insanlar ve kitaplar
Orhan VeJ^inbütün şiirleri <»
Orhan Velinin bütün gürlerini bir arada ve az I çok yazılış tarih lerine göre sıra- ı
Y A Z A N ı
Prot. Sabri Esat Siyavuşgil
lanmış olarak gö
rünce, birçoklan gibi benim de ka famda yer etmiş olan Orhan Veli muamması, nihayet vuzuhun ay dınlığına kavuştu. Arada bir mec mua sayfalarında gözümüze ilişip bizde hayret, garipseme, hattâ, öfke his ve arzularını uyandıran bu şiirler, şimdi elele verip karşı mıza çıkıyor ve bir ruh hâletlnın ,ı
sürekli, özü ve istikameti belli, hattâ her tezahürü ile mantıki macerasını güneş ışığına boğuyor. Bu şiir kitabında, kısa, fakat her merhalesi ayn bir şairin ömrünü dolduracak kadar kesif bir sanat hayatının tasdikli bir hal tercü - mesi gibi aslına uygun, veciz ve berrak bir hikâyesi var.
Bakıyonız, Mehmet Ali Sel tak ma adiyle neşrettiği ilk şiirlerin de Orhan Veli, muasır şiir katarı nın vardığı son istasyonda bekli - yen aceleci, fakat çaresiz bir yol cu gibi mütevekkildir. Onun da ba vulunda kafiye ve vezin avadanlık lan var, nazmın çeşitli örnekleri var, kendinden evvel aynı İstasyo na yolu düşmüş olanlann yere at- tıklan bilet parçalan kabilinden, şiir zımbasını yemiş kelimeleri, ha yalleri ve mevzuları var.. Mevzu- larına bakıyoruz, her biri yol bo yunca kaç kontrolden geçmiş, ben zerleri daha ilk gişede deste deste duran mevzular. Şiir dünaysma ba kıyoruz, bu dünya, vagonun kori doruna çoktandır asılmış bir gü zergâh haritasından farksız. Son menzile kadar sıralanan istasyon ları blrblr seçebiliyoruz. Güneşli bahçelerinde körpe çocukların a- gaç altında şarkı söyledikleri, li manlarından beyaz yelkenlilerin ufka doğru stlzüldüğü duraklar var, Venedik gondollannm bağlı durduğu rıhtımlar var, masal di yarları var. Bu bize yabancı gel- miyen panoramadan Orhan Veli, i yaşının ve melânkolik ruhunun şâiı-ane hassasiyetiyle gelip geç - mtş. Fakat bıı hassas yolcu, men ziline varıncıya kadar, elindeki bl letl asabi parmaklariyle bir hayli didiklemiş, ötesini berisini kopar mış görünüyor.
Meselâ kafiyelerde, balhassa fiil kafiyelerinde, klâsik tertip fazlaca zedelenmiştir, mısraın hecede a- henk garantisi zannedilen orta ya rığı teklifsizce biraz yana kaçmış tır, sentaks Fazıl Hüsnü Dağlar- canm serazatlığına kendini kap tırmıştır. Fakat bu küçült kırpın tıları hoş görürseniz, Orhan Veli nin ilk şiirlerinde itiyatlarınızı sar sacak bir manzara ile karşılaş - mazsınız. Bizzat Orhan Veli de, şiir katarının vardığı son istasyon da trenden indiği zaman, elindeki bilete bakınca, seyahatinin hat boyunu aşamadığını görmüş olsa gerektir. îşte ancak o zaman genç Şair, daha başka iklimlere sefer edebilmek için çareler ve imkân lar aramağa başlıyor.
Muasır şiir katarının vardığı son istasyonda, daha uzak sefer leri hayal ederek bekliyen genç yolcu, bavuluna doldurduğu eşya yı tekrar elden geçirip lüzumsuz larım, köhnelerini, modası geçmiş lerinl çıkarıp atmak kararındadır. Kafiye ve vezinden başlayarak, şiire kuyumcu sanatı olarak gir miş ne varsa, hepsine bir safra na zariyle bakıyor. Zihin yoran teş bihleri, rengârenk hayalleri, du - man gibi uçup giden duyguları, zikzaklı Üslûbu çocukluktan beri cepte taşınıp da artık ağırlık ver miye başlayan alacalı zıpzıplar gi bi avuç avuç çıkarıp atmak ve da ha hafif adımlarla yola düzülmek istiyor, öyle sanıyoruz ki, şiire el işi kâğıdı, yaldız, boncuk, çalgılı ve guguklu saat hoşluğunu ve gü zelliğini veren bütün bu teferrüa- tı çöp tenekesine atacak olursa, okuyucusuna İçini döktüğü za man, onda hemen pertevsizini ta kıp çarklara ve dişlilere bakan bir saatçi şüphesi uyanmıyacak, şa irle ötesi arasında birlikte işlenmiş savap ve günahların mahrem sa mimiyeti ve uzun bir dertleşmenin karşılıklı ve sıcak alâkası doğa caktır. Zaten muasır şiiri dar bir hududun İçine hapseden şey, şairin okuyucuyu ürküten, tereddüde ve şüpheye düşüren bu «şâlranelik- ler» i değil midir?
îşte Orhan Veli, bu durak ye rinde, bavuulndakt bütün eski şft- iraneliklert çıkarıp çıkarıp atıyor. Yolcu hafiflemiş, tren yolunun son istasyonunu aşarak, kapısı pek seyrek çalınan bir kervansa raya varmıştır. Bavulun içindeki ler yandan yarıya azalmıştır a- ma, Orhan Velinin içi henüz ra hat değildir. Kuyumcu avadanlık larmdan ve nakkaş hünerlerinden kurtulan şair, şimdi başka bir en dişeye düşmüştür. Şiir dünyasının kelimeleri ne olacak? Hani o, ne siller boyunca elden ele teşbih gi bi dolaşıp yontulan, cilâlı bir hale gelen, hattâ renk ve kokuya ba- tınlan şairane kelimeleri hâlâ ba vulunda muhafaza edecek midir? Şairle meraklı okuyucusu arasın da parolaya benzlyen bu elcili bi cili sözleri topyekûn atmadıkça ve yerine günlük hayattan rastge- le derlenmiş kelimeler koymadık ça, şiir dilinde klişe olmuş acayip ve sun’I üslûp eanbazlıklanndan
v b b geçip kaba, fakat munis halk
yoktur. Orhan Ve İt, kervansara - yında İkinci bir tasfiyeye başla - yor ve diline gtln --- lük konuşmala *
rın o teklifsiz ahbap edasını veri yor. Artık bu dille herkese hitap edebilir ve her derdini anlatabilir, düşüncesindedir.
Orhan Veli bu kervansarayda ba vulunu büsbütün bırakmış ve va rını yoğunu bir çıkına doldurup tekrar yola düşülmüştür. Artık şa iri, Allahın rahmetine kavuştuğu güne kadar, elinde bu çıkmiyle tek başına ve serazat dolaşır görmek teyiz. Bu çıkının İçindekiler, kita bı baştan aşağı okursanız, görür sünüz ki, artık sır değildir. Şair, zaten yolculuğa İlk çıkışında, ba vuluna, bir sürü boncuk ve ellş! kSLğıdiyle birlikte bunlan yerleş tirmişti. Menzilden menzile gider ken sÜRİcri attı, fakat bunlan sak ladı. Bunlar, şiir İklimlerinde se fere çıkmış nice şairlerin dağarcı ğında taşınmış mukaddes emanet lerdendir. İşte Orhan Velininkller: Uçsuz bucaksız bir can sıkıntısı, tabiatla ve İnsanla avunmak İh tiyacı, ölümün cazibesine tutula rak hayatı doyasıya sevmek hail. Vanl İnsanlığın bir hali. Kahra - manlık taalamıyan, bögürmlyen, şahlanmıyan, felsefe yapmıyan ba sit ve mütevazi beşeriyetin ezeli ve ebedi şikâyeti... Orhan Veli, SU leyman Efendinin ağzından insan lığın bu halini anlattı ve gerisine karışmadı. Eğer Orha Veli, hâlâ bazılarımız için bir muamma ise, bu onun değil, İnsanlığın kabaha tidir.
1) Orhan Veli, Bütün Şiirleri,
Varlık Yayınlan, 19*1.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T a h a T o ro s Arşivi
