLER, TÖRENLER ve CİHAT BURAK RESMİNE YANSIMASI

Özet

Tez kapsamında yaşadığımız coğrafyanın, antik ritüellerden iktidarı toplumun benimsemesine uzanan sürecinde, şenlikler ve törenlerin, Cihat Burak’ın resminde sanata yansıması ele alınmıştır.

Tezin ilk bölümünde şenlik ve tören kavramları açıklanmış, Antik Yunan toplumunda Dionysos adına düzenlenen eğlence ve dansın bir araya geldiği ritüel ele alınmıştır. Yeniden doğuşu simgeleyen Dionysos şenliklerinden, Yunan tragedyasına ve komedyalara uzanarak, kendinden sonraki uygarlıklara iktidarın meşruiyetinde temsiliyet olgusu miras bırakan tarihsel sürece değinilmiştir.

Bizans ve Osmanlı imparatorluklarının kültürel zenginlikleriyle harmanlanmış İstanbul ve şenlikleri tezin ikinci bölümünde ele alınmıştır. Yaşadığımız toprakların, Bizantion adlı küçük yerleşimden, bir Doğu Roma kenti olan Konstantinopolis’e ve Osmanlı’nın İstanbul’una uzanan yolculuğu ona büyük bir simgesel olgular hazinesi aktarmaktadır. Bu çalışmada, ilk önce hipodrom/atmeydanı olarak adlandırılan alanda yapılan şenlik ve törensel etkinlikler, iktidarın ve halkın buluştuğu bir arena olarak, toplumsal yaşamdaki iktidar olgusunun bir yansıması olarak ele alınmıştır.

Bizans ve Osmanlı şenliklerinde görülen ortak simgeselliklere değinilmiş, Osmanlı şenliklerinin kaydedildiği sûrnâmeler ve bu gelenekte yer alan minyatürlerin belgesel niteliği taşıyan bakış açısıyla, şenlik ve törenler üzerinden geleneksel sanatlara bir pencere açılmıştır. Şenlik ve tören olgularının günümüze uzanan tarihsel yolculuğunda, Modern Cumhuriyet’in temsiliyet törenleri niteliğine bürünen Cumhuriyet Bayramlarına değinilmiş, iktidar, güç, otorite kavramlarının yeniden değerlendirildiği günümüz toplumuna uzanılmıştır.

(4)

Bütün bu tartışmaların toplandığı ve birleştiği tezin son bölümünde; Osmanlı’da doğan, tarih bilincine sahip, geleneksel sanatlara duyarlı bir Cumhuriyet sanatçısı olarak Cihat Burak ve Onun resimlerindeki şenlikli anlatı incelenmiştir. Bu çalışmada incelenen yönüyle sanatçı, geçmiş kültürlere gönderme yaptığı imgelerinin yarattığı kendi şenlik alanında, iktidarın söylemek isteyip de söyleyemediklerinin gizlendiği, bir sergi alanı yaratmaktadır. Cihat Burak’ın eserlerinde, mizahçı kişiliğiyle figür ressamlığı arasında denge kurabilen anlatısına bir yolculuk yapılmış, sanatçının seçilen eserlerinde, şenlik ve törenler üzerinden iktidar olgusuna ve toplumsal hayattaki yansımasına yer verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

(5)

FESTIVALS AND CEREMONIES FROM THE BYZANTINES TO OTTOMANS AND THEIR REFLECTION TO CIHAT BURAK’S PAINTINGS

Abstract

In this thesis, the practice of antic rituals, festivals and ceremonies as methods of implantation of political power towards the society in our geography and their reflection in art as seen in the Cihat Burak's paintings have been explored.

In the first part of the thesis, the terms festival and ceremony have been explained and the rituals that combine the entertainment and dance attributed to Dionysos in Ancient Greek society have been discussed. From the Dionysos ceremonies that symbolize the rebirth, to Greek tragedy and comedy, the historical period as a legacy of political representation of power for forthcoming civilizations have been further established.

In the second part of the thesis, Istanbul, the heart of cultural richness of Byzantine and Ottoman Empires, and it's festivals have been discussed. Istanbul's symbolic treasure is attributed to the journey from small Byzantine settlement to Eastern Roman city, Constantinople to today's Istanbul. In this paper, the ceremonies and festivals located in the hippodrome where the government meets the public, have been explored as the reflection of ruling power on the society.

Furthermore, the mutual symbols seen in Byzantine and Ottoman festivals have been pointed out. The albums that recorded ottoman festivals and miniatures that are acknowledged as official documents have opened a window for traditional arts. Lastly, regarding the historical journey of festival and ceremony phenomenons, the Republic Day celebrations, embodiment of Modern Republic ceremonies, have been mentioned along with the today's society which reevaluated the terms: government, power and authority.

(6)

In the last part of the thesis, Cihat Burak, the Republic artist with respectable historical knowledge and sensibility towards traditional arts, and his paintings that portray the festive mood have been studied. In his own festive world, created by the images referring to ancient cultures, Cihat Burak establishes an exhibition in which he covertly expresses the issues that cannot be uttered by the political power. The balance between Burak's humorous personality and his figurative paintings has been further revealed and the ruling power phenomenon and its reflection on public society in the selected art works by the renowned painter have been explained.

Keywords:

(7)

Teşekkür

Hayat fırsatlarla dolu büyük bir yolculuk, hele benim gibi öğrenmekten vazgeçmeyen biri için. Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Kuramı ve Eleştiri Yüksek Lisans Programı’ndaki eğitimim en keyifli olanlarından biriydi. Öncelikle bu yolculuğa çıkmam için bana destek olan sevgili hocam ve dostum Eda Tekcan’a teşekkür etmek istiyorum, beni yüreklendirdiği için minnettarım.

Yüksek Lisans programını bilgi ve tecrübeleriyle her anı keyifli bir öğrenme yolculuğuna çeviren, yaşama sanatla birlikte bakabilmenin ayrıcalığını öğreten Prof. Dr. Meriç Hızal, Prof. Dr. Halil Akdeniz, Prof. Dr. Süleyman Saim Tekcan, Prof. Dr. İsmail Avcı, Prof. Dr. Nedret Tanyolaç, Doç. Dr. Ahmet Kamil Gören, Yrd. Doç. Dr. Emre Tandırlı, Araştırma Görevlisi Eren Koyunoğlu ve tüm değerli hocalarıma ayrı ayrı teşekkür ederim.

Kendisine her geçen gün biraz daha hayran kaldığım, hayata farklı pencerelerden bakabilmem için bana ışık olduğuna inandığım, engin bilgisini, dostluğunu büyük bir sevecenlikle bana açan çok sevgili hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Zeynep Sayın’a sonsuz teşekkür ederim. Bilgi ancak bu kadar büyük bir yürek ve mütevazılıkla paylaşılabilir, iyi ki sizi tanıdım.

Uzun bir aradan sonra öğrenci olmanın, birlikte öğrenmenin müthiş keyfine ortak olduğum, dostlukları benim için ayrı bir kazanım olan sevgili sınıf arkadaşlarım Berna Karaevli, Selda Orhun, Beyza Özgören, Seval Koşal, Burçak Ünsal, Tijen İnce, Tuba Akkavak ve Asude Göven’e çok teşekkür ederim. Her şey sizlerle güzeldi.

Ve hayatımın her anında yanımda oldukları gibi, Yüksek Lisans Programı boyunca bana destek olan, varlıkları benim için yaşamın anlamı annem ve babam Nadide-Refik Erbil’e, kardeşim İpek’e, sevgili eşim Prof. Dr. Tarık Şapçı ve canım kızım Yağmur’a bana verdiğiniz destek, heyecan ve anlayış için sonsuz teşekkürler.

(8)

Canım kızım Yağmur’a...

Öğrenmenin yaşı ve zamanı olmayan,

(9)

İçindekiler Özet i Abstract v Teşekkür ix İçindekiler xi Görseller Listesi xv 1.Giriş 1

2. Şenlik, Tören Kavramları ve Tarihsel Gelişimi 3

2.1. Rit, Ayin, Bayram, Tören, Şenlik Kavramları...3

2.2. Antik Yunan’dan Günümüze Uzanan Şenlik ve Törenler...6

2.3. Şenlikler ve Törenlerdeki İktidar Olgusu...13

3. Bizans ve Osmanlı’da Şenlik ve Törenler 17

3.1. İstanbul ve Kent Meydanı ...18

3.2. Bizans’ın Hipodromu ve Osmanlı’nın Atmeydanı...22

3.3. Osmanlı Şenlikleri...27

3.3.1. Minyatürler ve Sûrnâmeler...34

4. Bizans ve Osmanlı Şenlikleri Üzerine Değerlendirme 39

(10)

6. Cihat Burak Resminde Şenlikler ve Törenler 48

6.1 Kimdir Cihat Burak...48

6.2 Cihat Burak’ın Mizah Anlayışına Geleneksel Türk Sanatları Penceresinden Bir Bakış...50

6.2.1. Gölge Oyunu...52

6.2.2. Meddahlık ve Orta Oyunu...56

6.3. Cihat Burak Resminde Şenlik ve Törenler...59

6.3.1. Düğün Şenlikleri ve Bu Temayla İlgili İmgelerin Çağrıştırdığı Şenlikler...61

6.3.2. Tüketilen Şenlikler...75

6.3.3. Bir iktidar Sembolü Olarak Erkeklik İmgesinin Şenlikli Halleri...83

6.3.4. Tarihsel Şenlikler...89

6.3.5. Şenlikli Şehirler...100

6.3.6. Modern Cumhuriyetin Şenlikleri...102

Sonuç 112

Kaynakça 118

Kaynak İnternet Siteleri 126

(11)

GÖRSELLER LİSTESİ

Sayfa

Resim 3.1 : Konstantinopolis (330-1453)………17

Resim 3.2 : Hipodrom………..23

Resim 3.3 : Hipodrom üç boyutlu grafik canlandırma...24

Resim 3.4 : Atmeydanı, (1920)...25

Resim 3.5 : Nahıl...32

Resim 3.6 : Matrakçı Nasuh, Sultanın Barbaros’u Kabulü, Süleymanname...35

Resim 3.7 : Sûrnâme’den Sayfalar, Şenlikname Düzeni...37

Resim 4.1 : Dikilitaş...40

Resim 6.1 : Cihat Burak...49

Resim 6.2 : Gölge Oyunu...53

Resim 6.3 : Gölge Oyunu...56

Resim 6.4 : Meddah...57

Resim 6.5 : Ortaoyunu...58

Resim 6.6 : Faune’ların Bayramı...61

Resim 6.7: Eylemlerimiz...63

Resim 6.8: Telli Babada Gelin ve Damat...65

Resim 6.9: Asrın Çapkını ...67

Resim 6.10: Doğum, Yaşam, Ölüm...68

Resim 6.11: Sultan Sofrası...70

Resim 6.12: Kültür Bekçisi...72

(12)

Resim 6.14 : Tabarin Bar...76

Resim 6.15 : Meydan Muharebesi...77

Resim 6.16 : Saz Heyeti...77

Resim 6.17 : Tüketim Toplumu...80

Resim 6.18 : Hayat Ağacı...82

Resim 6.19 : Beyaz Kelebekler...83

Resim 6.20 : Boğa’nın İntikamı...84

Resim 6.21 : Kırkpınar Ağası...86

Resim 6.22 : Pehlivanlar...87

Resim 6.23 : Çelebi Sultan Mehmet...89

Resim 6.24: Kısas-ı Enbiyadan...90

Resim 6.25 : I. Ahmed’in Rüyası...92

Resim 6.26 : Kompozisyon...94

Resim 6.27 : Mahya...95

Resim 6.28 : Hikaye-i Şehadet...96

Resim: 6.29 : İnterior...98

Resim 6.30 : Fantastik Şehir...100

Resim 6.31 : O Güzel İnsanlar O Güzel Atlara Bindiler Gittiler...101

Resim 6.32 : İsimsiz...102

Resim 6.33 : Kafatası Sevicileri...103

Resim 6.34 : Başkomutan...104

Resim 6.35 : Dönemin başbakanı Demirel ile ilgili gazete küpürü...104

Resim 6.36 : First Lady’miz...106

Resim 6.37 :Kuva i Milliye Gazileri...107

Resim 6.38 :19 Mayıs 1960...108

(13)

1. GİRİŞ

Şenlikler ve törenlere; t l l lk k k t l önelik k r k l k e li k görüntülü k l kültürel erf r n l r l r k b kt ğ zd l r i inde k tl ve eğlen e er z n b r l rd d r lk bak t enlik bir eğlen e l r k değerlendiril ede bire ler r nd ki etki i gündelik tl d ğ l iktid rl ek nl ve z nl ili ki i nd n ele l nd ğ nd enlikler l lg l rd r

Biz n ve O nl ’d iktid r; e r i etini ğl k i in k e ki üz ll rd n beri k ll n l n enlik ve törenlere b v r t r Şenlikler lk ve iktid r bir r getirirken geleneklerin ür e ini in n l r n t zelen e ini ğl r ve bireylere toplumun bir r l n n tl l ğ n i ettirir Ki ilerin k ve d g l r n birlikte dile getirmelerini, kendilerini öne li deği elere k z r nd i ettikleri z nl rd gr d n n n gü ünü i et elerini ğl r B n kt da iktidarlar da kendi e r i etlerinin n l n nd eni fikirler ve dü ün e k teg rileri r t kt ev t değerleri eniden d ğr l kt , enlik ve törenlere i ti d rl r

elenek el t l l rd in n bire lerin dü ün e t rzl r n belirle ekte t l l r n geli e i le birlikte b etki z l r k bili el dü ün e din el kl l r n erini l rken törenler ve ritüellerin toplumsal hayattaki etkisi deği ik bi i lerde v rl ğ n ürdür ektedir T l l r e r i etlerini törenlere b r l d rl r törenler e inde kendi değerleri bir kez d d ğr l n rken eni tören el etkinlikler e kilerin erini l kt d r

(14)

B b ğl d enlik ve törenlerin Biz n ve O nl ’d n dern Türki e umhuriyetine uzanan l l ğ n n t n i inden bir en ere l l l t r Y d ğ t l n kültürel belleğinden be lenen, b t l eğiti den ge i bir n t larak Cihat B r k’ n tl r na; gelenek el n tl r n ğ nd b k l l l iktid r n ve toplumun ele tiri inde iz b r nd r n nl t n n izini ür ek l n t r

(15)

2.

ŞENLİK, TÖREN KAVRAMLARI VE TARİHSEL GELİŞİMİ

2.1. Rit, Ayin, Bayram, Tören, Şenlik Kavramları

Eğlen e in n n d ğ l ve diğer in nl rl k rd ğ ili kinin öne li bir d n k n kt d r B ili kinin b l rt d bildiği iz dinler ve i etin l d ğ kadar e ki döne lere d n r Z n zd n r il n l k d r ön e te in deneti e l n l v l k ve t l l k i in ek n olan kamp yerlerinin k l r enlik l nl r n dön e i in nl r n d g l dü ün el l r n geli tiri zenginle tirerek, ge i etkinlikleri d nd etkinlikler geli tir elerine r t r. 1 Bu etkinliklerden beslenen enlikler, insan n n ve d ğ n n bereketini k r k l inden siyasal iktid r t l n beni e e ine önelik in n l r r t l törenlere z n n üre te, in nl k t ri inin erkezinde er l rl r

Kültür r t r J n H izing “ n n kültürün i inde kültürden ön e v r l n n e lik eden kültüre b l ng nd n i inde d ğ z döne e k d r d g n v r n bir ger eklik ld ğ n ” ö ler 2

lerinde n b r nd r n l nd birer bü ük n ne i ld ğ n ö le ebile eği iz enlik ve törenler b l d enlikli bir nl t ld ğ n in nd ğ z Ci t B r k ve n n be lendiği ğr f n n kültürü le birlikte ele l n kt r B n kt d enlik ve tören k vr l r n kl rken, tarihsel üre te birbiri le i i e ge i g l l r l k r z k n birinin t n nd diğerinden r rl n l n kavramlar olarak rit in b r k vr l r n yer vermek, bir gereklilik l r k k r z k kt d r

1Al eddin Şener Siyasal Düşünceler Tarihi Bili ve S n t Y nl r Ank r 2011 19 2 Johan Huizinga, Homo Ludens/ Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, A r nt Y nl r t nb l 2013 20

(16)

Rit ya da ritüel Fr n z d n dili ize ge i bir keli e l r k Türk Dil K r özlüğünde “ayin âdet line gel i ” a kl l r l k r z k rken,3

Etnoloji özlüğünde “din, tapınma, büyü ya da ergenlikle ve geçiş dönemleriyle ilgili geleneksel tören, ayin” l r k t n l n kt d r.4

Sibel Özb d n’ n if de i le “yalın toplumsal alışkanlıklar adetler, yani belirli bir değişmezlikle tekrarlanan hareket tarzlarını olduğu kadar, doğaüstüne bağlı inançlara ilişkin törenleri “ belirtmektedir.5 Ayin ise “köken ve anlam bakımından doğaüstü olarak algılanan güçleri toplumsal yarar çerçevesinde etkilemeye yönelik kalıplaşmış, tekrarlanan davranışlar bütünü” l r k k r z k r.6

Bayram “milli veya dini bakımdan önemi olan ve kutlanan gün veya günler” i in k ll n l r.7

lkel t l d n günü üze z n n üre te b r niteliği t n k tl l r T nr l rl in nl r n b l t ğ er ve z nd n iktid r n in nl rl b l t ğ er ve z n z n n bir üre te f rkl i i lerde n dü ün e er eve inde bir araya gel i lerdir. Türklerde b r k vr n n ne z nd n beri k ll n ld ğ ke in l r k belli değildir B r bezre /bezr be re ve Ar ’d tekr r dön ek nl n gelen ‘iyd’ kökünden türetil i tir8

O nl t l nd b r k tl l r b r günü l n ib detlerin d nd r ve sokak etkinlikleri l r k d k tl n t r. ‘B r Al ’ lt n n i eti le birlikte er ld ğ , lk n k t l l ger ekle en te e bir enlik niteliğindedir T ri i H er’ n kt rd ğ n göre Biz n r t rl r d devlet d l r e liğinde ve lk n evgi gö terileri r nd bayramlarda A f ’ zi ret et i tir 9

3 Türk Dil K r Sözlüğü www.tdk.gov.tr.

4 Sed t Ve i Örnek tnolo i Sözlüğü Ank r Dil ve T ri C ğr f F külte i Y nl r Ank r 20 1971.

5

Sibel Özb d n Ayinden Törene An t r Kit l r t nb l 17 1997 6 Sibel Özb d n Ayinden Törene An t r Kit l r t nb l 1 1997 7 Türk Dil K r Sözlüğü www.tdk.gov.tr.

8 Erdem Sargon, Bayram l Ansiklopedisi ilt: 5 t nb l 25 1992. 9

H er C n t ntin li nd der B r örtli nd ge i tli be rieben 1822 3 7 http://babel.hathitrust.org.

(17)

Tören “bir toplulukta, üyelerin belli bir olayı, kişiyi veya değeri ayırt edip sembolleştirmesi, bunların anlam ve öneminin güçlendirilmesi amaçlarıyla düzenlenen hareket dizisi, merasimdir ” 10 Biz n ve O nl gibi bü ük i r t rl kl r n t ri lerinde ld ğ k d r Türki e C ri eti gibi l devletlerin l ve nd d törenler bü ük öne t kt d r T l l deği enin n l önleni ekillene eği dönü n kt di ebile eği iz ikti di i i ide l jik ve kültürel üre lerin etkile i i le ger ekle irken b üre lerde tören el etkinliklerle e b lle tir e de öne i bir gö terge l r k k r z k kt d r

Şenlik; Türk Dil k r özlüğünde; “belli günlerde yapılan, coşku veren eğlendirici gösterilerin tümü, bayram11

k r l ğ l er l rken Halkbili teri leri özlüğünde “bir toplumun kendini her tür kötü dış ve iç etkenlerden korumak, bol ürün elde etmek, barış ve güvence içinde yaşamak amacıyla bir mevsimden ötekine, bir yaşam çağından sonrakine ve toplumsal bir yaşantıdan başka bir yaşantıya geçmesi sürecinde ya da tarihsel, dinsel, olay, kişi, varlık ve yüce varlıkları anma sırasında, topluca yemek yiyerek, oynayarak, bağırarak, iş görerek yaptığı geleneksel eğlenim türü, büyü, din, söylen ”12 l r k k r z k r

Şenlik ve törenler ilk t l l rd n b n i l iktid r n te ilinde öne li r l n n lg l rd r Bir e r i et k n ğ r n düzenle i i d g l gü ünü bir b ğl k l n i l iktid r v r l z. ktid r t l ne d n önettiğini ö le eden t l d n n l d n e r l z A n z nd i bir t l d g d d ğ k n bir ilke d n v r l n i i iktid r beni e ez Ot rite iz gü ün z g l n n er türlü l düzenle e i i k n z k l n bir kaosa yol ğ ger eği e r i et r n l n k r z k r r 13

10Türk Dil K r Sözlüğü, www.tdk.gov.tr. 11Türk Dil K r Sözlüğü www.tdk.gov.tr. 12

H lkbili Teri leri Sözlüğü www.tdk.gov.tr.

(18)

Her l kendini bir te ili et düzeni le tekrar eder. D nr ki bölü lerde değine eği iz gibi, tragedyalar Y n n t l n n kendi ge i inden k rt l n n meta temsilidir. Ti tr ll ğ l n O nl i e kendi in türünde iktid r n te ilini enlik lbü leri le ger ekle tir e e l r B noktada temsil sanatla olur.

Şenlik ve törenler i l iktid r n kendi ini ve e le lerini t l k b l ettir e n l t gü ünü gö ter e r n l n n e r i et l nl r d r B l d b sorunsala hizmet eden özellikleri le “kültürden kültüre, inançtan inanca, bir toplumun örgütlenmesinden bir başka toplum örgütlenmesine geçen bir kentin”14

tarihinde yer alan enlik ve törenlere ve Ci t B r k’ n n t nd ki n n değinil e e l l kt r

2.2. Antik Yunan’dan Günümüze Uzanan Şenlik ve Törenler

Neolitik döne den günü üze k d r z n n üre te gelenek el enliklerle d l d r in nl k t ri i Antik Yunan toplumunda b gün d ğ z ğr f d t r k ve bereket t nr l r k bilinen d n enlikler düzenlenen Di n kültünde ld ğ gibi ilkel insan e le leri l n ritüel, dans, eğlen e enliklerde bir araya gelirken l nd iktid r ü dele i in n l r v l r gibi l ger ekliklerin ze ininde k tl i in neden r t l r. Yeniden d ğ i gele en törenlerde kö lüler t nr l r r l ğ l d ğ l l l r kendi r rl r d ğr lt nd düzenle ek d n t nr Di n ’t n rd i terler Bereket k nl k ve d güdülere ük eden Di n d n l n k t enliklerinde k r ğz nd n üzik ve r k e liğinde övgü iirleri ‘dit r b l r’ k n r

Di n ’ n d bütün öteki t nr l r gibi e itli i geleri v rd r B ğ i ge i k kez “b ğ b n zl ” l r k n l n t nr n n i gelerinden biri l t r B ğ n z nd An d l ’n n erken döne lerinden beri hayvansal eril bereketi i gele e i ve ğ kez

14

D ğ n K b n Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı S k S b n Müze i Y nl r t nb l 2010 19

(19)

f llik e b ller r nd gö teril e i önü le de öne t kt d r ‘P ll ’ bereket t nr l r n te il eden i gelerden biridir K r l Di n l r’da ve daha nr l r k tl n n Kent Di n ’l r nda vü d nd n tl n erek i n d r nd t n n ph ll l r Di n ’ ve n n t r l bereketini te il et ektedir 15

r net’in if de ettiği gibi ilk el k bilelerde k z ve erkeklerin eti kinliğe ge i lerinin kutl nd ğ erginle e törenleri b r enlikleri le benzerlikler gö ter ekte b r n n l ili kilendiril ektedir On göre; “yüzyıllar boyu, erginlemeler kırsal topluluklarda yeni mevsimi açmak için yapılan evlenmelerle aynı zamanda kutlanırdı. Bilinen dinsel törenler hala kızların ve oğlanların bir kalabalık içinde eğlendikleri bahar şenliklerinden söz etmektedir, yaşam ancak iki cinsin birleşmiş güçleriyle uyanabilir. Baharı, ancak bir gençlik şenliği uyandırabilir.”16

lkb rd l n Di n enliklerinde z nl r r nd l n dr tik r l r f rkl bir ki lik k z n r k tr ged d ğ r r Y n n tr g /ke i ve idite /türkü öz üklerinin birle i inden l n ‘tragoidi ’ öz üğünden gelmektedir. Ke ilerin türkü ü nl n gelen tr ged n n Antik Y n n g rl ğ nd , Ö edin i ve lt n üz ld T nr Di n n r n l n törenlerde ö lenen dit r b rk l r nd n d ğd ğ v r l kt d r 17

Tr ged n n en e ki t n Aristotele ’in P etik ’ nd er l r Tr ged l ki önden ğ rb l reketin b ve sonu belli olan bir eylemin t klididir; nl t l z nl nd r l r Tragedya’n n t l n dev i in ü tlen e i gereken rol, e ir ide ve k rk gibi duygular u nd r r k r te izle ek t bir r n ğl kt r. Ari t tele ’e göre tragedya toplums l ve i l özellikler b r nd r n in n l r k i in özetini dikk te l n bir n tt r.18

15 Ö üzel Dionysos Şenliklerinin Rönesans ve Barok Resin Sanatına Yansıması, Sanat Tarihi Anabilim D l Yük ek Li n Tezi t nb l Ünv S l Bili ler En titü ü t nb l 2006 4.

16Thomson Granet , Aiskhylos ve Atina ev Me et H D ğ n P el Y nl r t nb l 1990 160. 17Özde ir N tk Dünya Tiyatrosu Tarihi I, Mitos Boyut Y nl r t nb l 2000 28.

18

(20)

Thomson Tr ged l rd v rg l n n rt k n kt l r ; -İyi düzen bütün iyi şeylerin temelidir.

-Halk köleliğe düşmeksizin bunu elde edebilmek için yumuşak başlı ve uysal olmalıdır. -Yöneticilerin saygınlığı, yasalarınsa yetkesi olmalıdır. 19 b l kl r l t n l r

B n kt d Ari t tele ’in izle i ilerin kötü ve d eğili lerini k et ek i in e ir inin k rk t l indiril e ine önelik ilk ve r dere ede gü lü öneti el i te i in ettiğini ileri ür ek ü kündür 20Y n n tr ged Atin

demokrasisinin belirle i i i levlerinden biri e r i et te ilidir. Demokrasi, kendini ti tr n n enliği ve te ili üzerinden e r k l r Di n enliklerinden gelen e ri e d ğ n n n eniden d ğ ritüellerinin z nt l n tragedya ile Atina, kendi küllerinden eniden d ğ r D ğ n k erle i i le erkezi bir öneti in l n n ld k gü ld ğ ğr f d öneti el biri ler özerk k lma eğili inde l t r B n n bir n l r k d d ğr geni le e n rl l n i geli eler de buna uygun olarak ğ n bir ekilde n , ehir devleti nd ki Atina toplumu z r nl l r k kendi öl üleri i inde ük elebile eği en ük ek noktaya l t r.21

E ki Y n n’d Di n enliklerinin f rkl bir z nt olan komedya tr ged n n bittiği n kt d rt k t r Tanr Di n d n düzenlenen etkinlikler n zamanda bereket, üre e ve ğ l te il eden ‘P ll ’u kutlama törenleridir. Keli e kökeni kö ve e irlerdeki eğlen elerde ö lenen ‘k / ü bü ve r n rk l r l n k ed ll törenlerindeki b rk l rd n d ğ t r P ll ’ n n i ge te kil ettiği tir nl r l ntik Y n n k ed Di n enliklerinin bir dev l r k eğlendiri i bir güldürü bi i i t kl ber ber t l l t ri el ve öneti el l l r r nl r ve ki ilere öneltilen bir t l bir ele tiri bi i idir

19 George Thomson, Aiskhylos ve Atina ev Me et H D ğ n P el Y nevi t nb l 1990 s.268. 20 Augusto Boal, Ezilenlerin Tiyatrosu ev Ne det H gül B ğ zi i Üniver ite i Y nl r t nb l 2011, s.3.

(21)

erik el önü le t l l ve önet el bir ergi i k kt d r Tr ged ü t n fl r k ed lk e len ekte tr ged z n l nitelik t rken k ed t kt d r Atin ’d düzenlenen Di n ve Len e fe tiv llerinde tr ged r l r n nd k ed r l r d l b l n kentin öneti ileri bu r l rd i vedil i tir

l n n nr ki bö ü lerinde r nt l l r k göre eği iz; erginlenme törenlerinden Di n enliklerine Antik Y n n tr ged ve k ed n z n n üre n ğr f üzerinde e eren bü ük imparatorluklar olarak Bizans ve O nl toplumundaki enliklerde f rkl bi i ve ritüellerde tekr r ederek k r z k kt d r Bir b k bü ük enlik l n O nl Şenlikleri ge it törenlerinin görkemli ü le e n t n ll r Antik Y n n geleneğine benzer temayla, Anadolu ritüellerinin gü b ll k ve ğ l i gele en ‘phallik’ ögelerini i inde b r nd r r lk ğl rd Frigler döne ine b k ld ğ nd Af n ve K n evrelerinde genellikle ilkb r geldiğinde l n din el törenlerde l n önünde ta n rken, ‘phallus’ d verilen b i ge erkeklik gü ünü n t kt d r 22

N ll r n i ge el nl n kl n O nl t ri i i H er’in derlediği bilgilerden r rl n n Özde ir N tk ’ göre; n ll r Diony kültündeki '’phallaphores’'lerini, düğün t t rev n n n üzerindeki al tül ‘flammeum’u, r l r ise Cupidon ile Hymen 'in ellerinde tuttuklan r l r i gelerken davul ve zillerle birlikte söylenen e vetli ezgiler de ‘Fescennia’ ezgilerinin ve ‘Corybantes’ d n l r n n yerini l t r.23

22 Selda Yerdelen, Osmanlı Şenliklerinde kullanılan Nahıl, Yapma bahçe, Şekerden Temsiller ve Tasarımcıları, At türk Üniver ite i Türki t Ar t r l r En titü ü Dergi i 8 Ş b t 2010

(22)

S nr ki bölü lerde Ci t B r k resimlerinde kl l r n er vere eği iz gibi, onun tl r nd kl kl er verdiği düğün t l r d n l geleneğinden gelen dern bir sembolizm olarak, k tl l r n öne li bir r l r Erkeklik imgesiyle ‘dalga ge tiği’ te l rd düğün t l r n k ll nd ğ gibi, b ğ figürü de Di n enliklerinden günü üze z n n i ge elliği le erkek ege en iktid r n t n n iz i b k n n t kt ve ‘iktid r n iktid r zl ğ ’n bir gönder e l t r kt d r

Antik oyunlarda t ri el üre i eri inde k r z k k l n tü litik r nl rl üzle iriz; iktid r k vg t l -bire t b k ld r ülki et iddet n r i v gibi O nl r k z ik düzeni b z n ğ kez i l gü le b ğl nt l lan eli ik d vr n l r n dengelen e i i in düzen eniden k r l n dek gö terilen b n t r T nr -bire i te ini k r k r getiren t n n i eriği i l erkle de b ğl nt l d r 24

K ed k r n fl r öneltil i bir ele tiri t ri el- nt k l zl k ve b ğd zl ğ n dr tik nl t l r k e itli bi i lerde kendini rt k kt d r 25 K ed z n i inde giderek lk n elinde ele tiri il line

gel i ; halk, t l l nt kl b ğd zl kl r zl kl r k ed bi i inde öneti el ele tiri l r k ege en ke i lere önelt i tir

Atin ’d tr ged e rin e r i et ö le idir Atin e ri b ö le le kentsel nitelik k z n t r. Tr ged n l r ger ekte devletin neledikleri nl r k r l ğ nd r ödedikleri ele nl r d r Bir diğer de i le tr ged z rl r ile n l r ve li r nd ki ili ki bir tr n j ili ki idir. Devlet litik n ve öneten n fl r n k r n k r duran eserlerin sahnelenmesine izin vermez. Tragedyalar k bir ekilde t r fl d r ve z ten t r fl değil i gibi de zl r Biz n ’t n devr ld ğ Hi dr ’d n At Me d n n z n n i l te il t nb l e rinde de iktid r n e r i et te ilinde öne li r l n r

24

A in C nd n, Oyun tören gösterim, N rg nk Y n l k t nb l 2010 120 25 Aziz l l r Tiyatronun ABC’si S Y nl r t nb l 2009 6-57.

(23)

O nl enliklerinde görevli l n ve e itli eğlen eleri ergile enler Atin e rinde ld ğ gibi saray n i e inde l n ki ilerdir “ vliya Çelebi Seyahatnamesinde bu tür gösterilerde etkin olan on iki ‘kol’dan bahseder.”26

Türkler erle ik t ge eden ön e ürekli gö ettikleri i in b r l r n törenlerine ve gö terilerine ek k t l l k k n kl k et i tir Türk enliklerindeki An d l etki i Türklerin An d l ’ geli lerinden itib ren görül e e b l t r E ki g rl kl r n genelde b ll k bereket l törenleri Türk kö lü ünün nl r n dönü ürken l r kendi geleneklerine göre deği ekle birlikte k r n r k üregel i tir Türk enliklerinin genelinde lk v rd r Ort ğ Avr ’ nd ki gibi k tl l r r ve evre inin ve k l n d v rl r n rd nd değil lk n i inde, halkla birlikte l t r

O nl ’ l t n n k d r k kültürlü t ri el bir kent l n “ t nb l’ n sihri Megara k l ni i Biz nti n’ n Y n n ef neleri le b l r Ant ni n N v R Konstantinopolis kentlerinin birbirleriyle fiziksel olarak örtü en t ri leri i inde r nl n r k günü üze z n n bir i ge el lg l r zine i b r k r ”27

Sanatsal etkinliklerin f rkl l , geli e i ve eni n t l nl r n n rt k l birlikte n t n fl nd r l r deği i gö ter ekle ber ber n topraklardan beslenen t l l r birbirlerinden izler t kt g rl kl r r nd ki etkile i lerin bir n l r k n t f rkl ve f r l rd k r z k kt d r

O nl r t rl ğ üre in e l enliklerin k n kl r e itlidir Orta Asya k n kl törenlerden, R r t rl ğ i l r n l dün k n kl g ff l’l rd n Ort ğ Avr r n l r n An d l ritüellerinden Avr

26 A in C nd n, Oyun tören gösterim, N rg nk Y n l k t nb l 2010 9 27

D ğ n K b n Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı S k S b n Müze i Y nl r t nb l 18, 2010.

(24)

Röne n gö terilerine k d r z n n f rkl ğr f l r n izlerini t kt d r. 28

Roma i ’ özellikle Biz n ’t b l ve Ort ğ’ n n n dek ür ü tür ün el l l r n ele tirildiği mi l r lk n n nd kilisenin k n edildiği d k k l b l k P z r erlerinde n n n i iv b r nd r n nl r l r k k r z k r Mi ’l r n Türk güldürü nl r n etkile i l bile eği ger eği n nd D ğ k n kl gölge ve k kl nl r n n d etki i öne lidir 29

Metin And’ göre de Biz n ’l i ’ n bi i deği tiri K r göz l Biz n ve O nl ’n n üz ll r n n am l l r n n bir n d r Türkler K r göz’ü Biz n r l ğ l e ki Hellen i ’ nd n l l rd r O nl ’d k r göz nl r n n gö terilerine ne l n bütün bü ük kentlerde e kiden i gö teril i n n t fl kl r lk l n t r “Mimus Bizans’ta yaşamdaki konulardan beslenmiş, Hıristiyanlık ve Kilise arasındaki kavgaları da konu etmiştir. Tıpkı Türklerin eline geçen İstanbul’da olduğu gibi, Hellen Bizans’ın çarşı yerinde kozmopolit ortamda her türlü ırktan insanlar sahneye çıkmıştır.”30

Evli elebi’de Seyahatnamesinde O nl e d nl r nd enliklerinde ne l n ‘K r göz ve H iv t’ n k n l r n n erde g zelleri ğ n ünlü n l r l ilgili r nt l bilgiler kt r kt d r Y ve l k bilge i l r k k r göz i ’t ki gibi i l t l r rken Mi ’d k r göz n gibi günlük laylara dair t l r ergile en iktid r k r nd lk te il eden bir ergi idir 31

Metin And 0 ün 0 e e dl kit b nd in n t nd ki k r tl kl r n bir n olarak O nl Şenliklerinin i inde “düzen ve düzensizlik, kutsal ve din dışı karşıtlığı, iktidar ve halk karşıtlığı” b l nd ğ n belirtir. And’ göre enlikler b k r tl kl r n

28 Özde ir N tk IV. Mehmet’in dirne Şenliği (1675), Türk T ri K r B evi Ank r 1987 i. 29 Özde ir N tk IV. Mehmet’in dirne şenlği (1675), Türk T ri K r B evi Ank r 1987, s.9. 30

Metin And, eleneksel Türk Tiyatrosu Bilgi Y nevi Ank r 1969 307 31 Metin And, eleneksel Türk Tiyatrosu Bilgi Y nevi Ank r 1969 317

(25)

dengelendiği bir l nd r 32

er ek bir lk nükte inin lk l l ğ n n lk k n n bir temsilcisi olan K r göz ve n n dev niteliğindeki Ortaoyunun‘d konunun gülün lüğünden k r nt l r n gülün lüğü le k r l r z Bize göre tezin sonraki bölü lerinde in ele e eği iz Cihat Burak resimlerinde de, r nt l rd kl in elikli iz n rl r b l r t k bir k r göz erde ine b k r gibi ü te zi bir gülü in elikli bir hi ivle enlikli nl t e re d l r z

2.3. Şenlikler ve Törenlerdeki İktidar Olgusu

“ ktid r k l n ” Michel Foucault

Bü ük i r t rl kl r n t ri leri in elendiğinde, enlikler törenler zi fetler, eğlen eler r l r ek k öne li k n k t t rken, siyasi, dini, ekonomik nedenleri de rk nd b r nd r r inde l t ğ kültüre e lik eden b l ng nd n sonun k d r d g n v r n bir t n kl k l t r n enlikler ve törenler toplumu ortak bir lâk ll k nl er eve inde bütünle tirirken t l l i er r ileri ve ke i lerin b i er r i i eri indeki k n n n l kt d l l ev t iktid r yap l r n e r l t r rken bire lerin güven d g n eki tir e i levi gör ektedirler

A et T ner K l l ’n n t n l iktid r; “kendi iradesini egemen kılabilme, başkalarının davranışlarını denetleyebilme, bir şeyi yapmaya ya da yapmamaya zorlayabilme; başka bir deyişle, başkalarını yönetme gücüdür ”33 O nl Devleti’ne b kt ğ zd da di n “All ’ n er üzündeki gölge i” f t n t kt h ki i etin T nr t r f nd n ükü d r b ğ l nd ğ görü ü k b l edilmektedir.

32 Metin And, 40 ün 40 ece Osmanlı Düğünleri, Şenlikleri, eçit Alayları, Creative Y n l k t nb l 2000 3

(26)

Mekke ve Medine’nin ele ge iril e i le b nl d d l i bir hal l halifelik O nl ükü d r n n bir r l t r.34

O nl e z delerinin t t k l r ‘Cülû - ü â ûn d verilen di l ğ n n il n edilmesi dol l düzenlenen törenlerle k tl n t r Cülû - ü â ûn lâ kültüründen l n n bir t k ller n nd Oğ z töre inin izlerini gö ter ekte ld ğ nd n gelenek el bir k r kter de t kt O nl Devleti töreleri r nd öne li bir er t t n tören k l l ve türbe zi retleri le t l n kt d r S n t Ci t B r k’d b l d göre eği iz, k n re eden e erler r t t r

P l C nnert n t l l r n l n r dl e erinde “günümüzle ilgili deneyimlerimizin büyük ölçüde geçmiş hakkında bildiklerimizin üzerine oturduğu ve genellikle geçmişle ilgili imgelerimizin, var olan toplumsal düzeni meşrulaştırmaya yaradığını” ö ler On göre ge i in i geleri ve ge i in n n n bilgileri tören el g l l rl t n ürdürül ektedir 35En b it t n l bir t l n öne verdiği bir l er

ldönü ünde e itli etkinliklerle t rl kutlama veya n d r Toplumun, ge i in değerlerini n te il eden öz ük ve sembollerle t rl n n öz konusu ld ğ b etkinlikler ge i l l r n te ili ld ğ i in ge i i in n kl nd tutmaya yarar. 36

Biz n ve O nl t l l r nd d tören ve enlikler kent kültürünün öne li bir öğe i l t nb l’ n t ri el ki liğinin l nd r l n t r T l l r öneten ükü d rl r devlet i lerini görürken d n k i ti re etmek, g l kl r k r rl r t l beni et ek l n k k r rl r n r l l ğ n l k en d ğr l n k ve benzeri ebe lerle d n nl r edin i k r ll r l t r k i ti n

34H lil n l k “O nl P di ” Si l Bilgiler F külte i Dergi i Ank r Üniver ite i C XIII

N :IV Ar l k 1958 68-69.

35 Paul Connerton, Toplumlar Nasıl Anımsar, ev Alâeddin Şenel t nb l 1999 10

36

(27)

i et i lerdir Ort A Türk devletlerinin devlet e li i ‘t ’l r d ld ğ gibi ükü d rl r l n belirli günlerinde ükü d rl k l eti l r k devletin ileri gelenlerine ve lk verdikleri e eklerde de e eğlen e i in değil n z nd devlet i lerinin de görü üldüğü ük ek e li ler l t r l rd r 37

Bu nokta da Cihat B r k’ n re i lerinde zi fetlere ve zi fet fr l r n kl kl er verdiğini iktid r n ve gü ün i vedil e inde b te k ll n r k kendi e li lerini l t rd ğ n ö le ebiliriz

Kültürü l t r n gelenekleri ve d vr n dellerini lle e üre inde ediniriz Toplumu l t r n bireylerin ortak d l r ve geli tirdikleri te kileri le l t rd kl r kültürel n n te elinde t n e b ller i te i i l iktid r n e r i etinde de öne li bir er i g l etmektedir. Bu nedenle iktid r k vr t d ğ gü lg n n n nd e b ller r l ğ l nr ki ne illere kt r l n bir değerler i te ini de ifade eder. Semboller rt k bir bilin in t n d ğ i geler d etik değerler l r k l bile eği gibi, plastik semboller olarakta k r z k bilir B kl l b kt ğ zd O nl n n Biz n gibi fet ettiği kültürleri yok etmemesi, e ki kültürlerin k tk l ekillen e ini ve b n i geler rd l kolektif bir bilin line getir e ini ğl t r

B l d in ele e e l t ğ z Antik Y n n’d n Biz n ’ z n n bir değerler i te i üzerine in edil i Os nl Şenlik ve Törenlerinin, t l n n l i lediği kk nd i ge el değerler b r nd rd kl r n dü ünebilir i l l r l r k r t rl k An C ri et Ul gibi i ge el k r l kl rl k dl n n i te lerin l nd r l n d kl r n ifade edebiliriz.

37Me et Se itd nl ğl Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler, Ank r Üniver ite i

(28)

ünü üz t l l r nd d deği en i l k nj nktürün n g n l r k iktid r n d gr l r n enlikler törenler ge itler itingler örgütle e i geleneği dev etmekte, beni edikleri dü ün e i eki tir ek l ge i in z nt ld kl r n ileri ürdükleri eni törenler i t et e e dev et ektedirler Ülke izin i inde b l nd ğ n döne de türetil i l n ‘K tl D ğ H ft ’ gibi etkinlikler, r t l k i tenen eni düzenin bir te ili l r k k r z k kt d r.

Şenlik ve törenlerin i inde ger ekle en kendini kültürünü ki liğini gö ter e ergile e gibi etkinlikler k t l l r n ktif ld ğ gö teri bi i leridir Bö le e etkili bir ileti i rt ğl rken f rkl gr l r n birlikte ger ekle e ine k tk d bul nd kl r l bir bütünle e i k n r t kt d r Oğ z Ad n r’ göre “Şenlikler başlangıçta umut ve gelişmenin göstergesi olarak ortaya çıkarken, zaman içerisinde yinelenen bir törensel gösteriler silsilesi haline gelmektedirler. Toplumsal, siyasi, ekonomik ve kültürel anlamlarını yitirdiklerinde ise folklorik bir anlama sahip olacaklardır. 38

(29)

3. BİZANS VE OSMANLI’DA ŞENLİK VE TÖRENLER

t nb l M S 3 üz ld n itib ren i r t rl k r l r n i inde b r nd r n t ri ne inin görke li bir e ri l r k Biz n ’t n O nl ’ z n n t ri inde gece ve gündüz enlikleri le ek k l t n kl k et i tir B üre in n nd kentin tarihsel ki liğinin eğlen e n g n özellikler b r nd r n n d öne li bir r lü v rd r Il n ikli i denizlerle evrili bir r d l r k d ğ l güzelliklerle evrili l D ğ R ve O nl gibi bü ük i r t rl kl r n erkezi l r k k r n kl ort d v r ll l düze i ük el i t l l r b r nd r rk din dil f rkl l kl r n n kent lk l t r d r gözetil e e inin zenginle tirdiği bir t l gibi ek k etken bir r gelerek e ri n t l ve kültürel faaliyetlerin erkezi t r

Resim 3.1: Konstantinopolis (330-1453).39

(30)

O nl ’n n t nb l’ nd d ğ M dern C ri et’in t nb l’ nd eti i bir birey l r k d ğ e rin enliklerine, kendi v r l l i geleri le kl n n t l rd n biridir Ci t B r k Yüz ll r b n ni e ükü d rl r gör ü b t r kl rd iktid rl r n ö le lerine d r z k l z e rinin e d nl r n n e ine kulak verirken, kendi hayal perdesi olan tuvallerinde bizleri ü te zi bir gülü le b b b r k r

3.1. İstanbul ve Kent Meydanı

Kentler; yeniliklerin ve b l l r n, ekonomik geli enin ve n ile enin, askeri, dini ve siyasal deği i lerin, yeni değerler ve t t l r n özgürlüklerin i lev el f rkl l n n, biyol jik ve kültürel e itliliğin, kozm litle enin elezle enin, lle enin, g rl n n ve örgütlü k ntr lün ekânl r d r Kent r l ğ d l r ve f rkl ki liklere k r l i kân verir.40

Kentin d ğ b günle gelecek ar nd e iz bir ileti i r l t r Kent el erle eler belirli bir t ri el döne de l n evre i de k r n gele ek döne lere kt r ve er k ğ n t rz n d ön ekilerin t kl r e i lerle bir öl üde birle tir i tir Kentler g rl kl rd d ğ g rl kl r d ğ r ve kendinden nr gelen g rl kl r d bir l rit l t r 41

B t ’d kentlerin l n n b l ng l r k Antik Y n n ‘ ite’leri k b l edilir kentin ilk rt kt ğ d ‘ li ’ kent devleti l r k dl nd r l r V t nd l k n n etr f nd t l n k r k bir t l l n Y n n li i, etr f nd rg l kültürel din el bir erkez l t r r k de kr inin d ğd ğ l l t r Atina e rinin e r i et ö le i l n tr ged l r n kent ki liği k z nd r t r Ö 5 ‘d Y n n tr ged ’n n b l d ğ dönem Atin ’d de kr inin Atina devletinin bir ‘ ite / li ‘ devleti l r k k r ld ğ z n denk gel ektedir Y n n tr ged b n kt d Atin e rinin ti tr ll ğ l r k e rin ‘ li ’ l n n te ili düzeneğine dönü ür

40H. Lefebvre, Modern Dünyada ündelik Yaşam ev: I ürbüz Meti Y nl r t nb l 1998 23

(31)

Ö 1500-1300 de Atin ’d k r l n ilk ke eler l n ‘Areopag’ ke eleri le elit n f n ürüt e kk geni v t nd l k t b n n l r ve b b ğl d Tr ged ‘biz kendi ge i i izi n l t k’ r n l n n nelendiği bir l tf r l r k k r z k r Tr ged z rl r edeni t l l l nd n n b üre in k n edildiği oyunlar yazarken, tragedyalarla Atina kenti kendi te ilini r t r. ‘Te il ti tr ll kl l r’

Tezin sonr ki bölü lerinde d r nt l değine eği iz tr ged larla b l n kent el te ili et lg nd ; bütün devletler kendilerini te il ede ekleri bir ne e i ti d l r b ne t ri el üre te ti tr d n t di n’ dönü erek ekillen i tir tanbul’ n kent el te ili etinde b dönü ü ellik t di n geleneğinden gelerek Hi dr ’ r d n At Me d n ’n ve b gün dern t d l r z n n bir t ri ellikle k r z k kt d r Bu noktada günü üz stadyumlar n z nd bir ti tr ll k l r k kendi k r l n tekr r eden erlere, ni 19 M 23 Ni n gibi b r l r k tl n tören l nl r n dönü ürken iktid r /erki te il e d nl r n , bir anl d d inf z e d nl r n dönü ekteler T k d ğ t l n ve kentin r n l n d rl t ri bilin ine i bir n t l r k Ci t B r k re i lerinde n t l bir b k l örneklerini d nr göre eği iz gibi

T ri ten günü üze kent el n en g n k ll n l n kent el k ek nl rd r Kent e d nl r kent el k ek nl r n en etkin k ll n l n öğe idir Kent e d n kentli t r f nd n özel günlerde l kültürel i l ve ti ri l r i in k ll n l n k kent el n ge tiği öne li bir k l ek nd r Bu mekanlar antik döne den C ri etin ilk döne lerine k d r kentin te el öğe i l r k kent kültürünün öne li bir r l t r.42

42 Me et N z Özer M t f A ten Tarihsel Süreç İçerisinde Meydanlar ve elişimi, Gazi Üniver ite i Fen Bili leri F külte i Şe ir ve Bölge Pl nl An bili D l ŞBP 599 Kent el D k Değerlendir e Der i Ar t r Ank r 1995

(32)

M Ö 8 üz ld eg r l l r n K lked n’ k l nize et e i le b l r k t ri b n dev l geli en bü ü en ve dönü en bir e ir l r k t nb l M S 330 t ri inde C n t ntin ’ n k r D ğ R ’n n bir e ri l r k “N v R ” d n ld ğ döne den nr ilgi ek e e b l r 43

Ari t tele (MÖ 38 -322) günü üz etr llerinden 2500 l ön e “Bir şehir, farklı türde insanlardan oluşur, benzer insanlar bir şehir meydana getiremez” 44

derken, kozmopolit e rin in n nt nd ki öne ini v rg l kt d r Şe irlerin in n gele eğe t n geli elerin be iği ld ğ göz önüne l nd ğ nd , t nb l’ n üz ll r üren renkli n n öne i t rt l z

t nb l e ir ve kültür kit b nd lber Ort l , t nb l’d n düğün dernek e ri l r k öz eder On göre b e irdeki r t k l ve törene b k erlerde r tl k ek ü kün değildir Hi dr ’ n Biz n devrinden beri d ğ gelenek O nl devrinde de dev et i tir örke li enlik ve törenlerin n nd S lt n et ve At Me d n eni eri kl n l r n e ir rebelerine ne l e d n te e t ri ini en n H lide Edi Ad v r’ n k n t ğ itingle t l t r 45

Biz n döne inde de i r t rl k törenlerine ne l n t r b r l r l bir t d özelliği t n inf zl r ne l n e d n iktid rl r n l l ğ n n bir simgesi gibidir.

Kentlerin dönü türül e inde in nl r n k r l kl ileti i e girdiği ek n ik ve l l d b l nd ğ k l l n l r k kent e d nl r n n dönü türül e i öne li r l n kt d r B l nl rd r t l n eni f nk i nl r g n l r k bire lerde deği i e ğr r ğd t l l t r l üre inde k ll n l n kent el dönü ü r jeleri le bire in k l l nd k r l t ğ “öteki i” de “ben“ r k f rkl l kl r n rt d n k ld r l l n rken tek l t lt nd iktid rl r n rz l d ğ bire ler r t l l l kt d r

43 A. Haluk Dursun, Şehir ve Kültür İstanbul Pr fil Y n l k t nb l 2011 109 44

Aristoteles, Poetika, ev: N zile K l Bili ve S n t Y nl r Ank r 2005 32 45 lber Ort l Şehir ve Kültür İstanbul Pr fil Y n l k t nb l 2011 69-73.

(33)

D ğ n K b n’ n if de i le; kültürden kültüre in n t n in n bir t l örgütlen e inden bir b k t l örgütlen e ine ge en bir kentin t ri inde er döne in rd nd f rkl l öl ütler i inde f rkl t l l r öz k n d r A n t r kl rd birbirini izle i Biz nti n Ant ni n N v R K n t ntin li t nb l kentlerinin birbiri le fizik el l r k örtü en t ri leri b n kt d b f rkl t l l r kt r n bir i ge el lg l r zine idir 46

Uğ r T n eli t nb l’ küre el k n d l l üzler e ld r üregelen e ki r nt li t kli elerin küre el öl ekte eniden üretildiği bir etr l l r k t n l r 47

Kent n n i in ö lenen “D ğ ile B t ’n n ke i tiği er” ö le inin kk n verir bir kozmopolitlikte, ek k enlik ve törene ev sahi liği dev et ektedir n n evre ine n t r l ğ l b kt ğ nd ger ekliğin f rk n v r k ve n l bir evrede d ğ n n nelerin evrelediğini lg l kt r S n t i inde er l n d rl l ğ e inde evre i ile r nd b ğ k r r k kendi inde v r l n e tetiği de n t l l d n t kt r Kentler de d i i devingenlikleri le n t k k rt r ve üreti lerine n z k n k l t r rl r 48

Bir kenti l t r n öğelerin bütünü kent el d k l t r kt d r Kent el d k l t r n ele nl r n ek n f r renk k d ğ gibi et enlerden l t ğ ve b birle i n kentin fiziki n n ekillendiği görül ekte in n öğe i de b birle i le birlikte kentin n ek enini l t r kt d r Bütün b et enler n t n terminolojisiyle k n bir ili ki i indedir Kentlerinde belleği v rd r n t d b belleği lg lg d bi i e dönü türür 49

46 D ğ n K ban, Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı, SSM Y nl r t nb l 2010 18. 47 Uğ r T n eli Uluslararası İstanbul Tasarım Bienali Ön tkinlikleri-1 KSV Y nl r t nb l 2012.s.23.

48

H.K k Kent-Kültür İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Değişen ve Dönüşen Kentler Af n K te e Üniver ite i Fen Edebi t F külte i S l Bili ler Ar t r l r Dergi i Cilt 2 2011 261.

49O. Alt nt Eliri Birey Toplum İlişkisinde Kent Kültürü, Kamusal Alan ve Onda Şekillenen Sanat Olgusu, dil Dergi i 2012 Cilt 1 S 5 6

(34)

Y d ğ e ri özü e i bir n t l r k Ci t B r k e rin bu k r k nd n beslenir. e i ile gele ek n n tl r nd d ğ kentin r n l n birlikte ev ver ektedir Z nl r r l l k n bir e gibidir v lizinde t l d ğ tarih kokan imgeleri n n n i tediği kö elere ili tiriverir Bize göre; ln zl ğ ev e inde k l b l kl r i inde tek l kt n l n nd ; t ri e l l kl r nd n n nd getirdiği re i lerinde z l r nd eniden t verdiği k r nl r n n d r lü l l d r t nb l’ d ğr k n l nd r n n öne li reket n kt l r nd n biri de e rin t ri el k n n i ld ğ kültürel ir n i k k Ci t B r k gibi n t l r n e erleridir tl r d r

3.2. Bizans’ın Hipodromu ve Osmanlı’nın Atmeydanı

“Tanrı’nin Aya Sofya’sı İmparatorun trinikulumu varsa, Halkın da hipodromu vardır.” 50

Tarihçi Alfred Rambaud

Antik Y n n e irlerinde t di n geleneğinden gelerek r b r l r n n ld ğ ek n l r k er l n z n i inde eklenen e itli gö terilerle geli en i dr l r b l nd kl r kentler i in en özel l rd n biri l r k k r z k kt d r 11 M 330 t ri inde l n Nea Roma Hipodromu 370 120 etre geni liğinde bir dikdörtgen f r nd d r k ken rl r nd n biri sphendone (sapan) olar k dl nd r l n r daireyle biterken, diğerinde i r t r l er l r b kl rl ük elen tribünler ü tlerinde e keller b l n n k l nl bir rev kl t l n r

Gl d tör dövü lerinin r b r l r n n ld ğ z kl n l r sahne olan hipodromun Bizans tarihinde öne li eri l t r. r t r C n t ntin ’ n H ri ti nl ğ kl bir din l kt n k r l R g n dün n n diğer v zge il ez eğlen eleri l n te tr l gö teriler gl d tör dövü leri ve e itli v n

(35)

ü delelerinden l n ren etkinlikleri kaybolurken, yerini Hipodrom ve araba r l r geleneğine b r k t r 51

Resim 3.2: Hipodrom.52

Biz n ’t i dr nl r gü lü bir te kil tl n d n r z nl birer i i t l l k lini l n ve Biz n t ri inde özü ge en viler ve e iller olarak dl nd r l n t k l r n ü dele ine ne l r S d n t n t r fl r r nd ki t l r i i gr l l r k d r z n r k günlük t i inde d i bir M vi-Ye il k r tl ğ n t r Sez Sin nl r’ göre r l r Biz n i r t rl r n n kendi e r i etlerini ğl k üzere k ll nd kl r bir r l r k görül elidir.53

51 Erde Yü el Bizans Devrinde Hipodrom, Arkitekt dergisi, 1966, cilt:322, s.84-88. 52

Be ir A v z ğl Divanyolu K Y nl r t nb l 2010, s.6. 53 Seza Sinanlar, Atmeydanı, Kit Y nevi t nb l 2009 25-29.

(36)

Resim 3.3: Hi dr ü b tl gr fik nl nd r 54

532 l nd Nik i n d verilen kl n d t k l r birle erek i r t r k r gel i ler ve e ri k r k r be e evir i lerdir A S f ’n n d n n ebe l n b i n nr nd i r t r tini n gü ünü gö ter ek i teğiyle yeniden görke li bir l n giri ir k n kl z (726-8 2) döne inde meydan lk n önünde l n inf zl rl k k bir ez l nd r l n i levi üklen i tir 55

St di n geleneğinden gelen e d nl r n inf z l nl r l r k k ll n l t ri el bir lg d r En kü ük t l biri leri l n lle e d n kö e d n k b e d n t l n kendi ez l nd r neleri l r k k r z k rken kent e d nl r t ri b n i l iktid r n d r ğ f nk i n n ü tlen i lerdir

1 53 l nd F ti S lt n Me ed e ri ele ge irdiğinde bir r be görünü ünde l n meydan, i indeki l r n t l n l n in n l k men de olsa korunarak Fir z ğ C ii br i P S r S lt n A ed C ii gibi l rl yeniden bir meydan özelliği k z n rken “ t e d n ” l r k dl nd r l r Biz n n r b r l r erine Türklerin illi n irit b e d nd n n b l n r ve Türk i ilerinin talim yeri olur.

54

Hi dr /At e d n Per Müze i t nb l 2010 2 1 55 Seza Sinanlar, Atmeydanı, Kit Y nevi t nb l 2009 33

(37)

Metin And’ n kt r l , 16. i t nb l’ n “Gezi yaz l r el z ” kit b l k n kl t r n H n Dern w ’ n belirttiğine göre; t r k ze in üzerinde b l n n bir k n t n en güzeli l n be z er er t bletler Süle ni e C ii’nin e d n n ek eninde l n üt nl r Seli i e C ii’nin nd k ll n l k üzere ökül ü üz l n nl r n d ğr At Me d n ’nd ln z ü n t k l t r 56 O nl

r t rl ğ döne inde r k nl ğ ve t d ğ itibarla r n gü ünün lk ve b n ülke te il ilerine n t ld ğ kentin gözde ek n b l d er l n görke li enliklere ev i liği n bir tören l n n dönü ür 57

Resim 3.4: At e d n , 1920.58

56

Metin And, 16. Yüzyıl’da İstanbul Y Kredi Y nl r t nb l 2011 43. 57 Seza Sinanlar, Atmeydanı, Kit Y nevi t nb l 2009 55.

(38)

“Politika, Antik Yunan'dan bu yana "yurttaşla/ vatandaşla/ kent(lilik)le ilgili" (politicos), olmak anlamına gelen özneler arası yani insanlar, yurttaşlar arası bir süreçtir. Bunun ana mekânı da agoradır/ meydandır.“ 59

St di n geleneğinden gelerek e k l hem de politik bir mekan olarak t ri ne inde er l n i dr / t e d n i r t r t r f nd n lk n te ki inin öl ülebildiği lk n niden ne dü ündüğünü i r t r ilettiği k bir ileti i ek n l r k k r z k kt d r

Kent e d nl r günün i l rtl r n göre bi i lenen ve bir k i levin ger ekle tiği toplanma ek nl r d r O nl ’n n At e d n r l r n n nd ez l nd r l l r n kl n l r n nd ğ Hi dr döne inde ld ğ gibi bir siy i ü dele ki liğide t r “Buluşma, toplanma, plan kurma ve harekete geçme mekanı”60

olarak değer k z n rken eni erilerin i ilerle ü dele e girdiği id l r n nd ğ bir alan olarak t ri ne inde iz b r k r Yüz ll r üre in e günü üzün Sultanahmet meydan l n b l nd nd ğ gibi “kentlerinde belleği vardır, sanatçı da bu belleği algıya, algıyı da biçime dönüştürür. Aynı zamanda kentlerde meydanlar gibi güçlü referans noktaları bulunmaktadır. Bu referans noktaları kentlinin belleğinde yer edinmekte, kentin kimliğiyle özdeşleşmekte ve kentin simgesi durumuna gelmektedir ”61

T l n r n l n d rl t ri bilin ine i bir n t l r k Ci t B r k’ n e d nl r On n ö le l nl r d r Bir b ğ güre i ren bir 19 M t d d bir düğün enliğinde b k z bir in türe b k r gibi k d r kt kendi e d nl r nd gezdir ektedir

59 H n Bülent K r n Taksim'i kabul etmek Meydan, güreş ve siyaset, 2013 60 Seza Sinanlar, Atmeydanı, Kit Y nevi t nb l 2009 65

61O. Alt nt Eliri Birey Toplum İlişkisinde Kent Kültürü, Kamusal Alan ve Onda Şekillenen Sanat Olgusu, dil Dergi i 2012 Cilt 1 S 5 6

(39)

3. 3. Osmanlı Şenlikleri

O nl döne inde düzenlenen k tl l r i in enlik öz üğünün n r d n n r du n gibi öz ükler de k ll n l t r Donanma; ü le e beze e nl nd d r b r kl kl ve özellikle fi ek t l r k l n enliklere verilen genel bir i i dir S r F r kökenlidir ve düğün nl n gel ektedir Şe z delerin ünnetleri d k zl r n evlenmeleri nedeni le l n düğün törenleri en öne li O nl enlikleri l kl birlikte, Sur-i Hü n di e dl nd r l t r F r ne eli evin li nl n gelen du n i e F r n nl gelen d öz üğünden türe i tir Ş d nl k d bir tür enlik d l r k k ll n l kt d r 62

t nb l n en reketli erlerinden biri l n t e d n nd O nl Devleti’nin k r l döne inden 19 üz l nl r n k d r di l r ve r en l r t r f nd n ek k enlik ve tören düzenlen i tir Özde ir N tk IV Me et’in Edirne Şenliği dl e erinde O nl Türklerinin lt üz ll k t ri i i inde k rk ekiz öne li enlikten bahseder. 63

O nl S r nd di n k t ld ğ eğlen eler; düğün b r gibi belirli günlerde l n enlikler ve er ngi bir günde i teğe b ğl l n eğlen eler l r k iki e ittir ek nl rd ve k l nl rd l n eğlen eler de e d vetli ki ilerin k t l l l r bezm veya meclis l r k t n l n rken ğ nl kl k l nl rd ve geni i ek nl rd d vete i ti d l k z n lk n k t l ile l nl r i e enlikler l r k t n l n bilirler 64

62Şe v r Akt Şenlik, DoktoraTezi, An Ün S l Bili ler En t Ti tr An bili D l Ankara,

1996, s.30-32.

63 Özde ir N tk IV. Mehmet’in dirne Şenliği Türk T ri K r B evi Ank r 1987 37 64 Ze ne T r Ert ğ Onaltıncı yüzyılda Osmanlı Sarayı’nda ğlence ve Meclis, Ul l r r n n Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134, www.InsanBilimleri.com, s.10.

(40)

O nl ’d bir enlik türü l n e li n z nd enliklerin nl t ld ğ in türlerde i tif düzeninin bölü üdür Min türlerde i tif düzeni 1 e li 2 e li olarak r l n kt d r A n düzen tr ged d n günü üze z n r k ti tr d d v rd r O n düzeni 1 erde 2 erde l r k k rg l n r Şenlikler birer bü ük n b t n n k rg l n tören birer bü ük e li ’dir Bizde Ci t B r k’ n e li leri/ enlikleri n n i tiflediği i gelerden l re i leridir, dü ün e inde iz Bir tiyatro sahnesi gibi örgütlediği t v linde figürler n n n l r i geler e i tif düzeninde erle tirdiği dek rl r d r B k z bir erdeden diğerine örgütlerken bir erde l r bir e li k n r

Şenlikler t t k di kl r n n d ğ l r (vel det-i ü n) lt nl r n d r en ki ilerin evlilikleri ( r-i i z) e z delerin ilk der e b l l r (bed-i be ele) k z n l n keri z ferler (feti d nl ğ ) rd n n efere k bir el i d k n ğ n ğ rl n bir v n k z n l bir e rin ele ge iril e i gibi nedenlerle en k d e z delerin ünnet törenleri ebebi le l t r Şenlikler t ri iler gö terileri izle en erli ve b n k n kl r t r f nd n k dedil i ve b enliklerden b z l r edebi e erlere de k n l t r Cihat Burak resimleri de n zamanda düğünlerin enliklerin törenlerin v l r n er ld ğ ir ni i kendi i inde sakl enlikli nl t l r d r

O nl enlikleri görke li eğlen eler l r k i inde ek k n r b r nd r r Şenlikn elerde enlik ek n r gr üre i d vetliler birer belge el niteliğinde r r k dedil i tir N ll r eker l tl r zi fetler e ek ve n k lt n ve gü ü ğ l r n nd e n f l l r ge it gö terilerinde b l n r k ünerlerini ergilerken k e itli gö teriler ve eğle elerde düzenlen i tir Hüner gö terilen oyunlar, sportif oyunlar, v gö terileri iki e b ğl gö teriler te i leri gibi görke li ek k eğlen e ve gö teri birarada sergilenirken, i ti ve zenginlik ergilen i tir

(41)

Mehmet Ar l n’ n verdiği bilgilere göre 1298 l nd Or n zi’nin evliliği ve ile i le l n enlik O nl ned n t r f nd n düzenlenen ilk evlen e enliğidir 1365’te I M r d’ n e z de i B ezid i in l n enlik ise ilk ünnet enliği l r k ge erken, 1899’d II Abdül id’in e z de inin ünnet düğünü d l l t rd ğ enlik O nl ned n t r f nd n düzenlenen n bü ük k tl d r 65

Şenlik düzenle ek d n ki i z n birden k nedenin bir r geldiği ve getirildiği de görül ektedir ğ nl kl evllilik ve ünnet düğünü n enlikte k tl n r. K n ni S lt n Süle n’ n Vi n b zg n nd n nr ğ ll r n n ünneti i in düzenlediği enlikte ld ğ gibi b z enlikler rd n n güvenini rtt r k enilgi i i eride ve d rd n tt r k l l r k d değerlendirilebilir. 66

O nl Şenliklerinde P di enlikler üre in e lk ile n ek nd d r ktid lk ili ki ini r tl t n b i lev, r ve di e li ine l n ek k n t ve bili d n n kendilerini t n t l r i in bir f r tt r Me d nd e erini ve gö teri ini n n bir n t n n r di e li ine d vet edil e i n dere e k l d r 67

O nl enliklerinin belirgin özelliklerinden biri i de i k k z gö teri li ge it l l r d r Al öz üğünü; re i dini keri e lek el ve f lkl rik nitelikli k l b l k k rtejlerin ge i ve gö terilerini k n tören l r k t n l biliriz Al l r n düzenlen e inde l ; di n ü eliğini gü ünü v rg l k ve unutt r kt r 68

65 Mehmet Arslan, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri I Manzum Surnameler, S r b rn Kit l ğ , t nb l 2008, s.23.

66 Özde ir N tk IV. Mehmet’in dirne Şenliği, Türk T ri K r B evi Ank r 1987 i 67 Ze ne T r Ert ğ Onaltıncı yüzyılda Osmanlı Sarayı’nda ğlence ve Meclis, Ul l r r n n Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134, www.InsanBilimleri.com, s.9.

68

Ne det S k ğl N ri Akb r, Binbir ün Binbir Gece, Denizbank Creative Y n l k t nb l 1999 s.61.

(42)

Metin And O nl ’d törenle enlik r nd ki f rk ö le t n l kt d r “Bu ayrımın niteliği törende bir toplumun tüm üyelerinin katılmayıp seyirci olarak edilgenleştirilmeleridir. Tören eğlence değildir bu en açık biçimde bayramda görülebilir bayram sabahları sarayda tebrikleşme töreni yapılıp bayram alayı şehir içine çıkarak namaza gider. Bu resm bir devlet törenidir ve en ince ayrıntısına kadar yazılmış olan kuralları vardır. Bayram şenlikleri ise eğlenmek için yapılır. adişahın katıldığı daha doğrusu onun istediği eğlence meclisleri ise düğün, bayram, cül s sonrası gibi özel günlerde yapılan şenliklerin dışında kalan, kişisel tercihlerle oluşan bir meclistir. 69

Yeni padi n t t k i in l n ülû töreni E ü S lt n’ gidi töreni di l r n R z n n n 15 ünü H rk -i S det’e zi retleri ine r z n n 27. ünü l n K dir ge e i l S rre Al S n k- Şerif Al Mevlid Al gibi din el i erikli l l r d nd eni di n nne inin T k r n geli i i in düzenlenen V lide Al ve di k zl r n n evliliklerinde l n Ci z Al Gelin Ala ek k nedenle düzenlenen N l Al l r d ğ l rd l n Be ik Al det line gelen törenlerdir. Askeri nitelikli olarak i e efere k rken düzenlenen Al Gö ter e ve z ferle dönerken düzenlenen Z fer Al ürekli inelenen törenlerdir 70

B n kt d t ri el nl t l rd n be lenen bir n t l r k Ci t B r k’ n e erlerinde iktid r figürünün te ilinde, asker alaylar n n k r z kt ğ n belirt eli iz On n derinlikli iz nl t nd ; e ki bir ez rl kt modern cumhuriyeti sorgularken ya da bir t d töreninde k r z k kt i l gereken zaman ve mekanlarda nl t n n n rl r l kt d rlar.

69

Metin And, Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları, Kültür ve T riz B k nl ğ Ankara, 1982, s.1. 70

Ne det S k ğl N ri Akbar, Binbir ün Binbir ece Denizb nk Cre tive Y n l k t nb l 1999, s.63.

Referanslar

Benzer Belgeler

In this study, in order to increase the recognition rate of such infant images, the characteristics of infant art and children's art studied in art education are classified, and

Öyle ki, Anadolu’dan Azerbaycan’a bir diğer göç dalğası da Sultan Selim’in Mısır Seferi (1516-1517) sırasında Tokat ve Bozok / Yozgat çevresindeki Kızılbaş

Keywords: XXI century, political parties, social movements, passportization, refugees, oil production, ecology, railway, Abkhazia, Russia, Georgia.?. Modernization and the

While Turkey approaches Bulgarian Muslims on the basis of their shared cultural and historical similarities as well as similar ethnic identity, Saudi Arabia’s main aim is

It shows us how the Kurdish issue put its mark on the different forms of remembering Armenians and on the different ways of making sense of the past in a place

Sultan Abdülaziz, hükümet konağında bir süre dinlendikten sonra faytonla Bolayır’daki Şehzade Gazi Süleyman Paşa’nın türbesini ziyaret etmiş ve öğle

Sistemik tedavilere ek olarak, hasta monitörizasyonu, komplikasyonlarla mücadele, sistemik steroid kullanan hastanın takibi, lokal bakım, enfeksiyonlarla mücadele

chemokines, chemokine receptors and adhesion molecules in chronic autoimmune urticaria: comparison between spontaneous and autologous serum skin test induced wheal. Ying S,