• Sonuç bulunamadı

11. Magmatik Kayaçlar-2

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "11. Magmatik Kayaçlar-2"

Copied!
25
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Ankara Üviversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Magma

ve

Magmatik Kayalar

Veysel Işık

Prof. Dr.

JEM 107/125/151

Genel Jeoloji I

(2)

Magmatik kayaların oluşumu için iki ortam mevcuttur.

Eğer magma yer yüzeyine ulaşır ve atmosfer veya okyanus ile temas ederek soğursa oluşan kayalar

ekstrüzif magmatik kayalar olarak adlandırılır. Burada bu terim ergiğin volkanlardaki baca ile dışa çıkarılması söz konusudur.

Bunun aksine eğer magma yerin altında derinlerde soğursa oluşan kayalar intrüzif magmatik kayalar

(3)

Tüm volkanik püskürmeler aynı değildir.

Bazı volkanlar düşük viskoziteye sahip oldukları için lav deresi olarak püskürür ve aşağı doğru akarak geniş alanlara yayılırlar. Bu lavların soğuması ile lav akması

olarak bilinen levha şekilli magmatik kayalar oluşur.

Ekstrüzif Magmatik Yerleşimler

Buna karşın bazı volkanlar

viskozitesi yüksek oldukları için

dom oluşturur şekilde katılaşırlar.

Veysel Işık

(4)

Volkanik kül

(volcanic ash) lavın ani olarak yukarı çıkarak atmosfer

ile teması sonucu oluşan ince cam kıymıklarıdır. Kül havaya büyük

duman (

kül bulutu

) olarak çıkmasının ardından soğur ve kar misali

yere düşer. Bu şekilde tüm bölgeyi kaplayan

kül yağışı

(ash fall)

oluşur.

Lavların göğe doğru püskürmesi ile volkanik

kül bulutları

veya volkan

kenarlarında

kül çığları (kül akıntıları)

oluşur.

(5)

Kalın kül depoları

uçucularca zengin

püskürmeler ile oluşur.

Veysel Işık

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I

Püskürme tipi büyük ölçüde magma bileşimi ve uçucu bileşimi ile

ilişkilidir. Eğer lav silikaca zengin ise vizkozitesi yüksektir ve

dom oluşturur şekilde katılaşırken mafik lavların vizkozitesinin

düşük olması ile geniş alanlarda yayılma sunarlar.

(6)

Magma yukarıya yavaşça

yükselerek önceki kayaların

kırıklarını dolduracak şekilde

sokulum yapar.

Magmanın bu şekilde

derinlerde soğuyarak

oluşturdukları kayalar

intrüzif magmatik kayalar

olarak adlanır.

(7)

Magmanın yan kayadan

içine alıp eritemediği

kütleler

kseneolit

olarak

adlandırılır.

Magmanın sokulum yaptığı önceki bu kayalar

ana kaya

(country rock)

veya

yan kaya

(wall rock) olarak ifade edilir.

Yan kaya ile intrüzif magmatik kaya arasındaki dokanak,

intrüzif

dokanak

olarak adlandırılır.

Veysel Işık

(8)

Magmanın yan kaya içerisine

sokulum yapması farklı şekillerde

olabilir.

Düzlemsi, kabaca tekdüze

kalınlıktaki sokulumlar

tablamsı

sokulumlar

(veya

levha sokulumlar

)

olarak adlanır.

Bunların kalınlıkları bir kaç mm’den

onlarca metreye kadar ulaşabilir;

uzunlukları ise metrelerceden

(9)

Magmanın intrüzyonu sonucu önceki kayaları kesen

tablamsı şekilde (yatay, eğimli, dikey konumlu) kesen

duvar şekilli sokulumlar

dayk

veya

sil

olarak adlanır

.

Bandlı kayalarda (tabakalanmalı, foliyasyonlu) badlaşmayı kesen

tablamsı sokulumlar dayk, bandlaşmaya paralel sokulumlar sil olarak

adlandırılır.

Veysel Işık

(10)

Bazı siller yukarı doğru

kubbeleşen domsu

geometridedir.

Bu geometrideki

sokulumlar

lakolit

olarak

adlanır.

(11)

Plüton terimi düzensiz şekilli intrüzyonlar için kullanılır; plütonların boyutları onlarca

metreden yüzlerce km boyutlarda olabilirler.

Bir bölgedeki çok sayıdaki plüton sokulumlar yüzlerce km uzanıma ve 100 km genişliğe sahip devasa

boyutta kompozit kütle

yaratabilirler. Bu devasa magmatik kütle batolit olarak adlanır.

Veysel Işık

(12)

Eğer, intrüzif magmatik

kayalar yerin derinliklerinde

oluşuyorsa bugün biz bunları

nasıl yüzeylemiş olarak

(13)

Magmatik Kaya Dokuları

Magmatik kaya örnekleri incelendiğinde kayayı oluşturan bileşenlerin farklı ilişkiler içinde olduğu görülür. Bazı kaya örneklerinde taneler birbirlerine

kenetlenmiş olarak (interlocking grains) görülürken, bazı örnekler katı camdan meydana gelirler. Bazı örneklerde ise cam ve camın içirisinde kümelenmiş taneler olarak gözlenir. Kimi kaya örnekleri birbirine kenetlenmiş ince kristaller halinde bulunurken bazı örnekler iri kristaller içerir.

Doku, kaya içerisindeki minerallerin tane şekli, tane büyüklüğü ve tane

sınırları arasındaki ilişkiyi yansıtır.

Veysel Işık

(14)

İri veya ince kristalli olmasına

bakmaksızın tümüyle minerallerden oluşan magmatik kayalar kristalen magmatik kaya olarak adlandırılır.

Tümüyle camdan veya çok ince kristalleri saran camdan oluşan

kayalar camsı magmatik kaya olarak adlanır.

(15)

Eğer ergiyik hızlı soğursa ergiyik içerisindeki atomlar kristal kafesi oluşturacak zamanı bulamazlar ergiyik

cam olarak katılaşır.

Eğer ergiyik biraz yavaş soğursa çok sayıda mineral çekirdeklenmesi meydana gelir; Böylece ince-taneli kaya meydana gelir.

Eğer ergiyiğin soğuması çok yavaş gelişirse nisbeten az sayıda kristal çekirdekciklenmesi oluşur; Böylece az kristalli ancak iri-taneli kaya meydana gelir.

Soğuma oranı magmatik kayanın camsı veya

kristalen dokuda olup olmamasını belirler. Yine

soğuma oranı oluşan kristalen kayadaki tanelerin

boyutunu da belirler.

Veysel Işık

(16)

Jeologlar tane boyutunu dikkate alarak

magmatik kayalar için özel tanımlamalar

getirirler:

İri taneli olanlar için

fanaritik dokulu

,

ince taneli olanlar için

afanitik dokulu,

camsı olanlar için

camsı dokulu

(17)

Bazen ergiyin soğuması iki aşamalı olabilir. Öncelikle yerin derinliklerinde yavaş

soğur ve kısmen katılaşır ardından aniden yüzeye çıkar ve katılaşır. Böylesi durumda kaya iki farklı boyutta tane içerir. Magmanın yavaş soğuması sırasında büyüyen iri kirstaller fenokristal olarak adlanır. En tipik fenokristal feldispattır.

Veysel Işık

(18)
(19)

Veysel Işık

(20)
(21)

Veysel Işık

(22)

Bazı ekstrüzif kayalar patlama sırasında

volkandan dışarı çıkan magmatik

döküntü-volkanik kül veya önceki volkanik kayaların parçalarını içerirler.

Döküntülerin yığışımı

ile oluşturulan

kayalar

piroklastik

kayalar

olarak

adlanır.

(pyro=ateş, clastic=parça, tane)

(23)

Önemli bir magmatik kaya türü olan pegmatitler yukarıda bahsedilen tane

boyutu/soğuma oranı ilkesine uymayan çok iri taneli kayalardır. Bu kayalardaki kristaller onlarca cm boyuta erişebilirler.

Pegmatitler altın ve kıymetli taşları içeren kayalardır. Dayk şekilli bu pegmatitler

gerçekte hızlı soğuma ile oluşur. Hızlı soğumaya rağmen iri

kristalli olması ergiyiğin suca zengin olması ve ergiyik

içerisindeki atomların hızlı

hareket etmesi ile kristalleri iri olarak büyütmesinden

kaynaklanır.

Veysel Işık

(24)
(25)

Veysel Işık

Referanslar

Benzer Belgeler

İlişiği Kesen Kısım İlişiği Kalmamıştır Kısım Amiri Adı Soyadı İmzası İlişiği Vardır..

Çöp fabrikasına giden kamyonların önünü kesen mahalle sakinleri sorunlarına biran önce çözüm bulunmasını istedi.. Yakla şık 1 saat boyunca kamyonların geçişine

Yarıçap kadar açılmış pergelle 1 ve 2 paralel doğrularının kesişme noktası (O) merkez olmak üzere çizilen yayla AB ve AC doğruları birleştirilir... Geniş Açı

Belirli bir derinlikte dönem başında saptanan O miktarı ile dönem sonunda saptanan O miktarı arasındaki fark OKSİJEN AÇIĞI olarak tanımlanır.. 1) GERÇEK

Bu kapsamda Ġstanbul‟un en önemli yerel yönetim birimi olan ĠBB (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi) Stratejik Planı, dikey düzlemde kalkınma planları, hükümet

ra ait olanlar karşılaştırmalı incelen- diğinde, 30°C'de püskürtme ile kurutulan fenilbutazonun yeni bir kristal şekil olan epsilon şekli, 120°C'de kurutularak elde

Yağlı atıksularınkarakterizasyonundaTablo 1’de sunulan ölçümlerin dışında, yağ konsantrasyonuna bağlı olarak atıksuyun iletkenlik ve bulanıklık değişimleri

Yatay bireycilik, dikey bireycilik, yatay toplulukçuluk ve dikey toplu- lukçuluk benlik kurgularının kurumsal güveni yordayıp yordamadığını belirlemek için çoklu regresyon